فرادرسانواع لا در عربی – توضیح + انواع مثال و تمرین
انواع لا در عربی از آن جهت مهم است که می‌تواند اعراب کلمات بعد از خودش را تغییر دهد و به تبعیت از آن، معنا و مفهوم جمله نیز متفاوت شود. شاید بخشی از زیبایی‌های این زبان در همین باشد که یک کلمه دو حرفی می‌تواند حامل معانی فراوانی باشد. از این رو شناخت انواع آن در علم نحو از اهمیت خاصی برخوردار است. در این نوشته درباره انواع لا در عربی و تفاوت آنها با یکدیگر و شرایطی که باید داشته باشند صحبت می‌کنیم. همچنین با آوردن مثال‌هایی نقش انواع لا در اعراب کلمات را بررسی می‌کنیم. در انتها میتوانیم با استفاده از تمرین‌های پایانی میزان دریافت خودمان را از این مبحث بسنجیم.
تقسیمبندی انواع لا در عربی
اگرچه «لا» یک کلمه دو حرفی است اما بر اساس نقشی که در جمله می‌گیرد می‌تواند بر کلمات بعد از خودش تاثیربگذارد یا صرفا در معنی آن جمله تغییراتی ایجاد کند. از این جهت در علم نحو کلمه «لا» به دو دسته تقسیمبندی می‌شود:
- لای عامل
- لای غیر عامل
در ادامه هرکدام از این دسته‌ها را با مثال بررسی می‌کنیم.
لای عامل
در تعریف حروف عامل می‌توان گفت همان کلمه‌ای است که آمدنش در جمله تاثیرگذار است. منظور از تاثیرگذاری در اینجا، اثر آن کلمه بر اعراب کلمه بعد از خودش است. برای نمونه‌های حروف عامل در زبان عربی می‌توان به حروف جر، حروف مشبه بالفعل،حروف ناصبه و حروف جازمه اشاره کرد. اما از میان انواع «لا» از نظر اثرگذاری در جمله میتوانیم به لای نفی جنس و لای نهی فعل مضارع اشاره کنیم.
لای غیر عامل
حروف غیرعامل تاثیری بر کلمه بعد از خودش نمیگذارد و حضورش در جمله کاملا خنثی و بی‌تاثیر است. حروف عطف مثل «ف» و «واو» و همچنین مای منفی‌ساز فعل ماضی از جمله این حروف هستند. لای غیر عامل نیز عملکردش مثل حروف غیرعامل است و کاری به کار کلمه بعد از خودش ندارد. برای نمونه‌های آن میتوانیم به لای منفی‌ساز فعل مضارع، لای عطف و لای حرف جواب اشاره کنیم.
لای نفی
از این نوع لا برای منفی ساختن استفاده می‌شود. شرایط استفاده‌اش هم برای اسم است و هم برای فعل. اما بیشترین کاربرد آن برای منفی ساختن فعل مضارع است. به این ترتیب که قبل از فعل مضارع وارد می‌شود. معنای آن را منفی میکند اما تغییری در ساختار فعل مضارع یا اعرابش ایجاد نمی‌کند. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
مِیثَمٌ لا یَلعَبُ في الشارِعِ.
میثم در خیابان بازی نمی‌کند.
(لایلعبُ: فعل مضارع منفی، معرب و مرفوع)
لا مُرتِضَی في البیتِ و لا علیْ.
نه مرتضی در خانه است و نه علی.
لای عطف
لای عطف از جمله حروف غیر عامل است. نحوه عملکردش این‌گونه است که همچون واو عطف به عنوان تاکید و منفی ساختن معنا در جمله به کار می‌رود. شرط استفاده از لای عطف در جمله این است که جمله قبل از آن مثبت باشد تا با آمدن لا و کلمات بعد از آن تاکید منفی در جمله ساخته شود. برای فهم بهتر به مثال زیر توجه کنید.
العاقلُ مَنْ عَمَلَ خَیراً لا شَرَاً.
مومن کسی است که کار خیر انجام دهد نه کار شر.
(پیش از لا درباره انجام کار خیر که مثبت است صحبت شده تا با آمدن لای عطف بر لزوم انجام نشدن کار شر تاکید شود.)
لای حرف جواب
معمولا ابتدایی‌ترین آموزش هر زبانی از یاد گرفتن «بله» یا «خیر» شروع می‌شود. حتی کودکان نیز در ابتدایی نوآموزی زبان مادری، با گفتن بله یا خیر، ابتدایی‌ترین خواسته‌هایشان را به اطرافیان می‌فهمانند. از آنجا که این کلمات کم‌هجا هستند به راحتی آموخته میشوند.
زبان عربی نیز از این قاعده مسثنی نیست. «نعم» و «لا» دو کلمه‌ای است که در ابتدای یادگیری این زبان به زبان‌آموزها آموزش داده می‌شود. در این میان «لا» که در جواب منفی سوالات می‌آید از انواع لای غیرعامل است. یعنی تاثیری در کلمه یا کلمات بعد از خودش ندارد. با استفاده از آن به راحتی میتوانیم بگوییم که مفهوم جمله پرسشی وجود ندارد، انجام نشده و به طور کلی منفی است. به مثال زیر توجه کنید.
- هَلْ أَبوکَ مَوْجُوداً؟
- لا، لَیْسَ مَوْجُوداً.
آیا پدرت هست؟
نه، نیست.
لای نهی
با آمدن این لا در جمله، انجام نشدن کاری از فاعلِ یک فعل طلب می‌شود. در نتیجه، شرط به کار رفتن آن آمدن فعل مضارع از نوع مخاطب است. نکته‌ای که این نوع از لا را با موارد بالا متفاوت میکند این است که لای نهی از جمله حروف عامل است. چون بعد از گذاشتن آن بر سر فعل مضارع باید انتهای این فعل معرب و مرفوع را مجزوم کنیم.
مجزوم شدن فعل نهی نیز به دو صورت انجام می‌شود. در حالت مفرد، انتهای فعل حرکت سکون می‌گیرد و در حالت جمع، نون انتهای فعل افتاده و فعل مضارع به همراه ضمیر فاعلی نوشته می‌شود. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
لاتَکذِبْ یا وَلَدی.
دروغ نگو ای فرزندم.
(لاتکذب: فعل نهی از صیغه مفرد مذکر مخاطب، مجزوم به ساکن.)
لاتُبطِلوا صَدَقاتِکُمْ بِالمَنِّ و الأَذَی.
صدقه‌های خود را با منت و اذیت از بین نبرید.
(لاتبطلوا: فعل نهی از صیغه جمع مذکر مخاطب، مجزوم به حذف نون.)
لای نفی جنس
لای نفی جنس یکی از حروف مشبه بالفعل است که در زبان عربی آن را با عنوان «إنَّ و أخواتها» می‌شناسند. بر همین اساس با ورود این لا به جمله اسمیه عربی، مبتدا به اسم آن و خبر جمله ساده به خبر لای نفی جنس تبدیل میشوند. از آنجا که لای نفی جنس یکی از نواسخ به حساب می‌آید، با حضور در جمله مبتدا را منصوب میکند و با دادن مفهوم منفی به خبر جمله، اسم خودش را از گروهی که مبتدا در آن قرار می‌گیرد، جدا میکند.
به زبانی ساده‌تر، وقتی لای نفی جنس بر سر اسمی بیاید، آن را از سایر هم‌‌گروهی‌هایش جدا کرده و به خبر معنای منفی می‌دهد. این لا از انواع حروف عامل است اما برای اینکه به عنوان لای نفی جنس در جمله شناخته شود نیازمند سه شرط است.
- اسم لای نفی جنس باید نکره باشد: در صورتی که اسم لای نفی جنس نکره نباشد کارکرد آن را باطل میکند و باید به شیوه‌ای دیگر آن را مطرح کرد. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
لا مُنافِقَ مَحبُوبٌ.
هیچ منافقی محبوب نیست.
(در این جمله منافق اسم لای نفی جنس است و به خاطر نکره بودن به صورت «هیچ... نیست.» ترجمه می‌شود.)
لا المُنافِقُ مَحبوبٌ و لا الکَذّابُ
هیچ منافق و دروغگویی محبوب نیست.
(در این جمله منافق معرفه است در نتیجه لا تاثیری از آن نداشته و با آوردن کذاب بر مفهوم خبر تاکید شده‌است.)
- اسم لای نفی جنس باید بلافاصله بعد از لا بیاید: در صورتی که میان لای نفی جنس و اسم آن فاصله‌ای باشد، دیگر کارکرد خودش را از دست داده و طور دیگری نوشته می‌شود. به مثال زیر توجه کنید.
لا کَذّابَ بَینَنا.
هیچ دروغگویی بین ما نیست.
(کذاب اسم لای نفی جنس به صورت نکره و منصوب بلافاصله بعد از آن آمده‌است.)
لا بَینَنا کَذّابٌ.
درغگویی بین ما نیست.
(در این جمله «فیها» خبر مقدم است و کذاب به مبتدای موخر و مرفوع تبدیل شده‌است.)
- لای نفی جنس باید بدون حرف جر ظاهر شود: اگر لا در جمله همراه با حرف جر بیاید به حرف نفی زائد تبدیل می‌شود و عاملیت خودش را در جمله از دست می‌دهد. به مثال‌های زیر توجه کنید.
أُطیعُ أُمي لا شَکَّ.
بدون شک مطیع مادرم هستم.
(لا از نوع نفی جنس و عامل بر اسم خود یعنی «شک» است.)
یَتَقَدَّمُ الجُندي بِلاخَوفْ.
سرباز بدون ترس پیش می‌رود.
(در چنین حالتی باید بگوییم که ب، حرف جر ، لا، حرف نفی زائد و خوف، مجرور به حرف جر ب‍ِ است.)
لای عامل لیس
نحوه کار این لا در عربی به این صورت است که خبر را در رابطه با اسم لا منفی میکند. در واقع همان مفهوم لیس را بدون حضور آن به جمله می‌دهد. در عین حال، مثل لای نفی جنس به سه شرط نیاز دارد تا به عنوان لای عامل لیس شناخته شود.
- اسم و خبر هر دو باید نکره باشند.
- اسم عربی حتما قبل از خبر بیاید.
- خبر آن با «إلا» همراه نباشد.
لای عامل لیس اسم را مرفوع و خبر جمله را منصوب میکند. از این رو در دسته حروف عامل قرار می‌گیرد. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
لا خَیْرٌ ضائِعاً.
خیری از بین نمی‌رود.
( خیر: اسم لا و مرفوع و ضائعاً خبر لا و منصوب)
لای زائده
از جمله حروف غیر عامل در جمله است و حضورش جز تاکید تاثیر دیگری در جمله ندارد. به صورتی که با حذف آن تغییری در معنای جمله ایجاد نمی‌شود. مهم‌ترین شرط حضورش در جمله این است که با حرف عطف «و» همراه شود و بعد از آن اسم مفرد یا شبه جمله به کار برده شود.
در شرایطی که واو عطف وجود داشته اما بعد از لا، فعل آمده باشد می‌توان نتیجه گرفت که آن لای نفی است نه لای زائده. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
ماجاءَ أَلیَوْمْ و لا الأَمْسْ.
نه امروز آمد و نه دیروز.
(بعد از لا کلمه مفرد أمس آمده و هدفش تاکید بر نیامدن است. در صورت حذف آن هم ایرادی در معنای جمله ایجاد نمی‌شود.)
سوالات متدوال درباره انواع لا در عربی
در این قسمت به برخی از سوالاتی که در زمینه مبحث انواع لا در عربی به وجود می‌آید به اختصار پاسخ می‌دهیم.
لای نفی و نهی چه فرقی با یکدیگر دارند؟
هر دوی آنها با فعل‌های نهی و نفی عربی همراه میشوند. از لای نفی برای منفی کردن اسم استفاده میکنند و در فعل بعد از خودش تاثیری نمیگذارد. اما لای نهی انجام نشدن کاری را طلب میکند و انتهای فعل بعد از خودش را مجزوم میکند.
چند نوع لای عامل در عربی وجود دارد؟
از نظر میزان تاثیرگذاری بر جمله و کلمه بعد از خود میتوانیم به لای نفی جنس، لای عامل لیس و لای نهی اشاره کرد.
تمرین انواع لا در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «انواع لا در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. آزمون شامل ۶ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
- با توجه به مثال جملات را با استفاده از کلمه داخل پرانتز بازنویسی کنید.
هم یذهبون ألی البیت للإستراحة. (لای نفی)
هم لایذهبون إلی البیت للإستراحة.
سوال۱: إنتِ تذهبین إلی السوق یومَ الجمعة. (لای نهی)
جواب: أنتِ لاتذهبی إلی السوق یومَ الجمعة.
سوال۲: هل تدرس في معهد اللغة؟ (لای نفی)
جواب: لا، لا أدرس معهد اللغة.
سوال۳: البصل موجود في سوق الخضراوات. (لای نفی جنس)
جواب: لابصلَ موجودٌ في سوق الخضراوات.
سوال۴: هل تفضِّلون عصیر البرتقال؟ (لای نفی)
جواب: لا، لانفضِّل عصیر البرتقال.
سوال۵: أنتما ستنتظران صدیقاکما. (لای نهی)
جواب: أنتما لاتنتظرا صدیقاکما.
سوال۶: الطالبات یقرأن دروسکن في المکتبة. (لای نفی جنس)
جواب: لا طلبةَ فی المکتبة.
جمع‌بندی انواع لا در عربی
در این نوشته درباره انواع لا در عربی نکاتی را یاد گرفتیم. فهمیدیم که برای دسته‌بندی آنها میتوانیم معیار عامل یا غیرعامل بودن آنها را در نظر بگیریم. در صورتی که لا در جمله و کلمه بعد از خودش تاثیرگذار باشد، در دسته لای عامل و در شرایطی که این‌گونه نباشد و حذف آن خللی در جمله ایجاد نکند، به آن لای غیرعامل می‌گویند. لای نهی و لای نفی جنس از جمله حروف عامل و لای نفی و لای عطف از جمله حروف غیر عامل هستند.
جزاكم الله خير الجزاء يوم لا ينفع مال ولا بنون إلا من اتي الله بقلب سليم