تروما چیست؟ – به زبان ساده + انواع و نحوه درمان

افراد حاضر در شرایط جنگی یا خانواده‌های فقیر درگیر با موادمخدر یا خشونت خانگی از همه بهتر می‌دانند که تروما چیست. طبق آمار، ۶۰ تا ۷۵ درصد مردم جوامع پیشرفته در طول زندگی حداقل یک بار تروما را تجربه می‌کنند. پاسخ عاطفی و احساسی در مواجهه با یک حادثه بسیار استرس‌آور، ترسناک و فاجعه‌بار، «تروما» (Trauma) نام دارد. تصادف شدید، تجاوز جنسی، جنگ یا حضور در بلایای طبیعی مثال‌هایی از تروما هستند. استرس، زودرنجی، تندخویی و افسردگی از نتایج بلندمدت حضور تروما در زندگی هستند. در این مطلب از «مجله فرادرس» به معنی تروما، نشانه‎‌ها و انواع آن اشاره می‌کنیم و ترومای کودکی را ارزیابی می‌کنیم. همچنین در ادامه رایج‌ترین حوادث تروماساز و اختلالات روانی ناشی از تروما را نام می‌بریم.

به‌طور دقیق، با مطالعه این مطلب متوجه می‌شویم که تروما چیست، چه نشانه‌هایی دارد و افراد تروما دیده، چه دغدغه‌ها و تجربیاتی دارند و با چه مشکلاتی مواجه می‌شوند. همچنین بیان کرده‌ایم که افراد آسیب‌پذیر نسبت به تروما، چه ویژگی‌هایی دارند. در ادامه نیز به‌صورت عملی، نحوه درمان تروما و راه‌های جلوگیری از آن را توضیح داده‌ایم. بهترین راه‌کار برای کمک به افراد تروما دیده، همدلی با آن‌ها است تا متوجه شوند که تنها نیستند و از حمایتی برخوردارند که می‌تواند مانع از تکرار این حادثه شود. همچنین استفاده از راه‌های کاهش استرس شدید نیز می‌تواند به روند بهبودی این افراد سرعت ببخشد. تجربه پایدار تروما با همان شدت گذشته، می‌تواند به «اختلال استرس حاد»(Acute Stress Disorder) و در ادامه اختلال «استرس پس از سانحه» (Post Traumatic Stress Disorder) منجر شود.

معنی تروما چیست؟

تجربه تروما به معنی تجربه استرس و ترس بسیار زیاد، در پی حادثه‌ یا سلسله‌ای از حوادث فاجعه‌بار «روانی‌اجتماعی» (Psychosocial) است. این حوادث دو ویژگی بسیار مهم دارند که در ادامه نام برده شده است.

• لحظه‌ای هستند: به‌صورت ناگهانی و نامنتظره اتفاق میفتند.
• تهدیدکننده زندگی هستند: فرد را در معرض مرگ یا فروپاشی زندگی قرار می‌دهند.

منظور از تروما در حوزه پزشکی نیز، هر گونه ضربه، جراحت، صدمه و آسیب وارد شده به بدن فرد است. توجه کنید که بر خلاف باور عموم و برخی منابع، در بیشتر موارد، حوادث استرس‌زایی مانند «بیماری»، «خراب کردن نتیجه کنکور»، «آبروریزی یا مسخره شدن در جمع» هر چقدر هم آزاردهنده باشند، از نظر متخصصان، منجر به ترومای شدید نمی‌شوند. با این حال، افراد مختلف حوادث را به شیوه مشابه تجربه نمی‌کنند، به‌طوری‌که یک حادثه می‌تواند برای عده‌ای پراسترس و دردآور باشد، درحالی‌که برای عده‌ای دیگر قابل تحمل است. در نتیجه، تجربه تروما به ویژگی‌های شخصیتی و خلق‌وخوی فرد نیز بستگی دارد و تشخیص تروما در افراد نیاز به نظر متخصص دارد.

نشانه‌های وجود تروما

اصلی‌ترین نشانه‌ها و پیامدهای تروما به سه دسته «نشانه‌های جسمانی»، «نشانه‌های ذهنی» و «نشانه‌های عاطفی» تقسیم می‌شوند. این نشانه‌ها در جدول زیر نمایش داده شده است.

بعد از وقوع تروما، نشانه‌های بارزی در اغلب افراد رخ می‌دهد که در چهار دسته قرار می‌گیرند. این نشانه‌ها در ادامه نام برده شده‌اند.

• تجربه ذهنی دوباره تروما
• اجتناب از موقعیت‌ها و انسان‌ها
• تغییران منفی در فکر و هیجان
• تغییرات رفتاری

۱. تجربه ذهنی دوباره تروما چیست

افراد دارای تروما تجربیات ذهنی آزاردهنده‌ای دارند که به افزایش هیجانات منفی و فشار روانی منجر می‌شود. این تجربیات در ادامه آورده شده است.

• یادآوری خاطرات ناراحت‌کننده: خاطرات ناراحت‌کننده در تمام موقعیت‌ها (حتی در دورهمی یا هنگام ورزش کردن) یادآوری می‌شوند و فرد ناراحت می‌شود.
• کابوس: کابوس‌های تکراری از رخ دادن آن حادثه یا حوادث شبیه، برای خود فرد یا اطرافیان او.
• فلش‌بک: تصویرسازی پیاپی و بی‌اختیار خاطره ناراحت‌کننده به‌طوری که انگار دوباره در حال اتفاق افتادن است یا زمان به‌عقب برگشته و فرد تروما دیده در آن موقعیت قرار گرفته است.
• واکنش هیجانی به یادآورهای تروما: خشم، غم و ترس زیاد با دیدن نشانه‌های یادآور حادثه در محیط و تجربه استرس زیاد.
• واکنش فیزیکی به علائم تروما: واکنش‌های رفتاری شدید در هنگام بروز علایم تروما (برای مثال، شیرجه سرباز تروما دیده در جوب خیابان با شنیدن صدای تیرآهن).

در نتیجه افراد با هوش هیجانی بالا سرعت بسیار بیشتری در کنار آمدن با ترومای خود دارند.

۲. اجتناب از موقعیت‌ها و انسان‌ها

ترس از یادآوری یا تجربه دوباره حادثه تروماساز باعث می‌شود که فرد خود را از بعضی موقعیت‌ها محروم کند که در ادامه توضیح داده شده است.

• اجتناب از افکار و احساسات یادآور تروما: فرد ترومادیده افکار یادآور تروما یا احساسات مربوط به آن را سرکوب می‌کند.
• اجتناب از نشانه‌های محیطی تروما: فرد تروما دیده از خیابان‌ها، منازل، فضاهای اجتماعی و هر محیطی که یادآور تروما باشد، دوری می‌کند.

۳. تغییرات منفی در فکر و هیجانات

قربانیان تروما دارای فرایندهای فکری و هیجانی زجرآوری هستند که در ادامه بیان شده است.

• ناتوانی در یادآوری جزئیات تروما: هیجان منفی زیاد اجازه یادآوری کامل تروما را نمی‌دهد.
• افکار منفی بیش‌ازحد و سرزنش خود، دیگران یا جهان: هیچ آدم خوبی وجود ندارد، همه آدم‌ها بی‌رحم هستند.
• سرزنش افراطی خود یا دیگران به دلیل رخ دادن تروما: نباید از آن خیابان عبور می‌کردم، مادرم نباید من را مجبور می‌کرد که درس بخوانم.
• بی‌علاقگی به انجام فعالیت‌ها (Anhedonia): از تفریحات و فعالیت‌های لذت‌بخش گذشته لذتی نمی‌برد.
• احساس جداافتادگی از جمع: برای مثال، با دیدن دیگران فکر می‌کند که چقدر خوش‌اند، لوس‌اند یا بیخیال‌اند. این مسئله به «انزوای اجتماعی» می‌انجامد.

۴. تغییرات رفتاری پس از تروما چیست

افکار و هیجانات منفی افراد دارای تروما به رفتارهای آسیب‌زا منجر می‌شود که در ادامه فهرست شده است.

• رفتارهای تحریک‌پذیر و عصبانی شدن: زودجوشی و تحریک‌پذیر شدن بعد از وقوع تروما.
• بی‌احتیاط بودن و خودتخریبی: به‌طور مثال، از آن زمان به بعد فرد بد رانندگی می‌کند یا در نوشیدن الکل افراط می‌کند.
• گوش‌بزنگی: همواره به دنبال خطر در محیط می‌گردند و در محیط‌های اجتماعی مانند فروشگاه‌ها تمام افراد حاضر را زیر نظر می‌گیرند.
• حرکت‌های ناگهانی: به‌طور مثال با خوردن زنگ تلفن یا آیفون از جا می‌پرند یا با بوق ماشین عصبی می‌شوند.
• سختی در تمرکز: ناتوانی در خوب درس خواندن، دقت به کلمات در حرف زدن یا گوش دادن به مخاطب.
• اختلال در خواب: انقطاع خواب‌های مکرر، دیر خوابیدن و کابوس دیدن.

تکنیک های درمان تروما چیست

در اکثر مواقع، گذشت زمان به التیام علائم تروما کمک می‌کند. اما اگر نشانه‌های تروما ادامه‌دار شود، استفاده از تکنیک‌های درمانی مختلف می‌تواند به روند بهبود تروما کمک کند. حال که یادگرفتیم تروما چیست و چه نشانه‌هایی دارد، وقت آن رسیده تا شیوه درمان آن را نیز بدانیم. تکنیک‌های درمان تروما به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند که در ادامه فهرست شده‌اند.

1. تمرین‌های مراقبت از خود
2. روان‌درمانی
3. دارودرمانی

فیلم آموزش مدیریت مشکلات زندگی و تقویت مهارت تاب آوری در فرادرس

کلیک کنید

تمرین‌های مراقبت از خود

تمرین‌های مراقبت از خود به افراد کمک می‌کند تا مواجهه بهتری با نشانه‌های عاطفی، روانی و فیزیکی تروما داشته باشند. تعدادی از مهم‌ترین تمرین‌های مراقبت از خود عبارت‌اند از:

• پذیرش واقعه: استرسِ حاصل از تروما باعث می‌شود آن حادثه یا تجربیات همراه آن را انکار کنیم. همچنین نادیده گرفتن واقعه و سرکوب هیجانات باعث ادامه یافتن علائم تروما می‌شود. زمانی را برای مرور حادثه، تجربیاتی که داشتید و مسیر پیش روی خود در زندگی اختصاص دهید. تا زمانی که با احساسات منفی مانند غم، ترس و خشم خود مواجه نشوید و آن را سرکوب کنید، علائم تروما فروکش نخواهد کرد. استفاده از تمرینات تصویرسازی ذهنی، ذهن‌آگاهی و هیپنوتیزم می‌تواند به رویارویی بهتر با هیجانات کمک کند. اگر در این زمینه نیاز به کمک داشتید، «گروه‌درمانی‌ مبتنی بر پذیرش و تعهد» (Acceptance Commitment Therapy |ACT) می‌تواند به شما کمک کند.
• ورزش: یکی از نشانه‌های وجود تروما، قرار گرفتن بدن در شرایط هوشیاری بالا است. از آن‌سو، ورزش کردن باعث ترشح هورمون‌های آرامش‌بخشی از جمله «اندورفین» (Endorphin) و فعالیت انتقال‌دهنده عصبی دوپامین می‌شود. در نتیجه، با فعالیت ورزشی فرد احساس آرامش و لذت می‌کند و در پی آن، نشانه‌های تروما کمتر می‌شوند.
• ذهن‌آگاهی: تمرین‌های ذهن‌آگاهی (به‌ویژه ذهن‌آگاهی فضای تنفس)، می‌تواند افراد را در زمان حال نگه دارد. در نتیجه، تمرین‌های ذهن‌آگاهی باعث کاهش یافتن یادآوری خاطرات تلخ تروما می‌شوند.

• همدلی گرفتن از دیگران: کناره‌گیری از جمع‌ها (به‌ویژه خانواده و فامیل) و تنهایی یکی از نشانه‌های رایج تروما است. طبق پژوهش‌های انجام شده، حفظ ارتباط با افراد، از تبدیل شدن تجربه تروما به «اختلال استرس پس از سانحه» (PTSD) جلوگیری می‌کند.

• ایجاد تعادل در زندگی: به احتمال زیاد، افراد دارای تروما خواب کافی ندارند و در بسیاری از مواقع، از داشتن احساس آرامش محروم هستند. درحالی‌که خواب باکیفیت، ریلکس کردن و داشتن وعده‌های غذایی سالم در سلامت روان نقش اساسی بازی می‌کنند. وجود عادت‌های سالم و تعادل در زندگی، تاب‌آوری افراد را در برابر فشار روانی افزایش می‌دهد. در ادامه به این عادت‌ها اشاره خواهیم کرد.
  • خواب شبانه ۷ تا ۹ ساعت
  • خوردن وعده‌های غذایی سالم
  • اجتناب از نوشیدن الکل و مصرف مواد مخدر
  • اجتناب از پرخوری عصبی یا فعالیت کاری شدید برای نادیده گرفتن تروما
  • کاهش استرس با استفاده از تفریحات

فیلم آموزش آرامش روانی و دور کردن اضطراب و استرس در فرادرس

کلیک کنید

• پذیرش حمایت دیگران: بزرگ‌ترین اشتباه افراد ترومادیده، نپذیرفتن حمایت اطرافیان است. گرفتن هر گونه کمکی از دیگران به بهبودی سریع‌تر شما کمک می‌کند. فقط توجه داشته باشید که ممکن است برخی افراد حمایت‌گر را فراموش کنید. برای جلوگیری از این اتفاق، افراد مورد اعتماد و حمایت‌گر زندگی را در صفحه کاغذ یا گوشی همراه یادداشت کنید. در ادامه فهرستی از منابع حمایتی آورده می‌شود.
  • دوستان
  • اعضای خانواده و فامیل
  • شریک زندگی
  • متخصصان سلامت روان
  • گروه‌های حمایتی حضوری یا مجازی

روان‌درمانی

روان‌درمانی بهترین شیوه درمان تروما هست. روان‌درمانی به شما کمک می‌کند تا احساس غم شدید و اضطراب خود را کنترل کرده و با تصویرسازی واقعه و تجربه هیجانات در فضایی امن، خاطرات مربوط به حادثه تروماساز را به‌صورت آسیب‌زا و آزاردهنده در ذهن خود مرور نکنید. همچنین روان‌درمانگر به شما کمک می‌کند تا احساس کرختی و بی‌تفاوتی التیام پیدا کند و دوباره بتوانید به دیگران اعتماد کنید. در ادامه کاربردی‌ترین رویکردهای درمان تروما را نام می‌بریم.

فیلم آموزش آشنایی با درمان شناختی-رفتاری CBT در فرادرس

کلیک کنید

• «درمان شناختی‌رفتاری» (Cognitive-Behavioral Therapy| CBT): این درمان به افراد کمک می‌کند تا با تغییر دادن الگوهای فکری خود، هیجانات و رفتارهای سالم‌تری در زندگی داشته باشند. بر مبنای شواهد پژوهشی، درمان شناختی‌رفتاری تأثیرگذارترین درمان برای «اختلال استرس پس از سانحه» (PTSD) است. اگر نگاه منفی نسبت به خودتان دارید یا خود را فرد بی‌ارزشی می‌دانید، درمان شناختی‌رفتاری می‌تواند به شما کمک کند تا حس ارزشمندی و نگاه مثبت‌نگر بیشتری داشته باشید و تحریف‌های شناختی خود را کنترل کنید. در نتیجه، انرژی و انگیزه شما برای مقابله با تجربه تروما افزایش می‌یابد.
• «درمان روان‌پویشی» (Psychodynamic Therapy): درمان روان‌پویشی با تجربه درد ناشی از تروما، سعی در یکپارچه کردن ناخودآگاه و تقویت «خود» (Ego) دارد.
• «درمان حسی‌حرکتی» (Sensorimotor Therapy): درمان حسی‌حرکتی با استفاده از تمرینات مبتنی بر فعالیت‌های فزیکی، فرایند ارزیابی تروما و سازگاری با آن را آسان‌تر می‌کند.
• «درمان مبتنی بر حساسیت‌زدایی منظم با حرکت چشمی و پردازش دوباره» (Eye Movement Desensitization Reprocessing | EMDR): در این درمان با حرکت دادن چشم‌ها در مسیرهای مشخص و به‌کارگیری دو نیم‌کره مغز، به بیماران کمک می‌کند تا خاطرات درمانی خود را تحلیلی کرده و یکپارچه کنند.

دارودرمانی (با تجویز پزشک)

با اینکه درمان‌های دارویی (Medication Therapy) باعث التیام ریشه‌ای تروما نمی‌شود، اما در شرایط اورژانسی، برای از بین بردن نشانه‌ها کاربرد دارد. توجه داشته باشید که استفاده از داروهای روان‌پزشکی می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد، در نتیجه این کار تنها با صلاح‌دید پزشک انجام می‌شود.

حوادث تروماساز (Traumatic)

تا اینجا به‌طور دقیق می‌دانیم که معنی تروما چیست، چه نشانه‌هایی دارد و چطور درمان می‌شود. حال به دلایل و حوادث ایجاد کننده تروما اشاره می‌کنیم. تجربه تروما می‌تواند با روش‌های متنوعی رخ دهد. در ادامه این روش‌ها را نام می‌بریم.

• تجربه مستقیم: برای خود فرد اتفاق افتاده باشد.
• مشاهده فجایع: در موقعیت حضور داشته و دیده باشد.
• شنیدن جزئیات: در پی درد و دل با عزیزانی که احساس همدردی با آن‌ها دارید.
• ارتباط غیرمسقیم: حضور مکرر در محل تروما اغلب به‌دلیل وظایف شغلی مانند پلیس جنایی، پزشک قانونی، پرستار اورژانس.

اما انواع حوادثی که به تجربه تروما منجر می‌شوند، به دو دسته شدید و خفیف تفکیک می‌شوند که در ادامه بیان می‌کنیم.

حوادث تروماساز شدید

حوادث تروماساز شدید به همراه مواجهه مستقیم با مرگ، تهدید شدن به مرگ، صدمات بسیار جدی یا تهدید به این صدمات و خشونت جنسی یا تهدید شدن به خشونت همراه است.

• مواجهه با آدم‌ربایی یا گروگان‌گیری.
• مواجهه با خشونت، جنگ یا تروریسم.
• تجربه نزدیک به مرگ (بیماری یا آسیب).

حوادث تروماساز خفیف

بر خلاف آنچه در یکسری منابع غیرمعتبر آمده است، حوادث ناراحت‌کننده یا استرس‌زا لزوماً تروماساز نیستند. در نتیجه، حوادث تروماساز خفیف که در ادامه بیان می‌شود نیز با فشار روانی بسیار زیاد و تهدید شدن زندگی افراد همراه هستند.

• فجایع طبیعی (سیل، زلزله، آتشفشان)
• غفلت‌های بزرگ دوران کودکی
• خشونت خانگی
• زندگی در خانواده دارای اختلال روانی یا اعتیار به مواد
• جدایی ناگهانی و نامنتظره از افراد مهم زندگی (مرگ یا طلاق)
• فقر شدید
• کمپ‌های پناهندگی

انواع تروما چیست؟

تجربه تروما به شکل‌های مختلفی رخ می‌دهد که مهم‌ترین آن‌ها را در ادامه بیان می‌کنیم.

• ترومای حاد: ترومایی ناشی از یک حادثه فاجعه‌بار که به‌تازگی اتفاق افتاده است. در ادامه مثال‌هایی از ترومای حاد ذکر می‌شود.
  • تجاوز جنسی
  • تصادف
  • آدم‌ربایی یا گروگان‌گیری

• ترومای مزمن: این تروما در نتیجه مواجهه مکرر و طولانی‌مدت با وقایع بسیار استرس‌زا به‌وجود می‌آید. در ادامه، مثال‌هایی از ترومای مزمن نام برده می‌شود.
  • سوءرفتار در کودکی
  • قلدری
  • خشونت خانگی
• ترومای پیچیده: این مدل از تروما در مواجهه با حوادث تروماساز متعدد و متنوع به‌وجود می‌آید. در ادامه مواردی از ترومای پیچیده بیان می‌شود.
  • تجاوز جنسی مکرر فامیل در کودکی
  • خشونت بلندمدت و شدید خانواده
• تروما ثانویه: این مدل از تروما در اثر هم‌نشینی و هم‌صحبتی نزدیک و زیاد فرد با افرادی است که تجربه تروما دارند. در ادامه افرادی را نام می‌بریم که در معرض ترومای ثانویه هستند.
  • اعضای خانواده
  • متخصصان سلامت روان
  • نیروهای امدادونجات
  • مددکارهای اجتماعی
• ترومای کودکی: این تروما شامل تمام موقعیت‌های سختی است که کودکِ در حال رشد به صورت مستقیم با آن مواجه می‌شود. در ادامه مهم‌ترین حوادث تروماساز دوران کودکی را نام می‌بریم.
  • از دست دادن والدین
  • نادیده گرفته شدن
  • آزار فیزیکی، عاطفی و جنسی
  • طلاق والدین
  • وجود خشونت خانگی
  • شروع ناگهانی فرایندهای درمانی سخت

اختلالات روانی بعد تروما چیست؟

اگر تجربیات تروما شدید و بلندمدت باشند، به انواع اختلال‌های روانی منجر می‌شوند. در ادامه هر کدام از این اختلال‌ها را به‌صورت خلاصه توضیح می‌دهیم.

• «اختلال استرس حاد» (Acute Stress Disorder): وجود نشانه‌های ترومای شدید تا قبل از یک ماه، اختلال استرس حاد نام دارد.
• «اختلال استرس پس از سانحه» (Post traumatic Stress Disorder): وجود نشانه‌های تروما بیش از یک ماه می‌تواند نشان‌دهنده اختلال استرس پس از سانحه باشد.
• «اختلال شخصیت مرزی» (Borderline Personality Disorder): افراد دارای شخصیت مرزی تحریک‌پذیر، پرخاشگر و در جدال با مشکلات هویتی هستند. اغلب این افراد تجربه ترومای کودکی را دارند.
• «اختلال حمله هراس» (Panic Attack): حمله پانیک در شرایط استرس‌زا رخ می‌دهد و با ضربان قلب بالا، تنفس منقطع، لرزش و تعرق همراه است. وقوع حمله هراس بعد از تجربه تروما بسیار رایج است.
• «حالت تجزیه‌ای» (Dissociation identity disorder): تجربه مسائل به شیوه‌ای متفاوت. دو نوع از حالت‌های تجزیه‌ای که در افراد ترومادیده رایج است را در ادامه ذکر می‌کنیم.
  • «تغییر واقعیت» (Derealization): فرد احساس می‌کند که دنیا عوض شده است و صداها اکو می‌شود یا آدم‌ها انگار دو بعدی شد‌ه‌اند.
  • «تغییر شخصیت» (Depersonalization): شناخت فرد از خودش تغییر می‌کند. برای مثال احساس می‌کند که درد را نمی‌تواند تجربه کند یا کرخت هستم و دنیا را نمی‌توانم تجربه کنم.
• «اختلال اضطراب منتشر» (Generalized Anxiety Disorder| GAD): احساس مداوم اضطراب که اغلب به‌همراه گوش‌بزنگی و تحریک‌پذیری است، به‌طور معمول مقدمات شروع اختلال استرس پس از سانحه است.
• «اختلال افسردگی اساسی» (Major Depression Disorder): افسردگی اساسی با از دست رفتن انگیزه، لذت نبردن از فعالیت‌های لذت‌بخش، افکار سرزنش‌کننده درمورد خود و افکار خودکشی، مشکلات خواب و تغذیه تعریف می‌شود. ادامه یافتن نشانه‌های تروما، احتمال ابتلا به اختلال افسردگی اساسی را افزایش می‌دهد.
• «اختلالات سوءمصرف مواد» (Substance Induced Disorder): افرادی که با استفاده از انواع مواد مخدر سعی در التیام تروما دارند، به‌صورت بلندمدت از علایم تروما درد می‌کشند و به این مواد اعتیاد پیدا می‌کنند.

توجه داشته باشید که تشخیص هر کدام از اختلال‌های بالا باید با نظر متخصص روان‌شناس یا روان‌‎پزشک انجام شود. زیرا در کنار تمام این نشانه‌ها، متخصصان سلامت روان برای تشخیص «اختلال» (Disorder)، موارد دیگری را نیز بررسی می‌کنند. در نتیجه، حالا که یادگرفتیم نشانه‌های تروما چیست و اختلالات همراه آن کدام هستند، همدلی و همراهی بیشتری با دیگران خواهیم داشت.

ویژگی‌های افراد آسیب‌پذیر به تروما

افراد در هر سن، جنسیت، وضعیت اجتماعی‌-اقتصادی، نژاد، قومیت در معرض تروما هستند. اما بسیاری از افرادی که واقعه‌ای استرس‌زا را تجربه می‌کنند، بعد از چند هفته یا چند ماه به زندگی عادی برمی‌گردند. درحالی‌که عده‌ای دیگر تا مدت‌ها از تروما رنج می‌برند.

در ادامه عوامل اثرگذار بر آسیب‌پذیری افراد در مواجهه با تروما را نام می‌بریم.

• نبود حمایت اجتماعی (دوستان، خانواده و فامیل)
• تحصیلات پایین
• درآمد کم
• بی‌کاری یا ناتوانی در کار کردن
• وجود اختلالات روان‌شناسی (به‌ویژه استرس و افسردگی)
• سوءمصرف مواد مخدر
• خلق‌وخوی آسیب‌پذیر
• هویت گسسته
• «هوش هیجانی» (Intelligence Quotient) پایین
• ناتوانی در مدیریت هیجانات
• ناتوانی در سازگاری با محیط
• تجربیات قبلی تروما

با وجود عوامل بالا، افراد نسبت به وقایع استرس‌زا آسیب‌پذیر می‌شوند و حتی نسبت به حوادث کوچک‌تر نیز واکنش‌های هیجانی شدیدی از خود نشان می‌دهند.

ترومای کودکی

به‌طور معمول، بیشتر تروماها در دوران کودکی رخ می‌دهند. به‌همین دلیل، یادگیری این‌که تروما چیست تنها با شناخت ترومای کودکی کامل می‌شود. به‌طور کلی، مغزِ در حال رشدِ کودکان نسبت به استرس و محیط ناامن بسیار حساس است. ترومای کودکی ( ACEs| Adverse Childhood Experiences) به تجربیات سخت و پراسترس دوران کودکی گفته می‌شود. این حوادث به‌همراه تجربه آزار جنسی، بدنی یا احساسی یا نادیده گرفته شدن است.

به بیان دیگر، حوادث پراسترس و رنج‌آور در زمان کودکی، با احتمال بیشتری به مغز آسیب می‌زند و با پیامدهای بسیار بلندمدت و حتی مادام‌العمری همراه است. ترشح شدید هورمون کورتیزول (Cortisol) از غده فوق کلیوی باعث بیش‌فعال شدن بخش‌ «آمیگدال» (Amygdala) مغز می‌شود که مسئول شناسایی خطر است. در نتیجه کودک تا پایان عمر گوش‌به‌زنگ، تحریک‌پذیر و در حالت «جنگ و گریز» (Fight and Flight) باقی می‌ماند و در پی آن فردی که در کودکی تروما تجربه کرده است، در بزرگ‌سالی نیز با کوچک‌ترین تنشی استرس می‌گیرد.

نکته بسیار مهم این است که حدود ۳۰ تا ۹۰ درصد افراد دچار اختلال شخصیت مرزی، در کودکی تجربه آزارهای مختلف و بی‌توجهی دارند. در نتیجه، ترومای کودکی می‌تواند احتمال ابتلای افراد به اختلال شخصیت مرزی را افزایش دهد.

سؤالات متداول

در این مطلب از «مجله فرادرس»، یادگرفتیم که منظور از تروما چیست و شیوه‌های درمان تروما چه هستند. در ادامه به سؤالات متداول این حوزه اشاره می‌کنیم.

آیا حوادثی مانند یک کابوس وحشتناک یا مسخره شدن در دوران مدرسه می‌تواند تروما باشد؟

خیر. همچنین حوادث این‌چنینی به «اختلال استرس پس از سانحه» یا «استرس حاد» منجر نمی‌شوند. به‌طور معمول، تروما با حوادث فاجعه‌بار بسیار بزرگ‌تر مانند مواجهه با مرگ یا تهدید زندگی اتفاق میفتد.

چه عواملی فرد را به تروما مقاوم می‌کند؟

هم عوامل درونی (مانند ژنتیک، خلق‌وخو و افکار) و هم عوامل بیرونی (مانند تجربیات گذشته و حمایت‌های بیرونی) می‌توانند بر روی مقاومت نسبت به تروما اثرگذار باشند.