فرمول هیدروکربن های گوناگون – توضیح سریع و ساده

انواع هیدروکربن چیست ؟

هیدروکربن‌ها را می‌توان به دسته‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد. در این بخش به یکی از رایج‌ترین دسته‌بندی‌های این ترکیب‌ها می‌پردازیم.

«هیدروکربن آلیفاتیک» (Aliphatic Hydrocarbon)
«هیدروکربن آروماتیک» (Aromatic Hydrocarbon)

شیمی‌دان‌ها در گذشته هیدروکربن‌ها را با توجه به منشا آن‌ها دسته‌بندی می‌کردند. در این دسته‌بندی به هیدروکربن‌هایی که از چربی و روغن به دست می‌آمدند، آروماتیک و به هیدروکربن‌هایی که رایحه دلپذیری داشتند، آروماتیک می‌گفتند.

هیدروکربن های آروماتیک | به زبان ساده

فیلم آموزش علوم تجربی – پایه هشتم – بخش شیمی

در علم شیمی مدرن همچنان استفاده از این دو واژه رایج است اما بیش از آنکه به منبع ترکیب‌ها اشاره داشته باشد، نوع ساختار آن‌ها را نمایان می‌سازد. در ادامه هر کدام از خانواده‌های این دو گروه را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

هیدروکربن آروماتیک و آلیفاتیک — نمونه‌ای از هیدروکربن‌های آروماتیک و آلیفاتیک را مشاهده می‌کنید.

دسته‌بندی دومی نیز برای هیدروکربن‌ها وجود دارد که بسیار رایج است.

«هیدروکربن اشباع» (Saturated Hydrocarbon)
«هیدروکربن غیراشباع» (Unsaturated Hydrocarbon)

می‌خواهیم به تفاوت این دو نوع هیدروکربن پی ببریم. طبق تعریف هیدروکربن‌هایی که در ساختار خود تنها پیوند یگانه دارند، اشباع هستند. اگر در ساختار هیدروکربن پیوند دوگانه و سه‌گانه کربن-کربن و حلقه وجود داشته باشد، آن را غیراشباع می‌دانیم. در تصویر زیر نمونه‌ای از این دو دسته را مشاهده می‌کنید.

هیدروکربن اشباع و غیراشباع — تفاوت هیدروکربن‌های اشباع و غیراشباع در تصویر قابل مشاهده است.

انواع هیدروکربن آلیفاتیک

هیدروکربن‌های آلیفاتیک با توجه به نوع پیوندهایی که در ساختار خود دارند به سه‌ دسته طبقه‌بندی می‌شوند. در ادامه این سه گروه را مشاهده می‌کنید.

آلکان

آلکان‌ها هیدروکربن‌هایی آلیفاتیک هستند که تنها در خود پیوند کربن-کربن یگانه دارند. هیبریداسیون کربن در این خانواده از نوع $$SP^3$$ است و تمامی پیوندهای کربن-کربن از نوع سیگما هستند.

همان‌طور که در تصویر بالا مشاهده می‌کنید، فرمول شیمیایی آلکان‌ها به‌صورت $$C_{n}H_{2n+2}$$ است. با جایگذاری تعداد کربن‌ مختلف در این فرمول هیدروکربن می‌توان تعداد هیدروژن‌های مورد نیاز برای رسم آن را پیدا کرد. فرمول شیمیایی ۱۰ آلکان اولیه را در جدول زیر آورده‌ایم.

نام آلکان	تعداد اتم کربن	فرمول هیدروکربن
متان	۱	$$CH_4$$
اتان	۲	$$C_2H_6$$
پروپان	۳	$$C_3H_8$$
بوتان	۴	$$C_4H_{10}$$
پنتان	۵	$$C_5H_{12}$$
هگزان	۶	$$C_6H_{14}$$
هپتان	۷	$$C_7H_{16}$$
اکتان	۸	$$C_8H_{18}$$
نونان	۹	$$C_9H_{20}$$
دکان	۱۰	$$C_{10}H_{22}$$

آلکان ها — از صفر تا صد

آلکن

آلکن‌ها هیدروکربن‌هایی آلیفاتیک هستند که حداقل یک پیوند دوگانه کربن-کربن در ساختار خود دارند. در تصویر زیر ۴ عضو ابتدایی این گروه از ترکیب‌های هیدروکربنی را مشاهده می‌کنید.

فرمول شیمیایی آلکن‌ها به‌صورت $$C_{n}H_{2n}$$ است. در جدول زیر ۹ آلکن ابتدایی را به همراه نام و فرمول شیمیایی آن‌ها مشاهده می‌کنید.

نام آلکن	تعداد اتم کربن	فرمول هبدروکربن
اتن	۲	$$C_2H_{4}$$
پروپن	۳	$$C_3H_{6}$$
بوتن	۴	$$C_4H_{8}$$
پنتن	۵	$$C_5H_{10}$$
هگزن	۶	$$C_6H_{12}$$
هپتن	۷	$$C_7H_{14}$$
اکتن	۸	$$C_8H_{16}$$
نون	۹	$$C_9H_{18}$$
دکن	۱۰	$$C_{10}H_{20}$$

آلکن ها — از صفر تا صد

آلکین

آلکین‌ها نوعی از هیدروکربن‌های آلفاتیک هستند که در ساختار خود حداقل یک پیوند سه‌گانه کربن-کربن داشته باشند. در تصویر زیر ساختار چند ترکیب آلکینی را آورده‌ایم.

فرمول شیمیایی هیدروکربن‌‌های آلکینی به‌صورت $$C_{n}H_{2n-2}$$ است. در جدول زیر ۹ عضو ابتدایی این خانواده از هیدروکربن‌های غیراشباع را مشاهده می‌کنید.

نام آلکین	تعداد اتم کربن	فرمول هیدروکربن
اتین	۲	$$C_2H_{2}$$
پروپین	۳	$$C_3H_{4}$$
بوتین	۴	$$C_4H_{6}$$
پنتین	۵	$$C_5H_{8}$$
هگزین	۶	$$C_6H_{10}$$
هپتین	۷	$$C_7H_{12}$$
اکتین	۸	$$C_8H_{14}$$
نونین	۹	$$C_9H_{16}$$
دکین	۱۰	$$C_{10}H_{18}$$

آلکین ها — به زبان ساده

انواع هیدروکربن آروماتیک

هیدروکربن‌های آروماتیک، نوعی از هیدروکربن‌های غیراشباع هستند که دارای ۱ یا تعداد بیشتری حلقه بنزنی باشند. در این حلقه به‌صورت یک در میان پیوند دوگانه وجود دارد. این حلقه به کمک رزونانس و وجود «الکترون پای» (Pi Electron) نامستقر به پایداری می‌رسد.

فیلم آموزش شیمی آلی ۲

در تصویر زیر ساختار سه هیدروکربن آروماتیک را مشاهده می‌کنید که همگی دارای حلقه بنزنی هستند.

هیدروکربن‌ های حلقوی

هیدروکربن‌های حلقوی، عموما حلقه‌هایی غیراشباع هستند که با توجه به حضور و عدم حضور پیوند دوگانه و سه‌گانه کربن-کربن به سه گروه زیر دسته‌بندی می‌شوند.

آلکان حلقوی: آلکان‌های حلقوی دارای فرمول عمومی $$C_{n}H_{2n}$$ هستند.

آلکن حلقوی: این هیدروکربن دارای فرمول عمومی $$C_{n}H_{2n-2}$$ است.
آلکین حلقوی: فرمول عمومی این هیدروکربن را می‌توان به‌صورت $$C_{n}H_{2n-4}$$ نمایش داد.

در تصویر زیر نمونه‌ای از هیدروکربن‌های حلقوی را مشاهده می‌کنید.

فرمول ایزومر هیدروکربن

در بخش قبل ساختار ۳ آلکان ابتدایی را مشاهده کردید. اگر تعداد اتم‌های کربن در این خانواده از ۳ به ۴ برسد، برای نشان دادن ساختار آن می‌توانیم از دو فرم اتصال مختلف اتم‌ها به یکدیگر استفاده کنیم که این دو «ایزومر» (Isomer) یکدیگر خوانده می‌شوند. ساختار اول که به نرمال بوتان معروف است به‌صورت خطی امتداد دارد و در ساختار دوم به نام ایزوبوتان، با هیدروکربنی شاخه‌ای روبرو هستم.

ابزومرهای بوتان — بوتان دارای دو ایزومر با ساختارهای متفاوت است.

ایزومرها دارای ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی متفاوت از یکدیگر هستند. برای نمونه می‌توان به این نکته اشاره کرد که نرمال بوتان دارای نقطه جوش بالاتری نسبت به ایزوبوتان است.

ایزومر چیست ؟‌ – به زبان ساده + انواع

فیلم آموزش شیمی ۱ – پایه دهم

متاسفانه بین تعداد اتم‌های کربن یک ساختار و ایزومرهای آن رابطه‌ای وجود ندارد اما می‌دانیم که با افزایش تعداد اتم‌های کربن ایزومرها با نسبت زیادی بالا می‌روند. در جدول زیر می‌توانید تعداد ایزومرهای موجود برای تعدادی از آلکان‌های کوچک را مشاهده و مقایسه کنید.

نام آلکان	تعداد اتم‌های کربن	تعداد ایزومر
پروپان	۳	۱
بوتان	۴	۲
پنتان	۵	۳
هگزان	۶	۵
هپتان	۷	۹
اکتان	۸	۱۸
نونان	۹	۳۵
دکان	‍۱۰	۷۵
پنتادکان	۱۵	۴۳۴۷
ایکوزان	۲۰	۳۶۶۳۱۹
تری اکونتان	۳۰	۴۱۱۱۸۴۶۷۶۳

فرمول هیدروکربن های گوناگون چیست ؟

هیدروکربن‌ها دنیای بسیار وسیعی دارند و با اشکال و تعداد اتم‌های کربن گوناگون هستند. شیمی‌دان‌ها برای راحتی کار هیدروکربن‌هایی که در یک خانواده می‌گنجند را با کمک فرمول هیدروکربن خاصی نشان می‌دهند. برای فهم بهتر عمومی آلکان‌ها را در اینجا بررسی می‌کنیم.

فیلم آموزش شیمی ۲ – پایه یازدهم | رشته علوم تجربی و ریاضی و فیزیک

فرمول هیدروکربن آلکانی را به‌صورت $$C_{n}H_{2n+2}$$ می‌توان نمایش داد. در این رابطه $$n$$ برابر با تعداد اتم‌های کربن است. در این صورت اگر تعداد اتم‌های کربن ساختار برابر با ۶ باشد، می‌توان با کمک فرمول هیدروکربن تعداد هیدروژن‌های آن را پیدا کرد.

$$C_{6}H_{2(6)+2}=C_6H_{14}$$

تعداد هیدروژن‌های آلکانی با ۶ عدد اتم کربن برابر با ۱۴ است.

جدول فرمول هیدروکربن های گوناگون

در جدول زیر می‌توانید به‌صورت خلاصه فرمول هیدرکربن اعضای مختلف این خانواده را مشاهده کنید.

نام هیدروکربن	نوع هیدروکربن	فرمول هیدروکربن
آلکان	اشباع	$$C_{n}H_{2n+2}$$
آلکن	غیراشباع	$$C_{n}H_{2n}$$
آلکین	غیراشباع	$$C_{n}H_{2n-2}$$
آلکان حلقوی	اشباع	$$C_{n}H_{2n}$$
آلکن حلقوی	غیراشباع	$$C_{n}H_{2n-2}$$
آلکین حلقوی	غیراشباع	$$C_{n}H_{2n-4}$$

مثال فرمول هیدروکربن

در این بخش به بررسی تعدادی مثال پیرامون فرمول هیدروکربن‌های گوناگون می‌پردازیم.

مثال اول

آلکنی دارای ۱۰ عدد اتم عنصر هیدروژن است. این هیدروکربن چند اتم عنصر کربن دارد؟

پاسخ: برای پیدا کردن تعداد اتم‌های کربن می‌توانیم از فرمول عمومی آلکن‌ها استفاده کنیم. این فرمول را می‌توان به‌صورت $$C_{n}H_{2n}$$ نمایش داد. با جایگذاری ۱۰ به پاسخ خواهیم رسید.

$$C_{n}H_{2n}=C_nH_{10}$$

$$2n=10$$

$$n=frac{10}{2}=5$$

مشاهده می‌کنید که تعداد اتم‌های کربن این آلکن برابر با ۵ عدد است.

مثال دوم

برای آلکینی با تعداد اتم کربن ۲۵، چه تعداد هیدروژن وجود دارد؟

پاسخ: برای پیدا کردن پاسخ می‌توانیم از فرمول عمومی حاکم بر ساختارهای آلکینی که به‌صورت $$C_{n}H_{2n-2}$$ است، استفاده کنیم. با جایگذاری ۲۵ به جای $$n$$ داریم:

$$C_{25}H_{2(25)-2}=C_{25}H_{48}$$

تعداد هیدروژن‌های این آلکین برابر با ۴۸ خواهد بود.

فرمول سوختن هیدروکربن

هیدروکربن‌ها در حضور اکسیژن وارد واکنشی می‌شوند که محصولات آن دی‌اکسید کربن و آب است. این واکنش را به نام «واکنش سوختن» (Combustion Reaction) می‌شناسیم. دلیل استفاده گسترده از هیدروکربن‌ها نیز انجام همین واکنش است زیرا در اثر آن مقادیر بسیار زیادی انرژی گرمایی تولید می‌شود.

در زیر واکنش سوختن پروپان را مشاهده می‌کنید که در اجاق گازها به عنوان سوخت کاربرد دارد.

$${C_3H_8} left( g right) + 5 {O_2} left( g right) rightarrow 3 {CO_2} left( g right) + 4{H_2O} left( g right)nonumber$$

توجه داشته باشید که نیاز است بعد از نوشتن واکنش‌های سوختن، تعداد اتم‌های هر یک از عنصرها را در دو طرف واکنش با یکدیگر موازنه کنیم. به مثال زیر که مربوط به سوختن هیدروکربن اشباع متان است، توجه کنید.

$${CH_{4}} left( g right) + {O_2} left( g right) rightarrow$$

در مرحله اول نیاز است که محصولات این واکنش را در سمت دوم بنویسیم.

$${CH_{4}} left( g right) + {O_2} left( g right) rightarrow {CO_2} left( g right) + {H_2O} left( g right)nonumber$$

بعد از آن، باید تعداد اتم‌های هر عنصر را در دو طرف با یکدیگر موازنه کنیم.

$${CH_{4}} left( g right) + 2{O_2} left( g right) rightarrow {CO_2} left( g right) + 2{H_2O} left( g right)nonumber$$

برای تایید درستی موازنه تعداد اتم‌ها هر عنصر را در دو طرف واکنش می‌شماریم.

تعداد اتم عنصر کربن: ۱=۱
تعداد اتم‌های عنصر هیدروژن: ۴=۴
تعداد اتم‌های عنصر اکسیژن: ۴=۴

بنابراین می‌توان با اطمینان گفت که این واکنش صحیح نوشته و موازنه شده است. در حالت کلی برای نوشتن معادله واکنش سوختن هیدروکربن‌ها می‌توان از فرمول کلی زیر استفاده کرد.

$${C_xH_y} left( g right) +{(x+frac{y}{4})}{O_2} left( g right) rightarrow x{CO_2} left( g right) + frac{y}{2}{H_2O} left( g right)nonumber$$

توجه داشته باشید که نیازی به حفظ کردن این فرمول نیست و به‌سادگی می‌توانید با شمارش تعداد اتم‌های هر عنصر در دو طرف رابطه آن را موازنه کنید.

فرآیند احتراق یا سوختن — از صفر تا صد

فیلم آموزش شیمی ۳ – پایه دوازدهم

مثال از فرمول سوختن هیدروکربن

در این بخش تعدادی مثال مرتبط با سوختن هیدروکربن‌ها را بررسی خواهیم کرد.

مثال اول

واکنش سوختن بوتان را بنویسید و آن را موازنه کنید.

پاسخ: بوتان هیدروکربنی اشباع با ۴ عدد اتم کربن است. ابتدا طرف اول معادله را می‌نویسیم.

$${C_4H_{10}} left( g right) + {O_2} left( g right) rightarrow$$

محصول این واکنش آب و دی‌اکسید کربن است، آن‌ها را به سمت دوم معادله وارد می‌کنیم.

$${C_4H_{10}} left( g right) + {O_2} left( g right) rightarrow {CO_2} left( g right) + {H_2O} left( g right)nonumber$$

در مرحله نهایی باید تعداد اتم‌ها هر عنصر را در دو طرف واکنش با یکدیگر موازنه کنیم.

$${C_4H_{10}} left( g right) +frac{13}{2} {O_2} left( g right) rightarrow 4{CO_2} left( g right) + 5{H_2O} left( g right)nonumber$$

برای پرهیز از داشتن اعداد کسری در واکنش، هر دو طرف آن را در عدد ۲ ضرب می‌کنیم. نتیجه به‌صورت زیر در می‌آید.

$$2{C_4H_{10}} left( g right) +{13} {O_2} left( g right) rightarrow 8{CO_2} left( g right) + 10{H_2O} left( g right)nonumber$$

برای تایید صحت موازنه می‌توانیم در انتها تعداد اتم‌های هر عنصر را در دو طرف معادله با یکدیگر موازنه کنیم.

تعداد اتم‌های عنصر کربن: ۸=۸
تعداد اتم‌های عنصر هیدروژن: ۲۰=۲۰
تعداد اتم‌های عنصر اکسیژن: ۲۶=۲۶

بنابراین موازنه درست انجام شده است.

مثال دوم

شکل زیر مربوط به هیدروکربن آروماتیک تولوئن است. برای این ماده واکنش سوختن را یادداشت کنید.

پاسخ: با توجه به ساختار تولوئن می‌توان فرمول شیمیایی آن را به‌صورت $$C_7H_{8}$$ نشان داد. ابتدا طرف اول واکنش آن با اکسیژن را به شکل زیر می‌نویسیم.

$${C_7H_{8}} left( g right) + {O_2} left( g right) rightarrow$$

سپس محصولات را که شامل آب و دی‌اکسید کربن هستند وارد می‌کنیم.

$${C_7H_{8}} left( g right) + {O_2} left( g right) rightarrow {CO_2} left( g right) + {H_2O} left( g right)nonumber$$

در این مرحله باید تعداد اتم‌های هر عنصر را در دو طرف واکنش با یکدیگر برابر کنیم.

$${C_7H_{8}} left( g right) + 9{O_2} left( g right) rightarrow 7{CO_2} left( g right) + 4{H_2O} left( g right)nonumber$$

برای تایید صحت موازنه می‌توانیم در انتها تعداد اتم‌های هر عنصر را در دو طرف معادله با یکدیگر موازنه کنیم.

تعداد اتم‌های عنصر کربن: ۷=۷
تعداد اتم‌های عنصر هیدروژن: ۸=۸
تعداد اتم‌های عنصر اکسیژن: ۱۸=۱۸

مشاهده می‌کنید که تعداد اتم‌ها در دو سمت برابر است.

مثال سوم

شکل زیر مربوط به هیدروکربن شاخه‌ای ۵-(۱-متیل پروپیل) نونان است. واکنش سوختن آن را بنویسید و موازنه کنید.

پاسخ: با توجه به ساختار هیدروکربن بالا می‌توان فرمول شیمیایی آن را به‌صورت $$C_{13}H_{28}$$ نشان داد. ابتدا طرف اول واکنش آن با اکسیژن را به شکل زیر می‌نویسیم.

$${C_{13}H_{28}} left( g right) + {O_2} left( g right) rightarrow$$

سپس محصولات را که شامل آب و دی‌اکسید کربن هستند وارد می‌کنیم.

$${C_{13}H_{28}} left( g right) + {O_2} left( g right) rightarrow {CO_2} left( g right) + {H_2O} left( g right)nonumber$$

در این مرحله باید تعداد اتم‌های هر عنصر را در دو طرف واکنش با یکدیگر برابر کنیم.

$${C_{13}H_{28}} left( g right) + 15{O_2} left( g right) rightarrow 13{CO_2} left( g right) +14 {H_2O} left( g right)nonumber$$

برای تایید صحت موازنه می‌توانیم در انتها تعداد اتم‌های هر عنصر را در دو طرف معادله با یکدیگر موازنه کنیم.

تعداد اتم‌های عنصر کربن: ۱۳=۱۳
تعداد اتم‌های عنصر هیدروژن: ۲۸=۲۸
تعداد اتم‌های عنصر اکسیژن: ۳۰=۳۰

مشاهده می‌کنید که تعداد اتم‌ها در دو سمت برابر و واکنش صحیح است.

نام گذاری هیدروکربن

از آنجا که هیدروکربن‌های در همه‌جای علم شیمی و زندگی روزمره ما دیده می‌شوند و بسیار متنوع نیز هستند، نیازمند روشی سیستماتیک برای نام‌گذاری آن‌ها هستیم، به‌طوری که از یکدیگر به‌سادگی قابل تشخیص باشند. استفاده از نام‌‌های رایج که از قدیم روی ترکیب‌ها مانده در این سیستم جایی ندارد. درواقع این نام‌گذاری باید به‌صورتی باشد که بتوان با به‌ کارگیری قوانین آن را اعمال کرد و نیازی به یادسپاری نام این ترکیب‌ها نداشته باشیم. این قوانین امروزه توسط «آیوپاک» (International Union Of Pure And Applied Chemistry) تدوین شده است.

نام‌گذاری آلکان

بنای بیشتر قوانین نام‌گذاری هیدروکربن‌ها روی آلکان‌ها است و با دانستن آن‌ها و تغییر پسوندهای آلکانی به آلکنی یا آلکینی می‌توان در مورد هیدروکربن‌های غیراشباع نیز از آن‌ها بهره برد.

در این بخش قوانینی که برای نام‌گذاری این ترکیبات شیمیایی به آن‌ها نیاز داریم را مورد بررسی قرار می‌دهیم و در هر مورد تلاش می‌کنیم تا با بررسی تعدادی مثال درک خود را عمق ببخشیم.

نام گذاری ترکیبات شیمیایی — از صفر تا صد

فیلم آموزش علوم تجربی پایه نهم – بخش شیمی

برای اشاره به اسکلت اصلی و خطی هیدروکربن باید تعداد اتم‌های کربن موجود در آن را مد نظر قرار دهیم. در جدول زیر پیشوندهای مناسب هر عدد را مشاهده می‌کنید.

پیشوند عدد	تعداد اتم‌های کربن
مت	۱
ات	۲
پروپ	۳
بوت	۴
پنت	۵
هگز	۶
هپت	۷
اکت	۸
نون	۹
دک	۱۰

در این صورت اگر هیدروکربنی دارای ۴ عدد اتم کربن و آلکان باشد، بوتان نامیده می‌شود. همین ساختار به‌‌صورت آلکنی با داشتن پیوند دو‌گانه کربن-کربن «بوتن» و به‌صورت آلکینی با داشتن پیوند سه‌گانه کربن-کربن «بوتین» نامیده می‌شود. در تصویر زیر می‌توانید نمونه‌ای دیگر را با ۶ عدد اتم کربن مشاهده کنید.

هیدروکربن‌های شاخه‌دار را بر اساس طولانی‌ترین زنجیره هیدروکربنی نام‌گذاری می‌کنیم و آن را اسکلت اصلی هیدروکربن می‌نامیم. مثلا در آلکان شاخه‌دار زیر، نام اسکلت اصلی، هگزان با ۶ عدد اتم کربن است.

شاخه‌ها و استخلاف‌های موجود روی هر کربن را با ذکر موقعیت آن پیش از نام اسکت اصلی می‌آوریم. توجه داشته باشید که عددگذاری زنجیره‌های هیدروکربنی باید به‌صورتی باشد که کمترین اعداد ممکن به استخلاف‌ها نسبت داده شود. همچنین در مورد آلکن و آلکین، این بلندترین زنجیره باید پیوند دوگانه و سه‌گانه کربن-کربن را در بر بگیرد و از سمتی انجام شود که اعداد کوچکی به آن‌ها نسبت داده شود. به مثال زیر توجه کنید.

در این مثال در وهله اول نسبت دادن اعداد باید به‌صورتی باشد که بلندترین زنجیره به عنوان اسکلت اصلی در نظر گرفته شود. دوما باید از سمتی این عددگذاری را انجام دهیم که به استخلاف‌های عدد کمتری برسد. اگر این کار را از سمت راست به چپ انجام دهیم (با رنگ قرمز مشخص شده است.)، به سه استخلاف موجود اعداد ۴ و ۴ و ۵ نسبت داده می‌شود اما اگر آن را از چپ به راست انجام دهیم (با رنگ آبی مشخص شده است)، به استخلاف‌ها اعداد ۶ و ۷ و ۷ می‌رسد. بنابراین عددگذاری از سمت راست صحیح است.

اگر دو استخلاف مشابه وجود داشته باشد، نیازی به تکرار نام آن نداریم. می‌توانیم از پیشوندهای نشان‌دهنده تعداد به همراه نام و موقعیت استخلاف استفاده کنیم. در جدول زیر این پیشوندها را مشاهده می‌کنید.

تعداد استخلاف	پیشوند
۲	دی
۳	تری
۴	تترا
۵	پنتا
۶	هگزا
۷	هپتا
۸	اکتا
۹	نونا
۱۰	دکا

مثالی از این نوع نام‌گذاری را می‌توانید در زیر ببینید.

اولا برای نام‌گذاری این هیدروکربن خطی باید عددگذاری از چپ به راست باشد تا به استخلاف‌ها دو عدد ۱ و ۲ نسبت داده شود. دوما از آنجا که دو استخلاف تکراری کلر داریم می‌توانیم از پیشوندهای اعداد استفاده کنیم. یعنی نام این آلکان به‌صورت «۱و۲-دی‌کلرو هگزان» خواهد بود.

روی یک زنجیره هیدروکربنی ممکن است بیش از یک استخلاف وجود داشته باشد که همگی باید همراه با موقعیت خود پیش از نام هیدروکربن آورده شوند. توجه داشته باشید که در صورت وجود استخلاف‌های متفاوت باید ابتدا آنی آورده شود که در حروف الفبای انگلیسی مقدم است. به مثال زیر توجه کنید.

برای عددگذاری مولکول بالا از راست به چپ عمل می‌کنیم تا به دو استخلاف اعداد کمتری تعلق بگیرد. اولویت استخلاف برمو بیشتر از کلرو است. بنابراین نام این ترکیب به‌صورت «۲-برمو ۲-کلرو پنتان» است.

برخی هیدروکربن‌ها خود دارای استخلافی آلکانی هستند. این استخلاف‌ها از همتای آلکانی خود یک هیدروژن کمتر دارند که در آن‌ها توانایی اتصال به زنجیره را ایجاد می‌کند. به این گروه‌ها آلکیل گفته می‌شود. در جدول زیر می‌توانید برخی از این استخلاف‌ها را مشاهده کنید. همان‌طور که می‌بینید، برای نام‌گذاری آن‌‌ها تنها کافیست از پیشوند «یل» به جای «ان» استفاده کنیم.

تعداد اتم کربن	نام آلکیل	نام همتای آلکانی
۱	متیل	متان
۲	اتیل	اتان
۳	پروپیل	پروپان
۴	بوتیل	بوتان
۵	پنتیل	پنتان
۶	هگزیل	هگزان
۷	هپتیل	هپتان
۸	اکتیل	اکتان

گروه‌های مشابهی نیز برای آلکن‌ها و آلکین‌ها وجود دارد که به‌ترتیب «آلکنیل» و «آلکینیل» نامیده می‌شوند. در مورد آلکن‌ها می‌توان «یل» را جایگزین «ن» کرد. همچنین برای نام‌گذاری آلکینیل‌ها، «ین» را با «یل» جایگزین می‌کنیم. در زیر مثالی از این مورد را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

عددگذاری این زنجیره از راست به چپ انجام شده تا به استخلاف‌ها اعداد کوچک‌تری نسبت داده شود. این هیدروکربن آلکانی دارای یک استخلاف متیل روی کربن شماره ۳ و یک استخلاف اتیل در موقعیت ۴ است. بنابراین نام آن «۴-اتیل ۳-متیل اکتان» است.

تا اینجا قوانین کلی برای نام‌گذاری هیدروکربن‌ها را با هم مرور کردیم. در بخش انتهایی مطلب با بررسی مثال‌ها و تمرین‌های متنوعی با نحوه صحیح نام‌گذاری هیدروکربن‌ها بیشتر آشنا می‌شوید.