قرارداد اختیار معامله چیست؟ – به زبان ساده و در بورس کالا

بورس کالای ایران دارای بازارهای متنوعی است. بازار فیزیکی، بازار فرعی بورس کالا، بازار مشتقه بورس کالا و بازار مالی را می‌توان در انواع بورس کالا نام برد. همان‌طور که برای خرید خودرو از بورس کالا نیاز دارید تا کد بورس کالا و حساب وکالتی بورس کالا داشته باشید. برای خرید و فروش قراردادهای اختیار معامله در بورس کالا نیاز دارید تا کد بازار مشتقه و حساب در اختیار بورس کالا داشته باشید. ثبت‌نام در بورس کالا این امکان را به خریداران می‌دهد تا بتوانند علاوه بر خرید از بورس کالا با دریافت کد بازار مشتقه به خرید و فروش قراردادهای آتی و اختیار معامله بپردازند. همان‌طور که گواهی سپرده کالایی در بازار مالی ابزاری را برای انجام معاملات در اختیار فعالان بازار قرار می‌دهد، قرارداد اختیار معامله ابزاری را برای کاهش ریسک معاملات در اختیار معامله‌گر قرار می‌دهد. در این مطلب با این قراردادها در بورس کالا آشنا می‌شویم.

قرارداد اختیار معامله در بورس کالا

قراردادهای اختیار معامله در بورس کالا قراردادهایی هستند که اختیار خرید یا فروش را به دارنده آن می‌دهند. این قراردادها اطلاعاتی از قبیل تاریخ انجام معامله و قیمت خرید یا فروش دارایی پایه را شامل می‌شوند. قراردادهای اختیار معامله بر دو دسته اختیار معامله خرید و اختیار معامله فروش هستند. دارنده این قراردادها می‌تواند در تاریخ معین نسبت به خرید یا فروش دارایی پایه طبق قرارداد اقدام کند. اما نکته‌ای که در قراردادهای اختیار معامله وجود دارد و از نام آن‌ها نیز می‌توان حدس زد این است که دارنده این قراردادها هیج الزامی به خرید یا فروش دارایی پایه در زمان تعیین شده ندارد. این موضوع باعث می‌شود از قراردادهای اختیار معامله برای کاهش ریسک انجام معاملات استفاده شود.

فیلم آموزش قراردادهای اختیار معامله بورس اوراق بهادار تهران در فرادرس

کلیک کنید

دارایی پایه چیست ؟

دارایی پایه می‌تواند از نوع دارایی مالی همانند سهام یا دارایی کالایی همانند سکه و زعفران باشد که قراردادهای بازار مشتقه بر مبنای آن‌ها تعریف می‌شوند. برای مثال قرارداد اختیار معامله سکه بر مبنای دارایی پایه سکه تعریف شده است. قیمت این قرارداد وابسته به نوسانات قیمت فیزیکی سکه در بازار است و بر مبنای آن تغییر می‌کند.

قیمت اعمال چیست ؟

به قیمت معامله دارایی پایه در تاریخ سررسید قرارداد، قیمت اعمال می‌گویند. هر قراردادی دارای اطلاعاتی است که در آن مقدار دارایی پایه، تاریخ و قیمت معامله را مشخص می‌کند. هنگامی‌که خریداری تصمیم می‌گیرد قرارداد اختیار معامله را خریداری کند باید به قیمت اعمال و تاریخ سررسید آن توجه داشته باشد و با توجه به آن‌ها و تحلیلی که از قیمت کالا یا سهام در زمان سررسید دارد، نسبت به خرید قرارداد اقدام کند.

انواع سبک اعمال در قراردادهای اختیار معامله

به‌طور کلی دو نوع سبک اعمال آمریکایی و سبک اعمال اروپایی در قراردادهای اختیار معامله وجود دارد که در قراردادهای اختیار معامله بورس ایران سبک اعمال اروپایی استفاده می‌شود. در سبک اعمال به روش اروپایی، اعمال تنها در تاریخ سررسید قرارداد انجام می‌شود اما در سبک اعمال به روش آمریکایی اعمال را می‌توان در هر زمانی تا سررسید قرارداد انجام داد. با توجه به این‌که سبک اعمال در ایران به روش اروپایی است بنابراین برای اعمال اختیار باید تا سررسید قرارداد منتظر باشیم.

قیمت اختیار چیست ؟

«قیمت اختیار» (Premium) هزینه خرید قرارداد اختیار است. قیمت اختیار را خریدار به فروشنده پرداخت می‌کند و با پرداخت پریمیوم، اختیار خرید یا فروش دارایی پایه را با قیمت اعمال مشخص در تاریخ سررسید خریداری می‌کند. پریمیوم در واقع هزینه خرید اختیار است که به‌ آن قیمت اختیار می‌گویند.

قیمت قراردادهای اختیار معامله تابع چیست ؟

قیمت قراردادهای اختیار معامله تابع قیمت دارایی پایه مبتنی بر آن است. برای مثال قیمت قرارداد اختیار معامله سکه تابع قیمت سکه است و با نوسانات قیمت سکه تغییر می‌کند. افرادی که تمایل به انجام معاملات این قراردادها را دارند باید با توجه به پیش‌بینی روند قیمتی دارایی پایه و تاریخ سررسید قرارداد نسبت به خرید و فروش قراردادها اقدام کنند.

قرارداد اختیار معامله سهام چیست ؟

قرارداد اختیار معامله سهام نوعی از قرارداد اختیار معامله است که دارایی پایه در آن مقدار مشخصی از سهام است. خریدار اختیار معامله سهام این اختیار را دارد تا در زمان سررسید مقدار سهام مشخص در قرارداد را با قیمت تعیین شده بخرد یا بفروشد. اختیار معامله خرید سهام اختیار خرید سهام را با قیمت اعمال و سررسید مشخص به خریدار می‌دهد و قرارداد اختیار فروش سهام نیز اختیار فروش سهام را در قیمت اعمال و سررسید معین به خریدار قرارداد می‌دهد.

قراردادهای اختیار معامله مبتنی بر قرارداد آتی

قراردادهای اختیار معامله قراردادهایی هستند که بر مبنای دارایی پایه تنظیم می‌شوند. دارایی پایه می‌تواند کالا یا قراردادی آتی باشد. قراردادهای اختیار معامله مبتنی بر قرارداد آتی نیز در بورس کالای ایران وجود دارند که اختیار معامله در آن‌ها به عنوان ابزار معاملاتی و قرارداد آتی به‌عنوان دارایی پایه استفاده می‌شود. برای مثال قرارداد اختیار معامله زعفران نگین در بورس کالا از این نوع قراردادهای اختیار معامله است که قرارداد آتی زعفران به‌عنوان دارایی پایه آن محسوب می‌شود.

قرارداد اختیار معامله خرید چیست ؟

قرارداد اختیار معامله خرید قراردادی است که به خریدار آن این اختیار را می‌‌دهد تا بتواند در تاریخ مشخصی در آینده مقدار مشخصی از دارایی پایه را در قیمت تعیین شده بخرد. قراردادهای اختیار خرید این اختیار را به خریدار آن می‌دهد تا بتواند دارایی مشخصی را در تاریخ و قیمت مشخص از فروشنده خریداری کند.

فیلم آموزش مقدماتی ورود به بازار بورس و نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

دلیل استفاده از قرارداد اختیار خرید چیست ؟

استفاده از قراردادهای اختیار معامله خرید علاوه بر کاهش میزان ریسک انجام معاملات، امکان خرید دارایی پایه را در آینده برای خریدار تسهیل می‌کند. برای مثال فرض کنید قیمت سهام یا کالایی را در آینده صعودی پیش‌بینی می‌کنید ولی به دلیل عدم توان مالی یا اجتناب از ریسک‌ معاملاتی، امکان خرید سهام یا کالای موردنظر مقدور نیست. در این صورت استفاده از قراردادهای اختیار معامله می‌تواند گزینه مناسبی برای خرید دارایی پایه باشد. با استفاده از قرارداد اختیار خرید درصورتی که قیمت سهام یا کالای مربوطه در تاریخ سررسید آن بالاتر رود و نیز در صورت اعمال اختیار خرید توسط خریدار، فروشنده ملزم است که سهم یا کالای مربوطه را در قیمت تعیین شده در قرارداد به خریدار بفروشد.

اعمال اختیار خرید چه زمانی انجام می‌شود ؟

اعمال اختیار خرید زمانی روی می‌دهد که خریدار اختیار معامله خرید با اعمال اختیار خرید خود سود کند. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت دارایی پایه در زمان سررسید قرارداد بیشتر از قیمت تعیین شده در قرارداد باشد. به عبارتی دیگر زمانی که قیمت اعمال از قیمت دارایی پایه در بازار آزاد کمتر باشد خریدار قرارداد اختیار خرید در سود است و با اعمال اختیار خرید خود می‌تواند دارایی پایه را در قیمتی کمتر از قیمت نقدی بازار خریداری کند.

عدم اعمال اختیار خرید در چه زمانی روی می‌دهد ؟

خریدار اختیار معامله خرید هیچ الزامی به خرید در تاریخ سررسید ندارد. بدیهی است خریدار اختیار خرید تنها زمانی از اختیار خرید خود در تاریخ سررسید استفاده می‌کند که با اعمال اختیار خرید سود کند. بنابراین در صورتی‌که قیمت نقدی دارایی در بازار از قیمت توافق شده برای خرید در قرارداد پایین‌تر باشد، خریدار قرارداد از اختیار خرید خود استفاده نمی‌کند و قرارداد باطل می‌شود. به عبارتی دیگر خریدار اختیار خرید می‌تواند دارایی پایه را با قیمتی کمتر از قیمت قرارداد از بازار نقدی خریداری کند.

اختیار معامله فروش چیست ؟

اختیار معامله فروش قراردادی است که به خریدار خود این اختیار را می‌دهد تا بتواند در تاریخی معین، مقدار مشخصی از دارایی پایه را با قیمتی تعیین شده بفروشد. زمانی که خریدار اختیار معامله فروش، اختیار فروش را اعمال کند، در این حالت فروشنده اختیار معامله فروش ملزم به خرید دارایی پایه است. اما در صورتی‌که خریدار اختیار معامله فروش از اختیار فروش خود استفاده نکند یا به‌عبارتی اختیار فروش خود را اعمال نکند، قرارداد باطل می‌شود.

فیلم آموزش قراردادهای اختیار معامله بورس اوراق بهادار تهران در فرادرس

کلیک کنید

اعمال اختیار فروش توسط خریدار

خریدار قرارداد اختیار معامله فروش این اختیار را دارد تا در زمان سررسید نسبت به اعمال اختیار فروش خود اقدام کند. اعمال اختیار فروش توسط خریدار اختیار معامله زمانی سودده است که قیمت دارایی پایه در زمان سررسید آن کمتر از قیمت اعمال باشد. قیمت اعمال قیمتی است که برای فروش دارایی پایه در تاریخ سررسید در قرارداد ثبت شده است.

عدم اعمال اختیار فروش توسط خریدار

طبق قرارداد اختیار فروش هیچ الزامی برای فروش در تاریخ سررسید برای خریدار اختیار معامله فروش وجود ندارد. بنابراین در صورتی‌که قیمت دارایی پایه در زمان سررسید قرارداد اختیار فروش بیشتر از قیمت اعمال باشد، خریدار، اختیار فروش را اعمال نمی‌کند و قرارداد باطل می‌شود.

بررسی وضعیت سوددهی قرارداد اختیار معامله

وضعیت سوددهی قراردادهای اختیار معامله را با مقایسه قیمت نقدی دارایی پایه و قیمت اعمال می‌توان تعیین کرد. قیمت نقدی و قیمت اعمال نسبت به‌هم سه وضعیت می‌توانند داشته باشند. در صورتی که قیمت نقدی با قیمت اعمال برابر باشد در این صورت اختیار معامله بی‌تفاوت است. بی‌تفاوت بودن قرارداد اختیار معامله به این معنی است که قرارداد اختیار معامله نه در سود است و نه در زیان قرار داد. در حالتی که قیمت نقدی بیشتر از قیمت اعمال است اختیار معامله خرید در سود است و زمانی که قیمت اعمال از قیمت نقدی بیشتر است اختیار معامله فروش در سود است.

فیلم آموزش مدیریت حرفه ای ترید در بازار سرمایه در فرادرس

کلیک کنید

بررسی وضعیت زیان‌دهی قرارداد اختیار معامله

برای بررسی وضعیت زیان‌دهی قراردادهای اختیار معامله نیز همانند بررسی وضعیت سوددهی این قراردادها می‌توانیم قیمت اعمال را با قیمت نقدی مقایسه کنیم. زمانی که قیمت نقدی بیشتر از قیمت اعمال است، اختیار معامله فروش در زیان است و زمانی‌که قیمت اعمال بیشتر از قیمت نقدی است، اختیار معامله خرید در زیان است.

تابلوی معاملات اختیار معامله

تابلوی معاملات قراردادهای اختیار معامله اطلاعات جامعی از اطلاعات قرارداد، قیمت معاملاتی، قیمت اعمال، تاریخ سررسید، میزان عرضه و تقاضا و موقعیت‌های معاملاتی باز را در اختیار معامله‌گرها قرار می‌دهد. در تصویر زیر تابلوی معاملاتی اختیار معامله گروه سکه طلا را مشاهده می‌کنید. این تابلو به دو قسمت اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم شده است که در میانه تابلو قیمت اعمال برای قراردادهای اختیار معامله را می‌توانید مشاهده کنید.

فیلم آموزش تابلوخوانی در بورس و بازار سهام – مقدماتی در فرادرس

کلیک کنید