زمان گسترده در ترکی استانبولی – جامع به همراه مثال
زمان گسترده در ترکی استانبولی با اینکه در فارسی و زبانهای دیگر معادل دقیقی ندارد ولی میتوان آن را معادل زمان حال ساده در ترکی استانبولی معرفی کرد. این امکان وجود دارد که با قواعد زمان گسترده برای زمانهای حال، آینده و گذشته در ترکی استانبولی جملهسازی کرد. اگر فیلمها و سریالها را برای بهبود مهارت شنیداری تماشا کنید، متوجه میشوید که در بیشتر مواقع از زمان گسترده برای جملهسازی استفاده میکنند. موارد کاربرد این زمان بیشتر از زمان حال استمراری در ترکی استانبولی است. ولی هر دو این زمانها را میتوان جای هم استفاده کرد.
زمان گسترده در ترکی استانبولی
زمان گسترده یا زمان حال را برای بیان کارهایی که به صورت عادت (همیشگی) انجام میشوند میتوانیم تعریف کنیم. این دستور زبان برای زبان آموزان سطح A2 است که از این زمان برای ساختارهای پیچیدهتر در سطوح بالاتر استفاده میشود. زمان گسترده را در موارد مختلفی میتوان استفاده کرد که در ادامه به آنها پرداخته شده است.
- برای بیان عادتها و برنامههای روزمره
- برای بیان واقعیتها، حقایق و قوانینی که به اثبات رسیدهاند و از طرف همه جوامع پذیرفته شدهاند.
این زمان با اضافه کردن پسوندهایی به ریشه فعلها ساخته میشود. انتخاب این پسوندها متناسب با قوانین خاصی است. زمان گسترده دارای چهار حالت مختلف خبری مثبت، خبری منفی، سوالی مثبت و سوالی منفی است که در ادامه نحوه ساخت هر کدام را توضیح میدهیم.
- ابتدا ریشه فعل را بدست میآوریم. (حذف mak/mek)
- اگر ریشه با حرف صدادار تمام شده باشد به آن پسوند «r» اضافه میکنیم.
Okumak → oku → okur
- اگر ریشه با حرف بیصدا تمام شده باشد، به تعداد هجاها (بخشها) توجه میکنیم. اگر یکهجایی باشد، به ریشه یکی از پسوندهای «ar/er» را اضافه میکنیم. اما اگر چندهجایی باشد، به ریشه، یکی از پسوندهای «ır/ir/ur/ür» را متناسب با قانون هماهنگی حروف صدادار در ترکی استانبولی اضافه میکنیم.
Bakmak → bak → bakar
(تکهجایی)
∗∗∗
Götürmek → götür→ götürür
(چندهجایی)
- بعد از اضافه کردن پسوندهای مربوط به زمان گسترده، پسوندهای شخصی (پسوندهای شخصی برای زمان گسترده و زمان حال استمراری یکسان هستند.) را متناسب با قانون هماهنگی حروف صدادار اضافه میکنیم که جدول زیر جهت یادآوری آورده شده است.
| پسوند انتخابی باید دارای این حروف صدادار باشد | آخرین حرف صدادار کلمه |
| ı | a - ı |
| i | e - i |
| u | o - u |
| ü | ö - ü |
نکته: چند فعل استثنا وجود دارد که تکهجایی هستند اما با پسوندهای «ır/ir/ur/ür» ساخته میشوند. در جدول زیر فهرست این فعلها نوشته شده است که باید به بخاطر بسپارید.
|
Olmak → olur شدن |
Almak → alır خریدن |
|
Ölmek → ölür مردن |
Bilmek → bilir دانستن |
|
Varmak → varır رسیدن |
Bulamk → bulur پیدا کردن |
|
Vermek → verir دادن |
Durmak → durur ایستادن |
|
Vurmak → vurur زدن |
Gelmek → gelir آمدن |
|
Sanmak → sanır احتمال دادن |
Görmek → görür دیدن |
|
Kalmak → kalır ماندن |
نکته: فعلهای چندبخشی هم وجود دارند که حالت گسترده آنها با پسوندهای «ar/er» ساخته میشوند. از نمونههای آن به مثالهای زیر میتوان اشاره کرد.
- «منصرف شدن / دست کشیدن» (Vazgeçmek)
- «گم کردن / از دست دادن» (Kaybetmek)
- «احساس کردن / حس داشتن» (Hissetmek)
این فعلها چون در ساختار خود دارای فعلهای «انجام دادن / کردن» (Etmek) و «گذشتن» (Geçmek) هستند، با پسوندهای «ar/er» ساخته میشوند.
Vazgeçmek → Vazgeçer
Kaybetmek → Kaybeder
Hissetmek → Hisseder
نکته: بههنگام اضافه کردن پسوندهای «ar/er» به فعلهای «انجام دادن / کردن» (Etmek)، «چشیدن» (Tatmak) و «رفتن» (Gitmek)، حرف «t» به حرف «d» تبدیل میشود.
Yemekleri ilk ben tadarım.
اول من غذاها را میچشم.
∗∗∗
Bu akşam hastaneye onu görmeye giderim.
امشب به دیدن او به بیمارستان میروم.
(ترجمه فارسی: امشب برای دیدن او به بیمارستان میروم.)
∗∗∗
Bu güzel hediye için teşekkür ederim.
به خاطر این هدیه زیبا تشکر میکنم.
با توجه به همخانواده بودن زبان ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی و تمایل افراد به یادگیری دستور زبان ترکی استانبولی، «فرادرس» فیلم آموزشی زبان ترکی - ویژه ترک زبانان تدوین کرده که لینک آن در ادامه آمده است.
- برای دیدن فیلم آموزشی زبان ترکی - ویژه ترک زبانان + اینجا کلیک کنید.
جمله خبری مثبت زمان گسترده در ترکی استانبولی
برای جمله خبری مثبت، طبق مراحل گفته شده در قسمت بالا عمل میکنیم. فرمول ساخت جملات به زمان گسترده را در جدول زیر بهطور مختصر آوردهایم. دقت کنید که جمله شامل اجزای مختلفی است که بین ضمیر و ریشه فعل قرار میگیرد.
پسوند شخصی + پسوند زمان گسترده + ریشه فعل + ضمیر شخصی
در مثالهای زیر به نحوه ساخت فعلها و حروف رنگی دقت کنید.
Ben her zaman spor yaparım.
من هر روز ورزش میکنم.
Babam her gün namaz kılar.
پدرم هر روز نماز میخواند.
Bizim ülkeye çok yağmur yağar.
به کشور ما بسیار باران میبارد.
(ترجمه فارسی: در کشور ما بسیار باران میبارد.)
Gökkuşağında kırmızı ve turuncu renkleri bulunur.
در رنگینکمان رنگهای قرمز و نارنجی وجود دارند. (یافت میشوند.)
جمله خبری منفی زمان گسترده در ترکی استانبولی
جمله خبری منفی برخلاف خبری مثبت، طبق مراحل گفته شده ساخته نمیشود. برای ساختار منفی پسوندهای مخصوصی وجود دارد که آنها را اضافه میکنیم. در جدول زیر پسوندهای مربوط به هر ضمیر را مقابل آن آوردهایم.
| پسوندها در حالت منفی در زمان گسترده | ضمیرها |
| mam / mem | ben |
| mayız / meyiz | biz |
| maz / mez | sen / o / siz / onlar |
مراحل ساخت خبری منفی به صورت زیر است.
- ابتدا ریشه فعل را بدست می آوریم. (حذف mak / mek)
- پسوند مناسب ضمیر را انتخاب و اضافه میکنیم.
- در آخر، پسوند شخصی ضمیرها را انتخاب میکنیم. دقت داشته باشید که پسوند شخصی اولشخص مفرد و اولشخص جمع به همراه پسوند منفیساز آمده است. پس دوباره اضافه نکنید.
- پسوندهای شخصی بقیه ضمیرها در زمان گسترده همان پسوندهای زمان حال استمراری است.
در جدول زیر ترتیب قرارگیری پسوندها برای ساخت جمله خبری منفی آورده شده است.
پسوند شخصی + پسوند منفی زمان گسترده + ریشه فعل + ضمیر شخصی
با بررسی مثالهای زیر، نحوه ساخت جملههای خبری منفی زمان گسترده را بهتر درک خواهید کرد.
ben asla yalan söylemem.
من هیچ وقت دروغ نمیگویم.
onlar hafta içi spor yapmazlar.
آنها در طول هفته ورزش نمیکنند.
biz akşamları dışarı çıkmayız.
ما شبها بیرون نمیرویم.
sen izinsiz telefon kullanmazsın.
تو بدون اجازه از تلفن استفاده نمیکنی.
o arkadaşlarıyla tatile gitmez.
او با دوستانش به تعطیلات نمیرود.
siz onların düğününe gitmezsiniz diye düşünüyordum.
فکر میکردم شما به عروسی آنها نمیروید.
جمله سوالی مثبت زمان گسترده در ترکی استانبولی
ساختار جمله سوالی مثبت همانند جمله خبری مثبت است با این تفاوت که در سوالی کردن، به پسوندهای سوالی نیز نیاز داریم. نحوه ساخت این جملهها به صورت زیر است.
- ابتدا ریشه فعل را بدست می آوریم. (حذف mak / mek)
- یکی از پسوندهای زمان گسترده را متناسب با ریشه و قواعدی که در ابتدای مقاله گفته شد انتخاب میکنیم.
- یکی از پسوندهای پرسشی «mı / mi / mu / mü» را متناسب با آخرین حرف صدادار کلمه اضافه میکنیم. دقت کنید که پسوندهای پرسشی به کلمه قبل خود وصل نمیشوند.
- در مرحله آخر، پسوندهای شخصی را به پسوندهای پرسشی اضافه میکنیم.
در جدول زیر نحوه ساخت جمله سوالی مثبت را در زمان گسترده با فعل «صحبت کردن» (Konuşmak) بررسی میکنیم.
| پسوند شخصی | پسوند پرسشی | پسوند زمان گسترده | ریشه فعل | ضمیر شخصی |
| y + um | mu | ur | konuş | ben |
| sun | sen | |||
| - | o | |||
| y + uz | biz | |||
| sunuz | siz | |||
| lar | onlar |
نکته: برای اولشخص مفرد و جمع بعد از پسوند پرسشی، حرف «y» میانجی اضافه میشود تا کلمه، تلفظ درستی داشته باشد.
Ali’nin düğününe biz de gider miyiz?
آیا ما هم به عروسی علی میرویم؟
نکته: در سومشخص جمع دقت کنید که پسوندهای «lar/ler» قبل از پسوندهای پرسشی میآیند.
Onlar yemek pişirirler mi?
آیا آنها غذا میپزند؟
نکته: حالت سوالی زمان گسترده را برای جملههای «خواهش کردن» استفاده میکنند.
Bu masayı siler misin?
آیا (میشود) این میز را تمیز میکنی؟
∗∗∗
Pencereyi açar mısın?
آیا (میشود) پنجره را باز میکنی؟
∗∗∗
Çantamı tutar mısın?
آیا (میشود) کیفم را نگه میداری؟
مثالهای زیر برای درک بهتر این بخش آورده شده است.
Her akşam televizyon izler misin?
آیا هر شب تلویزیون تماشا میکنید؟
Bizimle sinemaya gelir misin?
آیا با ما به سینما میآیی؟
O hayvanları sever mi?
آیا او حیوانها را دوست دارد؟
Siz her gün geceye kadar çalışır mısınız?
آیا شما هر روز تا شب کار میکنید؟
Onlar geceleri erken uyurlar mı?
آیا آنها شبها زود میخوابند؟
جمله سوالی منفی زمان گسترده در ترکی استانبولی
ساختار جمله سوالی منفی شبیه به ساختار جمله خبری منفی است با این تفاوت که دارای پسوند پرسشی نیز است. در سوالی منفی برای منفی کردن همهی ضمیرها از پسوند «mez / maz» استفاده میکنیم. نحوه ساخت را به صورت مرحلهای در زیر توضیح دادهایم.
- ابتدا ریشه فعل را بدست می آوریم. (حذف mak / mek)
- یکی از دو پسوند «maz / mez» را متناسب با آخرین حرف صدادار ریشه انتخاب میکنیم.
- یکی از دو پسوند «mı / mi» را برای سوالی کردن جمله اضافه میکنیم. دقت کنید که چون این پسوندها بعد از پسوندهای «maz / mez» میآیند دو نوع هستند. درحالی که برای سوالی مثبت، هر چهار پسوند پرسشی استفاده میشود.
- در مرحله آخر، پسوندهای شخصی را متناسب با ضمیر مورد نظر انتخاب میکنیم.
ساختار سوالی منفی زمان گسترده را با فعل «کار کردن» (Çalışmak) در جدول زیر بررسی شده است.
| پسوند شخصی | پسوند پرسشی | پسوند منفی گسترده | ریشه فعل | ضمیر شخصی |
| y + ım | mı | maz | çalış | ben |
| sın | sen | |||
| - | o | |||
| y + ız | biz | |||
| sınız | siz | |||
| lar | onlar |
نکته: در سومشخص جمع، پسوندهای «lar / ler» قبل از پسوندهای پرسشی میآیند.
Onlar polisi aramazlar mı?
آیا آنها به پلیس زنگ نمیزنند؟
مثالهای زیر برای تمرین بیشتر و درک بهتر این بخش آورده شده است.
Sen hangi tür filmleri sevmezsin?
تو چه نوع فیلمهایی را دوست نداری؟
Benimle alışverişe gelmez mi?
آیا او با من به خرید نمیآید؟
Onlar bedavaya çalışmazlar mı?
آیا آنها رایگان کار نمیکنند؟
معرفی فیلم آموزشی زبان ترکی - ویژه ترک زبانان
امروزه به دلیل افزایش همکاریهای دو کشور همسایه ایران و ترکیه، زبان ترکی استانبولی به یکی از زبانهای پرطرفدار در ایران تبدیل شده است. زبان ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی از یک خانواده هستند. بنابراین افراد مسلط به زبان ترکی آذربایجانی، زبان ترکی استانبولی را متوجه میشوند. به همین منظور «فرادرس» فیلم آموزشی را منتشر کرده است که با استفاده از آن افراد ترکزبان بتوانند تسلط کامل به ترکی استانبولی و دستور زبان آن را بدست آورند.
این دوره آموزشی در ۷ ساعت و در ۲۵ درس تدوین شده است. فصل اول و دوم آشنایی با تاریخچه زبان ترکی و الفبا است. از درس سوم تا درس هفتم، ضمایر، کلمات پرسشی، اعداد و انواع پسوندهای ترکی استانبولی مانند جمع بستن و کاربرد آنها شرح داده شده است. از درسهای هشتم تا بیست و چهارم، زمانهای مختلف حال ساده، حال استمراری، گذشته ساده، آینده، حروف اضافه در ترکی استانبولی، جمله شرطی و طریقه منفی کردن همه زمانها توضیح داده شده است. در درس بیست و پنج نیز چند بیت از شعر «حیدر بابایا سلام» استاد شهریار تحلیل شده است.
- برای دیدن فیلم آموزشی زبان ترکی - ویژه ترک زبانان + اینجا کلیک کنید.
جمعبندی
زمان گسترده یکی از زمانهای پرکاربرد در ترکی استانبولی است که میتوان گفت یک فرد بومی، ۷۰ درصد از جملهبندیهای خود را با این زمان میسازد. زمان گسترده معادل دقیقی در فارسی ندارد اما آن را با حال ساده در فارسی معادلسازی میکنند. این زمان شامل چهار حالت مختلف خبری منفی، خبری مثبت، سوالی مثبت و سوالی منفی است که هر کدام نحوه ساخت مخصوصی دارند. زمان گسترده چند نکته بسیار مهم دارد. که در مقاله آنها را بهطور کامل توضیح دادهایم.
