خازن در جریان متناوب — به زبان ساده

۱۲۵۰۰ بازدید
آخرین به‌روزرسانی: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲
زمان مطالعه: ۴ دقیقه
خازن در جریان متناوب — به زبان ساده

در این مقاله قصد داریم تا با زبانی ساده رفتار خازن در جریان متناوب را بررسی کنیم. وقتی که یک خازن در مداری با منبع تغذیه متناوب AC قرار می‌گیرد، بسته به فرکانس جریان تولیدی منبع تغذیه و ظرفیتش از خود مقاومت نشان می‌دهد.

احتمالاً با عملکرد خازن در جریان‌های ثابت آشنایید. زمانی که یک خازن به یک منبع ولتاژ ثابت DC متصل می‌شود، شارژ شده و پس از اینکه به طور کامل پر شد (تقریباً پس از ۵ ثابت زمانی آن) مانع از عبور جریان در مدار می‌شود. این خازن می‌تواند مانند یک باتری عمل کرده و در هنگام نیاز، انرژی درخواستی مدار را تامین کند.

حال اگر ما خازن را در یک مداری با منبع تغذیه متناوب قرار دهیم، خازن به طور متناوب با نرخی که فرکانس جریان متناوب تعیین می‌کند، شارژ و تخلیه می‌شود. در نتیجه بسته به فرکانس جریان متناوب، مقاومت خازنی موسوم به «راکتانس» (Reactance) می‌تواند متفاوت باشد.

می‌دانیم که مقدار بار، در واقع جریان الکترون‌ها روی صفحات خازن متناسب با تغییر ولتاژ دو سر خازن است ($$Q=CV$$). یعنی جریان در هر لحظه به صفحه مثبت خازن وارد می‌شود. اما اگر خازن را در مداری با جریان متناوب قرار دهیم، به دلیل عوض شدن جهت جریان در هر یک‌چهارم دوره ($$T=\frac{1}{۴f}$$)، علامت بار صفحات خازن نیز در هر یک‌چهارم دوره تغییر می‌کند. در این مقاله خواهیم دید که تغییر علامت بار صفحات که به معنی شارژ و تخلیه خازن است، سریع اتفاق نمی‌افتد، چرا که جریان و اختلاف پتانسیل دارای اختلاف فاز 90 درجه هستند. در نتیجه این امر را مشابه یک مقاومت در برابر شارژ و تخلیه در نظر می‌گیرند. برای توضیحات بیشتر در ادامه مقاله همراه ما باشید.

خازن در جریان متناوب

شکل زیر خازنی را نشان می‌دهد که در یک مدار ساده و  متصل به یک منبع ولتاژ متناوب، قرار گرفته است.

شکل (۱): خازن در جریان متناوب

مطابق با شکل (۱) اختلاف پتانسیل دو سر خازن برابر با اختلاف پتانسیل منبع تغذیه متناوب است، در نتیجه:

$$v_{c}=V_{c}\sin\omega t$$
(1)

می‌دانیم که مقدار بار ذخیره شده در صفحات خازن طبق رابطه ($$Q=CV$$) به دست می‌آید. از آنجا که اختلاف پتانسیل دو سر خازن به طور متناوب تغییر می‌کند، مقدار بار روی صفحات نیز مطابق رابطه زیر به طور متناوب دچار تغییر می‌شود:

$$q_{c}=Cv_{c}=CV_{c}\sin\omega t$$
(2)

برای ادامه کار به جریان عبوری از خازن نیاز داریم. از آنجایی که جریان الکتریکی به صورت ($$i=\frac{dq}{dt}$$) تعریف می‌شود، داریم:

$$i_{c}=\frac{dq_{c}}{dt}=\omega CV_{c}\cos\omega t$$
(3)

برای اینکه معادله فوق، شبیه به معادله جریان متناوب عبوری از یک مقاوت، در واقع شبیه رابطه قانون اهم شود، نیاز است تا تغییراتی را در آن ایجاد کنیم. اولین کار تعریف ضریب $$\cos$$ است. این امر را با تعریف $$X_{c}$$ که ماهیتی مقاومتی دارد، انجام می‌دهیم. کمیت $$X_{c}$$ به «راکتانس خازنی» (Capacitive Reactance) معروف است.

$$X_{c}=\frac{1}{\omega C}=\frac{1}{2\pi fC}$$
(4)

همانطور که از رابطه فوق مشخص است، راکتانس خازنی تنها به مقدار ظرفیت خازن و فرکانس منبع تغذیه متناوب وابسته است. در مقاله «مدار مرتبه اول RC — از صفر تا صد» دیدیم که ثابت زمانی خازن برابر با $$\tau=RC$$ است. طبق این رابطه در سیستم جهانی SI، واحد C (ظرفیت خازنی) را می‌توانیم ثانیه بر اهم تعریف کنیم. در نتیجه واحد راکتانس خازنی طبق رابطه (4) همانند مقاومت، اهم است.

برای همانند‌سازی با ولتاژ که به صورت سینوسی تعریف شده و درک بهتر ریاضی می‌توان با استفاده از رابطه مثلثاتی زیر، رابطه (۳) را به فرم معادله (6) بازنویسی کرد:

$$\cos \omega t=\sin (\omega t+90)$$
(5)

در نتیجه:

$$i_{c}=\frac{V_{c}}{X_{c}}\sin(\omega t+90)$$
(6)
$$i_{c}=I_{c}\sin(\omega t+90)$$
(7)

رابطه فوق بیان می‌کند که جریان به اندازه 90 درجه با ولتاژ اعمالی، اختلاف فاز، به طور دقیق‌تر تقدم فاز دارد. درستی رابطه (6) را می‌توان با انتقال منحنی سینوسی ولتاژ  به اندازه 90 درجه در جهت منفی بررسی کرد (شکل 2).

فازور خازن در جریان متناوب
شکل (۲): نمودار سینوسی و فازور برای جریان و ولتاژ یک خازن در جریان متناوب

در رابطه (۷)، $$I_{c}$$ دامنه جریان (جریان $$rms$$) است. پس رابطه میان دامنه ولتاژ (ولتاژ $$rms$$) و دامنه جریان در خازنی که به یک منبع تغذیه متناوب متصل بوده، به صورت زیر است:

$$V_{c}=I_{c}X_{c}$$
(8)

مطابق با شکل (3)، جریان $$i_{c}$$ و ولتاژ $$v_{c}$$ به اندازه $$\frac{\pi}{2}rad=90^{\circ}$$ یعنی یک چهارم دوره نسبت به هم اختلاف فاز دارند. با بررسی نمودار، پی میبریم که جریان $$i_{c}$$ یک چهارم دوره زودتر به بیشینه خود می‌رسد.

خازن در جریان متناوب
شکل (۳): علامت بار صفحات خازن در هر یک چهارم دوره عوض می‌شود. مقاومتی که خازن در مقابل تغییر مسیر جریان در هر یک چهارم دوره از خود نشان می‌دهد را «راکتانس خازنی» می‌گویند.

نمایش فازوری این امر نیز بیانگر مطالب گفته شده است. طبق شکل (۲) یا (۳)، فازور $$I_{c}$$ به انداز۰ 90 درجه جلوتر از فازور $$V_{c}$$ در جهت پادساعتگرد می‌چرخد.

تحلیل راکتانس خازنی

راکتانس خازنی طبق رابطه ($$X_{c}=\frac{1}{\omega C}=\frac{1}{2\pi fC}$$) با فرکانس نسبت عکس دارد. یعنی هر چه فرکانس منبع تغذیه افزایش پیدا کند، راکتانس کاهش می‌یابد شکل (4).

capacitive reactance
شکل (۴): در فرکانس‌های نزدیک به صفر، راکتانس بی‌نهایت شده و در نتیجه خازن مثل مدار باز در نظر گرفته می‌شود. (همانند خازن پر شده در جریان DC)

از نمودار شکل فوق و فرمول راکتانس خازنی پی میبریم که وقتی فرکانس به سمت صفر میل می‌کند (ولتاژ DC)، مقدار راکتانس $$X_{c}$$ به سمت بی‌نهایت میل کرده و خازن همچون کلید باز عمل می‌کند. همچنین در فرکانس‌های بی‌نهایت، راکتانس به سمت صفر میل کرده و با تقریب خوبی می‌شود خازن را در نظر نگرفت.

تاثیر فرکانس جریان متناوب روی خازن

پس به طور خلاصه، راکتانس خازنی، مقاومت یک عنصر خازن در مقابل تغییر علامت جریان $$i_{c}$$ تعریف می‌شود.

مثال ۱

جریان rms منبع تغذیه‌ای را پیدا کنید که به یک خازن با ظرفیت $$4μF$$ متصل است و با فرکانس $$60Hz$$ در ولتاژ $$880V$$ کار می‌کند.

$$X_{c}=\frac{1}{\omega C}=\frac{1}{2\pi fC}=\frac{1}{2\pi \times60\times4\times10^{-6}}=663Ω$$

$$I_{rms}=\frac{V_{rms}}{X_{c}}=\frac{880V}{663Ω}=1.33A$$

مثال ۲

ظرفیت خازنی را پیدا کنید که در مداری با منبع تغذیه متناوب با فرکانس $$60Hz$$ قرار گرفته و راکتانس آن 390 اهم است.

$$X_{c}=\frac{1}{\omega C}=\frac{1}{2\pi fC}$$

$$C=\frac{1}{2\pi fX_{c}}$$

$$C=\frac{1}{2\pi \times60\times390}=6.8\mu F$$

مثال ۳

فرض کنید مطابق با مدار شکل (۱)، خازن در جریان متناوب با دامنه ولتاژ  $$36V$$ و فرکانس آن $$60Hz$$ باشد. ظرفیت خازن موجود در مدار نیز $$15μF$$ است. معادله سینوسی جریان $$i_{c}$$ عبوری از مدار را بنویسید.

$$v_{c}=V_{c}\sin(\omega t) , \omega=2\pi f$$

$$v_{c}=36\sin(120\pi t)$$

$$X_{c}=\frac{1}{\omega C}=\frac{1}{2\pi fC}$$

$$X_{c}=\frac{1}{\omega C}=\frac{1}{120\pi \times15\times10^{-6}}=177Ω$$

$$V_{c}=I_{c}X_{c} \Rightarrow I_{c}=0.203A$$

$$i_{c}=I_{c}\sin(\omega t+90)=0.203\sin(120\pi t+\frac{\pi}{2})$$

اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌های زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:

^^

بر اساس رای ۷۵ نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
اگر بازخوردی درباره این مطلب دارید یا پرسشی دارید که بدون پاسخ مانده است، آن را از طریق بخش نظرات مطرح کنید.
منابع:
Electronics-Tutorials
۱۵ دیدگاه برای «خازن در جریان متناوب — به زبان ساده»

چرا با وجود بسته نبودن مدار خازن جریان الکتریکی داریم ، مگر جریان الکتریکی از مداربسته عبور نمیکنه پس چطور جریان از خازن عبور میکنه؟

بسیار عالی بود

سپااااااس

با سلام و تشکر از شما
این عبارت احتیاج به تصحیح داره:
“شکل (۴): در فرکانس‌های نزدیک به صفر، راکتانس بی‌نهایت شده و در نتیجه خازن مثل اتصال کوتاه در نظر گرفته می‌شود.”
بجای اتصال کوتاه باید مدار باز نوشته شود.

سلام پژمان عزیز.
متن اصلاح شد.
سپاس از همراهی‌تان با مجله فرادرس.

سلام دوستان من چندتا سوال دارم کسی هست جواب بده ؟

سلام خدمت شما دوست عزیز من ی موتور برق 500 واتی دارم که ولتاژش نوسان داره میخوام بدونم اگه ی خازن دایم کار در مسیر خروجی نصب کنم کمکی به رفع این مشکل میکنه یا نه لطفا دلیلش رو بفرمایید با تشکر

کسی اینجا محاسبات روابط توابع الکنرونیکی رو یاد نمیگیره
مگه دریش و خونده باشه و بلد باشه
خازن در جریان متناوب چه کاری انجام میده؟
ولتاژ و امپر و افزایش یا کاهش میده؟

سلام.
در مطلب «خازن چیست؟ — از صفر تا صد (+ دانلود فیلم آموزش رایگان)» درباره خاصیت خازن و نحوه ذخیره انرژی توسط آن توضیح داده‌ایم.
برای بررسی رفتار و اثر خازن در مدار، می‌توانید شکل موج‌ جریان و ولتاژ‌ را با حضور خازن و بدون آن مقایسه کنید.
موفق باشید.

ممنون مفید بود.
توی مدارات محافظ یخچال یه خازن تقریبا 680 نانو فاراد رو با 220 ولت (rms) برق شهر سری میکنن و روش 200 ولت افت میدن و تقریبا 20 ولت باقی مونده رو پس از یکسوسازی تحویل مدار تثبیت کننده زنری میدن.پس امپدانس خازنی که برابره با معکوس راکتانس میشه:
2*3.14*50hz*680nf
که برابر میشه با 0.00021
و عکس اون میشه 4.7 کیلو اهم.
پس طبق قانون اهم 200 تقسیم بر 4.7 میشه 42 میلی آمپر که جریان گذرنده از خازن هستش.
به همین سادگی بدون اتلاف توان (اتلاف مقاومتی) ولتاژ رو کاهش میدن البته به شرطی که بتونین به طرقی 20 ولت رو ثابت نگه دارین و جریان کشی بیش از حد نداشته باشین.

سلام. آیا برق خازن کُشنده است یا خیر؟ ممنون می شوم اگه جوابم رو بدهید.

جریان ac برق شهر اگر بخواهیم تضعیف کنیم مثلا ۵ ولت اگر یک مقاومت بگذاریم با جریان که میکشه مقاومت داغ میکنه ولی اگر یک خارن بگذاریم خازن جریان محدود میکنه و بعد با این جریان و یک مقاومت میشه به ولتاژ مورد نظر رسید . خازن هم داغ نمیکنه .

بستگی به ظرفیت و ولتاژ کاری خازن دارد.ولتاژ بیش از 50 ولت خطرناک مییاشد

بسیار مفید بود ممنون از زحمات شما

عالی. مچکر.

نظر شما چیست؟

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *