فرادرسحرف ربط چیست؟ – آموزش به زبان ساده با مثال و تمرین
«حروف ربط» کلمه‌ها و تکواژهایی هستند که معنای واژگانی ندارند، اما دو یا چند جمله، گروه و کلمه همسان یا ناهمسان را به هم پیوند می‌دهند. با استفاده از حروف ربط می‌توان جمله‌های ساده را به هم پیوند زد و آن‌ها را به جمله مرکب تبدیل کرد؛ مانند حرف ربط « اگر» که دو جمله ساده «معلم به مدرسه برسد» و «کلاس شروع میشود» را به هم پیوند می‌دهد و آن‌ها را به صورت یک جمله مرکب «اگر معلم به مدرسه برسد، کلاس شروع میشود.» تبدیل می‌کند. در این مطلب از مجله فرادرس توضیح می‌دهیم که حرف ربط چیست و ساختار آن چگونه است. همچنین کاربردهای آن را با مثال نشان می‌دهیم. در نهایت، تمرین‌هایی را برای مرور نکته‌های این مطلب ارائه می‌کنیم.
حرف ربط چیست؟
به کلمه‌ها یا تکواژهایی که دو یا چند کلمه، گروه یا جمله را به هم پیوند می‌دهند و بین آن‌ها ارتباط برقرار می‌کنند، «حرف ربط» گفته میشود؛ مانند حرف ربط «و» که دو کلمه «پدر» و «مادر» را به هم پیوند می‌دهد و عبارت «پدر و مادر» را می‌سازد.
برای آشنایی بیشتر با حروف ربط و کاربرد آن‌ها توصیه می‌کنیم فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس را مشاهده کنید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه ارائه کرده‌ایم.
حروف ربط دو کاربرد اصلی دارند و براساس این کاربردها به دو دسته تقسیم می‌شوند. حروف ربط در دو دسته هم‌پایه‌ساز و وابسته‌ساز قرار می‌گیرند. کاربرد این نوع از حروف را در ادامه توضیح داده‌ایم.
- حروف ربط هم‌پایه‌ساز: دو یا چند کلمه، گروه یا جمله همسان را به هم پیوند زده و آن‌ها را هم‌پایه هم قرار می‌دهند. مانند حرف ربط «یا» در «آب‌نبات یا شکلات».
- حروف ربط وابسته‌ساز: دو یا چند جمله ناهمسان را به هم پیوند زده و یکی را وابسته آن دیگری می‌کنند. با استفاده از این حروف می‌توان جمله‌های ساده را به هم پیوند زد و جمله‌های مرکب را تشکیل داد. مانند حرف ربط «که» در جمله «به آشپزخانه رفتم که آب بخورم.» در این مثال، جمله «آب بخورم» با استفاده از حرف ربط «که» به جمله «به آشپزخانه رفتم.» وابسته شده است.
توجه داشته باشید که حروف ربط معنای واژگانی ندارند؛ یعنی مخاطب با شنیدن یا خواندن آن‌ها معنای خاصی را متوجه نمی‌شود. با این حال، حروف ربط دارای نقش و معنای دستوری هستند. به این صورت که مخاطب با خواندن یا شنیدن این حروف در جمله، به نقش و کارکرد دستوری آن‌ها پی می‌برد.
از آنجایی که حروف ربط جملهها یا بخش‌هایی از جملهها را به هم پیوند می‌دهند، به آن‌ها «حرف پیوند» هم گفته میشود.
در بخش بعدی این مطلب، پرکاربردترین حروف ربط هم‌پایه‌ساز و وابسته‌ساز را معرفی می‌کنیم.
حروف ربط پرکاربرد
از میان پرکاربردترین حروف ربط فارسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
| حروف ربط هم‌پایه‌ساز | حروف ربط وابسته‌ساز |
| اما، چه، خواه، یا، ولی، و، هم، نه، لیکن و... | اگر، پس، تا، چون، باری، زیرا، که، چون‌که، بنابراین، با آنکه، هرچند، همین که و... |
مثال حرف ربط
در بخش قبلی با حروف ربط آشنا شدید و یاد گرفتید که انواع حرف ربط چیست. در این بخش، مثال‌هایی از کاربرد حروف ربط را در جمله‌های فارسی بررسی می‌کنیم.
در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس، مثال‌های بیشتری از کاربرد حروف ربط ارائه شده است. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده میکنید.
مثال اول برای حرف ربط
در جمله زیر از حرف ربط وابسته‌ساز «اگر» استفاده شده است. در این مثال، جمله «به خانه مادربزرگ رفتی» با استفاده از حرف ربط «اگر» به جمله «سلام مرا به او برسان» وابسته شده است.
اگر به خانه مادربزرگ رفتی، سلام مرا به او برسان.
مثال دوم برای حرف ربط
«تا» یکی از حروف ربط رایج در زبان فارسی است که کاربرد آن را در مثال زیر مشاهده میکنید. در این مثال، جمله ساده «به تمام سؤال‌ها جواب نداد» با استفاده از حرف ربط «تا» به جمله ساده «از سر جلسه امتحان بلند نشد» وابسته شده است. جمله زیر از نوع جمله‌های مرکب است.
تا به تمام سؤال‌ها جواب نداد، از سر جلسه امتحان بلند نشد.
مثال سوم برای حرف ربط
در این مثال، از حرف ربط «چون» استفاده شده است. در واقع، جمله‌های ساده «دوستم به مسافرت رفت» و «من هم با او رفتم» با هم ترکیب شدهاند و جمله مرکب زیر را تشکیل داده‌اند.
چون دوستم به مسافرت رفت، من هم با او رفتم.
مثال چهارم برای حرف ربط
«چه چه» نوعی حرف ربط است که برای نشان دادن تساوی بین دو امر یا دو پدیده به کار میرود. این حرف از نوع حروف ربط هم‌پایه ساز است که دو گروه اسمی «حروف اضافه» و «حروف ربط» را به هم پیوند داده است.
حروف فارسی، چه حروف اضافه، چه حروف ربط، کاربردهای فراوانی دارند.
مثال پنجم برای حرف ربط
«که» یکی از پرکاربردترین حروف ربط وابسته‌ساز در زبان فارسی است که نمونه‌ای از کاربرد آن را در مثال زیر مشاهده میکنید. در این جمله، با استفاده از این حرف، جمله «کتابی که خواندی» به جمله «داستان بسیار خوبی بود» وابسته شده و آن را توصیف می‌کند.
کتابی که خواندی داستان بسیار خوبی بود.
مثال ششم برای حرف ربط
«ولی» نوعی حرف ربط هم‌پایه‌ساز است که از زبان عربی وارد فارسی شده است. این حرف ربط دو جمله ساده «به گل‌ها آب می‌دادم» و «هیچ‌کدام رشد خوبی نداشتند» را به صورت جمله‌های هم‌پایه درآورده است.
به گل‌ها آب می‌دادم ولی هیچ‌کدام رشد خوبی نداشتند.
مثال هفتم برای حرف ربط
«وقتی که» نوعی حرف ربط مرکب به شمار می‌آید که با ترکیب «وقت»، «ی» و «که» به دست آمده است. این حرف ربط از نوع وابسته‌ساز بوده و جمله «به خانه رسیدید» را به جمله «دید که مادرش هم از سفر برگشته است» وابسته کرده است.
علاوه‌بر این، در جمله زیر از حرف ربط «که» نیز استفاده شده است. این حرف نیز از نوع حروف ربط وابسته‌ساز است و جمله «مادرش هم از سفر برگشته است» را به «دید» وابسته کرده است.
وقتی که به خانه رسید، دید که مادرش هم از سفر برگشته است.
مثال هشتم برای حرف ربط
در این مثال، حرف «زیرا» به‌عنوان حرف ربط وابسته‌ساز به کار رفته است. این حرف، جمله «مهمانان حاضر نشده بودند» را به جمله «مراسم را دیرتر برگزار کردند» وابسته کرده است.
مراسم را دیرتر برگزار کردند، زیرا مهمانان حاضر نشده بودند.
انواع حروف فارسی
در بخش‌های قبلی نشان دادیم که حرف ربط چیست و چه کاربردی دارد. با این حال، در زبان فارسی، حروف دیگری هم به کار می‌روند که کاربردشان با حروف ربط متفاوت است.
کل حروف فارسی به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- حرف ربط: از این حروف برای پیوند دادن دو یا چند کلمه، گروه یا جمله همسان یا ناهمسان استفاده میشود؛ مانند: یا، اما، ولی، که، اگر و... .
- حرف اضافه: نسبت یکی از اجزای جمله را با صفت‌ها، اسم‌ها یا فعل جمله نشان می‌دهند؛ مانند: از، به، با، بر، تا، بی و... .
- حرف نشانه: با استفاده از آن می‌توان نقش دستوری کلمه‌ها را نشان داد؛ مانند حرکت کسره در ترکیب اضافی «فصلِ کتاب».
حروف اضافه فارسی و انواع آن‌ها را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس بهتر و بیشتر یاد بگیرید.
ساختمان حرف ربط
حروف ربط را می‌توان براساس ساختمان و ساختار آن‌ها به دو نوع حروف ربط ساده و حروف ربط مرکب تقسیم‌بندی کرد. در ادامه، نشان می‌دهیم که انواع حرف ربط چیست و چگونه در جمله‌های فارسی به کار میرود.
حروف ربط ساده
حروف ربط ساده از یک تکواژ تشکیل می‌شوند و نمی‌توان آن‌ها را به اجزای کوچک‌تری تقسیم کرد؛ مانند حروف ربط «و»، «که»، «اگر»، «تا»، «خواه»، «زیرا»، «لیکن»، «نیز»، «ولی»، «هم»، «یا»، «اما»، «باری»، «چه»، «هم»، «چون»، «نه».
در مثال‌های زیر، کاربرد حروف ربط ساده در جمله نشان داده شده است.
مثال اول برای حرف ربط ساده
در مثال زیر از دو حرف ربط هم‌پایه‌ساز «یا» و «و» استفاده شده است. هر دوی این حروف ربط از یک تکواژ تشکیل شدهاند و نمی‌توان آن‌ها را به اجزای کوچک‌تری تقسیم کرد.
یا به سینما برو یا در خانه بمان و درس‌هایت را مرور کن.
مثال دوم برای حرف ربط ساده
«اما» یکی از حروف ربط ساده فارسی است که کاربرد آن را در مثال زیر مشاهده میکنید. این حرف ربط را نمی‌توان به اجزای کوچک‌تری تقسیم کرد.
به سالن تئاتر رفتیم، اما خبری از نمایش نبود.
حروف ربط مرکب
حروف ربط مرکب از ترکیب دو یا چند کلمه یا تکواژ ساخته می‌شوند که معمولاً یکی از آن‌ها حرف ربط یا حرف اضافه است؛ مانند حرف ربط مرکب «بلکه» که از ترکیب کلمه عربی «بَل» با «که» ساخته شده است.
این حروف ربط می‌توانند نقش قید را در جمله به عهده داشته باشند. حروف ربط مرکب تنوع بالایی دارند. از میان رایج‌ترین حروف ربط مرکب می‌توان به این موارد اشاره کرد:
آن‌گاه‌که، از آنجا که، آنجا که، از بس، از این روی، از بس که، بس که، اکنون که، چنانکه، چنانچه، همان‌طور که، هر وقت که، همان که، همین که، در حالی که، مگر اینکه، بنابراین، بلکه، یا که، یا اینکه، زیرا که، وقتی که، هرچند، وگرنه، در نتیجه، با آنکه، بی‌آنکه، تا جایی که و.... .
با دقت به مثال‌های زیر می‌آموزید که کاربرد و ساختار این نوع حرف ربط چیست. برای یادگیری مثال‌های بیشتر پیشنهاد می‌کنیم به فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس مراجعه کنید.
مثال اول برای حرف ربط مرکب
«در حالی که» در مثال زیر به‌عنوان حرف ربط مرکب آمده است. این حرف با ترکیب «در»، «حال»، «ی» و «که» ساخته شده است.
در حالی که به خانه می‌رفتم، با دوست قدیمی‌ام مواجه شدم.
مثال دوم برای حرف ربط مرکب
در مثال زیر، «در نتیجه» به‌عنوان حرف ربط مرکب آمده است. این حرف ربط با ترکیب «در» و «نتیجه» به وجود آمده است.
باران کافی نبارید، در نتیجه درخت‌ها خشک شدند.
آشنایی با حروف زبان فارسی
همان‌طور که در بخش‌های قبلی هم اشاره کردیم، در زبان فارسی علاوه‌بر حروف ربط، حرف‌های دیگری هم وجود دارند که از کاربردهای مختلفی برخوردارند. بهطور مثال می‌توان به حروف اضافه اشاره کرد. حروف اضافه تنوع بالایی دارند و همراه با گروه‌های اسمی به کار می‌روند.
حروف اضافه ظاهراً شبیه به حروف ربط هستند و ممکن است تشخیص این دو دسته از حروف تا حد زیادی دشوار باشد. البته این نکته را هم باید یادآوری کنیم که ساختار حروف ربط و حروف اضافه نیز شبیه به یکدیگر است و همین نکته کار تشخیص آن‌ها را سخت‌تر می‌کند.
چنانچه بخواهید در کنار حروف ربط، با حروف اضافه و کاربردهای آن‌ها هم آشنا شوید، توصیه می‌کنیم از فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید.
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس
همچنین اگر قصد دارید با سایر بخش‌های دستور زبان یا حتی با مباحث ادبیات فارسی نیز آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم به مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید.
کاربرد و معانی حرف ربط
در بخش‌هایی ابتدای این مطلب توضیح دادیم که حروف ربط معنای واژگانی ندارند، اما دارای کاربرد و معنای دستوری هستند. در این بخش به معنا و نقش دستوری برخی از مهم‌ترین حروف ربط فارسی اشاره می‌کنیم و توضیح می‌دهیم که کاربرد انواع حرف ربط چیست. توجه داشته باشید که همگی این حروف از نوع حرف ربط ساده هستند.
در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس نیز که لینک آن در ادامه آمده است، برخی از مهم‌ترین حروف ربط فارسی و کاربردهایشان بررسی شدهاند.
حرف ربط «و»
یکی از رایج‌ترین حروف ربط هم‌پایه‌ساز در فارسی است که با استفاده از آن می‌توان دو یا چند جمله، گروه یا کلمه همسان را به هم پیوند داد.
هرگاه از حرف «و» برای پیوند دادن دو کلمه یا گروه استفاده شود، «ترکیب عطفی» شکل می‌گیرد. به این حرف نیز «حرف عطف» گفته میشود. در جمله زیر، یک نمونه از کاربرد این حرف ربط ساده را مشاهده میکنید.
در این مثال، از «و» برای پیوند دادن دو کلمه «سینا» و «سارا» استفاده شده است. «سینا و سارا» نوعی ترکیب عطفی است که با استفاده از حرف عطف «و» ساخته شده است.
سینا و سارا به سینما رفتند.
حرف ربط «اگر»
از حرف ربط «اگر» برای بیان شرط استفاده میشود. این حرف از نوع حروف ربط وابسته‌ساز است و یک جمله ساده را به جمله ساده دیگری وابسته می‌کند. مثال زیر نمونه‌ای از کاربرد این فعل را نشان می‌دهد.
در این مثال، دو جمله ساده «به این نکته دقت کنی» و «کل درس را بهراحتی یاد می‌گیری» با استفاده از حرف ربط وابسته‌ساز «اگر» با هم ترکیب شده و یک جمله مرکب را تشکیل داده‌اند.
در این جمله مرکب، «به این نکته دقت کنی» جمله پیرو است و «کل درس را بهراحتی یاد می‌گیری» جمله پایه محسوب میشود.
اگر به این نکته دقت کنی، کل درس را بهراحتی یاد می‌گیری.
حرف ربط «اما»
«اما» از نوع حروف ربط هم‌پایه‌ساز است که با معنای «ولی» یا «لیکن» به کار میرود؛ همان‌طور که در مثال زیر نشان داده شده است.
در این مثال، حرف ربط هم‌پایه‌ساز «اما» دو جمله «به گل‌ها آب بده» و «زیاده‌روی نکن» را به هم پیوند داده است. هیچ‌کدام از این دو جمله، وابسته آن دیگری نشده‌اند.
به گل‌ها آب بده اما زیاده‌روی نکن!
حرف ربط «پس»
هرگاه حرف «پس» با معنای «بنابراین» و «در نتیجه» به کار برود، نقش حرف ربط وابسته‌ساز را در جمله به عهده دارد. در مثال زیر، نمونه‌ای از کاربرد این حرف را مشاهده میکنید.
در این مثال، «پس» به‌عنوان حرف ربط ساده به کار رفته است.
کتاب‌های زیادی خوانده است، پس نکته‌های زیادی را هم یاد گرفته است.
حرف ربط «تا»
حرف «تا» هم به‌عنوان حرف ربط و هم به‌عنوان حرف اضافه به کار میرود. در موارد زیر، حرف «تا» نقش حرف ربط را به عهده دارد.
- برای نشان دادن انتها: تا فیلم تمام نشده، از سینما خارج نمی‌شویم.
- در ابتدای جمله پیرو: صبر پیشه کن تا به آرزوهایت برسی!
- به معنی «همین‌که»: تا (همین‌که) مادرم آمد، برای کمک به سوی او رفتم.
- در جمله‌های شرطی: سحرخیز باش تا کامروا باشی!
حرف ربط «چون»
حرف «چون» در موارد زیر نقش حرف ربط را به عهده دارد.
- به معنی «اگر» و «هرگاه»: چون شما به مسافرت بروید، من هم می‌روم.
- برای بیان علت و به معنی «به علت اینکه»: دیر رسیدیم، چون ترافیک سنگین بود.
- به معنی «وقتی که» یا «همین که»: چون (وقتی که) از سفر برگشت، با تازه‌واردان مواجه شد.
حرف ربط «چه»
حرف «چه» در موارد زیر به‌عنوان حرف ربط ساده به کار میرود.
- در صورتی که دو جمله را به هم پیوند بدهد و به معنی «زیرا» باشد. در این حالت به آن «چه تعلیل» گفته میشود: به دنبال هنرآموزی باش، چه (زیرا) برای انسانِ بی‌هنر زندگی دشوار است.
- چنانچه به معنی «خواه» باشد و تساوی بین دو امر یا پدیده را نشان بدهد. در این حالت، به آن «چه تسویه» گفته میشود: چه (خواه) بخواهی، چه (خواه) نخواهی، فردا باید در جلسه شرکت کنی!
حرف ربط «خواه»
هرگاه حرف «خواه» به معنی «چه» و برای نشان دادن تساوی باشد، نقش حرف ربط را به عهده دارد. در ادامه، مثالی از کاربرد این حرف نشان داده شده است.
حرف ربط «خواه خواه» در مثال زیر برای پیوند دو فعل «بروی» و «بمانی» به کار رفته و آن‌ها را به هم پیوند داده است.
خواه بروی، خواه بمانی، همواره در کنار تو خواهم بود.
حرف ربط «زیرا»
حرف ربط «زیرا» برای بیان علت و به معنای «به این سبب که» به کار میرود. مثالی از کاربرد این حرف ربط را در ادامه مشاهده میکنید.
در این جمله مرکب، «زیرا» حرف ربط وابسته‌ساز است که جمله «پایه استواری نداشت» را به جمله «دیوار خانه تخریب شد» پیوند زده است. در این مثال، «دیوار خانه تخریب شد» جمله پایه است و «پایه استواری نداشت» جمله پیرو محسوب میشود.
دیوارِ خانه تخریب شد، زیرا پایه استواری نداشت.
حرف ربط «که»
کاربردهای حرف ربط «که» در ادامه نشان داده شده است.
- برای پیوند دادن جمله پیرو به جمله پایه در جمله‌های مرکب: به او گفتم که تا فردا به کارش رسیدگی می‌کنم. (جمله پایه: به او گفتم - جمله پیرو: تا فردا به کارش رسیدگی می‌کنم.)
- برای بیان علت، تفسیر یا توضیح: تلاش می‌کردم که در امتحانات پایان سال موفق شوم.
کاربردهای حرف ربط «که» را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس به‌خوبی فرابگیرید.
جمله پایه و پیرو
در بخش‌های قبلی این مطلب توضیح دادیم که حرف ربط چیست و همچنین از حروف ربط وابسته‌ساز سخن گفتیم و کاربرد آن‌ها را در جمله نشان دادیم. سپس به این نکته اشاره کردیم که این نوع از حروف ربط، با پیوند دادن دو یا چند جمله ساده، آن‌ها را به صورت جمله مرکب درمی‌آورند.
جمله ساده جمله‌ای است که دارای یک فعل اصلی باشد؛ مانند جمله «به خیابان رفتند.» که تنها از یک فعل اصلی «رفتند» برخوردار است.
برعکس، در جمله‌های مرکب از دو یا چند فعل اصلی استفاده میشود. بهطور مثال جمله «به خیابان رفتند که در مراسم شرکت کنند.» از نوع مرکب است. به این خاطر که در آن دو فعل اصلی «رفتند» و «شرکت کنند» به کار رفته است. توجه داشته باشید که جمله‌های مرکب معمولاً با استفاده از حروف ربط وابسته‌ساز ساخته می‌شوند.
در جمله‌های مرکب، معمولاً یک جمله پایه و یک یا چند جمله پیرو حضور دارد. جمله پایه، معنای اصلی را به مخاطب منتقل می‌کند و هرگز نمی‌توان آن را از ساختار جمله مرکب حذف کرد.
اهمیت معنایی جمله وابسته کمتر است و می‌توان آن را از جمله مرکب حذف کرد. با یاد گرفتن این نکته‌ها، شاید بپرسید که چطور می‌توان جمله‌های پیرو و پایه را از یکدیگر تشخیص داد.
روش تشخیص جمله‌های پایه و پیرو از یکدیگر بسیار ساده است. معمولاً حروف ربط در ابتدای جمله پیرو قرار می‌گیرند. بنابراین، جمله‌ی که با حرف ربط آغاز شده است، جمله پیرو است و جمله دیگر، نقش جمله پایه را به عهده دارد. برای آشنایی بیشتر با ساختار جمله‌های مرکب به مثال زیر توجه کنید.
جمله مرکب زیر با استفاده از حرف ربط «که» ساخته شده است. این جمله مرکب از دو جمله ساده «شما سعی کنید» و «عملکرد خوبی در امتحانات داشته باشید» تشکیل شده است.
حرف ربط «که» در ابتدای جمله «عملکرد خوبی در امتحانات داشته باشید» قرار دارد. به همین دلیل، این جمله، همان جمله پیرو است. جمله‌ای که بدون حرف ربط آمده؛ یعنی «شما سعی کنید» جمله پایه محسوب میشود.
شما سعی کنید که عملکرد خوبی در امتحانات داشته باشید.
در مطلب زیر از مجله فرادرس، جمله‌های پایه و پیرو و ساختار آن‌ها بهطور کامل آموزش داده شده است.
حرف ربط گسسته
به حرف‌های ربطی که از دو جزء تکراری تشکیل شدهاند و به معنای تساوی بین دو امر یا دو پدیده هستند، «حرف ربط گسسته» می‌گویند. «چه چه»، «یا یا»، «خواه خواه»، «نه نه» و... برخی از پرکاربردترین حروف ربط گسسته به شمار می‌آیند. بین دو جزء تکراری آن‌ها ممکن است کلمه، گروه یا جمله قرار بگیرد.
بهطور مثال، در جمله زیر از حرف ربط گسسته «چه چه» استفاده شده است. در فاصله بین دو جزء این حرف ربط، جمله ساده «خانه بخری» آمده است.
چه خانه بخری چه خانه بفروشی، برای ما فرقی ندارد.
حرف ربط تأویلی
حرف ربط «که» در بعضی از جملهها طوری به کار میرود که می‌توان جمله بعد از آن را به یک صفت یا مصدر فعل تأویل کرد؛ یعنی آن جمله را به نوعی صفت یا مصدر تبدیل کرد. در این حالت، «که» حرف ربط تأویلی نامیده میشود. برای روشن‌تر شدن این نکته به مثال زیر توجه کنید.
در این جمله بعد از حرف ربط «که»، جمله «شما رسیده‌اید» آمده است. می‌توان این جمله را به مصدر «رسیدن شما» تبدیل کرد و این جمله مرکب را به صورت جمله ساده «رسیدن شما را می‌دانستم.» تأویل کرد.
می‌دانستم که شما رسیده‌اید.
همچنین در جمله زیر می‌توان آنچه بعد از «که» آمده است را به صورت صفت «خندان» درآورد. در نتیجه، این جمله مرکب به صورت جمله ساده «آن دختر خندان، دوست من است» تبدیل میشود.
آن دختری که می‌خندد، دوست من است.
تفاوت حرف ربط و حرف اضافه
هم حروف اضافه و هم حروف ربط، ساختار مشابهی دارند؛ یعنی هر دو هم به صورت حرف ساده و هم به صورت حرف مرکب به کار می‌روند. با توجه به همین نکته، ممکن است گاهی تشخیص آن‌ها از یکدیگر دشوار باشد. در این بخش نشان می‌دهیم که تفاوت حرف اضافه با حرف ربط چیست.
همچنین به نکته‌هایی اشاره می‌کنیم که با توجه به آن‌ها می‌توانید بهراحتی انواع حروف اضافه و حروف ربط را از یکدیگر تشخیص بدهید.
در صورتی که با حروف اضافه و کاربرد آن‌ها آشنایی کامل ندارید، توصیه می‌کنیم فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را به‌دقت مشاهده کنید. با کلیک روی لینک زیر به این فیلم آموزشی دسترسی خواهید داشت.
حروف ربط برای پیوند دادن دو یا چند جمله، گروه و کلمه به کار می‌روند، اما حروف اضافه برای نشان دادن یکی از اجزای جمله با صفت، فعل، اسم و... کاربرد دارند. بنابراین بعد از حروف ربط، عناصر مختلفی مانند جمله، گروه اسمی، گروه فعلی و... می‌آیند اما بعد از حروف اضافه تنها از گروه اسمی استفاده میشود.
برای یادگیری بهتر این نکته به مثال‌های زیر توجه کنید.
اقوام ما آمدند، اما خبری از اقوام آن‌ها نبود.
اقوام ما به مهمانی آمدند.
در مثال اول، حرف «اما» بین دو جمله قرار گرفته است. در واقع، بعد از این حرف از جمله «خبری از اقوام آن‌ها نبود» استفاده شده است. از آنجایی که بعد از حروف اضافه، جمله نمی‌آید، نتیجه می‌گیریم که «اما» حرف ربط است.
برعکس، در جمله دوم، بعد از حرف «به»، گروه اسمی «مهمانی» آمده است. بنابراین این حرف از نوع حروف اضافه است. البته بعد از حروف ربط هم می‌توان از گروه اسمی استفاده کرد، اما در این مثال، «به» حرف اضافه است.
حروف ربط و نقش دستوری
هر کدام از بخش‌های جمله و هر کلمه‌ای که در جمله به کار میرود، نقشی را در آن جمله به عهده دارد. به این نوع از نقش‌ها، «نقش دستوری» گفته میشود. بهطور مثال، نهاد جمله نشان می‌دهد که فعل جمله را چه کسی یا چه چیزی انجام داده است. کلمه یا گروه کلمه‌ای که به‌عنوان نهاد به کار رفته باشد، دارای نقش دستوری نهادی است.
انواع نقش‌های دستوری و کاربرد آن‌ها یکی از موضوعاتی است که در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس به‌خوبی آموزش داده شده است. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده میکنید.
همچنین اسمی که بعد از اسم دیگری قرار بگیرد و با استفاده از حرف کسره (-ِ) به آن اضافه شود، مضاف‌الیه است و دارای نقش دستوری «مضاف‌الیهی» یا «اضافی» خواهد بود.
اکنون ممکن است بپرسید که آیا وجود حروف ربط تأثیری در نقش دستوری اجزای جمله دارد و اساساً ارتباط نقش دستوری با حرف ربط چیست.
در پاسخ به این سؤال باید بگوییم که هرگاه دو یا چند کلمه با استفاده از حروف ربط به هم پیوند خورده باشند، نقش دستوری کلمه اول و کلمه‌هایی که به آن پیوند خورده‌اند، یکسان است. در واقع، کلمه‌ها یا کلمه‌هایی که بعد از حرف ربط می‌آیند، نقش دستوری کلمه قبل از حرف ربط را می‌گیرند.
به‌عنوان مثال، در جمله زیر، دو کلمه «خواهر و برادر» با استفاده از حرف ربط «و» به هم پیوند خورده‌اند. از آنجایی که «خواهر»، یعنی کلمه اول، دارای نقش دستوری نهادی است، کلمه بعدی، یعنی «برادر» نیز دارای همین نقش دستوری خواهد بود.
خواهر و برادر در زندگی ما نقش مهمی دارند.
سؤالات متداول
در بخش‌های قبلی بهطور کلی نشان دادیم که حرف ربط چیست و از چه ساختاری برخوردار است. در این بخش، به برخی از سؤال‌های متداول در مورد این مبحث اشاره می‌کنیم و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم.
حروف ربط وابسته‌ساز در کدام بخش از جمله به کار می‌روند؟
حروف ربط وابسته‌ساز معمولاً در ابتدای جمله پیرو یا میان جمله‌های پایه و پیرو قرار می‌گیرند.
آیا فقط برای پیوند دادن جملهها از حروف ربط استفاده میشود؟
خیر، برخی از حروف ربط برای پیوند دادن کلمه‌ها یا گروه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ مانند «و» در «کتابخانه و مدرسه».
تمرین حرف ربط
در بخش‌های قبلی نشان دادیم که حرف ربط چیست و چه انواعی دارد. همچنین کاربردهای برخی از مهم‌ترین حرف‌های ربط فارسی را توضیح دادیم. در این بخش، تمرین‌هایی را در اختیارتان قرار می‌دهیم که به کمک آن‌ها می‌توانید دانسته‌های خود را در مورد حروف ربط ارزیابی کنید.
البته برای مرور نکته‌های این مطلب می‌توانید از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس کمک بگیرید.
در این بخش، ۱۰ سؤال چهارگزینه‌ای ارائه میشود. برای پاسخگویی به آن‌ها ابتدا صورت سؤال را مطالعه کرده و سپس گزینه مورد نظرتان را علامت بزنید. زیر هر کدام از سؤال‌ها گزینه «مشاهده جواب» قرار دارد که با کلیک روی آن می‌توانید پاسخ درست هر سؤال را مشاهده کنید.
علاوه‌بر این، در کنار هر کدام از پرسش‌ها، گزینه «شرح پاسخ» قرار داده شده است که با کلیک روی آن، پاسخ تشریحی هر کدام از سؤال‌ها نشان داده میشود.
بعد از اینکه به همه سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نمایش دیده میشود. بعد از کلیک روی این گزینه می‌توانید تعداد امتیازهای دریافتی خود را در این آزمون مشاهده کنید.
۱- در کدام گزینه از حرف ربط استفاده شده است؟
پرندگان به سوی مزارع پرواز می‌کنند.
از ساعت ۹ تا ۱۲ شب در حال مطالعه بودم.
اگر خواستی بگو تا برایت میز را بچینم.
بچه‌ها را فردا به اردو می‌برند.
در گزینه سوم از ۲ حرف ربط «اگر» و «تا» استفاده شده است.
«به سوی» در گزینه اول، «از» و «تا» در گزینه دوم و «به» در گزینه چهام همگی حرف اضافه هستند، نه حرف ربط.
۲- کدام گزینه در مورد حروف ربط نادرست است؟
دو کلمه را به هم پیوند می‌زنند.
دو جمله همسان یا ناهمسان را به هم پیوند می‌زنند.
می‌توانند ساده یا از نوع مرکب باشند.
بعد از آن‌ها فقط از گروه اسمی استفاده میشود.
بعد از حرف ربط می‌توان از کلمه‌ها، انواع گروه‌ها یا جملهها استفاده کرد.
۳- همه گزینه‌ها حرف ربط ساده هستند، به جز...
که
اینکه
تا
چون
«اینکه» از ترکیب دو کلمه «این» و «که» ساخته شده است.
۴- «چون» در کدام گزینه حرف ربط نیست؟
خورشید چون الماسی گرانبها می‌درخشد.
زود آمدم چون می‌خواستم زود هم برگردم.
چون نکته سختی بود، معلم مجبور شد آن را چند بار توضیح بدهد.
آب دریاچه سرد است، چون هوا بسیار سرد است.
«چون» در گزینه اول حرف ربط نیست، بلکه حرف اضافه است و برای ایجاد رابطه شباهت در جمله به کار رفته است.
۵- در کدام گزینه، حرف ربط هم‌پایه‌ساز آمده است؟
اگرچه
یا
با اینکه
که
«اگرچه»، «با اینکه» و «که»، هر سه از نوع حرف ربط وابسته‌ساز هستند.
۶- پایه و پیرو را در جمله زیر مشخص کنید.
همگی دیدیم که خورشید به‌آهستگی غروب کرد.
پایه: همگی دیدیم
پیرو: غروب کرد
پایه: خورشید به‌آهستگی غروب کرد.
پیرو: همگی دیدیم
پایه: خورشید به‌آهستگی غروب کرد.
پیرو: دیدیم
پایه: همگی دیدیم
پیرو: خورشید به‌آهستگی غروب کرد.
در این جمله مرکب، «خورشید به آهستگی غروب کرد» به «همگی دیدم» وابسته شده است. بنابراین «همگی دیدم» جمله پایه و «خورشید به‌آهستگی غروب کرد» جمله پیرو است.
۷- در همه گزینه‌ها حرف ربط آمده است، به جز...
تصمیم گرفتند که نمایشگاه را از ماه بعد شروع کنند.
اگر عجله نکنید، از پرواز جا می‌مانید!
فرمانده نگاهی به سربازان انداخت.
تا جایی که امکان دارد، به تلاش خودتان ادامه بدهید.
در گزینه سوم، تنها از حرف اضافه «به» استفاده شده است.
۸- کدام گزینه برای نشان دادن علت به کار میرود؟
چون
تا اینکه
اما
و
یکی از کاربردهای حرف «چون»، بیان علت است.
۹- در کدام گزینه از حرف ربط تسویه استفاده شده است؟
چه سفرهایی که بی‌سرانجام ماندند!
چه مصرف میوه و چه نوشیدن آب‌میوه، هر دو برای بدن مفید است.
چه کتابی را بیشتر می‌پسندید؟
چه نگاه پرمهری!
در گزینه دوم، «چه چه» نوعی حرف ربط تسویه به شمار می آید، زیرا رابطه تساوی را بین دو موضوع نشان می‌دهد.
۱۰- با کدام حرف ربط نمی‌توان جمله مرکب ساخت؟
اگر
که
اگرچه
اما
تنها با استفاده از حروف ربط وابسته‌ساز می‌توان جمله مرکب ساخت. «اما» در گزینه چهارم، حرف ربط هم‌پایه‌ساز است، نه وابسته‌ساز.
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس، حروف ربط و انواع آن‌ها را بررسی کردیم. همچنین نشان دادیم که کاربرد حرف ربط چیست. در ادامه، به مثال‌هایی از این نوع حروف اشاره کردیم و کاربرد برخی از مهم‌ترین حروف ربط را توضیح دادیم. در بخش‌های بعد، به مهم‌ترین تفاوت حروف ربط با حروف اضافه اشاره کردیم. در پایان، آزمونی برای مرور نکته‌های این مطلب در اختیارتان قرار دادیم.
