قرارداد اختیار معامله چیست؟ – به زبان ساده و در بورس کالا

بورس کالای ایران دارای بازارهای متنوعی است. بازار فیزیکی، بازار فرعی بورس کالا، بازار مشتقه بورس کالا و بازار مالی را می‌توان در انواع بورس کالا نام برد. همان‌طور که برای خرید خودرو از بورس کالا نیاز دارید تا کد بورس کالا و حساب وکالتی بورس کالا داشته باشید. برای خرید و فروش قراردادهای اختیار معامله در بورس کالا نیاز دارید تا کد بازار مشتقه و حساب در اختیار بورس کالا داشته باشید. ثبت‌نام در بورس کالا این امکان را به خریداران می‌دهد تا بتوانند علاوه بر خرید از بورس کالا با دریافت کد بازار مشتقه به خرید و فروش قراردادهای آتی و اختیار معامله بپردازند. همان‌طور که گواهی سپرده کالایی در بازار مالی ابزاری را برای انجام معاملات در اختیار فعالان بازار قرار می‌دهد، قرارداد اختیار معامله ابزاری را برای کاهش ریسک معاملات در اختیار معامله‌گر قرار می‌دهد. در این مطلب با این قراردادها در بورس کالا آشنا می‌شویم.

قرارداد اختیار معامله در بورس کالا

قراردادهای اختیار معامله در بورس کالا قراردادهایی هستند که اختیار خرید یا فروش را به دارنده آن می‌دهند. این قراردادها اطلاعاتی از قبیل تاریخ انجام معامله و قیمت خرید یا فروش دارایی پایه را شامل می‌شوند. قراردادهای اختیار معامله بر دو دسته اختیار معامله خرید و اختیار معامله فروش هستند. دارنده این قراردادها می‌تواند در تاریخ معین نسبت به خرید یا فروش دارایی پایه طبق قرارداد اقدام کند. اما نکته‌ای که در قراردادهای اختیار معامله وجود دارد و از نام آن‌ها نیز می‌توان حدس زد این است که دارنده این قراردادها هیج الزامی به خرید یا فروش دارایی پایه در زمان تعیین شده ندارد. این موضوع باعث می‌شود از قراردادهای اختیار معامله برای کاهش ریسک انجام معاملات استفاده شود.

فیلم آموزش قراردادهای اختیار معامله بورس اوراق بهادار تهران در فرادرس

کلیک کنید

دارایی پایه چیست ؟

دارایی پایه می‌تواند از نوع دارایی مالی همانند سهام یا دارایی کالایی همانند سکه و زعفران باشد که قراردادهای بازار مشتقه بر مبنای آن‌ها تعریف می‌شوند. برای مثال قرارداد اختیار معامله سکه بر مبنای دارایی پایه سکه تعریف شده است. قیمت این قرارداد وابسته به نوسانات قیمت فیزیکی سکه در بازار است و بر مبنای آن تغییر می‌کند.

قیمت اعمال چیست ؟

به قیمت معامله دارایی پایه در تاریخ سررسید قرارداد، قیمت اعمال می‌گویند. هر قراردادی دارای اطلاعاتی است که در آن مقدار دارایی پایه، تاریخ و قیمت معامله را مشخص می‌کند. هنگامی‌که خریداری تصمیم می‌گیرد قرارداد اختیار معامله را خریداری کند باید به قیمت اعمال و تاریخ سررسید آن توجه داشته باشد و با توجه به آن‌ها و تحلیلی که از قیمت کالا یا سهام در زمان سررسید دارد، نسبت به خرید قرارداد اقدام کند.

انواع سبک اعمال در قراردادهای اختیار معامله

به‌طور کلی دو نوع سبک اعمال آمریکایی و سبک اعمال اروپایی در قراردادهای اختیار معامله وجود دارد که در قراردادهای اختیار معامله بورس ایران سبک اعمال اروپایی استفاده می‌شود. در سبک اعمال به روش اروپایی، اعمال تنها در تاریخ سررسید قرارداد انجام می‌شود اما در سبک اعمال به روش آمریکایی اعمال را می‌توان در هر زمانی تا سررسید قرارداد انجام داد. با توجه به این‌که سبک اعمال در ایران به روش اروپایی است بنابراین برای اعمال اختیار باید تا سررسید قرارداد منتظر باشیم.

قیمت اختیار چیست ؟

«قیمت اختیار» (Premium) هزینه خرید قرارداد اختیار است. قیمت اختیار را خریدار به فروشنده پرداخت می‌کند و با پرداخت پریمیوم، اختیار خرید یا فروش دارایی پایه را با قیمت اعمال مشخص در تاریخ سررسید خریداری می‌کند. پریمیوم در واقع هزینه خرید اختیار است که به‌ آن قیمت اختیار می‌گویند.

قیمت قراردادهای اختیار معامله تابع چیست ؟

قیمت قراردادهای اختیار معامله تابع قیمت دارایی پایه مبتنی بر آن است. برای مثال قیمت قرارداد اختیار معامله سکه تابع قیمت سکه است و با نوسانات قیمت سکه تغییر می‌کند. افرادی که تمایل به انجام معاملات این قراردادها را دارند باید با توجه به پیش‌بینی روند قیمتی دارایی پایه و تاریخ سررسید قرارداد نسبت به خرید و فروش قراردادها اقدام کنند.

قرارداد اختیار معامله سهام چیست ؟

قرارداد اختیار معامله سهام نوعی از قرارداد اختیار معامله است که دارایی پایه در آن مقدار مشخصی از سهام است. خریدار اختیار معامله سهام این اختیار را دارد تا در زمان سررسید مقدار سهام مشخص در قرارداد را با قیمت تعیین شده بخرد یا بفروشد. اختیار معامله خرید سهام اختیار خرید سهام را با قیمت اعمال و سررسید مشخص به خریدار می‌دهد و قرارداد اختیار فروش سهام نیز اختیار فروش سهام را در قیمت اعمال و سررسید معین به خریدار قرارداد می‌دهد.

قراردادهای اختیار معامله مبتنی بر قرارداد آتی

قراردادهای اختیار معامله قراردادهایی هستند که بر مبنای دارایی پایه تنظیم می‌شوند. دارایی پایه می‌تواند کالا یا قراردادی آتی باشد. قراردادهای اختیار معامله مبتنی بر قرارداد آتی نیز در بورس کالای ایران وجود دارند که اختیار معامله در آن‌ها به عنوان ابزار معاملاتی و قرارداد آتی به‌عنوان دارایی پایه استفاده می‌شود. برای مثال قرارداد اختیار معامله زعفران نگین در بورس کالا از این نوع قراردادهای اختیار معامله است که قرارداد آتی زعفران به‌عنوان دارایی پایه آن محسوب می‌شود.

قرارداد اختیار معامله خرید چیست ؟

قرارداد اختیار معامله خرید قراردادی است که به خریدار آن این اختیار را می‌‌دهد تا بتواند در تاریخ مشخصی در آینده مقدار مشخصی از دارایی پایه را در قیمت تعیین شده بخرد. قراردادهای اختیار خرید این اختیار را به خریدار آن می‌دهد تا بتواند دارایی مشخصی را در تاریخ و قیمت مشخص از فروشنده خریداری کند.

فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

دلیل استفاده از قرارداد اختیار خرید چیست ؟

استفاده از قراردادهای اختیار معامله خرید علاوه بر کاهش میزان ریسک انجام معاملات، امکان خرید دارایی پایه را در آینده برای خریدار تسهیل می‌کند. برای مثال فرض کنید قیمت سهام یا کالایی را در آینده صعودی پیش‌بینی می‌کنید ولی به دلیل عدم توان مالی یا اجتناب از ریسک‌ معاملاتی، امکان خرید سهام یا کالای موردنظر مقدور نیست. در این صورت استفاده از قراردادهای اختیار معامله می‌تواند گزینه مناسبی برای خرید دارایی پایه باشد. با استفاده از قرارداد اختیار خرید درصورتی که قیمت سهام یا کالای مربوطه در تاریخ سررسید آن بالاتر رود و نیز در صورت اعمال اختیار خرید توسط خریدار، فروشنده ملزم است که سهم یا کالای مربوطه را در قیمت تعیین شده در قرارداد به خریدار بفروشد.

اعمال اختیار خرید چه زمانی انجام می‌شود ؟

اعمال اختیار خرید زمانی روی می‌دهد که خریدار اختیار معامله خرید با اعمال اختیار خرید خود سود کند. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت دارایی پایه در زمان سررسید قرارداد بیشتر از قیمت تعیین شده در قرارداد باشد. به عبارتی دیگر زمانی که قیمت اعمال از قیمت دارایی پایه در بازار آزاد کمتر باشد خریدار قرارداد اختیار خرید در سود است و با اعمال اختیار خرید خود می‌تواند دارایی پایه را در قیمتی کمتر از قیمت نقدی بازار خریداری کند.

عدم اعمال اختیار خرید در چه زمانی روی می‌دهد ؟

خریدار اختیار معامله خرید هیچ الزامی به خرید در تاریخ سررسید ندارد. بدیهی است خریدار اختیار خرید تنها زمانی از اختیار خرید خود در تاریخ سررسید استفاده می‌کند که با اعمال اختیار خرید سود کند. بنابراین در صورتی‌که قیمت نقدی دارایی در بازار از قیمت توافق شده برای خرید در قرارداد پایین‌تر باشد، خریدار قرارداد از اختیار خرید خود استفاده نمی‌کند و قرارداد باطل می‌شود. به عبارتی دیگر خریدار اختیار خرید می‌تواند دارایی پایه را با قیمتی کمتر از قیمت قرارداد از بازار نقدی خریداری کند.

اختیار معامله فروش چیست ؟

اختیار معامله فروش قراردادی است که به خریدار خود این اختیار را می‌دهد تا بتواند در تاریخی معین، مقدار مشخصی از دارایی پایه را با قیمتی تعیین شده بفروشد. زمانی که خریدار اختیار معامله فروش، اختیار فروش را اعمال کند، در این حالت فروشنده اختیار معامله فروش ملزم به خرید دارایی پایه است. اما در صورتی‌که خریدار اختیار معامله فروش از اختیار فروش خود استفاده نکند یا به‌عبارتی اختیار فروش خود را اعمال نکند، قرارداد باطل می‌شود.

فیلم آموزش قراردادهای اختیار معامله بورس اوراق بهادار تهران در فرادرس

کلیک کنید

اعمال اختیار فروش توسط خریدار

خریدار قرارداد اختیار معامله فروش این اختیار را دارد تا در زمان سررسید نسبت به اعمال اختیار فروش خود اقدام کند. اعمال اختیار فروش توسط خریدار اختیار معامله زمانی سودده است که قیمت دارایی پایه در زمان سررسید آن کمتر از قیمت اعمال باشد. قیمت اعمال قیمتی است که برای فروش دارایی پایه در تاریخ سررسید در قرارداد ثبت شده است.

عدم اعمال اختیار فروش توسط خریدار

طبق قرارداد اختیار فروش هیچ الزامی برای فروش در تاریخ سررسید برای خریدار اختیار معامله فروش وجود ندارد. بنابراین در صورتی‌که قیمت دارایی پایه در زمان سررسید قرارداد اختیار فروش بیشتر از قیمت اعمال باشد، خریدار، اختیار فروش را اعمال نمی‌کند و قرارداد باطل می‌شود.

بررسی وضعیت سوددهی قرارداد اختیار معامله

وضعیت سوددهی قراردادهای اختیار معامله را با مقایسه قیمت نقدی دارایی پایه و قیمت اعمال می‌توان تعیین کرد. قیمت نقدی و قیمت اعمال نسبت به‌هم سه وضعیت می‌توانند داشته باشند. در صورتی که قیمت نقدی با قیمت اعمال برابر باشد در این صورت اختیار معامله بی‌تفاوت است. بی‌تفاوت بودن قرارداد اختیار معامله به این معنی است که قرارداد اختیار معامله نه در سود است و نه در زیان قرار داد. در حالتی که قیمت نقدی بیشتر از قیمت اعمال است اختیار معامله خرید در سود است و زمانی که قیمت اعمال از قیمت نقدی بیشتر است اختیار معامله فروش در سود است.

فیلم آموزش مدیریت حرفه ای ترید در بازار سرمایه در فرادرس

کلیک کنید

بررسی وضعیت زیان‌دهی قرارداد اختیار معامله

برای بررسی وضعیت زیان‌دهی قراردادهای اختیار معامله نیز همانند بررسی وضعیت سوددهی این قراردادها می‌توانیم قیمت اعمال را با قیمت نقدی مقایسه کنیم. زمانی که قیمت نقدی بیشتر از قیمت اعمال است، اختیار معامله فروش در زیان است و زمانی‌که قیمت اعمال بیشتر از قیمت نقدی است، اختیار معامله خرید در زیان است.

تابلوی معاملات اختیار معامله

تابلوی معاملات قراردادهای اختیار معامله اطلاعات جامعی از اطلاعات قرارداد، قیمت معاملاتی، قیمت اعمال، تاریخ سررسید، میزان عرضه و تقاضا و موقعیت‌های معاملاتی باز را در اختیار معامله‌گرها قرار می‌دهد. در تصویر زیر تابلوی معاملاتی اختیار معامله گروه سکه طلا را مشاهده می‌کنید. این تابلو به دو قسمت اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم شده است که در میانه تابلو قیمت اعمال برای قراردادهای اختیار معامله را می‌توانید مشاهده کنید.

فیلم آموزش تابلوخوانی در بورس و بازار سهام – مقدماتی در فرادرس

کلیک کنید

قیمت اعمال در تابلوی معاملات

تابلوی معاملات به دو بخش اختیار خرید در سمت راست و اختیار فروش در سمت چپ تقسیم می‌شود که تاریخ سررسید تمامی قراردادهای موجود در گروه موردنظر را در بالای صفحه مشاهده می‌کنیم. قیمت اعمال در وسط تابلوی معاملاتی با ستونی مشکی رنگ نمایش داده می‌شود. با وجود این‌که قیمت اعمال در بین نمادهای اختیار معامله خرید و اختیار معامله فروش قرار گرفته است، نمادهایی که روبروی هم قرار دارند دو نماد متفاوت هستند و ارتباطی به هم ندارند و تنها دارای قیمت اعمال یکسانی هستند.

به عبارتی دیگر با توجه به این‌که دربرابر هر اختیار خرید، قرارداد اختیار فروش وجود دارد، بنابراین این دو نماد در مقابل هم در تابلوی معاملات قرار می‌گیرند. همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنیم در تابلوی معاملات معمولا سه قیمت اعمال متفاوت ثبت می‌شود. بنابراین حداقل سه قیمت اعمال در تابلوی معاملات اختیار معامله وجود دارد که حداقل یکی از این قیمت‌های اعمال در سود، قیمت اعمال دیگری در ضرر و قیمت اعمال سومی ممکن است در حالت بی‌تفاوت باشد.

پوزیشن‌های خرید و فروش در تابلوی معاملاتی

با توجه به این‌که پیش‌بینی معامله‌گر از روند قیمتی دارایی پایه صعودی یا نزولی است، می‌توانیم چندین حالت برای موقعیت‌های معاملاتی قرارداد اختیار معامله درنظر بگیریم که در ادامه آن‌ها را شرح می‌دهیم.

خرید قرارداد اختیار خرید

خرید قرارداد اختیار خرید به این معنی است که خریدار این قرارداد در تاریخ سررسید قرارداد اختیار خرید مقدار مشخصی از دارایی پایه را با قیمت اعمال دارد. هر اختیار خرید قیمتی دارد که آن را پریمیوم می‌گویند. خریدار با پرداخت این مبلغ اختیار خرید یا فروش دارایی پایه را به‌دست می‌آورد.

معامله‌گری که با پرداخت قیمت پریمیوم اختیار خرید دارایی پایه را در زمان سررسید دارد، پیش‌بینی می‌کند که در زمان سررسید قیمت نقدی دارایی پایه از قیمت اعمال آن بیشتر خواهد شد. اما از آنجایی که در بازارهای مالی همواره ممکن است که پیش‌بینی‌ها درست نباشند، بنابراین با پرداخت مبلغی قرارداد اختیار خرید را می‌خرد که در صورتی که بازار برخلاف جهت وی پیش برود، الزامی برای خرید نداشته باشد. به عبارت دیگر شخصی که پوزیشن معاملاتی لانگ یا خرید برای قرارداد اختیار معامله دارد از روند صعودی قیمت تا قبل از زمان سررسید سود می‌برد.

فروش قرارداد اختیار خرید

فروشنده قرارداد اختیار خرید متعهد می‌شود زمانی که خریدار قرارداد، اختیار خرید را اعمال می‌کند، مقدار مشخصی از دارایی پایه را مطابق با قرارداد به خریدار بفروشد. افرادی که پوزیشن شورت یا فروش برای قراردادهای اختیار خرید دارند از کاهش قیمت دارایی پایه تا قبل از زمان سررسید سود می‌برند. فروشندگان قرارداد اختیار خرید پیش‌بینی می‌کنند که با توجه به روند نزولی قیمت تا تاریخ سررسید قرارداد، خریدار اختیار خرید از اعمال خرید خود صرف‌نظر می‌کند.

خرید و فروش قرارداد اختیار فروش

قراردادهای اختیار فروش نیز به نوبه خود دارای ستون عرضه و تقاضای مربوطه می‌باشند. به عبارتی دیگر برای قراردادهای فروش نیز پوزیشن‌های خرید و فروش وجود دارد. همانند قراردادهای اختیار خرید که توضیح دادیم برای قراردادهای اختیار فروش نیز فروشنده و خریدار وجود دارند که قیمت و حجم مرتبط با آن در قسمت مربوط به عرضه و تقاضا در تابلوی معاملاتی ثبت می‌شود.

مشخصات قراردادهای اختیار معامله

هنگامی که تابلوهای معاملاتی قراردادهای اختیار معامله را بررسی می‌کنیم در قسمت بالای تابلو در هر گروه گزینه مربوط به مشخصات قرارداد وجود دارد که با انتخاب آن می‌توانیم جزئیات بیشتری از مشخصات قرارداد را مشاهده کنیم. برای مثال در تصویر زیر مشخصات قرارداد سکه طلای تمام بهار آزادی آورده شده است.

فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره مشخصات قرارداد اختیار معامله مربوطه می‌توانید بر روی گزینه‌های نارنجی رنگ کلیک کرده و اطلاعات بیشتری از مشخصات قرارداد و امیدنامه مربوطه را به‌دست آورید.

نحوه مشاهده تابلوی قراردادهای اختیار معامله بورس کالا

برای مشاهده تابلوی معاملات اختیار معامله می‌توانید در وب‌سایت رسمی بورس کالای ایران(+) در قسمت نمای بازارها همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید بر روی قسمت لینک اصلی کلیک کنید.

در صفحه‌ای که باز می‌شود همانندتصویر زیر بر روی گزینه اختیار معامله کلیک کنید. در تابلوی قراردادهای اختیار معامله در بورس کالای ایران در حال حاضر سه بخش را همانند تصویر زیر مشاهده می‌کنید که عبارتند از گروه قرارداد آتی صندوق طلای لوتوس، گروه آتی زعفران نگین و گروه سکه طلا. با انتخاب هر کدام از این گروه‌ها، تابلوی معاملاتی هر کدام از گروه‌ها را می‌توانید مشاهده کنید.

قرارداد اختیار معامله سکه چیست ؟

قرارداد اختیار معامله سکه قراردادی است که به خریدار آن این امکان را می‌دهد تا در روز سررسید این اختیار را داشته باشد که سکه را بخرد یا بفروشد. فروشنده قرارداد اختیار سکه نیز درصورت اعمال اختیار توسط خریدار ملزم به اجرای تعهدات خود است که با توجه به نوع قرارداد ملزم به خرید یا فروش سکه است. قرارداد اختیار معامله سکه می‌تواند از نوع قرارداد اختیار خرید سکه و قرارداد اختیار فروش سکه باشد که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهیم.

فیلم آموزش معاملات سکه و طلا در بورس در فرادرس

کلیک کنید

قرارداد اختیار خرید سکه چیست ؟

قرارداد اختیار خرید سکه قراردادی است که به خریدار خود این اختیار را می‌دهد تا سکه را در زمان سررسید با قیمت اعمال تعیین شده بخرد. فروشنده قرارداد خرید سکه نیز ملزم به اجرای تعهدات خود است. بنابراین در صورتی که در زمان سررسید خریدار قرارداد اختیار خرید سکه، اختیار خرید خود را اعمال کند، فروشنده قرارداد اختیار خرید ملزم به فروش سکه به خریدار است.

قرارداد اختیار فروش سکه چیست ؟

قرارداد اختیار فروش سکه قراردادی است که به خریدار خود این اختیار را می‌دهد تا سکه را در تاریخ سررسید آن با قیمت اعمال تعیین شده بفروشد. در صورتی که خریدار قرارداد اختیار فروش سکه از اختیار فروش خود استفاده کند، فروشنده قرارداد اختیار فروش سکه ملزم به اجرای تعهدات خود است. به عبارت دیگر در صورت اعمال اختیار توسط خریدار اختیار فروش، فروشنده اختیار فروش باید سکه را از خریدار اختیار فروش، بخرد.

نحوه انجام معاملات آپشن سکه

معاملات آپشن همان معاملات قراردادهای اختیار معامله هستند که در برخی از کالاهای بورس کالا همانند سکه تعریف شده‌اند. افراد متقاضی برای انجام معاملات آپشن سکه می‌توانند با مراجعه به کارگزاری و ارائه مدارک لازم نسبت به دریافت کد مشتقه بورس کالا اقدام کنند. این افراد با دریافت کد مشتقه بورس کالا می‌توانند انواع قراردادهای موجود در بازار مشتقه همانند قراردادهای اختیار معامله سکه را خرید و فروش کنند. پس از دریافت کد مشتقه بورس کالا و انجام مراحل لازم، افراد می‌توانند از طریق سامانه‌های آنلاین کارگزاری نسبت به انجام معاملات آپشن سکه اقدام کنند.

جمع بندی

قراردادهای اختیار معامله یا آپشن از ابزارهای معاملاتی هستند که در بازار مشتقه بورس کالا نیز استفاده می‌شوند. در ابتدای این مطلب پس از معرفی قراردادهای اختیار معامله در بورس کالا به توضیح برخی از تعاریف مهم این قرارداد همانند دارایی پایه، قیمت اعمال و قیمت اختیار پرداختیم. سپس قراردادهای اختیار معامله سهام و قراردادهای اختیار معامله مبتنی بر قراردادهای آتی را تعریف کردیم. در ادامه مطلب قرارداد اختیار معامله خرید و اختیار معامله فروش را شرح دادیم.

سپس وضعیت سوددهی قرارداد اختیار معامله را بررسی کردیم. تابلوی معاملات اختیار معامله و قیمت اعمال در تابلوی معاملات را توضیح دادیم. در ادامه به توضیح مشخصات قراردادهای اختیار معامله و نحوه مشاهده تابلوی قراردادهای اختیار معامله در بورس کالا پرداختیم. سکه طلا یکی از کالاهایی است که به‌عنوان دارایی پایه در قراردادهای اختیار معامله بورس کالای ایران استفاده می‌‌شود. بنابراین قراردادهای اختیار معامله سکه را تعریف کردیم و قراردادهای اختیار خرید سکه و قراردادهای اختیار فروش سکه را شرح دادیم. در پایان این مطلب نیز نحوه انجام معاملات آپشن سکه را توضیح دادیم.