دوپامین چیست؟ — نحوه تولید و کار آن به زبان ساده

دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی است که به ارسال سیگنال در مغز کمک می‌کند. انتقال‌دهنده‌های عصبی مواد شیمیایی هستند که توسط سلول‌های عصبی به نام نورون‌ها ساخته می‌شوند. آن‌ها برای برقراری ارتباط پیام‌ها در قسمت‌های مختلف مغز و بین مغز و بقیه بدن استفاده می‌شوند. در این مقاله به بررسی نقش دوپامین در بدن، نحوه تولید و ترشح این ماده و اثرات داروی آن در بدن می‌پردازیم و همچنین مواد غذایی که باعث تولید و ترشح این انتقال‌دهنده عصبی شادی‌آور در بدن می‌شوند را بررسی می‌کنیم.

دوپامین چیست؟

دوپامین به عنوان انتقال‌دهنده عصبی احساس خوب شناخته می‌شود، دوپامین یک ماده شیمیایی است که در مغز ترشح می‌شود و به شما احساس خوبی می‌دهد. داشتن مقدار مناسب دوپامین هم برای بدن و هم برای مغز مهم است.

فیلم آموزش زیست شناسی ۲ – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

دوپامین به سلول‌های عصبی کمک می‌کند تا پیام‌هایی را برای یکدیگر ارسال کنند. این ماده توسط گروهی از سلول‌های عصبی در وسط مغز تولید می‌شود و پیام‌هایی را به قسمت‌های دیگر مغز ارسال می‌کند.

گیرنده دوپامین چیست؟

گیرنده‌های دوپامین پروتئین‌هایی هستند که در مغز و اعصاب در سراسر بدن یافت می‌شوند. هنگامی که سیگنال دوپامین به نورون مجاور نزدیک می‌شود، به گیرنده آن نورون متصل می‌شود. گیرنده و انتقال‌دهنده عصبی مانند قفل و کلید عمل می‌کنند. دوپامین به گیرنده خود متصل می‌شود و پیام شیمیایی را با ایجاد تغییراتی در سلول عصبی دریافت‌کننده ارسال می‌کند.

گیرنده‌های دوپامین نقش مهمی در بسیاری از فرآیندهای عصبی از جمله هماهنگی حرکت و کنترل حرکت ظریف، لذت، شناخت، حافظه و یادگیری دارند. عملکرد غیر طبیعی این گیرنده‌ها ممکن است در چندین بیماری عصبی و روانی نقش داشته باشد. در واقع، گیرنده‌های دوپامین یک هدف طبیعی برای بسیاری از درمان‌های دارویی هستند.

برخی از مواد مخدر رایج از جمله هروئین، کوکائین و مت‌آمفتامین نیز بر این گیرنده‌ها در مغز اثر می‌گذارند. آن‌ها می‌توانند باعث شوند سلول‌های عصبی بیش از حد دوپامین آزاد کنند یا سیستم عصبی را از بازیافت دوپامین پس از انجام کار خود بازدارد و سیستم پاداش مغز را تحت تأثیر قرار دهد.

ارتباط بین دوپامین و سلامت روان چیست؟

از آنجایی که دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی مهم است که به ایجاد انگیزه و تنظیم پاسخ عاطفی شما به محرک‌ها کمک می‌کند، مقدار زیاد یا خیلی کم آن می‌تواند علائم برخی از اختلالات سلامت روان را ایجاد یا بدتر کند. اگر این ماده بیش از مقدار نرمال باشد منجر به بیماری‌های روانی جدی مانند مانیا یا اسکیزوفرنی شود. برعکس، کمبود دوپامین می‌تواند علائم افسردگی را ایجاد کند. همچنین ارتباطی بین سطح دوپامین و «سندرم نقص توجه» (ADHD) وجود دارد، اگرچه تحقیقات بیشتری برای تعیین این ارتباط هنوز در حال انجام است.

نقش دوپامین در بدن چیست؟

دوپامین بر بسیاری از عملکردهای عصبی، شناختی و رفتاری در بدن تأثیر مستقیم دارد. همانطور که بیان شد این ماده به‌ویژه در کمک به احساس لذت به عنوان بخشی از سیستم پاداش مغز نقش دارد. رابطه جنسی، خرید، بوییدن کلوچه‌های تازه از فر درآمده، همه این‌ها می‌توانند باعث ترشح دوپامین یا «حمله دوپامین» شوند.

فیلم آموزش زیست شناسی ۲ – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

این انتقال‌دهنده عصبی احساس خوب در تقویت یک عمل و تمایل به تکرار آن نیز نقش دارد. به همین دلیل است که وقتی یکی از آن کلوچه‌ها را امتحان می‌کنیم، ممکن است دوباره برای میل کردن یک، دو، یا سه عدد دیگر برگردیم. جنبه تاریک‌تر دوپامین احساس پاداشی است که افراد هنگام مصرف مواد مخدر مانند هروئین یا کوکائین احساس می‌کنند که می‌تواند منجر به اعتیاد شود. نقش دوپامین در عملکرد‌های زیر بررسی شده است.

نقش در حرکت

بخشی از مغز به نام گره‌های قاعده‌ای حرکت را تنظیم می‌کند. گره‌های قاعده‌ای به نوبه خود به مقدار معینی از دوپامین برای عملکرد در حداکثر کارایی وابسته هستند. عمل دوپامین از طریق گیرنده‌‌های D1-5 انجام می‌شود. دوپامین تأثیر مسیر غیرمستقیم را کاهش می‌دهد و فعالیت‌های مسیر مستقیم را در گانگلیون‌های قاعده‌ای افزایش می‌دهد. هنگامی که کمبود این انتقال‌دهنده عصبی در مغز وجود دارد، حرکات ممکن است به تأخیر افتاده و ناهماهنگ شوند. از طرف دیگر، اگر دوپامین بیش از حد وجود داشته باشد، مغز باعث می‌شود بدن حرکات غیر ضروری مانند تیک‌های تکراری انجام دهد. برای یافتن اطلاعات بیشتر در رابطه با عملکرد غدد هیپوتالاموس و هیپوفیز و نقش آن‌ها و همچنین سیستم عصبی می‌توانید به فرادرس زیر مراجعه کنید.

دوپامین و اعتیاد

کوکائین و آمفتامین‌ها جذب مجدد دوپامین را مهار می‌کنند. کوکائین یک مسدودکننده ناقل دوپامین است که به طور رقابتی جذب دوپامین را برای افزایش حضور این ماده مهار می‌کند. آمفتامین غلظت این انتقال‌دهنده عصبی را در شکاف سیناپسی، اما با مکانیسم متفاوت افزایش می‌دهد. آمفتامین‌ها از نظر ساختاری شبیه به دوپامین هستند و بنابراین می‌توانند از طریق انتقال‌دهنده‌های آن وارد نورون پیش‌سیناپسی شوند. آمفتامین‌ها با ورود خود، مولکول‌های دوپامین را از وزیکول‌های ذخیره‌ای خارج می‌کنند. هر دو با افزایش حضور دوپامین منجر به افزایش احساسات لذت‌بخش و اعتیاد می‌شوند.

نقش در لذت رفتاری

دوپامین ماده شیمیایی است که واسطه لذت در مغز است. در موقعیت‌های لذت‌بخش آزاد می‌شود و فرد را تحریک می‌کند تا به دنبال فعالیت یا کار لذت‌بخش باشد. این بدان معنا است که غذا، رابطه جنسی و چندین داروی اعتیادآور نیز، به‌ویژه در نواحی مانند هسته اکومبنس و قشر جلویی مغز محرک ترشح این انتقال‌دهنده عصبی شادی‌آور در مغز هستند.

نقش در حافظه و توجه

سطوح دوپامین در مغز، به ویژه قشر جلوی مغز، به بهبود حافظه عملکردی کمک می‌کند. با این حال، این یک تعادل ظریف است و با افزایش یا کاهش سطح این ماده به سطوح غیر طبیعی، حافظه آسیب می‌بیند. دوپامین به تمرکز و توجه کمک می‌کند. چشم انسان و بینایی با پاسخ دوپامین در مغز نقش دارد و این به نوبه خود به فرد کمک می‌کند تا تمرکز و توجه خود را هدایت کند. این ماده ممکن است مسئول تعیین آنچه در حافظه کوتاه مدت بر اساس پاسخ تصوری به اطلاعات خاص باقی می‌ماند باشد. تصور می‌شود کاهش غلظت این انتقال‌دهنده عصبی در قشر جلوی مغز به اختلال کمبود توجه کمک می‌کند.

نقش در اعمال شناختی

دوپامین موجود در لوب‌های فرونتال (جلویی) مغز، جریان اطلاعات از سایر نواحی مغز را کنترل می‌کند. اختلالات دوپامین در این ناحیه منجر به کاهش عملکردهای عصبی شناختی به ویژه حافظه، توجه و حل مسئله می‌شود. گیرنده‌های D1 و گیرنده‌های D4 مسئول اثرات تقویت شناختی دوپامین هستند. برخی از داروهای ضد روان‌پریشی مورد استفاده در شرایطی مانند اسکیزوفرنی به عنوان مخالف دوپامین عمل می‌کنند. آنتی‌سایکوتیک‌های قدیمی‌تر و به اصطلاح «معمولی» اغلب روی گیرنده‌های D2 اثر می‌گذارند، در حالی که داروهای غیر معمول روی گیرنده‌های D1، D3 و D4 نیز اثر می‌گذارند.

نقش دوپامین در تنظیم ترشح پرولاکتین

دوپامین بازدارنده اصلی نورواندوکرین ترشح پرولاکتین از غده هیپوفیز قدامی است. این ماده که توسط نورون‌ها در هسته کمانی هیپوتالاموس تولید شده، سپس در رگ‌های خونی هیپوتالاموس هیپوفیزیال برجستگی میانی آزاد می‌شود که غده هیپوفیز را تامین می‌کند. این فرایند بر روی سلول‌های لاکتوتروپ تولیدکننده پرولاکتین اثر می گذارد. این سلول‌ها می‌توانند در غیاب دوپامین پرولاکتین تولید کنند. این انتقال‌دهنده عصبی شادی‌آور گاهی اوقات فاکتور بازدارنده پرولاکتین (PIF)، هورمون مهارکننده پرولاکتین (PIH) یا پرولاکتواستاتین نامیده می‌شود.

نقش در عملکرد اجتماعی

اتصال کم به گیرنده D2 در افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماعی یافت می‌شود. برخی از ویژگی‌های اسکیزوفرنی منفی (انزوای اجتماعی، بی‌علاقگی، بی‌لذتی) تصور می‌شود که به حالت دوپامینرژیک پایین در مناطق خاصی از مغز مربوط می‌شود. از سوی دیگر، مبتلایان به اختلال دوقطبی در حالات شیدایی، بیش از حد اجتماعی و همچنین بیش‌جنس‌گرا می‌شوند. این به دلیل افزایش دوپامین است. شیدایی را می‌توان با داروهای ضد روان‌پریشی مسدودکننده دوپامین کاهش داد. انتقال غیرطبیعی دوپامینرژیک با روان‌پریشی و اسکیزوفرنی مرتبط است. هر دو آنتی‌سایکوتیک معمولی و غیر معمول تا حد زیادی با مهار این انتقال‌دهنده در سطح گیرنده کار می‌کنند.

نقش در پردازش درد و عملکرد دستگاه گوارش

دوپامین در پردازش درد در سطوح مختلف سیستم عصبی مرکزی نقش دارد. این سطوح شامل طناب نخاعی، بخش خاکستری دور قناتی (PAG)، تالاموس، گره‌های قاعده‌ای، قشر منزوی و قشر کمربندی مغز است. سطوح پایین این انتقال‌دهنده عصبی با علائم دردناکی همراه است که اغلب در بیماری پارکینسون رخ می‌دهد.

دوپامین همچنین در دستگاه گوارش انسان نقش دارد و به اطمینان از عبور آرام آرام محتویات گوارشی از لوله گوارش، کمک می‌کند. در سیستم ایمنی بدن، این ماده التهاب را کاهش می‌دهد و به طور معمول به جلوگیری از نوعی پاسخ ایمنی فراری که در بیماری‌های خودایمنی دیده می‌شود کمک می‌کند. دوپامین یکی از انتقال‌دهنده‌های عصبی است که در کنترل تهوع و استفراغ از طریق فعل و انفعالات در ناحیه محرک گیرنده شیمیایی نقش دارد. متوکلوپرامید یک آنتاگونیست گیرنده D2 است و از حالت تهوع و استفراغ جلوگیری می‌کند.

علائم کمبود دوپامین چیست؟

اگر دوپامین کم دارید، اشتیاق کمی برای زندگی خواهید داشت. انرژی و انگیزه شما کم است و اغلب برای گذراندن روز به کافئین، شکر یا سایر محرک‌ها تکیه می‌کنید. در ادامه فهرستی از علائم رایج کمبود دوپامین بررسی شده است:

• بی‌تفاوتی
• درگیر شدن با رفتارهای خود ویرانگر، به ویژه اعتیاد
• خستگی
• ناامیدی
• ناتوانی در انجام وظایف
• ناتوانی در تمرکز
• ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران
• ناتوانی در احساس لذت
• کمبود انگیزه
• میل جنسی کم
• از دست دادن حافظه
• نوسانات خلقی
• به تعویق انداختن کارها
• اختلالات خواب

علل کمبود دوپامین

موارد بسیاری می‌توانند باعث کاهش سطح دوپامین شوند. برخی از آن‌ها شامل موارد زیر هستند:

• شرایط بالینی مختلف: برخی از شرایط پزشکی با سطوح پایین دوپامین مرتبط است. شرایطی مانند اسکیزوفرنی، بیماری‌هایی مانند پارکینسون، افسردگی، سوء‌مصرف مواد و اختلال دوقطبی از اختلالات رایج سطوح پایین این انتقال‌دهنده عصبی هستند.
• رژیم غذایی نامناسب: خوردن یک رژیم غذایی که حاوی مواد مغذی کافی برای سلامت مغز نیست، می‌تواند باعث کاهش سطح دوپامین شود. رژیم‌های غذایی سرشار از قند و چربی‌های اشباع شده می‌توانند این ماده را سرکوب کنند و کمبود پروتئین در رژیم غذایی افراد می‌تواند به این معنی باشد که آن‌ها L-تیروزین کافی ندارند. تیروزین اسید آمینه‌ای است که به ساخت دوپامین در بدن کمک می‌کند.
• سوء‌مصرف مواد: مصرف الکل و استفاده تفریحی از مواد مخدر می‌تواند در دراز مدت باعث شود بدن شما تولید طبیعی دوپامین را کاهش دهد. این به نوبه خود باعث می‌شود به ماده‌ای که آن را بیش از حد مصرف می‌کنید معتاد شوید.
• داروهای خاص: برخی از داروها مانند داروهای ضدافسردگی و داروهای ضد روان‌پریشی با اتصال به گیرنده‌های دوپامینی عمل می‌کنند. این کار فعالیت طبیعی این ماده را در مغز شما مسدود می‌کند.

درمان کمبود دوپامین

درمان کمبود دوپامین به پیدا کردن علل زمینه‌ای این اختلال بستگی دارد. اگر یک بیماری روانی مانند افسردگی یا اسکیزوفرنی تشخیص داده شود، پزشک ممکن است داروهایی را برای کمک به علائم تجویز کند. این داروها ممکن است شامل داروهای ضد افسردگی و تثبیت کننده‌های خلق و خو باشند. روپینیرول و پرامی پکسول می‌توانند سطح این انتقال‌دهنده عصبی را افزایش دهند و اغلب برای درمان بیماری پارکینسون تجویز می‌شوند. لوودوپا معمولاً در اولین تشخیص پارکینسون تجویز می‌شود. سایر درمان‌های کمبود دوپامین ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• مشاوره
• تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی
• فیزیوتراپی برای سفتی عضلات و مشکلات حرکتی

مکمل‌هایی برای افزایش سطح ویتامین D، منیزیم و اسیدهای چرب ضروری امگا ۳ نیز ممکن است به افزایش سطح این ماده کمک کنند، اما باید تحقیقات بیشتری در مورد اینکه آیا این کار موثر است یا خیر صورت گیرد. همچنین تصور می‌شود فعالیت‌هایی که باعث ایجاد احساس شادی و آرامش در فرد می‌شوند، سطح این انتقال‌دهنده عصبی را افزایش می‌دهند. این موارد ممکن است شامل ورزش، ماساژ درمانی و مدیتیشن باشد.

روش های خانگی افزایش دوپامین

هدف از افزایش مقدار دوپامین در بدن، تولید بیشتر آن، کاهش سرعت تجزیه دوپامین تولید شده، ایجاد گیرنده‌های بیشتر و ترمیم گیرنده‌های دوپامین موجود است تا بتوانند بهتر عمل کنند. چندین مکمل و دارو برای افرادی که سطح این ماده در آن‌ها پایین است در دسترس قرار دارند. داروها اغلب در مواردی استفاده می‌شود که سطح دوپامین کاهش‌یافته فرد ناشی از شرایطی مانند افسردگی یا اسکیزوفرنی است. روش‌هایی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها برای افزایش سطح این ماده به طور طبیعی استفاده کنید.

به اندازه کافی بخوابید

خواب کافی در هر شب برای حفظ سلامتی ما ضروری است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) توصیه می‌کند که بزرگسالان به طور متوسط ​​هر شب هفت ساعت یا بیشتر بخوابند. هنگامی که به اندازه کافی نمی‌خوابید، گیرنده‌های این ماده در بدن شما می‌توانند تحت تأثیر نامطلوب قرار گیرند. تحقیقات کمبود خواب را با سرکوب برخی گیرنده‌های دوپامین در بدن شما مرتبط دانسته است.

به موسیقی گوش دهید

فهرستی از قطعه‌های موسیقی موردعلاقه خود تهیه کنید و زمانی که احساس بی‌حالی، بی‌انگیزگی یا علائم دیگری دارید که نشان می‌دهد سطح دوپامین شما پایین است، به آن گوش دهید. در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۱، محققان دریافتند که وقتی به موسیقی گوش می‌دهید احساس لذت می‌کنید که می‌تواند منجر به ترشح این ماده در مغز شما شود.

یک رژیم غذایی سالم را حفظ کنید

خوردن رژیم غذایی سالم فواید متعددی برای بدن و ذهن شما دارد و افزایش سطح دوپامین بخشی از این امر است. غذاهای غنی از تیروزین مانند بادام، تخم‌مرغ و مرغ برای افزایش سطح این انتقال‌دهنده عصبی مفید هستند. تیروزین یک اسیدآمینه است که به طور طبیعی توسط بدن تولید می‌شود. دوپامین از این اسیدآمینه ساخته می‌شود و در غذاهای غنی از پروتئین یافت می‌شود. غذاهای حاوی پروبیوتیک‌های طبیعی مانند ماست و کفیر نیز ممکن است تولید دوپامین را افزایش دهند. نوشیدنی‌هایی مانند قهوه نیز مقدار این ماده در بدن شما را افزایش می‌دهند، اما به خاطر داشته باشید که با کاهش سطح دوپامین پس از نوشیدن آن، ممکن است باعث اعتیاد به کافئین شود.

ورزش کنید

ثابت شده است که ورزش منظم برای سلامت مغز شما بسیار مهم است. همچنین می‌تواند به شما در افزایش سطح دوپامین کمک کند. هر زمان که ورزش می‌کنید مغزتان مقداری از این انتقال‌دهنده شادی‌آور را ترشح می‌کند. دونده‌هایی که به طور مرتب روزانه می‌دوند نیز گزارش می‌دهند که چیزی به نام بالا بودن انرژی را تجربه کرده‌اند. این به عنوان احساس آرامش و شادی توصیف می‌شود و نتیجه آزاد شدن دوپامین توسط مغز است.

علاوه بر این، مطالعات حیوانی نشان می‌دهد که ممکن است تمرینات افزایش‌دهنده دوپامین به بیماران مبتلا به بیماری‌هایی مانند بیماری آلزایمر، زوال عقل یا مبتلایان به اختلالات سوء‌مصرف مواد کمک کند. در مطالعه انسانی منتشر شده در سال ۲۰۱۳، نشان داده شد که ورزش روی تردمیل منجر به افزایش گیرنده‌های دوپامین در بیماران پارکینسونی می‌شود.

مدیتیشن کنید

مدیتیشن تأثیر مثبتی بر بسیاری از شرایط سلامت روان دارد. تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که مدیتیشن توانایی افزایش سطح دوپامین شما را دارد. مطالعات گذشته نشان داده است که تمرین مراقبه انتقال‌دهنده‌های عصبی را تحریک می‌کند که به تنظیم اختلالات روانی مانند اضطراب کمک می‌کند. اضطراب با کاهش سطح این ماده مرتبط است. بنابراین، افرادی که مدیتیشن می‌کنند ممکن است بتوانند اضطراب را کاهش دهند و احتمالاً سطح دوپامین را همزمان افزایش دهند.

مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۲ که شامل اسکن‌های PET (توموگرافی گسیل پوزیترون) بود، افزایش ترشح این انتقال‌دهنده عصبی در مغز را در طول مدیتیشن یوگانیدرا (نوعی مدیتیشن که بر آرامش عمیق تمرکز دارد) نشان داد. محققان همچنین افزایش احتمالی سطح دوپامین شرکت‌کنندگان در حین پیلاتس، به ویژه برای افرادی که از اختلالات مصرف مواد بهبود می‌یابند، یافته‌اند. این ورزش‌ها می‌توانند مانع افسردگی شده و در بالا بردن سروتونین و دوپامین در مغز نقش داشته باشند.

مصرف قندهای فراوری شده را کاهش دهید

مصرف قندهای فراوری شده مانند آب‌نبات و نوشابه توانایی افزایش سطح دوپامین شما را دارد، اما این افزایش فقط موقتی و مصنوعی است. مانند الکل و داروهای تفریحی، شکر می‌تواند به طور موقت و با دوام اندک این ماده را در بدن شما افزایش دهد و در عین حال بر سرعت تولید طبیعی دوپامین توسط بدن شما تأثیر منفی بگذارد. هنگامی که مقدار زیادی شکر را در مدت زمان کوتاهی مصرف می‌کنید، ممکن است متوجه شوید که احساس شادی شدیدی می‌کنید. اما باید توجه کنید وجود این قند بالا و احساس شادی ناشی از آن موقتی است و در درازمدت تاثیر منفی خواهد داشت.

عوامل استرس زا را از زندگی خود حذف کنید

استرس عامل بسیاری از مشکلات بالینی است، همچنین باعث کاهش سطح دوپامین می‌شود. ما همیشه بر چیزهایی که استرس را وارد زندگی ما می‌کنند کنترل نداریم، اما می‌توانیم عوامل استرس‌زا که تا حدودی قابل کنترل هستند را حذف کنیم تا به کاهش استرس کمک کرده باشیم.

در صورت نیاز از مکمل استفاده کنید

برخی از مواد مغذی که به صورت مکمل وجود دارند ممکن است سطح دوپامین را افزایش دهند. بیشتر مکمل‌های موجود که از افزایش این ماده خبر می‌دهند، توسط علم پشتیبانی نمی‌شوند، بنابراین هنگام خرید باید احتیاط کنید. در ادامه برخی از انواع آن‌ها را بررسی کرده‌ایم.

• مکمل‌های امگا ۳: امگا ۳ مفید است اما می‌توان آن را از طریق چربی‌های سالم در رژیم غذایی گیاهی مصرف کرد، بنابراین مکمل‌ها همیشه بهترین گزینه نیستند.
• مکمل‌های حاوی منیزیم: شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد منیزیم می‌تواند سطح این انتقال‌دهنده شادی‌آور را افزایش دهد و عملکرد کلی مغز را در مدل‌های حیوانی بهبود بخشد. اما نقش کلی منیزیم بر سلامت مغز پیچیده است و مشخص نیست که چگونه نتایج این مطالعات حیوانی ممکن است به انسان تعمیم داده شود.
• کورکومین: کورکومین، ترکیبی که در ادویه زردچوبه یافت می‌شود، در مطالعات حیوانی نشان داده شده است که این ماده سطح دوپامین را افزایش می‌دهد، مطالعات اخیر انسانی مدرکی مبنی بر داشتن همین اثر در انسان است.

دوپامین در مواد غذایی

در مقایسه غذا با مواد مخدر، مهم‌ترین کار دوپامین این است که به فرد اجازه می‌دهد تا احساس لذت، شادی و سرخوشی کند و معمولاً به همین دلیل است که افراد مواد مخدر مصرف می‌کنند. غذاهایی که سرشار از تیروزین هستند، بلوک‌های ساختمانی مورد نیاز برای تولید این انتقال‌دهنده عصبی را به بدن شما می‌دهد. اما برخی از غذاها، مانند کیک، می‌توانند باعث افزایش دوپامین کوتاه‌مدت و سپس پایین آمدن سطح دوپامین شوند. در ادامه برخی از مواد غذایی که ثابت شده سطح دوپامین را در مغز افزایش می‌دهند بررسی کرده‌ایم.

• بادام: بادام و سایر مغزها حاوی مقدار زیادی تیروزین هستند که سطح دوپامین را بالا می‌برد. بادام میان وعده‌ای ‌عالی برای بین کلاس‌ها است، اما می‌توان از آن برای تهیه دسرهایی مانند براونی بادام گیاهی یا تارت بادام استفاده کرد.
• پنیرها: پنیرها و به طور کلی لبنیات مختلف سرشار از پروتئین هستند و اغلب افراد آن‌ها را دوست داشته و در غذاهای خود استفاده می‌کنند.
• میوه‌ها: میوه‌هایی مانند سیب، موز، انواع توت‌ها، هندوانه و پاپایا نه تنها حاوی کورستین و تیروزین هستند که هر دو تولید دوپامین را تحریک می‌کنند، بلکه سرشار از ویتامین نیز هستند. می‌توانید دوز روزانه میوه‌های خود را با نوشیدن اسموتی و خوردن دسرهای پر از میوه یا ریختن تکه‌های میوه در غلات صبحانه خود دریافت کنید. میوه‌هایی مانند آناناس اضطراب را کاهش می‌دهد و ضد التهاب است. سرشار از ویتامین C بوده و برای گردش خون، تمرکز و انگیزه شما مفید است. آناناس برای زمان شام عالی است، زیرا به بدن شما کمک می‌کند ملاتونین (هورمون خواب) تولید کند.
• گوشت‌ها: انواع گوشت‌ها از گوشت قرمز تا مرغ و ماهی سرشار از اسیدآمینه تیروزین هستند. در این میان گوشت ماهی که حاوی مقادیر قابل توجهی امگا ۳ است می‌تواند بهترین انتخاب باشد.
• سبزیجات سبز: سبزیجات سبز پر از تیروزین هستند و همچنین دارای مزایای سلامتی بسیاری مانند کاهش خطر سرطان و بیماری قلبی هستند.
• دانه‌ها: مصرف دانه‌ها راه بسیار آسانی برای به دست آوردن سهم مناسب خود از تیروزین تولید کننده دوپامین هستند. می‌توانید آن‌ها را بین کلاس‌ها یا در کتابخانه میل کنید. اگر اهل خوردن دانه‌های ساده نیستید، سعی کنید پودینگ دانه چیا یا مقداری مخلوط دانه کدو تنبل درست کنید.
• بلغور جو دوسر: جو در رده کربوهیدرات‌های «هوشمند» قرار می‌گیرد. در واقع، این کربوهیدرات‌ها تأثیر آرام‌بخشی روی مغز شما دارند. جو همچنین یک کربوهیدرات پیچیده (غلات کامل) است و همچنین باعث تولید تریپتوفان، اسیدآمینه ضروری سنتز سروتونین، می‌شود.
• تخم مرغ: امروزه بسیاری از مردم ممکن است سعی کنند تخم مرغ نخورند، زیرا نگران افزایش سطح کلسترول خود هستند. با این حال، علم تایید کرده است که تخم مرغ برای شما مفید است زیرا کلسترول خوب، HDL را فراهم می‌کند. نکته کلیدی این است که تخم‌مرغ را در حد اعتدال مصرف کنید. به علاوه، تخم‌مرغ، درست مانند محصولات لبنی، به بدن شما کمک می‌کند تا تریپتوفان، تیروزین و ویتامین B۶ تولید کند. این مواد در تولید سروتونین و دوپامین ضروری هستند.
• شکلات: طبق مطالعه‌ای که در دانشگاه علوم بهداشت جورجیا انجام شد، شکلات‌ها حاوی مقادیر کمی از ترکیبی به نام فنیل اتیلامین هستند که سلول‌های مغز شما را برای ترشح این انتقال‌دهنده عصبی شادی‌آور تحریک می‌کند.
• قهوه: طبق مطالعه‌ای که در مجله Translational Psychiatry منتشر شده است، کافئین موجود در قهوه می‌تواند مغز را هوشیار کرده و تولید دوپامین را افزایش دهد. دقیقاً به همین دلیل است که پس از نوشیدنی کافئین‌دار احساس بیداری و تمرکز بیشتری می‌کنید.
• نخود: از بین تمام غذاهایی که باعث ترشح سروتونین و دوپامین می‌شود، نخود (یا لوبیا گاربانزو) یکی از غذاهایی است که قرن‌ها در بسیاری از فرهنگ‌های مختلف شناخته شده و موردعلاقه مردم بوده است. مردم آن را به دلیل توانایی در بهبود خلق و خو و افزایش انرژی بدن دوست دارند. شاید به همین دلیل است که حمص همراه با روغن زیتون، سیر و پاپریکا یکی از رایج‌ترین غذاهایی است که در خاورمیانه مصرف می‌شود.

سروتونین و دوپامین چه تفاوتی دارند؟

دوپامین و سروتونین هر دو انتقال دهنده‌های عصبی بوده، به این معنی که آن‌ها پیام رسان‌های شیمیایی در مغز هستند و از طریق نورون‌ها ارتباط برقرار می‌کنند. سروتونین با احساس شادی، تمرکز و آرامش همراه است، در حالی که دوپامین با احساس پاداش، انگیزه و مولد بودن مرتبط است. دوپامین و سروتونین به عنوان «هورمون‌های شادی» در نظر گرفته می‌شوند زیرا در افزایش خلق و خوی مثبت و احساسات نقش دارند. هر دو این انتقال‌دهنده‌های عصبی در تنظیم هضم از طریق سرکوب یا افزایش اشتها بسته به نیاز بدن نقش دارند.

فیلم آموزش روانشناسی فیزیولوژیک در فرادرس

کلیک کنید

در حالی که آن‌ها اثرات مشابهی بر روی مغز و بدن دارند، به روش‌های مختلفی کار می‌کنند. فقدان هر یک از این مواد شیمیایی یا هر دو، با شرایط سلامت روان، به ویژه موارد مربوط به اختلالات خلقی و اعتیاد مرتبط است. در جدول زیر برخی از ویژگی‌های دوپامین و سروتونین بررسی شده‌اند.

دوپامین کجا تولید می شود ؟

نورون‌های ناحیه قاعده مغز در فرآیند دو مرحله‌ای دوپامین تولید می‌کنند. ابتدا اسیدآمینه تیروزین به اسیدآمینه دیگری به نام L-dopa تبدیل می‌شود. سپس L-dopa دستخوش تغییر دیگری می‌شود، زیرا آنزیم‌ها آن را به دوپامین تبدیل می‌کنند. دوپامین بسیار کم باعث حرکات سفت می‌شود که مشخصه بیماری پارکینسون است. اگرچه افسردگی اغلب با کمبود سروتونین مرتبط است، اما مطالعات نشان می‌دهند که کمبود دوپامین نیز به پایین آمدن خلق و خو کمک می‌کند. به ویژه، افراد مبتلا به افسردگی اغلب از کمبود انگیزه و تمرکز رنج می‌برند.

فیلم آموزش زیست شناسی ۲ – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

از آنجایی که دوپامین از تیروزین ساخته می‌شود، دریافت بیشتر این اسیدآمینه از غذا می‌تواند سطح این انتقال‌دهنده عصبی شادی‌آور را در مغز شما افزایش دهد. همانطور که بیان شد شواهدی وجود دارد که رژیم غذایی غنی از تیروزین ممکن است حافظه و عملکرد ذهنی را بهبود بخشد.

دوپامین چگونه ترشح می شود ؟

از زمان کشف اولیه Dopamine، این انتقال دهنده عصبی همچنین به عنوان ۳، ۴-دی هیدروکسی تیرامین شناخته شده است. این ماده از یک حلقه بنزن با دو گروه جانبی هیدروکسیل تشکیل شده است که از طریق یک گروه اتیل به یک گروه آمین متصل شده‌اند. این ماده توسط نورون‌های دوپامینرژیک در مغز با استفاده از تیروزین و از طریق افزودن یک گروه هیدروکسیل تولید می‌شود که آن را به L-DOPA (یا Levo-DOPA) تبدیل می‌کند و متعاقبا یک گروه کربوکسیلیک اسید از زنجیره جانبی اتیل متصل به گروه آمین حذف شده و در نتیجه دوپامین ایجاد می‌شود.

نورون‌های دوپامینرژیک که این مولکول سیگنال‌دهنده را تولید می‌کنند در مغز در ناحیه سیاه و ناحیه شکمی قرار دارند که هر دو در مغز میانی و همچنین هسته کمانی هیپوتالاموس قرار دارند. دوپامین به عنوان یک انتقال‌دهنده عصبی عمل می‌کند. یک ماده شیمیایی آزاد شده توسط نورون‌ها برای انتقال سیگنال الکتریکی به صورت شیمیایی بین یک نورون به نورون بعدی تا سیگنالی را به و از سیستم عصبی مرکزی منتقل کند. پس از تولید Dopamine، انتقال‌دهنده عصبی در یک وزیکول سیناپسی، ناقل مونوآمین تاولی 2 (VMAT2) بسته‌بندی می‌شود و ذخیره می‌شود تا زمانی که پتانسیل عمل باعث آزاد شدن Dopamine در شکاف سیناپسی شود و باعث اتصال به گیرنده‌های Dopamine در نورون پس‌سیناپسی شود.

انتقال‌دهنده‌های عصبی دوپامین به پنج زیرگروه گیرنده‌های دوپامین متصل می‌شوند: D4، D3، D2، D1 و D5، که اعضای خانواده گیرنده‌های جفت شده با پروتئین G هستند که به دو زیر کلاس اصلی «شبه D-1» یا (D-1-like)  و «شبه D-2» یا (D-2-like) تقسیم می‌شوند. اتصال دوپامین به این گیرنده‌ها باعث شروع آبشارهای سیگنالینگ می‌شود که مسئول فعال‌سازی عملکردها در نواحی مرتبط مغز هستند که در آن هر نوع گیرنده شایع‌تر است. گیرنده‌های شبه D1 بیشتر از گیرنده‌های شبه D2 هستند.

برای درک چگونگی عملکرد Dopamine در مغز انسان به عنوان انتقال‌دهنده عصبی، نیاز به بررسی اثر اتصال دوپامین به انواع گیرنده‌های شبه D1 و D2 برای اعمال اثرات خود از طریق سیستم‌های پیام‌رسان ثانویه است. اتصال Dopamine به گیرنده‌های شبهD1 (D1 و D5) منجر به تحریک از طریق باز شدن کانال‌های Na + یا مهار از طریق باز شدن کانال‌های K + می‌شود. تحریک گیرنده شبه D1 باعث فعال شدن آدنیلات سیکلاز می‌شود، آنزیمی که ATP را به cAMP تبدیل می‌کند، در نتیجه سطوح cAMP را افزایش می‌دهد که منجر به مهار پروتئین کیناز A (PKA) می‌شود که اهداف پایین‌دستی مانند پروتئین اتصال‌دهنده عنصر تنظیمی cAMP یا CREB را فسفریله می‌کند. انتقال CREB به هسته و رونویسی وابسته به CREB ژن‌های متعدد مسئول شکل‌پذیری سیناپسی لازم برای یادگیری و تشکیل حافظه است.

در مقابل، اتصال گیرنده شبهD-2 (D2، D3 و D4) با اعمال اثر معکوس مهار آدنیلات سیکلاز از طریق جفت شدن به پروتئین‌های G یا  Gi/o که تولید cAMP را کاهش می‌دهد، منجر به مهار نورون هدف می‌شود. تحریکی یا مهاری بودن دوپامین به این بستگی دارد که چه نوع اثری بر روی نورون هدف اعمال می‌شود که بر اساس نوع گیرنده‌های روی سطح غشای نورون به افزایش یا کاهش غلظت cAMP پاسخ می‌دهد.

داروی دوپامین و اثرات آن

دوپامین که با نام تجاری اینتروپین در میان داروها فروخته می‌شود، دارویی است که بیشتر در درمان فشار خون بسیار پایین، ضربان قلب آهسته که باعث علائم می‌شود و در صورت در دسترس نبودن اپی‌نفرین، برای ایست قلبی استفاده می‌شود. در نوزادان تازه متولد شده همچنان درمان ارجح برای فشار خون بسیار پایین است.

فیلم آموزش روانشناسی فیزیولوژیک در فرادرس

کلیک کنید

در کودکان معمولاً اپی‌نفرین یا نوراپی نفرین ترجیح داده می‌شود درحالی‌که در بزرگسالان نوراپی نفرین معمولاً برای فشار خون بسیار پایین ترجیح داده می‌شود. به صورت داخل وریدی یا داخل استخوانی به صورت تزریقی مداوم داده می‌شود. اثرات معمولا در عرض پنج دقیقه شروع می‌شود، سپس دوز افزایش می‌یابد تا اثر داشته باشد.

عوارض جانبی رایج شامل بدتر شدن عملکرد کلیه، ضربان نامنظم قلب، درد قفسه سینه، استفراغ، سردرد یا اضطراب است. اگر این ماده وارد بافت نرم اطراف سیاهرگ شود، ممکن است مرگ بافت محلی رخ دهد. برای کاهش این خطر می‌توان داروی فنتولامین تجویز کرد. مشخص نیست که استفاده از Dopamine در دوران بارداری یا شیردهی بی‌خطر است یا خیر. در دوزهای پایین Dopamine به طور عمده گیرنده‌های دوپامین و گیرنده‌های β1-آدرنرژیک را تحریک می‌کند در حالی که در دوزهای بالا از طریق گیرنده‌های α-آدرنرژیک کار می‌کند.

انواع داروهای دوپامین و اثرات آن ها

چند دسته از داروها وجود دارند که روی مسیرهای Dopamine مغز برای درمان بیماری کار می‌کنند. این داروها عبارتند از:

لوودوپا (L-dopa)

لوودوپا دارویی است که برای درمان بیماری پارکینسون استفاده می‌شود. علائم بیماری پارکینسون زمانی ظاهر می‌شود که سلول‌های تولیدکننده دوپامین در مغز می‌میرند. لوودوپا، ماده شیمیایی پیش‌ساز دوپامین، به افزایش سطح Dopamine در مغز کمک می‌کند. هنگامی که لوودوپا به مغز می‌رسد، به دوپامین تبدیل می‌شود.

آگونیست‌های دوپامین

آگونیست‌های دوپامین دسته‌ای از داروها هستند که به گیرنده‌های دوپامین در مغز متصل می‌شوند و آن‌ها را فعال می‌کنند. آن‌ها عملکرد دوپامین طبیعی در مغز را تقلید می‌کنند و باعث می‌شوند نورون‌ها به آن مانند دوپامین واکنش نشان دهند. در واقع آگونیست‌های دوپامین مغز را فریب می‌دهند تا فکر کند دوپامین مورد نیاز خود را دریافت کرده‌اند. آگونیست‌های دوپامین برای درمان شرایط دوپامین پایین، از جمله بیماری پارکینسون و سندرم پای بی‌قرار (RLS) استفاده می‌شود. آگونیست‌های دوپامین نیز گاهی برای درمان افسردگی و فیبرومیالژیا استفاده می‌شوند.

RLS اختلال خواب است که باعث احساس سوزن سوزن شدن یا انقباض ناخوشایند در پاها هنگام دراز کشیدن یا نشستن می‌شود، عمدتاً در شب و در نتیجه میل مقاومت‌ناپذیری برای حرکت دادن پاها و بی‌خوابی ایجاد می‌کند. مانند بیماری پارکینسون، به نظر می‌رسد که این بیماری نیز ناشی از کمبود دوپامین در مغز است. داروهای رایج فعال‌کننده گیرنده‌های دوپامین شامل موارد زیر هستند:

• میراپکس (رامیپکسول)
• نوپرو (روتیگوتین)
• Requip (روپینیرول)

عوارض جانبی جدی مرتبط با آگونیست‌های دوپامین شامل فشار خون پایین، سرگیجه هنگام ایستادن، توهم، و اختلالات کنترل تکانه، مانند قمار پاتولوژیک، غذا خوردن اجباری، و بیش‌جنس‌گرایی است. کسی که به قمار اعتیاد دارد به عنوان قمارباز اجباری یا پاتولوژیک شناخته می‌شود.

آنتاگونیست‌های دوپامین

آنتاگونیست‌های دوپامین دسته‌ای از داروها هستند که به گیرنده‌های دوپامین متصل شده و آن‌ها را مسدود می‌کنند. آنتاگونیست‌های دوپامین فعالیت دوپامین را کاهش می‌دهند، که ممکن است برای درمان بیماری‌های روانپزشکی مانند اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی، که با سیستم دوپامین بیش فعال مرتبط است، مفید باشد. بسیاری از داروهای ضد روان پریشی آنتاگونیست‌های دوپامین هستند و گیرنده‌های دوپامین را در مغز مسدود می‌کنند. آنتاگونیست‌های دوپامین که روی گیرنده‌های دوپامین در دستگاه گوارش اثر می‌کنند ممکن است برای درمان حالت تهوع یا به عنوان ضد استفراغ برای توقف استفراغ استفاده شوند. داروهای آنتاگونیست دوپامین عبارتند از:

• تورازین یا لارگاکتیل (کلرپرومازین)
• رگلان (متوکلوپرامید)
• فنرگان (پرومتازین)
• Invenga (پالیپریدون)
• ریسپردال (ریسپریدون)
• سروکل (کوتیاپین)
• کلوزاریل (کلوزاپین)

آزمایش دوپامین چیست؟

همانطور که بیان شد دوپامین یکی از هورمون‌هایی است که در گروه کاتکول‌آمین‌ها قرار می‌گیرد. به عنوان انتقال‌دهنده عصبی در مغز عمل می‌کند و نقش مهمی در رفتار با انگیزه پاداش، کنترل حرکتی و در تنظیم ترشح هورمون‌های مختلف ایفا می‌کند. غده فوق کلیوی در پاسخ به استرس مقدار زیادی کاتکول‌آمین تولید می‌کند.

آزمایش خون کاتکول‌آمین میزان این مواد را در بدن شما اندازه‌گیری می‌کند. کاتکول‌آمین‌ها اصطلاحی جامع برای هورمون‌های دوپامین، نوراپی‌نفرین و اپی‌نفرین است که به طور طبیعی در بدن شما وجود دارد. پزشکان معمولاً آزمایش را برای بررسی تومورهای آدرنال در بزرگسالان تجویز می‌کنند. این‌ها تومورهایی هستند که غده فوق کلیوی را که در بالای کلیه قرار دارد، تحت تأثیر قرار می‌دهند. این آزمایش همچنین نوروبلاستوم، سرطانی که در سیستم عصبی سمپاتیک در کودکان شروع می‌شود، بررسی می‌کند. بدن شما در زمان استرس کاتکول‌آمین‌های بیشتری تولید می‌کند. این هورمون‌ها با تندتر زدن قلب و افزایش فشار خون بدن شما را برای استرس آماده می‌‌کنند.

اهمیت آزمایش دوپامین

آزمایش خون کاتکول‌آمین تعیین می‌کند که آیا سطح کاتکول آمین‌ها در خون شما خیلی زیاد است یا خیر. به احتمال زیاد، پزشک شما آزمایش خون کاتکولامین را تجویز کرده است زیرا نگران است که شما ممکن است فئوکروموسیتوم داشته باشید. این توموری است که در غده فوق کلیوی شما رشد می‌کند، جایی که کاتکول‌آمین‌ها آزاد می‌شوند. اکثر فئوکروموسیتوم‌ها خوش‌خیم هستند، اما مهم است که آن‌ها را بردارید تا با عملکرد منظم آدرنال تداخل نداشته باشند.

آزمایش دوپامین در کودکان

پزشک کودک شما اگر نگران باشد که کودک شما ممکن است نوروبلاستوما (سرطان رایج دوران کودکی) داشته باشد، ممکن است آزمایش خون کاتکولامین را تجویز کند. هر اندازه ابتلای کودک به نوروبلاستوما زودتر تشخیص داده شود و درمان را شروع کند، چشم‌انداز بهتری خواهد داشت.

علائم لازم برای تجویز آزمایش دوپامین

در صورت وجود علائم فئوکروموسیتوم یا تومور آدرنال آزمایش دوپامین تجویز می‌شود که در ادامه توضیح داده‌ایم.

• فشار خون بالا
• ضربان قلب سریع
• ضربان قلب غیرمعمول سخت
• عرق کردن شدید
• سردردهای شدید برای طولانی‌‌مدت و خاموش
• پوست رنگ‌پریده
• کاهش وزن غیر قابل توضیح
• احساس ترس غیرعادی بدون دلیل
• احساس قوی، اضطراب غیر قابل توضیح

علائم نوروبلاستوما که پزشکان را به تجویز آزمایش Dopamine تشویق می‌کند عبارتند از:

• توده‌های بدون درد بافت زیر پوست
• دردهای شکمی
• دردهای قفسه سینه
• درد کمر
• دردهای استخوانی
• تورم پاها
• خس خس سینه
• فشار خون بالا
• ضربان قلب سریع
• اسهال
• برآمدگی کره چشم
• نواحی تیره اطراف چشم
• هرگونه تغییر در شکل یا اندازه چشم، از جمله تغییر در اندازه مردمک
• تب
• کاهش وزن غیر قابل توضیح

تعدادی از داروها، غذاها و نوشیدنی‌های رایج می‌توانند با نتایج آزمایش خون کاتکولامین تداخل داشته باشند. قهوه، چای و شکلات نمونه‌هایی از چیزهایی هستند که ممکن است اخیراً مصرف کرده باشید و باعث افزایش سطح کاتکولامین شما شود. «داروهای بدون نسخه» (OTC) مانند داروهای آلرژی نیز می‌توانند در خواندن اختلال ایجاد کنند. پزشک باید لیستی از مواردی که باید قبل از انجام آزمایش از آن‌ها اجتناب کنید به شما ارائه دهد. مطمئن شوید که تمام داروهای تجویزی و OTC را که مصرف می‌کنید به پزشک خود اطلاع دهید.

از آنجایی که حتی مقادیر کمی استرس بر سطح کاتکولامین در خون تأثیر می‌گذارد، ممکن است سطح برخی از افراد فقط به این دلیل که از انجام آزمایش خون عصبی هستند، افزایش یابد. اگر شما مادر شیرده هستید، ممکن است بخواهید قبل از آزمایش خون کاتکول‌آمین فرزندتان در مورد میزان مصرف خود با پزشک خود مشورت کنید.

نتایج آزمایش دوپامین چگونه است؟

با توجه به این مسئله که کاتکول‌آمین‌ها با مقدار کمی تنش نیز مرتبط هستند، سطح آن‌ها در بدن شما بر اساس ایستادن، نشستن یا دراز کشیدن تغییر می‌کند. آزمایش کاتکول آمین‌ها را با پیکوگرم در میلی لیتر (pg/ml) اندازه‌گیری می‌کند. پیکوگرم یک تریلیونم گرم است. سطوح طبیعی کاتکول آمین‌های بزرگسالان در ادامه بررسی شده‌اند:

نوراپی نفرین

• در حالتدر حالت خوابیده یا درازکش: ۷۰-۷۵۰ pg/mL
• در حالت ایستاده: ۲۰۰-۱۷۰۰ pg/mL

اپی نفرین

• در حالتدر حالت خوابیده یا درازکش: تا ۱۱۰ pg/mL غیرقابل شناسایی
• در حالت ایستاده: تا ۱۴۰ pg/mL غیرقابل شناسایی

دوپامین

• کمتر از ۳۰ pg/mL بدون تغییر در وضعیت بدن

سطح کاتکول‌آمین‌ها در کودکان به طور چشمگیری متفاوت است و در برخی موارد به دلیل رشد سریع آن‌ها هر ماه تغییر می‌کند. پزشک کودکان می‌داند که سطح سالم برای کودک شما چقدر است. سطوح بالای کاتکول‌آمین‌ها در بزرگسالان یا کودکان می‌تواند نشان‌دهنده وجود نوروبلاستوما یا فئوکروموسیتوم باشد. برای تشخیص دقیق‌تر آزمایشات بیشتر ضروری خواهد بود.