ناشنوایی — پاسخ همه پرسش های شما
ناشنوایی شایعترین نقص مادرزادی در ایران به شمار میرود و سالانه بین ۲ تا ۳ هزار کودک ناشنوا یا کمشنوا در کشور ما متولد میشوند. اما همه افراد ناشنوا یا کمشنوا، دچار یک نقص ژنتیکی نیستند. بلکه عوامل گوناگونی در ایجاد و پیشرفت روند کاهش شنوایی، موثر هستند. انواع بیماریهای واگیر، زندگی در محیطهای پر سر و صدا و افزیش سن نیز، مواردی از این دست، به شمار میروند.
در این نوشتار، به معرفی کم شنوایی و ناشنوایی و عوارض ناشی از آنها میپردازیم. علائم و روشهای تشخیص هریک را توضیح میدهیم و راههای سادهای برای پیشگیری از ابتلا به کمشنوایی را پیشنهاد میکنیم.
ناشنوایی چیست؟
«کمشنوایی» (Hearing Impairment)، «ناشنوایی» (Deafness) یا «کاهش شنوایی» (Hearing Loss) به ناتوانی کلی یا جزئی در شنیدن صداها اشاره دارد. علائم این عارضه، در یکی از گروههای زیر، طبقهبندی میشود:
- «خفیف» (Mild)
- «متوسط» (Moderate)
- «شدید» (Severe)
- «عمیق» (Profound)
یک بیمار با کمشنوایی خفیف، معمولا در درک گفتار طرف مقابل، مشکل دارد، به خصوص اگر سر و صدای زیادی در اطراف وجود داشته باشد، در حالی که کسانی که ناشنوایی متوسط دارند، ممکن است به سمعک نیاز داشته باشند.
در مورد افرادی با ناشنوایی شدید، تنها راه برای برقراری ارتباط با دیگران، «لبخوانی» است. افرادی با علائم عمیق ناشنوایی نیز، هیچ چیز نمیشنوند و تنها میتوانند با کمک لبخوانی یا زبان اشاره، با اطرافیان، ارتباط برقرار کنند.
در ایالات متحده، حدود 15 درصد از افراد بالای 18 سال، سطحهای مختلفی از کاهش شنوایی را نشان می دهند. طبق گزارشهای سازمان جهانی بهداشت، پیشبینی میشود تا سال 2050، بیش از 900 میلیون نفر به عارضه کمشنوایی، دچار باشند، این یعنی از هر ده نفر جمعیت انسانی، یک نفر به این عارضه، مبتلا خواهد شد.
دلایل ناشنوایی چیست؟
برخی از بیماریها یا وضعیتهای بالینی که میتوانند باعث ایجاد ناشنوایی یا افزایش شانس ابتلا به آن شوند، عبارتند از:
- آبله مرغان
- سیتومگالوویروس
- اوریون
- مننژیت
- بیماری سلول داسی شکل (کمخونی داسی)
- سفلیس
- بیماری لایم
- دیابت
- استرپتومایسین، که برای درمان سل (توبرکلوزیس) به کار میرود و به نظر میرسد یکی از عوامل اصلی خطر ناشنوایی باشد.
- کم کاری تیروئید
- آرتروز
- برخی از انواع سرطان
- نوجوانانی که در معرض دود دست دوم قرار دارند؛ یعنی در محل زندگی و هوای تنفسی آنها دود دخانیات وجود دارد، هرچند خودشان مصرفکننده آن نباشند.
گوش داخلی، تعدادی از ظریفترین استخوانهای بدن را در خود جای داده است و آسیب به لاله گوش یا گوش میانی از راههای مختلف، باعث کاهش شنوایی و حتی ناشنوایی میشود.
علاوه بر موارد بالا، افزایش سن نیز، به تدریج، موجب کاهش قوه شنوایی میشود.
درجات مختلف ناشنوایی
همانطور که گفتیم، عارضه ناشنوایی، در چهار سطح مختلف، قابل دستهبندی است. تشخیص بین سطوح مختلف این عارضه، از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که هر سطح، نیازمند روشهای درمانی یا حمایتی خاصی است که با سطوح دیگر، متفاوت است.
- کاهش شنوایی: این اصطلاح، که خود، به دو زیرگروه «خفیف» و «شدید» تقسیم میشود، به معنی کاهش توانایی فرد، در شنیدن صداهایی است که دیگران، به راحتی، آنها را میشنوند.
- ناشنوایی: این حالت، زمانی اتفاق میافتد که فرد نتواند گفتار را از طریق شنیدن درک کند و حتی تقویت صدا نیز، تاثیری بر میزان درک او از صداهای اطراف نداشته باشد.
- ناشنوایی عمیق: این اصطلاح، به ناتوانی کامل قوه شنوایی اشاره دارد. فردی با ناشنوایی عمیق، به هیچ وجه، قادر به تشخیص هیچ صدایی نیست.
افزایش درجه ناشنوایی یک فرد، به این معنی است که میبایست برای صحبت کردن با او از صدای بلندتری استفاده شود. بعضی از پزشکان، افرادی با ناشنوایی عمیق و ناشنوایی کامل را در یک گروه، دسته بندی میکنند، در حالی كه برخی دیگر میگویند كه تشخیص ناشنوایی عمیق، به معنی پایان قدرت شنوایی است.
چگونه صداهای مختلف را میشنویم؟
وقتی صدایی در اطراف ما ایجاد میشود، امواج صوتی وارد گوش میشوند، به سمت پایین گوش یا کانال شنوایی حرکت میکنند و با برخورد به پرده صماخ، موجب لرزش آن میشوند. سپس، این ارتعاشات، از پرده گوش به سه استخوان چکشی، سندانی و رکابی میرسند.
این استخوانهای بسیار کوچک، که در مجموع، «استخوانچههای شنوایی» (Auditory Ossicles) نام دارند، در گوش میانی قرار گرفتهاند و نقش آنها، تقویت و انتقال انرژی لرزشی ناشی از امواج صوتی، به مایعات گوش داخلی است. در گام بعد، این ارتعاشات تقویت شده به سلولهای کوچک مو مانندی میرسد که در «حلزون گوش» (Cochlea)، قرار دارند.
این سلولها، در پاسخ به ارتعاشات مایع گوش، تکان میخورند و دادههای حرکتی آنها از طریق عصب شنوایی، به مغز ارسال میشوند. مغز، دادهها را پردازش میکند و سرانجام، فردی با شنوایی کامل و سالم، صداها را خواهد شنید.
انواع اختلالات شنوایی
سه نوع مختلف کاهش شنوایی وجود دارد:
کم شنوایی انتقالی
اصطلاح «کاهش شنوایی انتقالی» (Conductive Hearing Loss)، بدان معناست که ارتعاشات، از گوش خارجی به گوش داخلی، به ویژه حلزون گوش عبور نمیکنند. این نوع اختلال شنوایی میتواند دلایل زیادی داشته باشد، که برخی از آن ها عبارتند از:
- تجمع بیش از حد موم گوش
- گوش چسبناک (پر شدن بخش خالی گوش میانی، با مایع گوش)
- عفونت گوش، همراه با التهاب و تجمع مایعات
- پرده گوش سوراخ دار
- عملکرد غلط استخوانچههای شنوایی
- پرده گوش معیوب
عفونت گوش، ممکن است باعث ایجاد جای زخم شود، که به نوبه خود، عملکرد پرده گوش را کاهش میدهد. استخوانچهها نیز ممکن است در اثر عفونت یا ضربه، دچار اختلال شوند. عارضهای به نام «آنکیلوز» (Ankylosis) نیز موجب در هم آمیختن این استخوانچهها با هم میشود که با اختلال عملکرد آن ها همراه است.
کم شنوایی حسی-عصبی
«کاهش شنوایی حسی-عصبی» (Sensorineural hearing loss) به دلیل اختلال عملکرد گوش داخلی، حلزون گوش، عصب شنوایی یا آسیبهای مغزی ایجاد میشود. این نوع کاهش شنوایی، به طور معمول، به دلیل آسیب دیدن سلولهای مویی موجود در حلزون گوش، رخ میدهد. با پیر شدن انسان، این سلولهای مویی، بخشی از عملکرد خود را از دست میدهند و شنوایی کاهش مییابد.
قرار گرفتن طولانی مدت در معرض صداهای بلند، به ویژه صداهای با فرکانس بالا، دلیل عمده دیگری برای آسیب سلولهای مویی گوش است. این سلولهای آسیب دیده، قابل جایگزینی نیستند. در حال حاضر، پژوهشهایی در تلاشند تا از سلولهای بنیادی، برای تحریک رشد سلولهای مویی جدید، استفاده کنند. ناشنوایی کامل حسی-عصبی، ممکن است در نتیجه تغییر شکل مادرزادی، عفونت گوش داخلی یا ضربه به سر ایجاد شود.
کم شنوایی ترکیبی
این وضعیت، ترکیبی از کمشنوایی انتقالی و حسی-عصبی است. عفونتهای طولانی مدت گوش ممکن است به پرده گوش و استخوانچهها آسیب وارد کنند. گاهی اوقات، با جراحی میتوان شنوایی را تا حدی بازیابی کرد، اما این روش، همیشه موثر نیست.
ناشنوایی و گفتار
کاهش شنوایی، بسته به زمان وقوع، میتواند توانایی گفتار را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
ناشنوایی پیش از تکلم (Prelingual Deafness)
این نوع ناشنوایی در سالهای نخست زندگی کودک رخ میدهد و پیش از آن که فرد، نحوه بیان واژگان را بیاموزد یا بتواند گفتار اطرافیان را درک کند، موجب ناتوانی او در شنیدن کامل یا جزئی صداها میشود. فردی با ناشنوایی پیش از تکلم، یا به صورت مادرزادی، با این عارضه متولد شده یا در دوران نوزادی، شنوایی خود را از دست داده است.
در اکثر موارد، اعضای خانواده این افراد، از نظر شنوایی، کاملا سالم هستند. بسیاری از این کودکان در خانوادههایی متولد میشوند که قبلاً هیچ آشنایی با زبان اشاره نداشته اند. در نتیجه نوعی تاخیر و کندی در زبانآموزی، در بیشتر این کودکان، دیده میشود. عده معدودی از کودکان دارای این عارضه، که در خانوادههایی با یک یا چند مورد ناشنوایی، متولد میشوند با تأخیر در رشد زبان روبرو نخواهند شد.
در کودکان مبتلا به ناشنوایی پیش از تکلم، اگر قبل از 4 سالگی، عمل کاشت حلزون گوش، انجام شود، قوه شنوایی، بهبود مییابد و تکلم، روند طبیعی خود را از سر میگیرد.
زبان شفاهی و توانایی استفاده از نشانههای اجتماعی، ارتباط قابل توجهی با هم دارند. به همین دلیل است که کودکان کمشنوا، به ویژه آنهایی که علائم شدید دارند، ممکن است نه تنها رشد زبان را با تاخیر تجربه کنند، بلکه رشد اجتماعی کندتری نیز داشته باشند.
در نتیجه، كودكانی كه ناشنوایی پیش از تکلم دارند، در خطر انزوای اجتماعی هستند، مگر اینکه در مدرسهای تحصیل كنند كه دانشآموزانی با شرایط مشابه داشته باشد و بتواند پاسخگوی نیازهای ویژه این گروه از افراد جامعه باشد.
کودکانی که با «خرده فرهنگ ناشنوایی» (Deaf Subculture) شناخته میشوند، یا کسانی که یاد گرفتهاند چگونه از زبان اشاره استفاده کنند، به طور معمول، احساس انزوای کمتری دارند. با این حال، اگر والدین، تا زمان رسیدن کودکان، به دوره نوجوانی، هنوز زبان اشاره را یاد نگرفته باشند، برخی از آنها ممکن است انزوا را تجربه کنند.
یادگیری زبان اشاره، برای کودکان ناشنوا و کمشنوا، یک مهارت کاملا کلیدی و حیاتی به شمار میرود. در موارد گوناگون، دیده شده است که کودکان با ناشنوایی عمیق، تنها به دلیل عدم تسلط به زبان اشاره، هم از محافل اجتماعی همسالان شنوای خود، کنار گذاشته میشوند و هم به طور کامل، توسط ناشنوایان دیگر، مورد پذیرش قرار نمیگیرند. این تنهایی و انزوای اجتماعی، میتواند در بروز بسیاری از آسیبهای روحی، موثر باشد.
ناشنوایی پس از تکلم (Post-Lingual Deafness)
بیشتر افراد کمشنوا، ناشنوایی پس از تکلم دارند. این افراد، قبل از كاهش شنوایی، توانایی گفتار را به دست آوردهاند. یک عارضه جانبی دارویی، ضربه، عفونت یا بیماری ممکن است باعث از بین رفتن حس شنوایی آنها شده باشد. در بیشتر افراد مبتلا به ناشنوایی پس از تکلم، کمشنوایی به تدریج از بین ایجاد میشود.
اعضای خانواده، دوستان و معلمان ممکن است پیش از تأیید معلولیت، مشکلی را مشاهده کرده باشند. بسته به شدت کاهش شنوایی، ممکن است فرد مجبور به استفاده از سمعک، کاشت حلزون گوش یا یادگیری چگونگی «لبخوانی» (lip-read) شود.
افرادی که کمشنوایی را تجربه میکنند، بسته به زمان بروز و مدت زمان پیشرفت عارضه، با چالشهای مختلفی روبرو میشوند. آنها ممکن است مجبور شوند با تجهیزات جدید آشنا شوند، تحت عمل جراحی قرار بگیرند، زبان اشاره و لبخوانی را بیاموزند و از وسایل ارتباطی مختلفی استفاده کنند.
احساس انزوا یک مشکل رایج است که گاهی اوقات میتواند به افسردگی و تنهایی منجر شود. فرد مبتلا به کمشنوایی پس از تکلم، نیز باید با روند ناراحت کننده ناشی از این معلولیت کنار بیاید. این شرایط همچنین ممکن است اعضای خانواده، عزیزان و دوستان نزدیک او را با چالشهایی روبرو کند، چرا که آنها نیز باید با کاهش شنوایی فرد، سازگار شوند.
ارتباط نادرست میتواند باعث ایجاد تنش در روابط شود و این موضوع، نه تنها برای فرد دارای اختلال شنوایی، بلکه برای اطرافیان نیز ممکن است رخ دهد. اگر کمشنوایی به تدریج ایجاد شود و هنوز تشخیص داده نشده باشد، ممکن است اعضای خانواده، به اشتباه تصور کنند که فرد مبتلا از آنها فاصله میگیرد.
ناشنوایی یک طرفه و دو طرفه (Unilateral and Bilateral Deafness)
ناشنوایی یک سویه (Single-Sided Deafness | SDD) یا ناشنوایی یک طرفه، به اختلال شنوایی، فقط در یک گوش اشاره دارد، در حالی که ناشنوایی دو طرفه، اختلال شنوایی در هر دو گوش را توصیف میکند.
افرادی که دچار کمشنوایی یک طرفه هستند، نمیتوانند صداهای اطراف گوش آسیب دیده خود را درک کنند. این موضوع مهمی است که اغلب، مکالمه با آنها را کمی سخت میکند. همچنین، این افراد، در مقایسه با افرادی با شنوایی کامل، به سختی میتوانند منبع دقیق یک صدا را تشخیص دهند.
مشکل دیگر این افراد آن است که در مکانهای شلوغ و در هنگام سر و صدای زیاد محیط، درک آنچه دیگران میگویند برای آنها دشوار است. اما در محیطهایی با سر و صدای کم یا بدون هیچ صدای زمینهای، شخص مبتلا به ناشنوایی یک طرفه، عملاً تواناییهای ارتباطی یک شخص سالم را به نمایش میگذارد.
نوزادانی که با ناشنوایی یک طرفه متولد میشوند، به طور معمول، دچار تاخیر در رشد گفتاری هستند. این کودکان، ممکن است در مدرسه، برای تمرکز روی سخنان معلم، با مشکلاتی روبهرو باشند. فعالیتهای اجتماعی آنها نیز ممکن است چالشبرانگیزتر از کودکان سالم باشد.
خوشبختانه، در دنیای امروزی، با پیدایش انواع راههای ارتباطی بر پایه اینترنت، فعالیتهای اجتماعی، تنها محدود به حضور فیزیکی در محل کار و تحصیل نیستند. بسیاری از نیازهای روزمره، بدون نیاز به ارتباط شفاهی، براورده میشوند.
علائم کم شنوایی چیست؟
علائم کمشنوایی، به علت آن بستگی دارد. برخی از افراد، بدون توانایی شنیدن متولد میشوند، در حالی که برخی دیگر، به دلیل تصادف یا بیماری، به طور ناگهانی ناشنوا میشوند. برای بیشتر افراد، علائم ناشنوایی، با گذشت زمان به تدریج پیشرفت میکند. نشانههایی وجود دارد که میتوان آنها را به عنوان مقدمه فرایند کاهش شنوایی در نظر گرفت. وزوز گوش و سکتههای مغزی، مثالهایی از این دست به شمار میروند. علاوه بر این، عارضه کمشنوایی، در سنین مختلف، علائمی دارد که در ادامه به آنها میپردازیم.
نقص شنوایی در نوزادان
علائم زیر ممکن است نشان دهنده مشکل شنوایی در نوزاد باشد:
- قبل از 4 ماهگی، کودک سر خود را به سمت صدا بر نمیگرداند.
- در سن 12 ماهگی، کودک هنوز حتی یک کلمه هم حرف نزده است.
- به نظر نمیرسد نوزاد با صدای بلند، وحشت زده شود.
- نوزاد وقتی میتواند شما را ببیند به شما پاسخ میدهد، اما وقتی از دید او دور میشوید و نام اورا صدا میکنید، خیلی کمتر جواب میدهد یا اصلاً جواب نمیدهد.
- به نظر میرسد نوزاد فقط برخی از صداها را میشنود.
اختلال شنوایی در کودکان نوپا و خردسالان
این علائم ممکن است در کودکان کمی بزرگتر آشکار شود:
- کودک در ارتباط کلامی، از دیگر همسالان خود عقب است.
- کودک به طور دائمی ابراز میکند که صدای شما را نشنیده یا متوجه منظور شما نشده است.
- کودک با صدای بسیار بلندی صحبت میکند و تمایل به تولید صداهای بلندتر از حد معمول دارد.
- وقتی کودک صحبت میکند، گفتههای او مشخص نیست.
چهار سطح ناشنوایی
همانطور که در ابتدای نوشتار گفتیم، ناشنوایی یا کمشنوایی چهار سطح دارد که عبارتند از:
- ناشنوایی یا کمشنوایی خفیف: فرد فقط میتواند صداهای بین 25 تا 29 دسی بل را تشخیص دهد. درک صحبتهای دیگران، به ویژه در محیطهای پر سر و صدا، برای این افراد، دشوار است.
- ناشنوایی یا کمشنوایی متوسط: فرد فقط میتواند صداهایی بین 40 تا 69 دسی بل را تشخیص دهد. دنبال کردن مکالمه، بدون استفاده از سمعک، برای این افراد، بسیار دشوار است.
- ناشنوایی شدید: فرد فقط صداهای بالاتر از 70 تا 89 دسی بل را میشنود. یک فرد ناشنوا برای برقراری ارتباط، باید حتما لبخوانی یا از زبان اشاره استفاده کند، حتی اگر سمعک داشته باشد.
- ناشنوایی عمیق: هر کسی که نمیتواند صدایی زیر 90 دسی بل را بشنود، ناشنوایی عمیق دارد. بعضی از افراد مبتلا به ناشنوایی عمیق، در هر سطح دسی بل، نمیتوانند چیزی بشنوند. ارتباطات این افراد، با استفاده از زبان اشاره، لبخوانی، یا خواندن و نوشتن انجام میشود.
ناشنوایی چگونه تشخیص داده می شود؟
وقتی فرد، متوجه مشکلی در شنوایی خود میشود، پیش از هر چیز، میبایست به پزشک مراجعه کند. پزشک با بیمار صحبت خواهد کرد و چندین سوالاتی در مورد علائم، از جمله زمان شروع، بدتر شدن یا رفع آنها میپرسد. مسئله مهم دیگر این است که آیا فرد در کنار کاهش شنوایی، احساس درد در گوش هم دارد یا خیر.
معاینه بدنی
پزشک با استفاده از اتوسکوپ، به داخل گوش نگاه میکند. اتوسوکوپ، ابزاری است که یک منبع نور، در انتهای آن قرار دارد و به پزشک کمک میکند تا موارد زیر را در طول معاینه، بررسی کند:
- انسداد ناشی از جسم خارجی
- پرده گوش فرو ریخته
- تجمع موم گوش
- عفونت در مجرای گوش
- هرگونه برآمدگی در پرده گوش،که ناشی از عفونت در گوش میانی است
- «کلستئاتوم» (Cholesteatoma)، رشد پوستی در پشت پرده گوش در گوش میانی.
- وجود مایع در مجرای گوش
- وجود سوراخ در پرده گوش
همچنین، پزشک در مورد مشکلات احتمالی بیمار، در مورد فرایند شنیدن و درک جملات اطرافیان، سوالاتی میکند، از جمله:
- آیا اغلب، از مردم میخواهید آنچه را که گفتهاند، تکرار کنند؟
- آیا درک صحبتهای مردم، از طریق تلفن، برای شما دشوار است؟
- آیا تا به حال، پیش آمده است که صدای زنگ در را نشنوید؟ اگر چنین است، آیا این اتفاق مکرر رخ میدهد؟
- وقتی با مردم، به صورت رو در رو صحبت میکنید، آیا برای درک جملههای آنها باید با دقت، تمرکز کنید؟
- آیا کسی تا به حال به شما گفته است که ممکن است در شنوایی خود مشکلی داشته باشید؟
- آیا به نظر شما، مردم، امروز بیشتر از گذشته غر میزنند؟
- وقتی صدایی میشنوید، آیا اغلب، تشخیص منبع آن، سخت است؟
- آیا وقتی چند نفر در حال صحبت هستند، درک اینکه یکی از آنها به شما چه میگوید سخت است؟
- آیا اغلب به شما میگویند صدای تلویزیون، رادیو یا هر دستگاه تولید صدای دیگر را بیش از حد بلند کردهاید؟
- آیا درک صدای مردها از صدای زنها راحت تر است؟
- آیا بیشتر روزها را در محیط پر سر و صدا میگذرانید؟
- آیا به تازگی احساس کرده اید که منظور دیگران را اشتباه، متوجه میشوید؟
- آیا صدای چک چک آب، خش خش، یا زنگ میشنوید؟
- آیا از گفتگوهای گروهی اجتناب میکنید؟
اگر به اکثر پرسشهای بالا پاسخ «بله» دادهاید، به پزشک مراجعه و شنوایی خود را بررسی کنید.
آزمون غربالگری عمومی
پزشک ممکن است از بیمار بخواهد تا یک گوش خود را بپوشاند و شرح دهد که چقدر کلمات را با صدای مختلف میشنود. همچنین، در این ارزیابی، حساسیت شنیداری او نسبت به صداهای مختلف بررسی میشود. اگر پزشک، مشکوک به مشکل شنوایی باشد، احتمالاً بیمار را به متخصص گوش و حلق و بینی یا شنوایی سنجی ارجاع میدهد.
آزمایش های تکمیلی
اگر تست غربالگری اولیه، مشکوک باشد، آزمایشهای دیگری بر روی بیمار، انجام خواهد شد، که در ادامه به برخی از آنها میپردازیم.
آزمون دیاپازون
این نیز به آزمایش «رینه» (Rinne Test) معروف است. «دیاپازون» (Tuning Fork)، مانند نوعی ساز فلزی عمل می کند. این ابزار، دارای دو شاخه است که هنگام ضربه، صدا تولید میکنند. یک تست ساده دیاپازون، به پزشک کمک میکند که تشخیص دهد آیا کمشنوایی وجود دارد یا نه و اگر چنین است، مشکل از کجاست.
دیاپازون، به ارتعاش درمیآید و پشت گوش، در برابر استخوان ماستوئید، قرار میگیرد. از بیمار خواسته میشود وقتی دیگر صدایی نمیشنود، اعلام کند. سپس دیاپازون، که هنوز در حال ارتعاش است، 1 تا 2 سانتی متر، دورتر از کانال شنوایی قرار میگیرد. دوباره از بیمار سوال میشود که آیا میتواند صدایی بشنود یا خیر.
از آنجا که رسانایی هوا، از رسانش استخوان بیشتر است، بیمار باید بتواند لرزش را بشنود. اگر در این مرحله نتواند هیچ ارتعاشی را بشنود، به این معنی است که رسانایی استخوانهای او از رسانایی هوا پیشی گرفته است. این امر، نشان میدهد که در انتقال امواج صوتی از طریق مجرای گوش به حلزون گوش، مشکلی وجود دارد.
تست شنوایی سنجی (ادیومتری)
در این آزمون، بیمار از گوشی استفاده میکند و صداها هر بار به یک گوش او هدایت میشوند. طیف وسیعی از اصوات، با آهنگهای مختلف، به بیمار ارائه میشود و او میبایست، هر بار که صدایی شنیده میشود به پزشک، علامت دهد.
همانطور که میدانید، برای هر صدا، میتوان ویژگیهای مختلفی را در نظر گرفت. دو مورد از این ویژگیها، با عنوانهای «حجم» (Volume) و «لحن» (Tone) تعریف میشوند. حجم، واحد اندازهگیری فضای سه بعدی صدا است. لحن، گویای جایگاه موسیقایی یک کلام خاص و با «گامهای صدا» در ارتباط است. تن خالص، صدایی است که یک فرکانس مشخص دارد؛ مثل یک نت خاص، در کیبورد پیانو.
در تست آدیومتری (Audiometer Test)، هر تون صدا در حجمهای مختلف، ارائه میشود، تا پزشک دقیقا تشخیص دهد که در کدام نقطه از هر لحن، دیگر صدایی شنیده نمیشود. آزمون مشابهی، با کلمات انجام میشود. پزشک، کلمات را در لحنها و حجمهای مختلف ارائه میدهد تا تعیین کند که در چه نقطهای، توانایی شنیدن، متوقف میشود.
آزمایش نوسان ساز استخوان
این روش برای بررسی چگونگی عبور ارتعاشات از داخل استخوانها استفاده میشود. یک نوسانساز استخوان (Bone Oscillator)، در برابر ماستوئید قرار میگیرد. هدف از این آزمایش، اندازه گیری عملکرد عصبی است که این سیگنالها را به مغز منتقل میکند.
غربالگری شنوایی کودکان
توصیه میشود شنوایی کودکان در زمانهای زیر مورد ارزیابی قرار گیرد:
- هنگام آغاز تحصیل
- در سنین 6، 8 و 10 سالگی
- حداقل یک بار در دوره راهنمایی
- یک بار در دوران دبیرستان
غربالگری شنوایی نوزادان
دو روش رایج برای غربالگری نوزادان، از نظر شنوایی، وجود دارد. هر دو روش، به پزشک، این امکان را می دهند تا هرگونه اختلال مادرزادی یا ناشی از عفونت مجرای گوش را، پیش از سه ماهگی نوزاد، تشخیص دهد و درمانهای مداخلهای را در زمان مناسب، آغاز کند. این تستها عبارتند از:
- «تست گسیلهای خود به خودی گوش» (OtoAcoustic Emissions | OAE). این تست، اولین آزمون در برنامه غربالگری شنوایی نوزادان، به شمار میرود. تست OAE انسدادهای کانال گوش، وجود مایع در گوش میانی و آسیبهای سلولهای مویی بیرونی حلزون شنوایی را آشکار میکند.
این تست، شامل قرار دادن یک کاوشگر کوچک، در گوش خارجی است. این کار معمولاً در زمان خواب کودک انجام میشود. این کاوشگر، صداهایی را ساطع میکند و صداهای «اکو شده» از گوش را بررسی میکند. اگر اکو وجود نداشته باشد، لزوما به معنی مشکل شنوایی کودک نیست، اما پزشکان باید آزمایشهای بیشتری را برای اطمینان و پی بردن به دلیل آن انجام دهند. - «تست پاسخ شنوایی ساقه مغز» (Auditory Brainstem Response | ABR). در این تست، از سه الکترود استفاده می شود که امواج بسیار ضعیف الکتریکی عصب شنوایی و ساقه مغز را ردیابی و جمع آوری می کنند.
استفاده از OAE آسان و هزینه آن کمتر است. اما احتمال خطای این تست، در برخی شرایط، بیشتر از ABR است. بنابراین، ممکن است که نتیجه تست OAE نوزاد مثبت، ولی در عین حال شنوایی او نرمال باشد.
درمان کم شنوایی
برای همه افراد با سطوح مختلف کمشنوایی، راهکارهای کمکی موثری در دسترس است. بسته به علت و شدت ناشنوایی، میتوان راهکارهای درمانی را نیز به این مجموعه،اضافه کرد.
کمشنوایی حسی-عصبی، غیر قابل درمان است. همانطور که گفتیم، وقتی سلولهای مویی حلزون گوش، آسیب ببینند، ترمیم نمیشوند. با این حال، درمانها و استراتژیهای مختلفی میتواند به بهبود کیفیت زندگی کمک کند.
سمعک
سمعکها دستگاههای کوچکی هستند که با نصب در گوش، به شنوایی کمک میکنند. این ابزار، انواع مختلفی دارد که بر حسب اندازه، مدار و سطح قدرت، با یکدیگر، متفاوت هستند. سمعک، ناشنوایی را درمان نمیکند. بلکه صدای وارد شده به گوش را تقویت میکند تا شنونده بتواند واضحتر بشنود.
یک سمعک، از باتری، بلندگو، تقویت کننده و میکروفون تشکیل شده است. انواع امروزی آن، بسیار ریز و ظریف هستند و میتوان آنها را به راحتی، درون گوش قرار داد. بسیاری از انواع جدیدتر سمعک میتوانند حتی صداهای اضافی پس زمینه را از صداهای پیش زمینه، مانند گفتار، تشخیص دهند.
سمعک برای افرادی که ناشنوایی عمیق دارند، مناسب نیست. پس از ساخت سمعک، شنوایی سنج، آن را امتحان میکند تا مطمئن شود دستگاه به خوبی با قوه شنوایی فرد، متناسب است.
انواع سمعک
نمونههایی از سمعکها عبارتند از:
- سمعکهای پشت گوش (Behind-The-Ear | BTE): این نوع سمعک، شامل یک بخش هلالی شکل است که باتریها، میکروفون و بلندگو را در خود جای داده است. یک پردازشگر کوچک نیز در این بخش قرار دارد که نحوه پخش صدا را تنظیم میکند. به کمک این دستگاه، صداهای محیط، به صورت الکتریکی یا صوتی به گوش میرسند.
سمعکهای BTE بیشتر از سایر دستگاهها عمر میکنند، زیرا اجزای الکتریکی آنها در خارج از گوش قرار میگیرند و به این ترتیب، کمتر در معرض آسیب ناشی از رطوبت و موم گوش قرار دارند. این دستگاهها بیشتر مورد پسند کودکانی است که به یک دستگاه محکم و آسان برای استفاده نیاز دارند. - سمعکهای داخل کانال (In-The-Canal | ITC): این سمعکها قسمت خارجی کانال گوش را پر میکنند و از بیرون، قابل مشاهده هستند. برای قرار دادن بلندگو در داخل گوش، بخشهای داخلی این سمعکها، معمولاً از جنس سیلیکون ساخته میشوند. این دستگاهها برای اکثر بیماران، متناسب هستند و کیفیت صدای بهتری دارند.
- سمعکهای محصور در کانال (Completely In the Canal | CIC): این گروه از سمعکها بسیار کوچک و ظریف هستند اما برای افرادی با کمشنوایی شدید،توصیه نمیشوند.
- سمعکهای انتقال استخوانی (Bone Conduction): این سمعکها به افرادی که کمشنوایی انتقالی دارند و همچنین افرادی که نمیتوانند سمعک از نوع معمولی استفاده کنند، کمک میکند. قسمت لرزشی دستگاه، با کمک هدبند، در برابر استخوان ماستوئید، نگه داشته میشود. ارتعاشات از طریق این استخوان، به حلزون گوش منتقل میشود. استفاده طولانی مدت از این دستگاهها ممکن است دردناک یا ناراحت کننده باشد.
کاشت حلزون گوش
اگر پرده صماخ و گوش میانی به درستی کار کنند، میتوان با جراحی کاشت حلزون گوش، قوه شنوایی را به بیمار، بازگرداند. پروتز حلزون گوش، یک وسیله الکترونیکی کوچک و پیچیده است که میتواند به فرد کمک کند تا صدا را بهتر بشنود. این پروتز، شامل یک قسمت خارجی است که در پشت گوش قرار میگیرد و یک قسمت داخلی، که با جراحی در زیر پوست جاسازی میشود.
«کاشت حلزون» (Cochlear Implant)، برای کمک به بیمارانی موثر است که نقص شنوایی آنها در اثر آسیب سلولهای مویی در حلزون گوش است. این پروتز، یکی از فناوریهای نسبتا جدید در حوزه شنوایی، به شمار میرود و به افراد، کمک میکند تا از موسیقی لذت ببرند، گفتار اطرافیان را، با وجود سر و صدای محیط، درک کنند و حتی در هنگام شنا، بتوانند این ابزار را همراه خود داشته باشند.
بر اساس گزارش موسسه ملی بهداشت آمریکا (NIH)، از سال 2012 تا 2020، برای حدود 58 هزار بزرگسال و 38 هزار کودک، عمل کاشت حلزون انجام شده است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) میگوید تقریباً 219 هزار نفر در جهان، از این پروتز استفاده میکنند که بیشتر آنها ساکن کشورهای صنعتی هستند.
در بخش خارجی، پروتز حلزون شامل اجزای زیر است:
- یک میکروفون، که صداها را از محیط جمع میکند.
- یک پردازشگر گفتار، که صداهای اصلی و محیطی را اولویتبندی میکند و صداهای اصلی، مانند گفتار را که برای بیمار اهمیت بیشتری دارند، در اولویت قرار میدهد. سیگنالهای صوتی الکتریکی در کانالهای مختلف، تقسیم و از طریق یک سیم بسیار نازک، به فرستنده ارسال میشوند.
- فرستنده، یک سیم پیچ است که محکم، به یک آهنربا متصل شده است. این ابزار در پشت گوش خارجی قرار دارد و سیگنالهای صوتی پردازش شده را به دستگاه کاشته شده داخلی منتقل میکند.
بخش داخلی پروتز حلزون گوش عبارت است از:
- یک پروتز داخلی که گیرنده و محرک را در گوش داخلی و زیر پوست، محافظت میکند. سیگنالها به تکانههای الکتریکی تبدیل و از طریق سیمهای داخلی به الکترودها ارسال میشوند.
- الکترودها که به دور حلزون، پیچیده میشوند. تکانهها به اعصاب مجاری تحتانی حلزون گوش و سپس مستقیماً به مغز ارسال میشوند. تعداد الکترودها به تولیدکنندگان پروتز حلزون، بستگی دارد و بیشینه فعلی آن 22 الکترود است.
معمولاً، عمل کاشت حلزون، در مورد کودکان، در هر دو گوش و در مورد بزرگسالان، در یک گوش انجام می شود.
زبان اشاره و لب خوانی
برخی از افراد دارای کمشنوایی، ممکن است دارای مشکلات گفتاری و همچنین مشکلاتی در درک گفتار افراد دیگر باشند. درصد بالایی از افراد دارای کمشنوایی، میتوانند راههای دیگری برای برقراری ارتباط با اطرافیان بیاموزند. لبخوانی و زبان اشاره، دو مورد جایگزین یا مکمل ارتباطات شفاهی به شمار میروند. انواع گوناگونی از زبانهای اشاره وجود دارد که در برخی موارد، به طور وسیعی با یکدیگر متفاوت هستند.
لب خوانی
«لب خوانی» (Lip Reading)، روشی برای درک زبان گفتاری طرف مقابل است. این روش، بر پایه مشاهده دقیق حرکات لب فرد گوینده و حرکات صورت و زبان او استوار است. استنباط کلی فرد، از سخنان گوینده و همچنین، قوای شنیداری او (هرچند اندک) میتوانند در درک بهتر کلمات و تشخیص درستتر آواها موثر باشند.
افرادی که پس از یادگیری تکلم، دچار کمشنوایی میشوند، میتوانند به سرعت، از لبخوانی بهره بگیرند. اما این قضیه، در مورد کسانی که با کمشنوایی به دنیا میآیند، صادق نیست.
زبان اشاره
«زبان اشاره» (Sign Language) که به طور گستردهای توسط افراد ناشنوا استفاده میشود، دربرگیرنده مجموعهای از علائم ساخته شده با دست، حالت چهره و حالتهای بدن است. هیچ صدایی در این زبان، به کار گرفته نمیشود.
در سراسر جهان، انواع گوناگونی از زبان اشاره وجود دارد. زبان اشاره انگلیسی (BSL) با زبان اشاره آمریکایی (ASL) بسیار متفاوت است. به عنوان مثال، BSL از الفبای دو دستی استفاده میکند، در حالی که زبان اشاره آمریکایی، مبتنی بر الفبای یک دستی است.
زبان اشاره، در بعضی از کشورها، برگرفته از علائمی است که نخستین بار، توسط هیئتهای اعزامی از کشورهای دیگر، برای انتقال مفاهیم، به کار گرفته شد. به عنوان مثال، امروزه میبینیم زبان اشاره نروژی، در ماداگاسکار استفاده میشود.
زبان اشاره، با فرم گفتاری، کاملاً متفاوت است. به عنوان مثال، ترتیب کلمات و دستور زبان در BSL با انگلیسی گفتاری یکسان نیست. ASL نیز از نظر دستوری، شباهت بیشتری به ژاپنی گفتاری دارد تا انگلیسی گفتاری.
پیشگیری از ناشنوایی
هیچ چیز نمیتواند مانع از مشکلات شنوایی شود که از بدو تولد یا اختلالات شنوایی ناشی از بیماریها یا حوادث رخ میدهد. با این حال، برخی اقدامات میتوانند خطر از دست دادن برخی از حس شنوایی شما کاهش یابد.
ساختارهای گوش از چند طریق مختلف آسیب میبینند. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سر و صدای بالاتر از 85 دسی بل - حجم ماشین چمن زنی معمولی - در نهایت میتواند باعث کاهش شنوایی شود. اقدامات زیر به محافظت از شنوایی کمک میکند:
- تلویزیون، رادیو، پخش کنندههای موسیقی و اسباب بازیها: میزان صدای این وسایل را روی حالتی متعادل، تنظیم کنید. کودکان، به ویژه به اثرات مخرب موسیقی بلند، حساس هستند. اسباب بازیهای پر سر و صدا میتوانند شنوایی کودکان را در معرض خطر قرار دهند.
- هدفون: به جای بلندکردن صدای خروجی هدفون، روی برجسته کردن صداهایی که میخواهید بشنوید و مسدود کردن هرچه بیشتر صدای محیطی تمرکز کنید. استفاده مداوم از هدفونهای موبایل، باعث صدمات جبران ناپذیر به قوه شنوایی میشود.
- بهداشت شغلی: اگر در یک محیط پر سر و صدا مانند اتوبانها یا کارگاههای تراش چوب و فلزات کار میکنید، از انوع گوشگیرهای داخلی و خارجی استفاده کنید.
- اماکن تفریحی: اگر به کنسرت، مسابقات اتومبیلرانی و سایر مسابقات پر سر و صدا میروید، در طولانی مدت، از گوش بند استفاده کنید.
- گوش پاک کن: استفاده مداوم از گوشپاککن، موجب تجمع موم گوش در نزدیکی پرده صماخ میشود و از طرفی، احتمال عفونت در این ناحیه را افزایش میدهد. علاوه بر این، فشار بیش از حد گوش پاک کن، ممکن است موجب پارگی پرده صماخ شود.
شنوایی، اغلب با افزایش سن، بدتر میشود، اما میتوان با اقدامات پیشگیرانه صحیح، خطر ابتلا به آن را کاهش داد.