روش تحقیق و اصول آماری — به زبان ساده

روش‌های آماری ابزاری موثر و کارا برای انجام تحقیقات و کسب نتایج ملموس از داده‌ها هستند. هر جا که با مقدارهای عددی یا متنی مواجه می‌شویم، پای تجزیه و تحلیل آماری درمیان خواهد آمد. امروزه بخصوص درس روش تحقیق و اصول آماری به عنوان پایه برای اجرای پروژه‌های دانشگاهی تدریس شده و انتظار است، دانشجویان با گذراندن این درس قادر باشند با روش علمی و با استفاده از ابزارهای آماری، نتایج تحقیقات خود را ارائه دهند. در این نوشتار به بررسی روش تحقیق و اصول آماری خواهیم پرداخت. در این میان مطالعه نوشتارهای آشنایی با مقدمات آمار و کاربردهای آن — از صفر تا صد و تعیین حجم نمونه در تحلیل‌ های آماری — به زبان ساده مفید محسوب می‌شوند. همچنین خواندن مطالب جامعه آماری — انواع داده و مقیاس‌های آن‌ها و مفاهیم آماری – شاخص‌های توصیفی نیز خالی از لطف نیست. در آموزشی ویدیویی فرادرس با عنوان آموزش روش تحقیق ترکیبی به مباحثی که در ادامه به آن اشاره شده است پرداخته می‌شود.

روش تحقیق و اصول آماری

همانطور که در نوشتار دیگر فرادرس با عنوان آشنایی با مقدمات آمار و کاربردهای آن — از صفر تا صد خواندید، جامعه آماری و نمونه آماری نقش مهمی در روش تحقیق و اصول آماری ایفا می‌کنند. برای مثال فرض کنید می‌خواهید در راستای یک تحقیق علمی میانگین درآمد خانوارهای متوسط جامعه را محاسبه یا بطور صحیح‌تر، برآورد کنید. مجموعه خانوارهایی که دارای سطح درآمدی متوسط هستند جامعه آماری (Population) ما را در این تحقیق تشکیل می‌دهند.

فیلم آموزش روش تحقیق ترکیبی یا آمیخته در فرادرس

کلیک کنید

از آنجایی شناسایی و سرشماری از همه خانوارها با درآمد متوسط به سادگی امکان‌پذیر نیست، کار با جامعه آماری (Population) را کنار می‌گذاریم. براین اساس دست به نمونه‌گیری می‌زنیم و به کمک نمونه که شامل گروهی از جامعه آماری است سعی می‌کنیم، برآورد لازم برای تحقیق را به دست آوریم. بهتر است که اندازه نمونه بزرگ بوده و از همه گروه‌ها اعضای آن را انتخاب کنیم تا دچار گرایش به گروه خاصی نشویم و برای مثال درآمد خانوارهای متوسط رو به پایین را لحاظ کنیم. بنابراین باید نمونه‌گیری به شکل تصادفی و بدون گرایش باشد تا نتایج حاصل از نمونه‌ها، معتبر و قابل قبول باشند.

انواع روش تحقیق

معمولا براساس نظریه و شیوه کار تحقیق، آن‌ها را به دو دسته «تحقیق کیفی» (Qualitative) و «تحقیق کمی» (Quantitative) تقسیم می‌کنند. معمولا در تحقیقات کیفی براساس یک یا چند مشاهده سعی در توصیف و تشخیص رابطه علت و معلولی هستیم و خصوصیت در نظر گرفته شده را به جامعه تسری می‌دهیم. این کار معمولا به وسیله نمونه‌گیری و استفاده از استنباط آماری (روش استقرایی) انجام می‌شود و نتیجه این تحقیقات منجر به فرضیه یا نظریه‌ای خاص می‌شود. در حالیکه در روش‌های کمی ابتدا قصد اثبات یا در نظریه‌ای را داریم و به کمک نمونه‌گیری از جامعه آماری این نظریه را رد یا تایید می‌کنیم. این کار به کمک استنباط قیاسی صورت می‌گیرد.

روش تحقیق کمی

معمولا روش تحقیق کمی را روش تحقیق تجربی نیز می‌نامند. در این حالت با بیان هدف از تحقیق آغاز می‌کنیم. به طور معمول چهار روش یا طرح تحقیق کمی وجود دارد:

• طرح تحقیق توصیفی (Descriptive)
• رابطه و همبستگی بین متغیرها (Correlation)
• تحقیق نیمه تجربی (Quasi-Experimental)
• تحقیق تجربی (Experimental)

فیلم آموزش روش تحقیق کمی در فرادرس

کلیک کنید

هر چند ممکن است روش‌های تحقیق کمی دسته‌های مختلفی داشته باشند ولی می‌توان موارد زیر را برای همه آن‌ها در نظر گرفت که اهمیت و ویژگی روش‌های تحقیق کمی را آشکار می‌سازند.

• داده‌های جمع‌آوری شده اغلب عددی هستند و از یک نمونه نسبتا بزرگ تهیه شده‌اند.
• تحلیل‌های آماری امکان بازتاب نتایج حاصل از تحقیق کمی را به جامعه بزرگتر می‌دهند. به این ترتیب با توجه به رعایت اصول آماری می‌توانید محاسبات را با نمونه‌های دیگر تکرار کرده ولی همین نتایج را دریافت کنید.
• انتخاب حجم نمونه مناسب و استفاده از روش‌های تحلیل صحیح در تکنیک‌های آماری قسمت اصلی از بخش اولیه روش تحقیق کمی را تشکیل می‌دهد.
• پاکسازی و رفع تناقضات در داده‌ها نیز باید قبل از انجام تحلیل آماری صورت بگیرد. هر چند بخش پاکسازی نیز به نوعی بهره من از تکنیک‌های آماری است.

در ادامه به بعضی از پرسش‌ها اشاره می‌کنیم که می‌توانند به کمک روش‌های کمی تبدیل به یک تحقیق شوند.

• تعداد (فراوانی) بازدید صفحه اصلی وب‌سایت دانشگاه توسط دانشجویان چقدر است؟ آیا این مقدار در زمان‌های مختلف (ابتدا- اواسط و پایان ترم) تفاوت دارد؟
• ایا میزان مصرف کالری در بین زنان و مردان تفاوت معنی‌دار دارد؟
• چند درصد از زنان متاهل مشغول به کار هستند؟
• فاکتورهای اصلی در موفقیت دانش‌جویان چیست؟

همانطور که مشخص است برای پاسخ به این سوالات باید توسط نمونه‌گیری داده‌هایی جمع‌آوری شده و با استفاده از روش‌ها و محاسبات آماری، تحقیق کمی اجرا و نتایج آن استخراج شود.

روش‌ تحقیق کیفی

در مقابل روش‌های تحقیقی کمی، روش‌های تحقیق کیفی وجود دارند که معمولا فرضیه‌های حاصل از آن‌ها شامل همه جوامع می‌شوند. در ادامه به معرفی و بررسی بعضی از گونه‌های روش تحقیق کیفی خواهیم پرداخت.

• مطالعه موردی (Case Study): در این نوع تحقیق، یک پدیده به طور عمیق از همه جنبه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. این پدیده ممکن است فقط براساس یک مشاهده مورد بررسی قرار گیرد ولی نتیجه حاصل از این مطالعه را می‌توان به دیگر عناصر جامعه با توجه به خصوصیات مشابه تعمیم داد.
• نظریه مبنا (Grounded Theory): در این روش تحقیقی، نظریه‌ها و فرضیه‌ها برپایه واقعیت‌ها بنا نهاده می‌شوند و محقق سعی در اثبات این نظریه‌ها دارد. معمولا در فرآیندهای اجتماعی ویژگی‌ها یا مشخصه‌هایی که باعث ظهور یک پدیده جدید می‌شوند توسط این گونه نظریه‌ها معرفی می‌شوند. معمولا نظریه مبنای براساس مشخص کردن رابطه علت و معلولی شکل می‌گیرد.
• پدیدار شناسی (Phenomenology): در این گونه روش تحقیق توصیف ساختار یک پدیده تجربی مورد نظر است. این کار بدون در نظر گرفتن هر گونه نظریه قبلی، استنتاج یا فرضیه‌های اولیه صورت می‌گیرد. به این ترتیب پدیدار شناسی، واقعیت و درک از یک پدیده را توصیف می‌کند.
• قوم‌نگاری (Ethnography): مردم‌نگاری به شیوه پژوهشی گفته می‌شود که به جامعه و اجزای تشکیل دهنده آن، یعنی افراد جامعه توجه داد. شناخت رفتارهای اجتماعی و علت وقوع آن‌ها از ویژگی‌های اصلی این نوع تحقیق محسوب می‌شود.
• تاریخ‌نگاری: جمع آوری سیستماتیک و ارزیابی عینی اطلاعات مربوط به وقایع گذشته به منظور تست فرضیه ها در مورد علل، اثرات یا روند حوادث رخ داده در طول زمان تاریخ‌نگاری گفته می‌شود. این گونه تحقیق‌ها ممکن است به توضیح رویدادهای حاضر و پیش بینی وقایع آینده کمک کند.

اگر مطلب بالا برای شما مفید بوده است، آموزش‌های زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شود:

• مجموعه آموزش‌های علوم انسانی (Humanities)
• آموزش روش تحقیق ترکیبی
• مجموعه آموزش‌های مدیریت مراجع، جستجو و پژوهش علمی
• آموزش آمار و کاربرد آن در علوم انسانی
• آشنایی با مقدمات آمار و کاربردهای آن — از صفر تا صد
•  جامعه آماری — انواع داده و مقیاس‌های آن‌ها
• مفاهیم آماری – شاخص‌های توصیفی

^^