فرادرسال لیسیتسکی، طراح ساختارگرای روسی
روسیه در دهه دوم قرن بیستم با تلاطم جنگ جهانی اول و انقلاب روسیه در هم کوبیده شد. در طی این دوره ضربه سیاسی، هنر خلاق مدتی کوتاه رونق گرفت و بر طراحان گرافیک و حروف‌نگاری قرن بیستم تأثیری جهانی گذاشت. هنرمندان این دوره از جمله ال لیسیتسکی طراحی ساختارگرا با سرعتی حیرت‌انگیز مجذوب افکار کوبیستی و فتوریستی شدند. پیشتازان روسی در کوبیسم و فتوریسم ویژگیهای مشترک یافتند، از این رو واژه کوبو-فتوریسم را ابداع کردند.
ال لیسیتسکی و طراحی او
یکی از این پیشتازان روسی «کازمیر مالویچ» بود، وی ابتدا به شیوه کوبیسم و فتوریسم به تجاربی پرداخت و سپس بر اساس اشکال ابتدایی و رنگ خالص به سبکی در نقاشی پرداخت و آن را سوپرماتیسم نامید. در دهه آغازین قرن بیستم سوپرماتیسم و کانستراکتیویسم شروع یک سری هیجانات نوین بوده است.
لیسیتسکی در طی جریاناتی از مالویچ تأثیرات عمیقی گرفت، که موفق به ابداع سبک پرانز (مخفف پروژه پایهگذاری هنر نو) شد. لیسیتسکی پرانز را جایگاه انتقالی میان نقاشی و معماری میدانست و این نشان‌دهنده ترکیب مفاهیم معماری با نقاشی در آثار اوست. پرانز همچنین نمایان‌گر شیوه کاربرد مفهوم فرم و فضای نقاشی مدرن در طراحی کاربردی بود. به طور کلی لیسیتسکی به عنوان یک طراح گرافیک به تزیین کتاب نمیپرداخت بلکه آن‌را بر اساس برنامهریزی بصری شیئی کامل بنا میکرد. برای مثال به بررسی دو کتاب مهم از طراحی‌های او میپردازیم.
برای صدا
این کتاب یکی از بهترین کتابها در طراحی آوانگارد روسی محسوب میشود. کتاب «برای صدا» دارای 13 شعر و اولین انتشار آن در سال 1923 بوده است، گرچه این شعرها پیش از این در مجلات مختلف منتشر شده بودند. در تمام کتاب لیسیتسکی کلمات را طوری ترتیب داده که صدا را بتوانند منتقل کنند.
در روی جلد کتاب از زاویه راست و تعادل متقابل حرف بالای تصویر با خطوط راست با حرف دایره‌شکل پایین تصویر استفاده شده است. استفاده از اصل تداخل حروف مشترک دو کلمه در یک تقاطع از تکنیکهای مورد استفاده در کارهای او و به طور خاص روی جلد این کتاب است، که آن‌را در تقاطع کلمات اسم کتاب و نام نویسنده میبینیم. اسم نویسنده با 90 درجه چرخش بر پویایی تصویر به نوعی افزوده است و این بازی سبب میشود که خواننده برای خواندن نام کتاب آن‌را بچرخاند. استفاده از کلمات در کادر به آنها حالت کلیشههای چاپی میدهد و همچنین حالت فرم دهان با فرم حروف تداعی شده است.
به طور کلی نکته مهم در طراحی این کتاب استفاده از فهرست راهنما با برش دایکات در طول حاشیه راست است که در هر قسمت علاوه بر عنوان شعر طرح سادهای نیز دارد. در شعر اول کتاب با عنوان مارش چپ نکته قابل توجه تکرار کلمه و هماهنگی آن با فرم خطوط شکسته برای تداعی فرم رژه است. عمومأ در کل کتاب در شروع شعرها عنوان در سمت راست به همراه تصویرسازی ساده و شکیلی در سمت مقابل آمده است.
در شعر «مارش ما» عنوان متناسب با ریتم ضربه طبل حروف‌نگاری شده است و مربع قرمز نشان‌دهنده میادین روسیه است. در شعر سامانی برای قشون هنرها نیز همین تداعی صدا را این بار به صورت همراهی تصویر و متن میبینیم که صدایی شبیه همراهی نوای پیانو و ویولون به گوش می‌رسد.
داستان دو مربع
این کتاب در سال 1922 برای اولین بار منتشر شده است. همانگونه که خود لیسیتسکی اشاره می‌کند با تصویرسازیهای سوپرماتیستی او تأثیرات مدرن تایپوگرافی را کامل می‌کند. لیسیتسکی در انتخاب رنگها بسیار دقیق بوده و شدت رنگ مربع قرمز به خوبی برای یک کنتراست مناسب روان‌شناسانه با مربع سیاه و متن وفق یافته است.
در روی جلد کتاب در چهارپنجم بالای صفحه 3 عنصر وجود دارد. او فقط عدد و تصویر را برای جلد این کتاب انتخاب کرد و تنها از یک کلمه «درباره» جهت دلالت بر منظور خود استفاده کرد. در زیر عنوان امضای لیسیتسکی دیده میشود که در کنجی چاپ شده است و حرف اول در نام کوچک و بزرگ که مشابه تکنیک اثر قبلی در تقاطع قرار دارند مشترک است.
در صفحه دیگر که به نوعی صفحه تقدیم محسوب میشود حرف بزرگ که توپر و عظیم است به صدا نیرو و تأکید میبخشد. کلمه «به همه» که به صورت شیبدار تکرار شده به گونهایست که گویی از یک شبکه رادیویی بیرون میآید و اشاره به پیام های رادیویی زمان جنگ دارد که همیشه با کلمه «به همه» شروع میشده است. این صفحه سیاه است که به نوعی یک صفحه محصور شده را تداعی می‌کند.
نکته جالب توجه در صفحه دارای عنوان «این جا دو مربع سیاه است» بازی تایپوگرافی با حرف A است که هر بار کوچکتر میشود و بنا به گفته لیسیتسکی از همان الگوی سخنرانی پیروی می‌کند که در آخر خلاصه میشود: در این صفحه مربع سیاه به آرامی ایستاده و مربع قرمز حالت پویایی دارد. در صفحه بعد با عنوان از دور به سوی زمین نزدیک می‌شوند هر دو مربع به صورت زاویهدار و موازی گویی که به زمین نزدیک می‌شوند. دایره قرمز کره زمین است و ساختمانها به صورت آبستره روی آن هستند. حرف N اشاره به صفحه بعد دارد.
در صفحه بعد با عنوان به هرج و مرج سیاه بنگرید با وجود نبود یک پرسپکتیو مشخص در جهت القای حس تشویش با تقسیم فضا با دو رنگ به نوعی سعی در ایجاد عمق کرده است. متن پایین صفحه باز هم در تقابل آشکاری با تصویر است؛ تقریبأ تلگرافی و مختصر شده، ستونوار قرار گرفته و دارای حروف صامتی است که به چشم میزنند.
درصفحه بعد با عنوان سقوط همه چیز پراکنده در مستطیل خاکستری پشت تصویر است که سعی در بزرگتر نشان دادن فاجعه دارد. تدبیر جدیدی که برای جذابیت صفحه بعد با عنوان وروی سیاه قرمز به وضوح بنا نهاده شد دو کلمه روسی پایین صفحه است که میتوان آن‌را قرمز و تر و تمیزوار ترجمه کرد. پسوند «وار» را با هم به اشتراک گذاشتهاند که با دو خط به آنها وصل شده است. در واقع حروف صامت صداهای تیز و پرخراش را تداعی می‌کند به صورتی به نظر می‌رسد صداها در شکل کلمهها نهفته است.
در صفحه پایان با عنوان بدین سان پایان مییابد مربع قرمز بر روی صفحات خاکستری شناور است که این خود سکون و پایان هرج و مرج و تشویش را نشان میدهد. تصویر پشت جلد یک ترکیب آرام اما پر انرژی از سه جزء است: یک دایره کوچک در سمت چپ و دو مستطیل که به نظر می‌رسد یکی سایه دیگری است.
لیسیتسکی به دلیل داشتن تعهد اجتماعی نسبت به مردم، مهارت فنی در دستیابی به اهداف و بینش اخلاقی خود به معیاری برجسته نزد طراحان تبدیل شده است.
