فاعل چیست؟ | راه تشخیص فاعل — به زبان ساده
در آموزشهای قبلی مجله فرادرس، با جمله و انواع آن آشنا شدیم. همچنین، در آموزش «نهاد و گزاره چیست؟ | به زبان ساده» به نقش نهاد در جمله اشاره کردیم. در این آموزش، میخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که فاعل چیست و چه تفاوتی با نهاد دارد.
قبل از پرداختن به مفهوم فاعل در زبان فارسی، تعریف نهاد را یادآوری میکنیم.
نهاد چیست؟
ما با هر جملهای که بر زبان میآوریم، درباره کسی یا چیزی خبری میدهیم. با توجه به چنین تعریفی میتوان گفت جملاتی که به کار میبریم، از دو بخش تشکیل شدهاند: یک بخش همان کس یا چیز است که درباره آن خبر میدهیم و به آن نهاد میگوییم و بخش دیگر خبر است که آن را گزاره مینامیم. بدین ترتیب، میتوان چنین گفت که نهاد کلمه یا گروهی از کلمات است که درباره آن خبری میدهیم.
نهاد معمولاً نقش فاعل دارد یا مسند الیه. همانطور که در آموزش «مسند و مسند الیه چیست؟ | به زبان ساده و با مثال» از مجله فرادرس دیدیم، مسند الیه آن نهادی است که خبری از وضعیت و حالت آن میدهیم. فاعل نیز آن نهادی است که کننده کار است و گزاره خبری درباره آن بیان میکند. در بخش بعد با جزئیات بیشتری از فاعل آشنا میشویم.
فاعل چیست؟
فاعل واژهای عربی به معنای «به جا آورنده» و «کُننده کاری» است و در دستور زبان به کلمهای گفته میشود که انجام فعل یا کاری را به آن نسبت میدهیم. برای مثال، در جمله «علی شیشه را شکست» کننده کار «علی» است که کار شکستن شیشه را انجام داده است. بنابراین، «علی» فاعل است. یا در جمله «دانشآموزان پایه سوم به خانه رفتند»، «دانشآموزان پایه سوم» فاعل هستند که عمل رفتن به خانه را انجام دادهاند. بنابراین، به خاطر داشته باشید که فاعل کسی یا چیزی است که کاری انجام داده است.
مفعول چیست؟
مفعول، برعکس فاعل، کسی یا چیزی است که کاری روی آن انجام شده است. برای مثال، در همان جمله «علی شیشه را شکست» که فاعل آن «علی» بود، «شیشه» مفعول است؛ زیرا عمل شکستن روی آن انجام شده و فاعل این کار را انجام داده است. اما در مورد جمله «شیشه شکست» چه میتوانیم بگوییم؟ آیا «شیشه» مفعول است؟ خیر. در اینجا میگوییم «شیشه» نهاد است که درباره آن خبر شکستن را بیان کردهایم. در واقع، فعل «شکست» در جمله اول گذارست و در جمله دوم ناگذر. در بخش بعد درباره این فعلها بحث میکنیم.
فعل چیست؟
فعل کلمهای است که انجام دادن کاری یا اتفاق افتادن چیزی یا داشتن حالتی در گذشته، حال و آینده را بیان میکند. فعل معمولاً در آخر جمله میآید و عبارتی که فعل نداشته باشد، جمله نیست. یکی از دستهبندیهایی که برای فعلها بیان میشود، قرار دادن آنها در دو نوع گذرا و ناگذر است. فعلهایی که برای کامل شدن به مفعول نیاز ندارند، «فعل لازم» یا «فعل ناگذر» نامیده میشوند و فعلهایی را که با مفعول معنی پیدا میکنند، «فعل متعدی» یا « فعل گذرا» مینامیم. برای مثال، در جمله «احمد کتاب را خرید» فعل «خریدن» گذراست و در جمله «احمد آمد»، فعل «آمدن» ناگذر است.
در آموزش «فعل چیست و انواع آن کدامند؟ | به زبان ساده» جزئیات بیشتری را در این باره بیان کردهایم.
تفاوت نهاد و فاعل چیست؟
همانطور که گفتیم، فاعل کننده کار است و میتواند نقش نهاد جمله را داشته باشد. به یاد داشته باشید که هر نهادی لزوماً فاعل نیست. مثلاً در جمله «هوا سرد بود»، «هوا» نهاد جمله است، اما کاری انجام نمیدهد. در واقع، ما با این جمله وضعیت هوا را بیان میکنیم و خبری از انجام دادن کاری توسط آن نمیدهیم. در اینجا «هوا» مسند الیه است، زیرا با توجه به آنچه گفتیم، «بود» یک فعل اسنادی است و با استفاده از این فعل، وضعیت و حالت هوا را بیان کردهایم.
روش تشخیص فاعل و مفعول در جمله
آنچه در بالا گفتیم، خود راهی برای تشخیص فاعل است. در واقع، بهترین کار برای تشخیص فاعل در جمله، همان تعریفش است. یعنی کافی است ببینیم که آیا در جمله خبری درباره کسی یا چیزی که کاری را انجام داده است بیان میکنیم یا خیر. در فارسی معیار، فاعل معمولاً در ابتدای جمله میآید.
مفعول نیز با توجه به تعریفش شناخته میشود. البته یک راه متداول که معمولاً از آن برای تشخیص مفعول استفاده میشود، این است که مفعول قبل از «را» میآید. مثلاً در جمله «احمد ماشین را شست»، مفعول «ماشین» است که عمل شستن روی آن انجام شده است و میبینیم که قبل از «را» نیز آمده است. البته دقت کنید همیشه اینگونه نیست که مفعول همراه با «را» بیاید. از طرفی، گاهی نیز «را» علامت مفعول نیست. این مورد به ویژه در متون قدیمی قابل مشاهده است.
معرفی فیلم آموزش فارسی پایه هشتم فرادرس
یکی از آموزشهای دوره متوسطه فرادرس، فیلم آموزش فارسی پایه هشتم است که همه ۱۷ درس را پوشش میدهد و در ۷ ساعت و ۱۰ دقیقه تدوین شده است. در این آموزش، با آرایه های ادبی از قبیل تشبیه، واجآرایی، کنایه، جناس، قالبهای شعر فارسی، ادبیات تعلیمی و... با مثالهای متنوع آشنا میشوید. همچنین در بخش دانشهای زبانی، نکات فراوانی را درباره اجزای جمله، گروههای اسمی و انواع وابستههای پیشین و پسین یاد میگیرید. علاوه بر این، با داستانهایی از زندگی شاعران و نویسندگان آشنا میشوید و ابیات و اصطلاحات مهم شعرها را به سادگی فرا میگیرید.
- برای مشاهده فیلم آموزش فارسی پایه هشتم + اینجا کلیک کنید.
سوالات متداول درباره فاعل در زبان فارسی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار در زمینه فاعل در زبان فارسی به اختصار پاسخ میدهیم.
فاعل چیست؟
به کلمهای گفته میشود که انجام فعل یا کاری را به آن نسبت میدهیم.
نهاد چه تفاوتی با فاعل دارد؟
فاعل کننده کار است و میتواند نقش نهاد جمله را داشته باشد اما هر نهادی لزوماً فاعل نیست.
تمرین مربوط به فاعل در زبان فارسی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «فاعل چیست ؟ | راه تشخیص فاعل — به زبان ساده»، میتوانید از تمرینهایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. آزمون اول شامل ۵ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسشها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، میتوانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جوابهای درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
۱. فعل، فاعل و مفعول را در این جمله مشخص کنید. «هر کدام از گروهها سخت گفتند، تلاش کردند از نظر خودشان موضوع را بشناسند.»
فعلها: گروه ها، خودشان، موضوع فاعل: سخن مفعول: تلاش کردند
فعلها: سخن گفتند، تلاش کردند، بشناسند فاعل: گروهها مفعول: موضوع
فعلها: سخن گفتند، تلاش کردند، بشناسند فاعل: موضوع مفعول: گروهها
فعلها: گروهها، خودشان، موضوع فاعل: تلاش کردند مفعول: سخن
۲. مهمترین بخش گزاره چه نام دارد؟
فاعل
مفعول
اسم
فعل
۳. کدام فعل باید همراه مفعول بیاید؟
تکرار میکند
زمین خورد
خواهد آمد
داشت میرفت
۴. تمام گزینهها به جز گزینه .... درباره این ابیات صحیح است. -
زنگ تفریح را که زنجره زد / باز هم در کلاس غوغا شد
هر یک از بچهها به سویی رفت / و معلم دوباره تنها شد
آرایه تشخیص دارند.
۴ جمله دارند.
نهاد جمله آخر معلم است.
نهاد جمله اول زنگ تفریح است.
۵. حرف ش در «هر ورقش» چه نقشی دارد؟
مفعول
متمم
نهاد
مضافالیه
جمعبندی
در این نوشته از مجله فرادرس درباره فاعل در زبان فارسی مطالبی را یاد گرفتیم. فهمیدیم که فاعل واژهای عربی به معنای «به جا آورنده» و «کُننده کاری» است و در دستور زبان به کلمهای گفته میشود که انجام فعل یا کاری را به آن نسبت میدهیم. همچنین یاد گرفتیم که فاعل کننده کار است و میتواند نقش نهاد جمله را داشته باشد اما هر نهادی لزوماً فاعل نیست. برای تشخیص فاعل و مفعول یک راه متداولی وجود دارد و آن توجه به کلمه «را» است که معمولا بعد از مفعول میآید.
فاعل فعل بستن ، چیست؟
با سلام؛
«فاعل» در زبان فارسی، یک «نقش دستوری» است و به کلمهای گفته میشود که انجام فعل یا کاری را به آن نسبت میدهیم. بنابراین برای تشخیص دادن فاعل به «جمله» احتیاج داریم.
با تشکر از همراهی شما با مجله فرادرس
فرق فاعل و نهاد چیه؟
با سلام و وقتبخیر؛
نهاد بخشی از جمله است که قصد داریم درباره آن اطلاعات یا خبری را انتقال بدهیم. اما فاعل مشخصا فردی است که کار را در جمله انجام میدهید و مستقیما با فعل جمله در ارتباط است.
از سوی دیگر نهاد یک جمله میتواند فاعل باشد یا مسندالیه.
از همراهی شما با مجله فرادرس سپاسگزاریم.
واقعا خیلی خوبه مرسی از سایت خوبتون، خیلی به دردم خورد تا در امتاحان قبول شم
عالی بود دم شما گرم
سلام محمدمهدی عزیز.
سپاس از همراهیتان با مجله فرادرس.
شاد و پیروز باشید.
عالی وکامل ممنون از لطفتون❤?
سلام.
سپاس از همراهیتان با مجله فرادرس.
سالم و سربلند باشید.
لطف کنید قالب شعر هارم توضیح بدید من میدونم ولی دلیل منطقی براش ندارم. نمونه سوال هم در سایتتون قرار میدید؟
سلام.
اگر بهدنبال فراگیری موضوع خاصی هستید، کافی است نامش را در مجله فرادرس جستوجو کنید. مهمترین قالبهای شعریای که تاکنون در مجله فرادرس معرفی کردهایم، عبارتاند از:
مطالب مجله فرادرس با رویکرد آموزشی و همراه با مثالهای متنوع ارائه میشوند. با مطالعه آموزشها و مثالهای آنها، میتوانید مباحث را بهخوبی فراگیرید.
شاد و پیروز باشید.
بسیار عالی
عالی باعث قبولی در امتحانات شد مرسی از مجله فرادرس عالی 👍🙂
سلام همایون عزیز.
سپاس از همراهیتان با مجله فرادرس.
سلام خسته نباشید ببخشید میشه در رابطه فعل چند مثال بیان کنید من نمیدونم چرا هیچ از فعل سر در نمیارم از بچگی تا الان نفهمیدم فعل کجای جمله است و چیه ممنون میشم پاسخ بدید
سلام. در آموزش «فعل چیست و انواع آن کدامند؟ | به زبان ساده» فعل و انواع آن را همراه با مثال معرفی کردهایم.
از همراهیتان با مجله فرادرس خوشحالیم.