فرادرس
مضاف و مضاف الیه چیست؟ — به زبان ساده
در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس با جمله و انواع آن، فعل، نهاد و گزاره و صفت و موصوف آشنا شدیم. در این آموزش درباره مضاف و مضاف الیه بحث می‌کنیم.
مضاف و مضاف الیه چیست؟
همان‌گونه که در آموزش «صفت چیست و انواع آن کدامند؟ | به زبان ساده» دیدیم، صفت اسم را توصیف می‌کند. برای مثال، گفتیم که در عبارت «کیف قهوهای»، واژه «قهوهای» صفتی برای اسم «کیف» است.
اما احتمالاً کلمات دیگری را دیده‌اید که به اسم اضافه می‌شوند و صفت نیستند. مثلاً در عبارت «کیفِ احمد» واژه «احمد» صفت کیف نیست و خودش یک اسم خاص است و توضیحی درباره آن می‌دهد. یا در عبارت «کیفِ من» واژه «من» ضمیری است که پس از اسم آمده و معنی آن را کامل می‌کند. اما این دو واژه «احمد» و «من» که صفت نیستند، چه هستند؟
این دو واژه و امثال آن‌ها را «مضاف الیه» می‌نامیم. اما چرا مضاف الیه؟ مضاف الیه، همان‌گونه که از نامش برمی‌آید، عبارتی عربی به معنی «اضافه شده به آن» یا «نسبت یافته به آن» است. کلمه‌ای نیز که مضاف الیه به آن نسبت داده می‌شود، «مضاف» نام دارد. مضاف در لغت به معنی «نسبت داده شده» و «اضافه شده» است.
برای آشنایی با مباحث دستور زبان فارسی دبیرستان و مبحث مضاف و مضاف الیه، پیشنهاد می‌کنیم به مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.
- برای مشاهده فیلم آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی + اینجا کلیک کنید.
تفاوت صفت و مضاف الیه
اما تفاوت صفت و مضاف الیه چیست؟ دو عبارت «کیف قهوهای» و «کیف احمد» را در نظر بگیرید. همان‌طور که گفتیم عبارت اول وصفی (موصوف و صفت) و عبارت دوم اضافی (مضاف و مصاف الیه) است. دو کلمه «قهوهای» و «احمد» چه تفاوتی دارند؟ «قهوهای» خود وجود مستقلی ندارد، اما «احمد» خود وجودی جدا از کیف دارد.
مضاف الیه که به آن متمم اسم نیز می‌گویند، معمولاً پس از مضاف می‌آید. در این حالت، معمولاً پس از مضاف حرف نشانه «کسره» یا «یِ» می‌آوریم. مثلاً «دیوارِ همسایه»، «برادرِ احمد»، «خانه‌‌یِ ما»، «گویِ دانش»، «میوه‌یِ باغ» و... .
معمولاً با راه‌های ساده زیر می‌توانیم صفت را از مضاف الیه تشخیص دهیم.
۱. اگر بین موصوف و صفت «ی» وحدت بیاوریم، معنی تغییر نخواهد کرد. برای مثال در ترکیب وصفی «باغ زیبا» می‌توانیم بگوییم «باغی زیبا» و معنی آن دارای مفهوم است. اما در ترکیب اضافی «باغ همسایه» گفتن «باغی همسایه» معنی خاصی را نمی‌رساند.
۲. یک راه دیگر برای تشخیص صفت از مضاف الیه، گذاشتن علامت صفت برتر، یعنی «تر»، پس از صفت یا مضاف الیه است. همان‌طور که می‌دانیم، «تر» پس از صفت معنی دارد، اما پس از مضاف الیه خیر. برای مثال، در ترکیب «چاقوی تیز» می‌توان ترکیب بامعنی «چاقوی تیزتر» را بیان کرد. اما برای ترکیب اضافی «چاقوی زنجان» نمی‌توان گفت «چاقوی زنجان‌تر».
۳. به آخر ترکیب فعل «است» را اضافه می‌کنیم. اگر موصوف و صفت داشته باشیم، جمله حاصل بامعنی خواهد بود و اگر ترکیب مضاف و مضاف الیه باشد، جمله معنی خاصی نخواهد داشت. برای مثال، برای ترکیب وصفی «کوچه باریک» جمله «کوچه باریک است» معنی دارد. اما برای ترکیب اضافی «کوچه همسایه» واضح است که جمله «کوچه همسایه است» بی‌معنی است.
انواع مضاف و مضاف الیه
همان‌طور که در این مطلب از مجله فرادرس اشاره کردیم، ترکیب اضافی همان مضاف و مضاف الیه است. در واقع، در دستور زبان مضاف و مضافه الیه را «ترکیب اضافی» و صفت و موصوف را «ترکیب وصفی» می‌نامند. در ادامه، انواع ترکیب‌های اضافی را بیان می‌کنیم.
اضافه ملکی
ترکیب اضافی ملکی یا تعلقی، تعلق اسم را به کسی یا چیزی نشان می‌دهد. مثلاً در ترکیب‌های «مداد او»، «درخت جنگل»، «پیراهن حسن» و «شیشه پنجره» تعلقی هستند. برای ترکیب‌های اضافی تعلقی می‌توانیم به ترتیب، این جمله‌ها را بنویسیم: «جنگل درخت دارد»، «حسن پیراهن دارد» و «پنجره شیشه دارد».
اضافه تخصیصی
در اضافه تخصیصی، کلمه‌ای که به عنوان مضاف می‌آید، مخصوص مضاف الیه است. برای مثال، در ترکیب‌های «کلاس درس» و «زمین ورزش» اضافه تخصیصی داریم.
اضافه توضیحی
در اضافه توضیحی، همان‌گونه که از نامش بر می‌آید، مضاف الیه توضیحی برای مضاف است. در این اضافه، مضاف یک اسم عام و مضاف الیه نام آن است. برای مثال، ترکیب‌های «خلیج فارس» و «کتاب شاهنامه» توضیحی هستند.
اضافه بیانی
در اضافه بیانی یا جنسی، مضاف الیه جنس و ماهیت مضاف را بیان می‌کند. برای مثال، «گردنبند طلا» یا «لباس حریر».
اضافه تشبیهی
در اضافه تشبیهی، مضاف و مضاف الیه یک رابطه شباهت را بیان می‌کنند. در این حالت ممکن است مضاف را به مضاف الیه یا برعکس تشبیه کنند. برای مثال، «ماهِ رخ» یا «لبِ لعل».
اضافه استعاری
در اضافه استعاری نوعی تشبیه وجود دارد و مضاف در معنای غیرحقیقی خود به کار می‌رود. مثلاً در «رخ مهتاب»، مهتاب به موجودی تشبیه شده که داری رخ است.
اضافه اقترانی
در اضافه اقترانی، میان مضاف و مضاف الیه رابطه مقارنت و همراهی برقرار است. مثلاً در جمله «با چشم رحمت بر ما نظر کن»، ترکیب اضافی «چشم رحمت» یعنی چشمی به نشانه رحمت یا چشمی همراه با رحمت.
اضافه فرزندی
در اضافه فرزندی یا بُنُوّت، مضاف فرزند مضاف الیه است. مثلاً «رستمِ زال» یعنی «رستم پسر زال».
چند نکته درباره مضاف و مضاف الیه
در بخش انتهایی از این مطلب مجله فرادرس چند نکته را درباره مضاف و مضاف الیه بیان می‌کنیم.
نکته ۱: گاهی متمم اسم یا همان مضاف الیه قبل از مضاف می‌آید و در این حالت در آخر اسم (مضاف) کسره نمی‌آید. مثلاُ دریاکنار (به معنی کنارِ دریا) یا مسافرخانه (به معنی خانه مسافر).
نکته ۲: گاهی مضاف الیه بدون نشانه کسره پیش از مضاف می‌آید که به آن «اضافه گسسته» می‌گوییم. مثلاً در جمله «احمد کیفش قهوهای است» منظور «کیف احمد قهوهای است» است.
نکته ۳: گاهی یک اسم چند متمم دارد. مثلاً «کیف معلم احمد» یا «دیوار خانه همسایه».
نکته ۴: گاهی یک اسم هم صفت دارد و هم متمم (مضاف الیه). در این موارد معمولاً صفت بین اسم و متمم قرار می‌گیرد. برای مثال، در عبارت «مداد مشکی حسن» متمم «حسن» پس از صفت «مشکی» آمده است.
نکته ۵: ضمایر پس از اسم می‌توانند ترکیب مضاف و مضاف الیه بسازند. مثلاً «کتاب او» و «کیف من» ترکیب‌های اضافی هستند.
نکته 6: گاهی ضمایر پس از اسم پیوسته‌اند و ترکیب اضافی می‌سازند. برای مثال «کتابش» یا «خانه‌شان» ترکیب‌های اضافی هستند.
خیلی ساده و شفاف توضیح داده شده بود . عالی
اگه هر شاخه از علوم ، به این راحتی و شفافی و با مثال توضیح داده بشن ، تعداد افرادی که به علوم گرایش پیدا میکنن بیشتر و میشه در نتیجه سرعت پیشرفت علم هم بیشتر میشه
سلام و عرض ادب
خیلی مفید و موثر بود
به قول حافظ: به لفظ اندک و معنی بسیار
با تشکر از شما
احسنت
خدا خیرتون بده ممنون
خدا رو شکر که فرادرس هست، خسته نباشید واقعا
بی نهایت ممنون که توضیحات خوب و مختصری رو توی سایت گذاشتید کلمه ی تشکر هم‌باز کمه عالییییییییییی
با درود
چقدر واضح،شفاف و گویا بود
ممنون
سلام.
خوشحالیم که این آموزش برایتان مفید بوده است.
سپاس از همراهی‌تان با مجله فرادرس.
بسیار عالی و آموزنده بود??
و به بهترین روش تدریس کردید
انشاالله هر جا که هستید شاد و پیروز باشید
سلام سالار عزیز.
خوشحالیم که این آموزش برایتان مفید بوده است.
سالم و سربلند باشید.
عالي بود
سلام امیر عزیز.
خوشحالیم که این آموزش برایتان مفید بوده است.
سالم و سربلند باشید.
بسیار عالی و آموزنده بود??
و به بهترین روش تدریس کردید
انشاالله هر جا که هستید شاد و پیروز باشید
❤️?
سلام علی عزیز.
خوشحالیم که از آموزش‌های مجله فرادرس استفاده کرده‌اید.
سالم و سربلند باشید.
درود و سلام
شما برنامه اندوریدی که این نکات رو گفته از خودتون باشه ندارید نصب کنیم
سپاس فراوان
خداقوت استاد عالی بود
سلام.
سپاس از همراهی‌تان با مجله فرادرس.
شاد و پیروز باشید.
ممنون عالی بود
واقعا مطالب عاااااالی بود خیلی ممنونم??????
بسیار عالی سید عزیز،در پناه خدا باشید،لطفا مارا از دعای خیر فراموش نکنید،با تشکر
عالی بود ممنون
سلام با تشکر از مطالب ارائه داده شده،
لطفا بفرمایید شرط ادب چه نوع اضافه ای است. متشکرم
سلام.
به‌دلیل بسامد بالای استفاده از این ترکیب در بین گویشوران فارسی، می‌توان آن را اضافه اقترانی دانست.
سالم و موفق باشید.
سلام وقتتون بخیر متشکر بابت مطالب خیلی عالی بود??????
خیلی ممنون از شما ❤
فقط من نفهمیدم کیف احمد، احمد میشه مضاف الیه و کیف میشه مضاف؟
سلام.
همان‌طور که در متن آموزش نیز شرح داده شده، کیف مضاف است و احمد مضاف‌الیه.
سپاس از همراهی‌تان.
سلام.خیلی عالی بود متشکرم.کاملا مفهومی توضیح داده بودین ???
تشکررر فراااوواااانننن?❤️
سلام.
خوشحالیم که این آموزش برایتان مفید بوده است.
سالم و موفق باشید.
سلام وقت بخیر ببخشید یعنی متمم همون مضاف الیه؟
سلام.
متمم مفهومی کلی‌تر از مضاف‌الیه دارد. مضاف‌الیه یک متمم اسم است. برای آشنایی بیشتر با این موضوع، مطلب «متمم چیست ؟ — به زبان ساده» را مطالعه کنید.
سالم و سربلند باشید.
واقعا عالی بود.خوشم اومد.کامل و مفهومی بود
ببخشید سال گذشته مضاف و مضاف الیه است یا موصوف صفت؟
عااااااااااااااااااالی!
تمام
سلام وقتتون بخیر “ذکر تو” چه نوع ترکیب اضافه ای رو میسازه؟ اضافه تخصیصیه؟
سلام
یه سوال درمورد نگارش جملات محاوره ای دارم
مثلا تو جمله ای که خودتون مثال زدید
کیف احمد قهوه ای است
حالا اگر بخوایم اینو به زبان محاوره جایی تایپ کنیم نگارش درستش کیف احمد قهوه ایه هست یا کیف احمد قهوه ایِ؟؟
یا مثلا جمعمون جمعه درسته یا جمعمون جمعِ؟؟
ممنون میشم پاسخ بدین
سلام.
این نحوه نگارش را شکسته‌نویسی می‌گویند. جمله‌هایی که به آن‌ها اشاره کردید، این‌گونه نوشته می‌شوند:
کیف احمد قهوه‌ایه.
جمعمون جمعه.
درواقع، «ـه» حکم «است» را دارد.
سالم و موفق باشید.
سلام
وقتتون بخیر
خیییلی عالی بود
ممنون از زحماتتون??♥️ـ
سلام.
سپاس از توجهتان.
عالی بود واقعا ممنونم
سلام.
خوشحالیم که این آموزش برایتان مفید بوده است.
سپاس از همراهی‌تان.
خدا حفظتون کنه ?
عاااالی بود
سلام.
از اینکه این آموزش برایتان مفید بوده، خوشحالیم.
سپاس از همراهی‌تان.
مفید و عالی مچکرم ??
عالی خیلی ممنون
عالی بود ممنون
عالی
سلام ممنون عالی بود?
سلام دوستان 2 مثال برای جاب جایی صفت و مضاف الیه ابتدا صحیح و سپس غلط بودن آن..
امروز باید قبل ساعت 2 بفرستم برای استادم هر کی بلده بگه بهم ممنون
عالی
بسیار بسیار عالی خیلی زحمت کشیدین
nice,i wish all the best for seied sarag hamidi
سلام ببخشید حال دنیاوی چه نوع ترکیبی هست ،؟
سلام.
«حال دنیوی» یک ترکیب وصفی و کلمه «دنیوی» یک صفت نسبی است. برای آشنایی بیشتر با صفت، به مطلب «صفت چیست | موصوف چیست و انواع آن کدامند؟ — به زبان ساده» مراجعه کنید.
موفق باشید.
سلام خیلی زحمت کشیدید. دستتون درد نکنه.
فقط من یه سوالی داشتم الان توی این جمله
” احمد را کیف قهوه ای است . ”
کیف میشه مضاف و احمد میشه مضاف الیه و کیف احمد میشه ترکیب اضافی از نوع گسسته و “را” هم را یِ فک گسسته (اضافه) است خب حالا میتونیم بگیم کیف قهوه ای هم ترکیب وصفیه؟
اگر رای فک اضافه بگیرید: کیف احمد قهوها ی است . قهوهای میشه مسند
اگر رای تغییر فعل اسنادی بگیریم: احد کیف قهوه ای دارد: کیف قهوه ای ترکیب وصفی
خیلی خوب بود، تشکر بیکران?
خیلی عالیه
واقعا ممنونم???
سلام
یه سوال درمورد نگارش جملات محاوره ای دارم
مثلا تو جمله ای که خودتون مثال زدید
کیف احمد قهوه ای است
حالا اگر بخوایم اینو به زبان محاوره جایی تایپ کنیم نگارش درستش کیف احمد قهوه ایه هست یا کیف احمد قهوه ایِ؟؟
یا مثلا جمعمون جمعه درسته یا جمعمون جمعِ؟؟
ممنون میشم پاسخ بدین
سلام وقت بخیر واقعا متشکرم از شما استاد گرامی من در این مطالب خیلی مشکل داشتم اما الان تنها بایک دور خواندن مطالب شما یاد گرفتم??????
سلام هادی عزیز.
خوشحالیم که آموزش‌های مجله فرادرس برایتان مفید بوده‌اند.
سالم و سربلند باشید.
عالی بود واقعا زحمت کشیدید خسته نباشید??
ممنون از تک تک آدم هایی که در اینحا زحمت می‌کشیدند
واقعا ممنون
سلام
خیلی ممنون از سایتتون
مطالب ارائه شده عالی بوددددد
سلام…
خیلی ممنون از سایت خوبتون…