فرادرسزمان گسترده در ترکی استانبولی — جامع به همراه مثال
زمان گسترده در ترکی استانبولی با این‌که در فارسی و زبان‌های دیگر معادل دقیقی ندارد ولی می‌توان آن را معادل زمان حال ساده در ترکی استانبولی معرفی کرد. این امکان وجود دارد که با قواعد زمان گسترده برای زمان‌های حال، آینده و گذشته در ترکی استانبولی جمله‌سازی کرد. اگر فیلم‌ها و سریال‌ها را برای بهبود مهارت شنیداری تماشا کنید، متوجه می‌شوید که در بیشتر مواقع از زمان گسترده برای جمله‌سازی استفاده می‌کنند. موارد کاربرد این زمان بیشتر از زمان حال استمراری در ترکی استانبولی است. ولی هر دو این زمان‌ها را می‌توان جای هم استفاده کرد.
زمان گسترده در ترکی استانبولی
زمان گسترده یا زمان حال را برای بیان کارهایی که به صورت عادت (همیشگی) انجام می‌شوند می‌توانیم تعریف کنیم. این دستور زبان برای زبان آموزان سطح A2 است که از این زمان برای ساختارهای پیچیده‌تر در سطوح بالاتر استفاده می‌شود. زمان گسترده را در موارد مختلفی می‌توان استفاده کرد که در ادامه به آن‌ها پرداخته شده است.
- برای بیان عادت‌ها و برنامه‌های روزمره
- برای بیان واقعیت‌ها، حقایق و قوانینی که به اثبات رسیده‌اند و از طرف همه جوامع پذیرفته شده‌اند.
این زمان با اضافه کردن پسوندهایی به ریشه فعل‌ها ساخته می‌شود. انتخاب این پسوندها متناسب با قوانین خاصی است. زمان گسترده دارای چهار حالت مختلف خبری مثبت، خبری منفی، سوالی مثبت و سوالی منفی است که در ادامه نحوه ساخت هر کدام را توضیح می‌دهیم.
- ابتدا ریشه فعل را بدست می‌آوریم. (حذف mak/mek)
- اگر ریشه با حرف صدادار تمام شده باشد به آن پسوند «r» اضافه می‌کنیم.
Okumak → oku → okur
- اگر ریشه با حرف بی‌صدا تمام شده باشد، به تعداد هجاها (بخش‌ها) توجه می‌کنیم. اگر یک‌هجایی باشد، به ریشه یکی از پسوندهای «ar/er» را اضافه می‌کنیم. اما اگر چندهجایی باشد، به ریشه، یکی از پسوندهای «ır/ir/ur/ür» را متناسب با قانون هماهنگی حروف صدادار در ترکی استانبولی اضافه می‌کنیم.
Bakmak → bak → bakar
(تک‌هجایی)
∗∗∗
Götürmek → götür→ götürür
(چندهجایی)
- بعد از اضافه کردن پسوندهای مربوط به زمان گسترده، پسوندهای شخصی (پسوندهای شخصی برای زمان گسترده و زمان حال استمراری یکسان هستند.) را متناسب با قانون هماهنگی حروف صدادار اضافه می‌کنیم که جدول زیر جهت یادآوری آورده شده است.
| پسوند انتخابی باید دارای این حروف صدادار باشد | آخرین حرف صدادار کلمه |
| ı | a - ı |
| i | e - i |
| u | o - u |
| ü | ö - ü |
نکته: چند فعل استثنا وجود دارد که تک‌هجایی هستند اما با پسوندهای «ır/ir/ur/ür» ساخته می‌شوند. در جدول زیر فهرست این فعل‌ها نوشته شده است که باید به بخاطر بسپارید.
|
Olmak → olur شدن |
Almak → alır خریدن |
|
Ölmek → ölür مردن |
Bilmek → bilir دانستن |
|
Varmak → varır رسیدن |
Bulamk → bulur پیدا کردن |
|
Vermek → verir دادن |
Durmak → durur ایستادن |
|
Vurmak → vurur زدن |
Gelmek → gelir آمدن |
|
Sanmak → sanır احتمال دادن |
Görmek → görür دیدن |
|
Kalmak → kalır ماندن |
نکته: فعل‌های چندبخشی هم وجود دارند که حالت گسترده آن‌ها با پسوندهای «ar/er» ساخته می‌شوند. از نمونه‌های آن به مثال‌های زیر می‌توان اشاره کرد.
- «منصرف شدن / دست کشیدن» (Vazgeçmek)
- «گم کردن / از دست دادن» (Kaybetmek)
- «احساس کردن / حس داشتن» (Hissetmek)
این فعل‌ها چون در ساختار خود دارای فعل‌های «انجام دادن / کردن» (Etmek) و «گذشتن» (Geçmek) هستند، با پسوندهای «ar/er» ساخته می‌شوند.
Vazgeçmek → Vazgeçer
Kaybetmek → Kaybeder
Hissetmek → Hisseder
نکته: به‌هنگام اضافه کردن پسوندهای «ar/er» به فعل‌های «انجام دادن / کردن» (Etmek)، «چشیدن» (Tatmak) و «رفتن» (Gitmek)، حرف «t» به حرف «d» تبدیل می‌شود.
Yemekleri ilk ben tadarım.
اول من غذاها را می‌چشم.
∗∗∗
Bu akşam hastaneye onu görmeye giderim.
امشب به دیدن او به بیمارستان می‌روم.
(ترجمه فارسی: امشب برای دیدن او به بیمارستان می‌روم.)
∗∗∗
Bu güzel hediye için teşekkür ederim.
به خاطر این هدیه زیبا تشکر می‌کنم.
با توجه به هم‌خانواده بودن زبان ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی و تمایل افراد به یادگیری دستور زبان ترکی استانبولی، «فرادرس» فیلم آموزشی زبان ترکی - ویژه ترک زبانان تدوین کرده که لینک آن در ادامه آمده است.
- برای دیدن فیلم آموزشی زبان ترکی - ویژه ترک زبانان + اینجا کلیک کنید.
جمله خبری مثبت زمان گسترده در ترکی استانبولی
برای جمله خبری مثبت، طبق مراحل گفته شده در قسمت بالا عمل می‌کنیم. فرمول ساخت جملات به زمان گسترده را در جدول زیر به‌طور مختصر آورده‌ایم. دقت کنید که جمله شامل اجزای مختلفی است که بین ضمیر و ریشه فعل قرار می‌گیرد.
پسوند شخصی + پسوند زمان گسترده + ریشه فعل + ضمیر شخصی
در مثال‌های زیر به نحوه ساخت فعل‌ها و حروف رنگی دقت کنید.
Ben her zaman spor yaparım.
من هر روز ورزش می‌کنم.
Babam her gün namaz kılar.
پدرم هر روز نماز می‌خواند.
Bizim ülkeye çok yağmur yağar.
به کشور ما بسیار باران می‌بارد.
(ترجمه فارسی: در کشور ما بسیار باران می‌بارد.)
Gökkuşağında kırmızı ve turuncu renkleri bulunur.
در رنگین‌کمان رنگ‌های قرمز و نارنجی وجود دارند. (یافت می‌شوند.)
جمله خبری منفی زمان گسترده در ترکی استانبولی
جمله خبری منفی برخلاف خبری مثبت، طبق مراحل گفته شده ساخته نمی‌شود. برای ساختار منفی پسوندهای مخصوصی وجود دارد که آن‌ها را اضافه می‌کنیم. در جدول زیر پسوندهای مربوط به هر ضمیر را مقابل آن آورده‌ایم.
| پسوندها در حالت منفی در زمان گسترده | ضمیرها |
| mam / mem | ben |
| mayız / meyiz | biz |
| maz / mez | sen / o / siz / onlar |
مراحل ساخت خبری منفی به صورت زیر است.
- ابتدا ریشه فعل را بدست می آوریم. (حذف mak / mek)
- پسوند مناسب ضمیر را انتخاب و اضافه می‌کنیم.
- در آخر، پسوند شخصی ضمیرها را انتخاب می‌کنیم. دقت داشته باشید که پسوند شخصی اول‌شخص مفرد و اول‌شخص جمع به همراه پسوند منفی‌ساز آمده است. پس دوباره اضافه نکنید.
- پسوندهای شخصی بقیه ضمیرها در زمان گسترده همان پسوندهای زمان حال استمراری است.
در جدول زیر ترتیب قرارگیری پسوندها برای ساخت جمله خبری منفی آورده شده است.
پسوند شخصی + پسوند منفی زمان گسترده + ریشه فعل + ضمیر شخصی
با بررسی مثال‌های زیر، نحوه ساخت جمله‌های خبری منفی زمان گسترده را بهتر درک خواهید کرد.
ben asla yalan söylemem.
من هیچ وقت دروغ نمی‌گویم.
onlar hafta içi spor yapmazlar.
آن‌ها در طول هفته ورزش نمی‌کنند.
biz akşamları dışarı çıkmayız.
ما شب‌ها بیرون نمی‌رویم.
sen izinsiz telefon kullanmazsın.
تو بدون اجازه از تلفن استفاده نمی‌کنی.
o arkadaşlarıyla tatile gitmez.
او با دوستانش به تعطیلات نمی‌رود.
siz onların düğününe gitmezsiniz diye düşünüyordum.
فکر می‌کردم شما به عروسی آن‌ها نمی‌روید.
جمله سوالی مثبت زمان گسترده در ترکی استانبولی
ساختار جمله سوالی مثبت همانند جمله خبری مثبت است با این تفاوت که در سوالی کردن، به پسوندهای سوالی نیز نیاز داریم. نحوه ساخت این جمله‌ها به صورت زیر است.
- ابتدا ریشه فعل را بدست می آوریم. (حذف mak / mek)
- یکی از پسوندهای زمان گسترده را متناسب با ریشه و قواعدی که در ابتدای مقاله گفته شد انتخاب می‌کنیم.
- یکی از پسوندهای پرسشی «mı / mi / mu / mü» را متناسب با آخرین حرف صدادار کلمه اضافه می‌کنیم. دقت کنید که پسوندهای پرسشی به کلمه قبل خود وصل نمی‌شوند.
- در مرحله آخر، پسوندهای شخصی را به پسوندهای پرسشی اضافه می‌کنیم.
در جدول زیر نحوه ساخت جمله سوالی مثبت را در زمان گسترده با فعل «صحبت کردن» (Konuşmak) بررسی می‌کنیم.
| پسوند شخصی | پسوند پرسشی | پسوند زمان گسترده | ریشه فعل | ضمیر شخصی |
| y + um | mu | ur | konuş | ben |
| sun | sen | |||
| - | o | |||
| y + uz | biz | |||
| sunuz | siz | |||
| lar | onlar |
