فرادرسآموزش مطابقت نهاد و فعل در فارسی – به زبان ساده با مثال و تمرین
همانطور که مطابقت فعل و فاعل در عربی وجود دارد در زبان فارسی نیز بین فعل و نهاد مطابقت وجود دارد. البته در زبان فارسی جنسیت مطرح نیست و این تطابق یا هماهنگی فقط از نظر شخص و شمار یا همان صیغه وجود دارد. برای مثال در جمله «آن‌ها آمدند.» هم نهاد (آن‌ها) و هم فعل (آمدند) مربوط به سوم شخص جمع هستند و با هم تطابق دارند. این هماهنگی بین نهادها و افعال، همیشگی نیست و استثنائاتی وجود دارد که در صورت وجود آن‌ها، نباید فعل جمله با نهاد آن مطابق باشد. در این مطلب از مجله فرادرس، تطابق نهاد و فعل و تطابق فعل و فاعل را بررسی می‌کنیم. همچنین موارد عدم مطابقت نهاد و فعل را توضیح می‌دهیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را افزایش دهید.
مطابقت نهاد و فعل
به طور معمول، باید نهاد و فعل جمله با هم مطابقت داشته باشند و متعلق به یک شخص و شمار خاص باشند اما مواردی وجود دارد که برعکس این قاعده است. برای مثال اگر نهاد جمله، مورد احترام باشد، می‌توانیم فعل آن جمله را به‌صورت جمع صرف کنیم. در ادامه این مطلب همه این موارد و نکته‌های مربوط به مطابقت و عدم مطابقت نهاد و فعل را یاد می‌گیریم و با انواع نهاد، روش تشخیص آن، حذف نهاد و فعل و... نیز آشنا می‌شویم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری نکته‌های مطابقت نهاد و فعل، فیلم آموزش ویراستاری و مهارت‌های درست نویسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال مطابقت نهاد و فعل
در جدول زیر نمونه‌هایی از جمله‌های فارسی را آورده‌ایم و تطابق نهاد و فعل در آن‌ها را نشان دادهایم.
| مثال | شخص و شمار نهاد | شخص و شمار فعل |
| سهراب نوازنده است. | سهراب (سوم شخص مفرد) | است (سوم شخص مفرد) |
| سارا و مریم به مدرسه می‌روند. | سارا و مریم (سوم شخص جمع) | می‌روند (سوم شخص جمع) |
| «شما فرزندان خود را همچنین وصیت کنید تا بهشت یابید.» (بیهقی) | شما (دوم شخص جمع) | وصیت کنید و یابید (دوم شخص جمع) |
| بگریست چشم دشمن من بر حدیث من فضل از غریب هست و وفا در رقیب نیست (سعدی) | چشم دشمن من فضل وفا (همه: سوم شخص مفرد) | بگریست هست نیست (همه: سوم شخص مفرد) |
- نکته: جمله‌ای مانند «بچه‌ها در پارک بازی می‌کرد.» مثالی برای عدم مطابقت نادرست فعل و نهاد جمله است. زیرا نهاد این جمله (بچه‌ها)، سوم شخص جمع است اما فعل آن (بازی می‌کرد) برای سوم شخص مفرد صرف شده است. حالت درست این جمله یکی از این دو مورد است: «بچه در پارک بازی می‌کرد.» یا «بچه‌ها در پارک بازی می‌کردند.»
قاعده و استثنائات مطابقت نهاد و فعل
به طور کلی، نهاد مفرد، فعل مفرد و نهاد جمع، فعل جمع می‌گیرد اما در موادری ممکن است که این قاعده برعکس باشد یا لزومی برای رعایت آن وجود نداشته باشد. در جدول زیر، قاعده و استثنائات مطابقت نهاد با فعل را آورده‌ایم. برای هرکدام از این موارد نیز جمله‌ای نمونه آورده‌ایم تا منظور از آن‌ها را درک کنید.
| نهاد | فعل | مثال |
| جاندار مفرد | مفرد | اسبی آمد. |
| جاندار جمع | جمع | اسب‌ها آمدند. |
| انسان مفرد | مفرد | علی رفت. |
| انسان جمع | جمع | معلم‌ها رفتند. |
| انسان مفرد مورد احترام | جمع | پیامبر فرمودند. |
| بی‌جان مفرد | مفرد | سنگ افتاد |
| بی‌جان جمع | مفرد و جمع (معمولاً: جمع) | سنگ‌ها افتاد. / سنگ‌ها افتادند. |
| بی‌جان جمعِ دارای آرایه تشخیص | جمع | کاغذها سخن می‌گفتند. |
| اسم جمع جانداران (قبیله، قوم، گله، گروه، شورا، سپاه، کاروان و...) | مفرد | سپاه گرد آمد. |
| اسم جمع «مردم» | جمع | مردم مهربان هستند. |
| اسم جمع «ملت» | مفرد و جمع | ملت ترسید. / ملت ترسیدند. |
| اسم جمع «دسته» برای بی‌جان | مفرد | یک دسته گشنیز اینجا است. |
| ضمایر مبهم «یکی، هرکسی، کسی» برای جاندار | مفرد | هرکسی این را می‌داند. |
| ضمایر مبهم «هریک، هرکدام، هیچ‌کدام، هیچ‌یک» برای جاندار | مفرد و جمع | هیچ‌کدام نبود. / هیچ‌کدام نبودند. |
| ضمیر مبهم «بعضی» برای بی‌جان | مفرد و جمع | بعضی وسایل خطرناک است. / بعضی وسایل خطرناک هستند. |
نهاد و فعل در جمله
در این بخش با نقش‌های نهاد و فعل در جمله‌ها آشنا می‌شویم تا بهتر بتوانیم تطابق آن‌ها را بررسی کنیم.
نهاد چیست؟
نهاد، آن واژه یا گروه واژگانی است که کل جمله حاوی توضیحاتی درباره آن است. برای مثال، گروه اسمی «لباس‌های سبزم» در جمله زیر، نهاد است.
لباس‌های سبزم در کشو بودند.
تشخیص نهاد در جمله فارسی
قبل از بررسی تطابق و عدم تطابق نهاد و فعل جمله با یکدیگر باید بتوانیم نهاد را تشخیص دهیم. بهترین راه برای پیدا کردن نهاد، قرار دادن پرسش «چه‌کسی / چه‌چیزی» قبل از فعل جمله است. مراحل تشخیص این نقش را در جدول زیر آورده‌ایم و این مراحل را روی یک جمله نمونه نیز طی کرده‌ایم.
«منجّمی به خانه در آمد.» (سعدی)
| مراحل | مثال |
| ۱. پیدا کردن فعل جمله | «در آمد» فعل این جمله است. |
| ۲. قرار دادن پرسش «چه‌چیزی / چه‌کسی؟» قبل از فعل جمله | «چه‌چیزی / چه‌کسی در آمد؟» |
| ۳. یافتن پاسخ سؤال از خود جمله | «منجمی» |
فعل چیست؟
فعل جزئی است که معنای جمله را کامل می‌کند و در شخص و شمارها، وجه فعل‌ها و زمان‌های مختلفی صرف می‌شود. فعل جمله یا معنای انجام یک عمل خاص را می‌دهد یا بین اجزای جمله ارتباط برقرار می‌کند و از طریق این دو روش، معنای جمله‌ها را کامل می‌کنند. در جدول زیر، نمونه‌ای از این دو نوع فعل را در جمله‌های مثالی مشخص کرده‌ایم.
| جمله‌ها | فعل |
| زمین سرسبز شده است. | شده است. (ایجاد ارتباط بین «زمین» و «سرسبز») |
| آن کودک روی زمین می‌نشیند. | می‌نشیند (انجام عمل خاص «نشستن» توسط «آن کودک») |
یادگیری مطابقت نهاد و فعل در زبان فارسی با فرادرس
هم نهاد و هم فعل، از مهم‌ترین اجزای جمله‌های فارسی هستند. فعل، کامل‌کننده معنای جمله است و نهاد نیز جزئی است که کل جمله حاوی توضیحاتی درباره آن است. در زبان فارسی، نهاد در ابتدای جمله و فعل در انتهای جمله قرار می‌گیرد. بقیه اجزای جمله نیز متناسب با نوع فعل در میان این دو جزء قرار می‌گیرند. به دلیل اهمیت این دو جزء در جمله‌ها و تأثیر آن‌ها بر سایر اجزا و نقش‌های دستوری جمله، باید آن‌ها را به‌خوبی یاد بگیریم. به همین دلیل در این بخش برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که در یادگیری این مباحث، کاربردی هستند.
- فیلم آموزش رایگان فعل فارسی در فرادرس
- فیلم آموزش ویراستاری و مهارت‌های درست‌نویسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس
همچنین پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری کامل مباحث درس ادبیات در دوره متوسطه، مجموعه آموزش زیر را مشاهده کرده و از آن استفاده کنید.
چگونگی مطابقت فعل با نهاد
فعل‌ها به وسیله شناسه‌های خود، با نهاد جمله‌ها مطابقت پیدا می‌کنند. زیرا در زبان فارسی، شخص و شمار فعل با شناسه‌ها تعیین می‌شود. شناسه‌ها تکواژهای وابسته‌ای هستند که به انتهای بن فعل‌های ماضی و مضارع اضافه می‌شوند و فعل را در صیغه‌های مختلف صرف می‌کنند.
جدول شناسه های فعل فارسی
در جدول زیر، شناسه‌های افعال ماضی و مضارع را آورده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها مثال نیز قرار دادهایم.
| صیغه‌های فعل فارسی | شناسه ماضی | شناسه مضارع |
| اول شخص مفرد | دیدَم | می‌بینَم |
| دوم شخص مفرد | دیدی | می‌بینی |
| سوم شخص مفرد | دید (ندارد) | می‌بینَد |
| اول شخص جمع | دیدیم | می‌بینیم |
| دوم شخص جمع | دیدید | می‌بینید |
| سوم شخص جمع | دیدند | می‌بینَند |
- نکته: در ساختمان برخی از فعل‌های زبان فارسی، افعال کمکی وجود دارد که شناسه فعل به این افعال کمکی اضافه می‌شود. برای درک بهتر این موضوع و شناخت بیشتر افعال، در ادامه ساختار انواع فعل‌های فارسی را آورده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها مثالی نیز قرار دادهایم.
جدول موقعیت شناسه در ساختمان فعل های فارسی
در جدول زیر ساختارهای مختلف سازنده فعل در زبان فارسی را آورده‌ایم تا مشاهده کنید که شناسه فعل در هرکدام از این افعال به کدام بخش می‌چسبد.
پیشنها می‌کنیم برای یادگیری بهتر انواع فعل فارسی و ساختار و قواعد آن‌ها، فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
| انواع فعل | ساختار | مثال |
| ماضی ساده | بن فعل ماضی + شناسه | پوشیدم |
| فعل ماضی استمراری | می + بن ماضی + شناسه | می‌پوشیدی |
| فعل ماضی نقلی | صفتی مفعولی (بن ماضی + ه) +ام / ای / است / ایم / اید / اند | پوشیده‌ایم |
| فعل ماضی التزامی | صفت مفعولی + بن کمکی «باش» + شناسه | پوشیده باشند |
| فعل ماضی بعید | صفت مفعولی + بن کمکی «بود» + شناسه | پوشیده بودید |
| فعل ماضی ابعد | صفت مفعولی + فعل کمکی «بوده» + ام / ای / است / ایم / اید / اند | پوشیده بوده‌ای |
| فعل ماضی مستمر | بن کمکی «داشت» + شناسه + می + بن فعل اصلی + شناسه | داشتند می‌پوشیدند |
| فعل ماضی نقلی مستمر | می + صفت مفعولی + ام / ای / است / ایم / اید / اند | می‌پوشیده‌ایم |
| فعل ماضی مستمر نقلی | کمکی «داشته» + ام / ای و... + می + صفت مفعولی + ام / ای و... | داشته‌ای می‌پوشیده‌ای |
| مضارع ساده | بن فعل مضارع + شناسه | پوشم |
| مضارع اخباری | می + بن مضارع + شناسه | می‌پوشد |
| مضارع التزامی | «بـ» + بن مضارع + شناسه | بپوشید |
| مضارع مستمر | بن کمکی «دار» + شناسه + می + بن مضارع فعل اصلی + شناسه | داریم می‌پوشیم |
| افعال آینده | بن کمکی «خواه» + شناسه + بن ماضی | خواهند پوشید |
| افعال مجهول | صفت مفعولی + فعل کمکی «شد / شو» + شناسه | پوشیده شدند |
| افعال امر | «بـ» + بن مضارع + شناسه مخاطب (دوم شخص مفرد: ندارد / دوم شخص جمع: ید ) | بروید |
- نکته ۱: همانطور که در جدول بالا مشاهده می‌کنید، شناسه گاهی فقط به فعل کمکی موجود در ساختار فعل و گاهی هم به فعل کمکی و هم به فعل اصلی اضافه می‌شود.
- نکته ۲: فقط صیغه‌های سوم شخص مفرد ماضی و دوم شخص مفرد در افعال امر، شناسه نمی‌پذیرند که خود این شناسه نداشتن نیز نشانه‌ای برای شناخت این صیغه‌ها است زیرا فقط همین دو صیغه هستند که شناسه ندارند. یکی از آن‌ها در حالت ماضی و دیگری در حالت امری شناسه نمی‌پذیرد پس حتی خود این دو صیغه نیز با هم اشتباه گرفته نمی‌شوند.
تطابق فعل و فاعل در فارسی
فاعل نوعی نهاد است که در جمله‌های دارای فعل تام (خاص) وجود دارد. نوع نهاد یا فعل، هیچ تفاوتی در قاعده هماهنگی فعل و نهاد ایجاد نمی‌کند پس در زبان فارسی تطابق فعل و فاعل نیز از الزامات است. در ادامه مطلب با انواع نهاد مانند فاعل آشنا می‌شویم و تطابق آن‌ها با فعل جمله را با مثال بررسی می‌کنیم.
انواع نهاد
تا اینجا مطابقت نهاد و فعل را یاد گرفتیم اما برای بررسی تطابق این دو، نیاز داریم که نهاد را بیشتر بشناسیم. زیرا اگر نتوانیم آن را تشخیص دهیم، قطعاً موفق به بررسی تطابق آن با فعل جمله نیز نخواهیم شد. پس در این بخش، با انواع نهاد، آشنا می‌شویم. نهاد جمله‌ها با توجه به اسنادی بودن جمله یا غیراسنادی بودن آن و با توجه به جدا بودن یا پیوسته بودن، به چهار نوع فاعلی، مسندالیه، جدا و پیوسته تقسیم می‌شوند.
- فاعلی
- مسندالیه
- جدا
- پیوسته
در ادامه، هرکدام از این‌ها را با مثال توضیح می‌دهیم. پیشنها می‌کنیم برای یادگیری نقش نهاد و قواعد دستوری آن، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
نهاد فاعل
اگر فعل جمله از نوع غیراسنادی یعنی تام یا خاص باشد، نهاد جمله، فاعل است زیرا افعال خاص انجام یک عمل و کار خاص را نشان می‌دهند و نهاد جمله‌های این افعال نیز انجام‌دهنده این کارها و اعمال خاص است.
مثال تطابق فعل و فاعل
در این بخش، تطابق فعل مصرع دوم بیت زیر را با نهاد آن که از نوع فاعلی است، بررسی کرده‌ایم.
از کوزه‌گری کوزه خریدم باری
آن کوزه سخن گفت ز هر اسراری
(خیام)
| نهاد | فعل | مطابقت فعل و فاعل |
| آن کوزه | سخن گفت | هر دو، سوم شخص مفرد هستند. |
نهاد مسندالیهی
اگر فعل جمله از نوع اسنادی باشد، نهاد آن مسندالیه است. افعال اسنادی مانند «است، بود، شد، گشت، گردید و...» معنای انجام هیچ کاری را نمی‌دهند بلکه فقط صفت و حالتی (مسند) را به نهاد جمله نسبت می‌دهند. به همین دلیل نیز به نهاد چنین جملاتی، مسندالیه می‌گوییم. زیرا مسند به آن نسبت داده شده است.
مثال تطابق مسندالیه و فعل
در این بخش، مطابقت نهاد جمله اسنادی موجود در مصرع دوم بیت پایین را با فعل این جمله توضیح دادهایم.
رضای دوست نگه دار و صبر کن سعدی
که دوستی نبود ناله و نفیر از دوست
(سعدی)
| نهاد | فعل | مطابقت فعل و مسندالیه |
| دوستی | نَبوَد | دوستی (سوم شخص مفرد) و «-َ د» در فعل «نبود» (سوم شخص مفرد) |
نهاد جدا
اگر نهاد جمله به شکل نوعی ضمیر، نوعی اسم، گروهی اسمی و... در جمله وجود داشته باشد، نهاد جدا یا اختیاری نامیده می‌شود. این نوع نهاد، قابل حذف از جمله است و با حذف آن مشکلی در معنا و ساختار جمله پیش نمی‌آید.
مثال تطابق نهاد جدا با فعل
در این بخش، مطابقت نهاد جدای جمله زیر را با فعل آن بررسی کرده‌ایم.
من و مادرم امسال به خوزستان سفر کردیم.
| نهاد | فعل | مطابقت |
| من و مادرم | سفر کردیم | من و مادرم (اول شخص جمع) و «یم» در «سفر کردیم» (اول شخص جمع) |
نهاد پیوسته
نهاد پیوسته همان شناسه‌های افعال هستند که در ساختمان خود فعل وجود دارند و شخص و شمار فعل را نشان می‌دهند. این نوع نهاد را نمی‌توانیم حذف کنیم. جمله‌های بیت زیر، فقط نهاد پیوسته دارند.
برون شد مست و بر شبدیز بنشست
سوی قصر نگارین راند سرمست
(نظامی)
| نهاد | فعل | مطابقت |
| سوم شخص مفرد (او) | برون شد | فعل ماضی بدون شناسه (مخصوص سوم شخص مفرد) |
| سوم شخص مفرد (او) | بنشست | فعل ماضی فاقد شناسه (مخصوص سوم شخص مفرد) |
| سوم شخص مفرد (او) | راند | فعل ماضی بدون شناسه (مخصوص سوم شخص مفرد) |
تفاوت نهاد و منادا
منادا نقشی دستوری است که مورد خطاب گوینده جمله قرار گرفته است. برای مثال، واژه «خدا» در جمله «خدا ما را یاری ده.» منادا است. مناداها نشانه‌هایی مانند «یا، ای، الا، ایها، ا (پایانی)» دارند اما ممکن است منادای یک جمله، هیچ نشانه‌ای نداشته باشد. پس برای شناسایی منادا باید به معنای جمله توجه کنیم و آن واژه یا گروه واژگانی که مخاطب گوینده است را منادا بدانیم. اهمیت منادا در مبحث مطابقت نهاد و فعل در آنجا است که ممکن است نهاد را با منادا اشتباه بگیریم و در بررسی تطابق میان فعل و نهاد دچار مشکل شویم. چون هیچ الزامی برای مطابقت فعل جمله با منادای موجود در آن وجود ندارد.
مثال تفاوت نهاد و منادا
اولین عبارت موجود در بیت زیر، «ای مگس» است که با فعل جمله نیز تطابق دارد اما این گروه اسمی، نهاد جمله نیست بلکه منادا است.
ای مگس حضرت سیمرغ نه جولانگه توست
عِرضِ خود می‌بری و زحمت ما می‌داری
(حافظ)
| نهاد | فعل | مطابقت |
| حضرت سیمرغ | است (پنهان در «توست») | هر دو، متعلق به سوم شخص مفرد هستند. |
در مطلب زیر از مجله فرادرس به‌طور مفصل درباره نقش منادا توضیح دادهایم و نمونه‌های بسیاری از آن را بررسی کرده‌ایم.
حذف نهاد و فعل از جمله
در دستور زبان فارسی مبحثی به نام حذف اجزای جمله وجود دارد. یعنی برخی از اجزای جمله به قرینه لفظی یا قرینه معنایی از جمله حذف می‌شوند. در این بخش با حذف نهاد و فعل از جمله‌ها آشنا می‌شویم تا بتوانیم تطابق آن‌ها را نیز بررسی کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری حذف فعل از جمله و انواع آن، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
حذف نهاد
ممکن است نهاد جدا یا همان نهاد اختیاری، حذف شود و در جمله وجود نداشته باشد. در این صورت نیز هیچ مشکلی برای تطابق نهاد و فعل وجود ندارد زیرا نهاد در ساختمان خود فعل وجود دارد. در واقع، شناسه فعل که نهاد اجباری محسوب می‌شود، غیرقابل حذف است و به همین دلیل، نهاد جمله همیشه مشخص است.
مثال حذف نهاد
در جدول زیر نمونه‌ای از تشخیص نهاد محذوف را با هم بررسی می‌کنیم.
ای صبا با تو چه گفتند که خاموش شدی
چه شرابی به تو دادند که مدهوش شدی
(شهریار)
| فعل‌ها | نهاد | نحوه تشخیص نهاد |
| گفتند | سوم شخص جمع (آن‌ها) | از روی شناسه فعل (-َ ند) |
| شدی | دوم شخص مفرد (تو) | از روی شناسه فعل (ـی) |
| دادند | سوم شخص جمع (آن‌ها) | از روی شناسه فعل (-َ ند) |
| شدی | دوم شخص مفرد (تو) | از روی شناسه فعل (ـی) |
حذف فعل
فعل‌ها به قرینه لفظی و به قرینه معنایی از جمله‌ها حذف می‌شوند. در این بخش نمونه‌هایی از حذف فعل و تطابق فعل حذف‌شده با نهاد جمله را بررسی می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری فعل‌های فارسی و همه مباحث مربوط به آن‌ها، فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال حذف فعل به قرینه لفظی
اگر فعل یک جمله در خود آن جمله وجود نداشته باشد اما خودش یا نشانه‌ای مرتبط به آن در جمله های قبل یا بعد از آن وجود داشته باشد، فعل جمله به قرینه لفظی حذف شده است. اما فعل حذف شده نیز باید با نهاد جمله مطابقت داشته باشد. مثال زیر را مشاهده کنید. در مثال زیر، هم نهاد اختیاری جمله و هم فعل جمله حذف شده‌اند اما از طریق فعل «هستی» موجود در جمله اول، نهاد و فعل آن را شناسایی می‌کنیم.
خدایا تو مهربان هستی و دوست ما.
| جمله‌ها | نهاد و فعل | مطابقت |
| خدایا تو مهربان هستی. | تو / هستی | هر دو: دوم شخص مفرد |
| دوست ما (هستی). | «ی» موجود در فعل محذوف «هستی» / «هستی» شناسایی شده از طریق «هستی» موجود در جمله قبلی | هر دو: دوم شخص مفرد |
نکته: برای صرف هر فعل حذف‌شده باید نهاد همان جمله را در نظر بگیریم و فعل محذوف را در همان صیغه صرف کنیم نه صیغه‌های نهاد جمله‌های قبل و بعد که قرینه فعل محذوف در آن‌ها وجود دارد. برای مثال بری صرف فعل دوم عبارت زیر، باید فعل «می‌رسند» از مصدر «رسیدن» را در شخص و شمار نهاد خودش یعنی «من» صرف کنیم.
بچه‌ها می‌رسند و من هم.
| جمله با فعل محذوف | قرینه فعل محذوف | صرف فعل جمله |
| من هم. | می‌رسند | می‌رسم (اول شخص مفرد و متناسب با «من») |
مثال حذف فعل به قرینه معنایی
اگر فعل در جمله‌ای وجود نداشته باشد و در جمله‌های قبل و بعد نیز نشانه‌ای مرتبط به آن نباشد اما آن را از طریق معنای کلی جمله پیدا کنیم، به قرینه معنایی حذف شد است. این فعل را نیز باید در صیغه مطابق با نهاد جمله صرف کنیم.
سالگرد ازدواجتان مبارک.
| نهاد | فعل | مطابقت |
| سالگرد ازدواج | باشد (محذوف) | نهاد، سوم شخص مفرد و «-َ د» موجود در «باشد» نیز برای سوم شخص مفرد است. |
تمرین مطابقت نهاد با فعل
حالا که قاعده تطابق نهاد و فعل را یاد گرفتیم و استثنائات آن را نیز شناختیم، می‌توانید تمرین زیر را انجام دهید. برای انجام این تمرین در هر سؤال، روی گزینه درست مورد نظر خود کلیک کنید. سپس گزینه «مشاهده جواب» که نشان داده می‌شود را بزنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برخی از پرسش‌ها دارای توضیحاتی هستند که بعد از انجام این مراحل می‌توانید آن‌ها را مطالعه کنید. با هر پاسخ درست، یک امتیاز می‌گیرید و امتیاز نهایی خود را بعد از ثبت پاسخ همه پرسش‌ها و با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، خواهید دید.
۱. منظور از تطابق فعل و نهاد در زبان فارسی چیست؟
فعل جمله باید از نظر جنسیت با نهاد جمله مطابق باشد.
نهاد جمله باید از نظر جنسیت و مفرد و جمع بودن با فعل جمله مطابق باشد.
فعل و نهاد جمله باید از نظر شخص و شمار مطابق هم باشند.
فعل جمله باید از نظر صیغه با نهاد و مفعول همان جمله مطابق باشد.
۲. در کدام گزینه، فعل و نهاد با هم مطابق نیستند؟
بچه‌های کلاس درسشان را خواند.
هوا آلوده شده بود و شهروندان به‌سختی نفس می‌کشیدند.
مادر و پدرم برای خرید از خانه خارج شدند.
گنجشک‌های روی شاخه کاج، آواز می‌خواندند.
۳. کدام گزینه از نظر تطابق فعل و نهاد درست نیست؟
آبشارهای ایران بسیار زیبا هستند.
او انسان مورد احترامی هستند.
مردم از هر دسته، گروه و صنفی در محل تجمع گرد آمده بودند.
می‌گفت: «ملت که این چیزها را نمی‌فهمد.»
حالت درست این جمله چنین است: «او انسان مورد احترامی است.»
۴. تطابق فعل با نهاد جمله از چه طریقی مشخص می‌شود؟
از طریق بررسی زمانی که فعل در آن صرف شده است، می‌توانیم تطبیق فعل و نهاد را بررسی کنیم.
با بررسی فعل یا افعال کمکی موجود در ساختمان فعل، می‌توانیم تطابق فعل با نهاد را بررسی کنیم.
از طریق بررسی شناسه‌های فعل موجود در ساختمان افعال، می‌توانیم تطابق فعل و نهاد را بررسی کنیم.
با بررسی وجه فعل می‌توانیم عدم تطابق یا تطابق نهاد و فعل را بررسی کنیم.
۵. نهاد کل جمله‌های کدامیک از گزینه‌های زیر قابل حذف نیست؟
علم‌داران علم بالا کشیدند
دلیران رخت در صحرا کشیدند
(نظامی)
عشق دردانه است و من غواص و دریا، میکده
سر فروبردم در آنجا تا کجا سر بر کنم
(حافظ)
چنین تا به درگاه سام آمدند
گشاده‌دل و شادکام آمدند
(فردوسی)
خورشید چون برآید هر ذره رو نماید
نوری دگر بباید ذرات مختفی را
(مولانا)
۶. کدام گزینه زیر از نظر مطابقت فعل و نهاد جمله نادرست است؟
علی و احمد از مدرسه بیرون رفتند.
کسی نمی‌دانستند که چگونه از آن ساختمان خطرناک خارج شوند.
گله چوپان روستای ما به سمت چراگاه می‌رفت.
ستاره‌های دنباله‌دار به ما لبخند می‌زندند و می‌گذشتند.
۷. فعل کدام جمله از نظر شخص و شمار درست صرف شده است؟
یک دسته کاغذ روی میز بودند.
مردم زیادی معترض و نگران بود.
شورا تصمیم خود را گرفتند و نتیجه را در سایت شرکت اعلام کردند.
پدربزرگ ما می‌گفتند که همیشه احترام هم را نگه دارید.
۸. کدام گزینه درباره تفاوت فاعل و نهاد درست است؟
الزامی برای تطابق فعل جمله با فاعل آن وجود ندارد.
نهاد نوعی از انواع فاعل است.
نهاد، نوعی فاعل است و هر دو باید با فعل جمله تطابق داشته باشند.
فاعل نوعی نهاد است و هر نوعی از نهاد باید با فعل جمله مطابق باشد.
۹. نهاد کدامیک از گزینه‌های زیر از نظر فاعل بودن یا نبودن، با نهاد سایر گزینه‌ها متفاوت است؟
آب گوید آسیابان را بپرس
کاو فکند اندر نشیب این آب را
(مولانا)
سعدی نگفتمت که به سرو بلند او
مشکل توان رسید به بالای پست ما
(سعدی)
دلت به وصل گل ای بلبل صبا خوش باد
که در چمن همه گلبانگ عاشقانه توست
(حافظ)
مرغی دیدم نشسته بر باره طوس
در پیش نهاده کُلَهِ کی‌کاووس
(خیام)
۱۰. کل نهادهای موجود در کدام گزینه از نظر جدا یا پیوسته بودن با نهادهای گزینه‌های دیگر متفاوت هستند؟
می‌کرد ز مادر و پدر یاد
شد بر سر خاکشان به فریاد
(نظامی)
چون تو طمع از جهان بریدی
دانی که همه جهان کریم‌اند
(رودکی)
ای گشته دل من به هوای تو گرفتار
دل بر تو زیان کرد چه سودست ز گفتار
(مسعود سعد)
کار ما کردست در هم چون زره
جوشن مشکین پرجوش شما
(سنایی)
جدول خلاصه نکات مطابقت نهاد و فعل
در این مطلب از مجله فرادرس، قاعده مطابقت نهاد و فعل در جمله را یاد گرفتیم. همچنین موارد عدم مطابقت نهاد و فعل، یا عدم تطابق فعل و فاعل را نیز بررسی کردیم. ضمن یادگیری این مطالب، با مباحث دیگری چون انواع نهاد، شناسه‌های فعل، برخی انواع فعل، روش تشخیص نهاد در جمله، حذف نهاد، حذف فعل و... نیز آشنا شدیم و همه را با مثال بررسی کردیم. در جدول زیر، خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکات بیان‌شده در این مطلب را آورده‌ایم. البته پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری کامل این مبحث، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
| ۱. مطابقت نهاد و فعل | نهاد و فعل در جمله‌های فارسی باید از نظر شخص و شمار مطابق باشند. |
| ۲. نحوه مطابقت نهاد با فعل | شناسه هر فعل باید مطابق با شخص و شمار نهاد جمله باشد. |
| ۳. شناسه‌های فعل ماضی و مضارع | ماضی: -َ م، ـی، ندارد، ـیم، ـید، -َ ند |
| مضارع: -َم، ـی، -َ د، ـیم، ـید، -َ ند | |
| ۴. مثال تطابق نهاد و فعل | ما در خانه بودیم. |
| ۵. مثال عدم تطابق نهاد و فعل | ما در خانه بود. / من در خانه بودیم. |
| ۶. نکته‌های تطابق نهاد و فعل | فعل برای نهاد انسان مفرد مورد احترام: جمع / امام علی (ع) در کوفه به شهادت رسیدند. |
| فعل برای نهاد بی‌جان جمع: مفرد و جمع / شیشه‌ها شکسته شد. شیشه‌ها شکسته شدند. | |
| فعل برای نهاد جمع بی‌جان با آرایه جان‌بخشی به اشیاء: جمع / روزنه‌های نور توی خانه راه می‌رفتند. | |
| فعل برای نهاد اسم جمع جانداران (مانند: گروه، قبیله، گله): مفرد / گروه صحنه را ترک کرد. | |
| فعل برای اسم جمع «مردم»: همیشه جمع / برای اسم جمع «ملت»: مفرد و جمع | |
| فعل برای ضمایر مبهم «کسی، یکی، هرکسی» برای جاندار: مفرد | |
| تفاوت منادا و نهاد | هیچ الزامی برای تطابق فعل با منادای جمله وجود ندارد. |
| روش تشخیص نهاد | چه‌چیزی / چه‌کسی + فعل جمله + ؟ = نهاد جمله |
| نهاد محذوف | نهاد جدا قابل حذف است و نهاد پیوسته (شناسه افعال) قابل حذف نیست. |
| فعل محذوف | محذوف به قرینه لفظی: سهراب رسید و سارا هم (رسید). |
| محذوف به قرینه معنایی: خدایا شکرت. (خدایا تو را شکر می‌گویم.) |
