آناتومی گردن – به زبان ساده + مهره ها، عضلات و اجزای داخلی

آناتومی بدن انسان به بخش‌های سر و گردن، تنه، اندام‌های فوقانی و اندام‌های تحتانی تقسیم می‌شود. این بخش‌ها از اسکلت استخوانی، بافت ماهیچه‌ای، بافت پیوندی و اندام‌های داخلی مختلفی تشکیل می‌شوند و با بخش‌های متفاوتی از دستگاه عصبی محیطی و مرکزی ارتباط دارند. تنه از دو قسمت قفسه سینه و حفره شکمی تشکیل شده است. استخوان‌های دنده، جناغ و مهره‌های سینه‌ای اسکلت استخوانی قفسه سینه را تشکیل می‌دهند که از قلب و ریه‌ها محافظت می‌کنند. حفره شکمی زیر قفسه سینه قرار دارد و بیشتر اندام‌های داخلی را در خود جا می‌دهد. اندام‌های تحتانی و فوقانی از استخوان‌ها، ماهیچه اسکلتی و بافت پیوندی تشکیل شده است که در حرکت بدن نقش داردند. گردن بخشی از آناتومی بدن انسان است که سر را به تنه متصل می‌کند. در این مطلب آناتومی گردن را بررسی می‌کنیم.

بخشی از غدد سیستم اندوکرین بدن را در گردن انسان قرار دارد. رگ‌ها از راه گردن خون را به بافت‌های سر منتقل می‌کنند و بخشی از اعصاب با عبور از گردن به بخش‌های دیگر بدن می‌رسند. به علاوه این بخش مسیری برای عبور هوا و مواد غذایی است. مهره‌های گردنی، ماهیچه‌های اسکلتی و غضروف‌ها ساختارهای مختلف گردن را می‌سازند. دربخش‌های ابتدایی این مطلب از مجله فرادرس توضیح می‌دهیم آناتومی گردن چیست. در ادامه نواحی گردن، مهره‌های گردن، ماهیچه‌های اسکلتی و بافت پیوندی این بخش از بدن را بررسی می‌کنیم. در لنتها پس از مرور اندام‌های داخلی گردن، آناتومی رگ‌ها و اعصاب گردن را آموزش می‌دهیم.

آناتومی گردن چیست؟

گردن مهره‌داران بخشی از اسکلت این جانوران است که سر را به قفسه سینه و تنه متصل می‌کند. این ناحیه بخشی از ستون فقرات است که پیام‌های عصبی اندام‌های محیطی را به دستگاه عصبی مرکزی منتقل می‌کنند. گردن محل عبور رگ‌هایی است که خون سرخرگی را از قلب به مغز و خون سیاهرگی را از مغز به قلب منتقل می‌کنند. بخشی از مری و نای، غدد تیروئید و پاراتیروئید، حنجره و تارهای صوتی در این بخش از آناتومی بدن انسان قرار دارد. مری در حرکت غذا از حلق به اندام‌های حفره شکمی، نای در انتقال اکسیژن از بینی و حلق به ریه‌ها، غده تیروئید در تنظیم متابولیسم بدن، غده پاراتیروئید در تنظیم کلسیم خون، و حنجره و تارهای صوتی در تکلم نقش دارند. در این مطلب از مجله فرادرس ابتدا نواحی آناتومی گردن و در ادامه استخوان‌های این بخش، اندام‌های داخلی، ماهیچه‌ها، تارهای عصبی، رگ‌های خونی و لنفاوی، بافت پیوندی محافظ گردن را توضیح می‌دهیم.

فیلم آموزش آناتومی عمومی بدن انسان در فرادرس

کلیک کنید

نواحی آناتومی گردن

نواحی آناتومی گردن به یک جفت مثلث جلوی گردن و یک جفت مثلث پشت گردن تقسیم می‌شود. ضلع بالایی مثلث جلوی گردن لبه پایینی استخوان فک پایین، ضلع جانبی (خارجی) آن لبه جلویی ماهیچه جناغی، ترقوه‌ای-پستانی و ضلع میانی (داخلی) آن خط فرضی عمودی است که از وسط گردن عبور می‌کند. ماهیچه‌های بالایی و پایینی هیوئید، سرخرگ مشترک کاروتید، سیاهرگ داخلی گردن و اعصاب کرانیال صورت، زبانی-حلقی، واگ، فرعی و زیرزبانی در این بخش از گردن قرار دارند.

مثلث جلوی گردن به ناحیه کاروتید، زیرچانه‌ای، زیرآرواره‌ای و ماهیچه‌ای تقسیم می‌شود. سرخرگ کاروتید مشترک، سیاهرگ داخلی گردن، عصب زیرزبانی و عصب واگ مهم‌ترین ساختارهای ناحیه کاروتید هستند. شکم پشتی ماهیچه دوشکمی ضلع بالا، لبه میانی ماهیچه جناغی-ترقوه‌ای-پستانی ضلع خارجی و شکم بالایی ماهیچه کتفی-لامی ضلع پایینی این ناحیه را می‌سازد. در ناحیه زیرچانه‌ای گره‌های لنفاوی وجود دارد که لنف بافت کف دهان و بخش‌هایی از زبان را تصفیه می‌کند. استخوان هیوئید ضلع بالایی، خط وسط گردن ضلع داخلی و شکم جلویی ماهیچه دوشکمی ضلع خارجی این ناحیه را می‌سازد.

در ناحیه زیرآرواره‌ای بخشی از گره‌های لنفاوی، غدد بزاق و رگ‌های صورت قرار دارد. بدنه فک ضلع بالایی، شکم جلویی ماهیچه دوشکمی ضلع جلویی و شکم پشتی ماهیچه دوشکمی ضلع پشتی این ناحیه را می‌سازد. ناحیه ماهیچه از چهار لبه تشکیل شده و مثلثی نیست. حنجره، غده تیروئید و غدد پاراتیروئید در این ناحیه قرار دارد. استخوان هیوئید ضلع بالایی، خط فرضی وسط گردن ضلع داخلی، شکم بالایی ماهیچه کتفی-لامی بخش بالایی ضلع خارجی و بخش پایینی ماهیچه جناغی-ترقوه‌ای-پستانی بخش پایینی ضلع خارجی را می‌سازد.

لبه پشتی ماهیچه جناغی-ترقوه‌ای-پستانی ضلع بالایی، لبه جلویی ماهیچه ذوزنقه‌ای ضلع پشتی و یک‌سوم میانی استخوان ترقوه ضلع پایینی مثلث پشت گردن را تشکیل می‌دهد. ماهیچه کتفی-لامی مثلث پست گردن را به ناحیه اوسیپیتال و زیرترقوه‌ای تقسیم می‌کند. ناحیه اوسیپیتال بالا و ناحیه زیرترقوه‌ای پایین این ماهیچه قرار دارد. بخش زیادی از ماهیچه‌های گردن در این ناحیه قرار دارند. سیاهرگ گردنی خارجی، سیاهرگ زیرترقوه‌ای، اعصاب کرانیال فرعی و عصب فرنیک از این بخش گردن عبور می‌کنند.

آناتومی مهره های گردن

اسکلت گردن از استخوان مهره‌ها و استخوان هیوئید تشکیل شده است. ۷ مهره گردنی (C1-C7) بین جمجمه و مهره‌های سینه‌ای قرار دارد. تمام مهره‌های ستون فقرات از یک بدنه و قوس تشکیل شده است. قطر بدنه از بخش‌های دیگر بیشتر است و وزن بیشتری تحمل می‌کند. قوس مهره‌ای از زوائد خاری، عرضی، مفصلی، ناحیه پدیکل و ناحیه لامینا تشکیل شده است. بین بدنه و قوس مهر‌ه‌ای، کانال مرکزی ستون فقرات قرار دارد که محل عبور نخاع است. زائده خاری مهره‌های گردن دوشاخه و کانال مرکزی آن‌ها مثلثی است. به علاوه در هر زائده عرضی این مهره‌ها یک حفره برای عبور رگ‌ها و رشته‌های عصبی وجود دارد. به اولین مهره گردن «اطلس» (Atlas) و به دومین مهره «محور» (Axis) گفته می‌شود که آناتومی متفاوتی دارند.

• مهره اطلس: مهره اطلس با استخوان پس ‌سری و دومین مهره گردن مفصل تشکیل می‌دهد. تنه و زائده خاری در این مهره وجود ندارد. این مهره از قوس پشتی و جلویی تشکیل شده است و فورامن مرکزی بین آن‌ها قرار دارد. سطح مفصلی بالایی قوس پشتی در تشکیل مفصل با استخوان اوسیپیتال و سطح پایینی با مهره محوری شرکت می‌کند. سطح مفصلی قوس جلویی با زائده اودونتوئید مهره محوری مفصل تشکیل می‌دهد. اعصاب نخاعی C1 از شیار قوس پشتی این مهره عبور می‌کند.
• مهره محوری: مهم‌ترین تفاوت آناتومی مهره محوری و سایر مهره‌های گردن، زائده اودونتوئید در سطح بالایی تنه است. مفصل این زائده با قوس جلویی اطلس در گردش گردن بدون نیاز به حرکت تنه نقش دارد. سطح مفصلی بالایی این مهره با سطح مفصلی پایینی اطلس و سطح پایینی آن با مهره سوم گردن مفصل تشکیل می‌دهد. تنه این مهره در تشکیل مفصل با تنه سومین مهره گردن شرکت می‌کند و بین آن‌ها دیسک گردن قرار دارد. دیسک گردن بافت غضروفی است که از اصطکاک مهره‌ها حین حرکت جلوگیری و به تحمل وزن بخش‌های بالایی کمک می‌کند.

استخوان هیوئید گردن کجاست؟

هیوئید استخوانی U شکل است که جلوی گردن و هم‌عرض سومین مهره قرار دارد. این استخوان از تنه، دو شاخ بزرگتر و دو شاخ کوچکتر تشکیل شده است. تنه بخش اصلی هیوئید با سطح جلویی برآمده و سطح پشتی فرورفته است. شاخ بزرگ‌تر و کوچک‌تر به سطح جلویی این استخوان متصل است و در جهت پشت گردن قرار دارد. رباط استیلوهیوئید به راس شاخ کوچک‌تر متصل می‌شود. این استخوان با هیچ استخوان دیگری مفصل تشکیل نمی‌دهد و به‌وسیله ماهیچه‌ها و رباط‌های گردن در موقعیت خود نگه داشته می‌شود.

آناتومی عضلات گردن

ماهیچه‌های اسکلتی گردن را می‌توان به چهار گروه ماهیچه‌های زیراوسیپیتال، بالای هیوئید، پایین هیوئید و ماهیچه‌های نردبانی تقسیم کرد. ماهیچه‌های زیراوسیپیتال پشت گردن، ماهیچه‌های بالا و پایین هیوئید جلوی گردن و ماهیچه‌های نردبانی دو طرف جانبی (خارجی) گردن قرار دارند. قبل از بررسی ویژگی‌های هر گروه لازم است بدانیم هر ماهیچه اسکلتی از یک سر «شروع» (Origine) و یک سر «اتصال» (Insertion) تشکیل شده است. سر شروع به استخوانی که در انقباض حرکت نمی‌کند و سر اتصال به استخوانی که در انقباض حرکت می‌کند متصل است.

فیلم آموزش آناتومی اندام فوقانی + مفاهیم کلیدی در فرادرس

کلیک کنید

ماهیچه های پشت گردن

چهار جفت ماهیچه زیر استخوان پس‌سری جمجمه و ناحیه اوسیپیتال گردن قرار دارد که به‌وسیله اعصاب زیراوسیپیتال با سیستم عصبی مرکزی در ارتباط هستند. ماهیچه راست سر پشتی بزرگ، ماهیچه راست سر پشتی کوچک، ماهیچه مورب پایینی سر و ماهیچه مورب بالایی سر در این گروه قرار دارند.

• ماهیچه راست سر پشتی بزرگ: این ماهیچه از زائده خاری مهره محوری شروع و به خط پشت گردنی پایینی استخوان پس‌سری متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه به چرخش و خم‌کردن سر به عقب کمک می‌کند.
• ماهیچه راست سر پشتی کوچک: این ماهیچه کنار ماهیچه راست سر پشتی بزرگ قرار دارد و با بافت پیوندی از سخت شامه پرده مننژ جدا می‌شود. به همین دلیل در ایجاد سردردهای گردنی نقش دارد. این ماهیچه از برآمدگی پشتی مهره اطلس شروع و به خط گردنی پایینی استخوان پس‌سری متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه به خم‌کردن سر به عقب کمک می‌کند.
• ماهیچه مورب پایینی سر: این ماهیچه از زائده خاری مهره محوری شروع و به زائده عرضی مهره C1 متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه به چرخش و به عقب بردن سر کمک می‌کند.
• ماهیچه مورب بالایی سر: این ماهیچه از زائده عرضی مهره اطلس شروع و به استخوان پس‌سری (بین خط گردنی بالایی و پایینی) متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه به خم کردن سر به عقب کمک می‌کند.

ماهیچه‌های نردبانی در دو طرف خارجی گردن قرار دارند و کف مثلث پشت گردن را تشکیل می‌دهند. این ماهیچه‌های کمکی تنفس در خم شدن سر نقش دارند. این ماهیچه‌ها به سه گروه جلویی، میانی و پشتی تقسیم می‌شوند.

• ماهیچه‌های نردبانی جلویی: یک جفت ماهیچه نردبانی جلویی زیر ماهیچه‌های جناغی-ترقوه‌ای-پستانی قرار دارند. این ماهیچه‌ها از زائده عرضی مهره‌های C3-C6 شروع و به برآمدگی نردبانی روی اولین دنده متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه با بالا کشیده شدن دنده می‌شود. انقباض یکی از این ماهیچه‌ها با خم شدن سر به چپ یا راست (سمتی که ماهیچه قرار دارد) و انقباض همزمان آن‌ها با خم شدن سر به سمت جلو همراه است. این ماهیچه‌ها به‌وسیله اعصاب شاخه‌های جلویی اعصاب C5-C6 با سیستم عصبی مرکزی در ارتباط است. اعصاب فرنیک و سیاهرگ زیرترقوه‌ای از جلوی این ماهیچه عبور می‌کند.
• ماهیچه‌های نردبانی میانی: این ماهیچه بلنتدترین و بزرگ‌ترین ماهیچه نردبانی است که از برآمدگی پشت زائده عرضی مهره‌های C2-C7 شروع و به برآمدگی نردبانی اولین دنده متصل می‌شود.انقباض ماهیچه‌های نردبانی میانی دنده اول را بالا می‌کشد و به افزایش حجم قفسه سینه در دم عمیق کمک می‌کند. انقباض یکی از این ماهیچه‌ها با خم شدن سر در جهت ماهیچه همراه است. این ماهیچه‌ها به‌وسیله اعصاب شاخه‌های جلویی اعصاب C3-C8 با سیستم عصبی مرکزی در ارتباط است. شبکه عصبی بازو و سرخرگ زیرترقوه‌ای از بین این ماهیچه و ماهیچه نردبانی جلویی عبور می‌کند.
• ماهیچه‌های نردبانی پشتی: این ماهیچه کوچک‌ترین و عمقی‌ترین ماهیچه نردبانی است که از برآمدگی پشتی زائده عرضی مهره‌های C5-C7 شروع و به دنده دوم متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه‌ها بدنده را بالا می‌کشد و به خم شدن سر در جهت ماهیچه کمک می‌کند. این ماهیچه‌ها به‌وسیله شاخه جلویی اعصاب C6-C8 با سیستم عصبی مرکزی در ارتباط هستند.

ماهیچه های جلوی گردن

چهار جفت ماهیچه بالای و چهار جفت ماهیچه پایین استخوان هیوئید قرار دارد. انقباض ماهیچه‌های بالای هیوئید با بالا رفتن این استخوان همراه است و به بلع غذا کمک می‌کند. ماهیچه‌های استیلوئید، دوشکمی، فکی-لامی و چانه‌ای-لامی در این گروه قرار دارد.

• ماهیچه استیلوئید: این ماهیچه باریک و نواری روی شکم پشتی ماهیچه دوشکمی قرار دارد. ماهیچه استیلوئید از زائده استیلوئید استخوان گیجگاهی شروع و به سطح جانبی هیوئید متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه با بالا و عقب کشیده شدن هیوئید همراه است. این مایچه به‌وسیله عصب صورت با دستگاه عصبی مرکزی در ارتباط است.
• ماهیچه دوشکمی: این ماهیچه از دو شکم تشکیل شده که به‌وسیله یک تاندون به هم متصل می‌شوند. شکم جلویی این ماهیچه از فرورفتگی فک پایین و شکم پشتی آن از زائده ماستوئید استخوان گیجگاهی شروع می‌شود. هر دو شکم به‌‌وسیله تاندون حدواسط به استخوان هیوئید متصل می‌شوند. انقباض این ماهیچه با پایین کشیده شدن فک پایین و بالا کشیده شدن هیوئید همراه است. شکم جلویی این ماهیچه به‌وسیله شاخه‌های اعصاب سه‌قلو و شکم پشتی آن به‌وسیله شاخه‌های اعصاب صورت با سیستم عصبی مرکزی در ارتباط است.
• ماهیچه فکی-لامی: این ماهیچه مستطیلی کف حفره دهان را می‌پوشاند. این ماهیچه از خط فکی-لامی در فک پایین شروع و به استخوان هیوئید متصل می‌شود. انقباض ماهیچه فکی-لامی به بالا کشیده شدن هیوئید و کف دهان کمک می‌کند. این ماهیچه به‌وسیله اعصاب سه‌قلو با سیستم عصبی مرکزی در ارتباط است.
• ماهیچه چانه‌ای-لامی: یک جفت ماهیچه چانه‌ای-لامی دو طرف خط فرضی وسط گردن و زیر ماهیچه‌های فکی-لامی قرار دارند. این ماهیچه از خار چانه‌ای استخوان فک پایین شروع و به هیوئید متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه به پایین کشیدن فک و بالا بردن هیوئید کمک می‌کند. این ماهیچه به‌وسیله عصب زیرزبانی با سیستم عصبی مرکزی در ارتباط است.

چهار جفت ماهیچه‌های پایین هیوئید به دو دسته سطحی و عمقی تقسیم می‌شوند. انقباض این ماهیچه‌ها با پایین کشیده شدن استخوان هیوئید همراه است. ماهیچه‌های کتفی-لامی و جناغی-لامی در سطح قرار دارند. ماهیچه کتفی-لامی از دو شکمی تشکیل شده که با تاندون به هم متصل هستند. شکم بالایی این ماهیچه از هیوئید و شکم پایینی آن از استخوان کتف شروع می‌شود. تاندون حدواسط این دو شکم را به فاسیای عمقی ترقوه متصل می‌کند. ماهیچه جناغی-لامی از استخوان جناغ قفسه سینه شروع و به مفصل استخوان جناغ با ترقوه وصل می‌شود. این ماهیچه ‌ها به‌وسیله شاخه جلویی اعصاب نخاعی C1-C3 با سیستم عصبی مرکزی در ارتباط هستند.

ماهیچه‌های جناغی-تیروئیدی و تیروئید-لامی زیر ماهیچه‌های سطحی قرار دارند. ماهیچه عرض زیادی دارد و زیر ماهیچه جناغی-لامی قرار می‌گیرد. این ماهیچه از منبوریوم استخوان جناغ شروع و به غضروف تیروئید متصل می‌شود. انقباض این ماهیچه با پایین کشیده شدن غضروف تیروئید همراه است. این ماهیچه به‌وسیله شاخه جلویی اعصاب نخاعی C1-C3 با دستگاه عصبی در راتباط است. ماهیچه نواری و کوتاه تیروئید-لامی از غضروف تیروئید شروع و به استخوان هیوئید متصل می‌شود. با انقباض این ماهیچه به پایین کشیده شدن هیوئید کمک می‌کند. اگر هیوئید ثابت باشد، انقباض این ماهیچه با بالا رفتن حنجره همراه است. این ماهیچه به‌وسیله شاخه جلویی اعصاب C1 با سیستم عصبی مرکزی در ارتباط است.

ماهیچه پلاتیسما یا پوستی گردن، آخرین ماهیچه جلوی گردن است که در این مطلب از مجله فرادرس توضیح می‌دهیم. ماهیچه‌های پلاتیسما سطحی‌ترین ماهیچه‌های جلوی گردن هستند که از فاسیای عضلات سینه‌ای و دلتوئید در شانه و بخش بالایی قفسه سینه شروع و به استخوان فک پایین متصل می‌شوند. این ماهیچه‌های زیر پوست جلو و دو طرف گردن قرار دارند.

بافت پیوندی گردن

فاسیا بافت پیوندی داخلی اندام‌ها است که دور ماهیچه‌ها، رگ‌ها و اعصاب بدن را می‌پوشاند. فاسیای گردن علاوه بر محافظت ساختارهای داخلی به تقسیم‌بندی آناتومی گردن کمک می‌کند و به دو بخش سطحی و عمقی تقسیم می‌شود. فاسیای سطحی بین لایه درم پوست و فاسیای عمقی گردن قرار دارد. اعصاب پوست، سیاهرگ‌های سطحی، گره‌های لنفاوی سطحی، بافت چربی و ماهیچه‌های پلاتیسما در این بافت پیوندی قرار دارند.

فاسیای عمقی از «لایه‌های پوشاننده» (Investing Layer)، نایی، مهره‌ای و غلاف کاروتید تشکیل شده است. لایه پوشاننده سطحی‌ترین لایه فاسیای عمقی است که مثل لوله‌ای دور تمام ساختارهای گردن را می‌پوشاند. غلاف ماهیچه ذوزنقه‌ای و جنلغی-ترقوه‌ای-پستانی بخشی از این لایه است. این لوله را می‌توان به بخش‌های بالایی، پایینی، جلویی و عقبی تقسیم کرد. بخش بالایی لایه پوشاننده به برآمدگی خارجی جمجمه و خط پشت گردنی بالایی متصل می‌شود. بخش جلویی به استخوان هیوئید و بخش پشتی به رباط پشت گردنی ستون فقرات متصل است. بخش پایینی لایه پوشاننده به ستون فقرات، زائده آکرومیون کتف، ترقوه و منوبریوم استخوان جناغ متصل می‌شود.

لایه نایی جلوی گردن قرار دارد. بخش بالایی آن به استخولان هیوئید متصل و بخش پایینی آن با پریکاردیوم قلب ادغام می‌شود. این بخش از فاسیای عمقی نای، مری، غده تیروئید و ماهیچه‌های پایین هیوئید را می‌پوشاند. لایه مهره‌ای، ستون فقرات گردن، ماهیچه‌های اطراف مهره‌ها و ماهیچه‌های عمقی پشت گردن را می‌پوشاند. بخش بالایی این لایه به قاعده جمجمه و بخش جلویی آن به زائده‌های عرضی و تنه مهره‌ها متصل می‌شود. بخش پشتی لایه مهره‌ای با رباط پشت گردنی و بخش پایینی آن با فاسیای داخل قفسه سینه ادغام می‌شود. غلاف کاروتید ساختار بافت پیوندی است که دو طرف گردن دور سرخرگ کاروتید مشترک، سیاهرگ‌های گردنی داخلی، عصب واگ و گره‌های لنفاوی گردن می‌پیچد. این لایه از ادغام سه لایه قبلی تشکیل می‌شود. سرخرگ کاروتید در این غلاف به دو شاخه داخلی و خارجی تقسیم می‌شود.