آناتومی مغز انسان – به زبان ساده + شگفتی ها و معرفی کتاب

مغز یکی از اندام‌های سیستم عصبی مرکزی است که در محفظه استخوانی جمجمه قرار دارد. مخ بزرگ‌ترین بخش مغز است که به‌وسیله پرده سه‌لایه‌ای مننژ از جمجمه جدا می‌شود. مخچه، ساقه مغز، تالاموس، هیپوتالاموس، سیستم لیمبیک، غده آمیگدالا و هیپوفیز ساختارهای عصبی دیگر آناتومی مغز هستند که با هماهنگی هم و ارتباط با مخ، شنوایی، بینایی، تعادل، احساس درد، انقباض ماهیچه‌ها، تنفس و بسیاری از اعمال ارادی و غیرارادی دیگر را کنترل می‌کنند. مخ از دو نیمکره چپ و راست و لوب‌های فرونتال (جلویی)، آهیانه (میانی)، اوسیپیتال (پس‌سری) و گیجگاهی (دو طرف سر) تقسیم می‌شود. تالاموس و هیپوتالاموس ساختارهای عصبی زیر قشر مخ هستند که دیواره بطن سوم مغز را می‌سازند.

تالاموس پیام‌های حسی را از ساقه مغز دریافت کرده به لوب‌های مختلف مخ منتقل می‌کند. هیپوتالاموس از هسته‌هایی تشکیل شده است که با ترشح هورمون عملکرد هیپوفیز را کنترل می‌کنند. هیپوفیز غده بسیار کوچکی در فرورفتگی استخوان جمجمه است که از دو لوب تشکیل شده و به‌وسیله دسته‌ای از فیبرهای عصبی به سطح زیری هیپوتالاموس وصل می‌شود. ساقه مغز پایین‌ترین ساختار عصبی مغز است که بین نخاع و این اندام ارتباط برقرار می‌کند و از سه بخش مغز میانی، پل مغزی و بصل‌النخاع تشکیل شده است. مخچه پشت ساقه مغز و زیر لوب پس‌سری مخ قرار دارد که از نیمکره‌های جلویی و پشتی تشکیل شده و مرکز اصلی تنظیم تعادل بدن است. در این مطلب از مجله فرادرس آناتومی مغز شامل ساختارهای عصبی، محافظتی و خونی این اندام را توضیح می‌دهیم.

آناتومی مغز

مغز مرکز اصلی کنترل فعالیت‌های بدن، درک و ادغام اطلاعات حسی، تفکر، یادگیری و حافظه است که در محفظه استخوانی جمجمه قرار دارد. این اندام از مجموعه نورون‌ها و سلول‌های گلیا تشکیل شده است که بخش‌های مختلف مغز را می‌سازند. این بخش‌ها با هماهنگی هم، دریافت پیام و ارسال پاسخ به اندام‌های محیطی فعالیت‌های مختلف بدن از بلند کردن یک مداد برای نوشتن متن تا حل یک مسئله پیچیده ریاضی را کنترل می‌کنند. به طور کلی سازمان‌یافتگی نورون‌های دستگاه عصبی مرکزی (مغز و نخاع) به شکلی است که دو ناحیه سفید و خاکستری در این اندام‌ها ایجاد می‌شود. ماده سفید مغز از رشته‌های عصبی میلین‌دار و ماده خاکستری از جسم سلولی، دندریت‌ها، پایانه آکسون و آکسون‌های کوتاه بدون میلین نورون‌ها تشکیل شده است. ماده خاکستری قشر مخ، قشر مخچه و هسته‌های داخلی مغز را می‌سازد و ماده سفید رابط بین بخش‌های مختلف با هم و نخاع است.

سه دسته فیبر عصبی ماده سفید بین دو نیمکره مغز (رابط | Commissure)، قسمت‌های مختلف هر نیمکره و قشر مخ با ساقه مغز و نخاع ارتباط برقرار می‌کنند. جسم پینه‌ای (بین لوب‌های فرونتال، گیجگاهی و اوسیپیتال دو نیمکره در شیار طولی)، رابط قدامی (بین لوب‌های گیجگاهی، پیازهای بویایی و دو آمیگدالا)، رابط خلفی (بین هسته‌های پری‌تکتال)، فورنیکس (بین هیپوکامپوس دو نیمکره و هیپوتالاموس و جسم پستانی) و رابط هابنولار (بین هسته هابنولار دو نیمکره) دسته‌های فیبر عصبی بین دو نیمکره مغز هستند.

سینگولوم (رابط برجستگی سینگولوم و لوب فرونتال با برجستگی‌های هیپوکامپوس)، فاسیکول قوسی (رابط برجستگی‌های لوب فرونتال با لوب گیجگاهی)، فاسیکول طولی دورسال (رابط هیپوتالاموس با بخش‌هایی از مغز میانی)، مدیال (رابط مغز میانی با اعصاب کرانیال ماهیچه‌های خارجی چشم و هسته نخاعی گردن)، بالایی (رابط لوب‌های گیجگاهی، فرونتال اوسیپیتال) و پایینی (رابط لوب‌های اوسیپیتال و گیجگاهی)، فاسیکول اوسیپوفرونتال (رابط لوب‌های اوسیپیتال و فرونتال) و «فاسیکول خمیده» (Uncinate Fasciculus) (رابط لوب فرونتال و گیجگاهی) دسته‌های فیبر عصبی هستند که بین برجستگی‌ها یا لوب‌های یک نیمکره مخ ارتباط برقرار می‌کنند.

مغز از چهار بخش اصلی مخ، مخچه، دی‌انسفالون و ساقه مغز تقسیم می‌شود. ساختار، عملکرد و مسیرهای ارتباطی این بخش‌ها با هم متفاوت است. مخ  فعالیت‌های ارادی بدن را کنترل می‌کند. دی‌انسفالین وظیفه تنظیم و کنترل احساسات، حواس و برقراری ارتباط بین بخش‌های داخلی مغز را برعهده دارد. مخچه در تنظیم تعادل بدن، هماهنگی حرکات و هماهنگی تکلم نقش دارد و ساقه مغز رابط بین نخاع و بخش‌های بالایی مغز است. این بخش در تنظیم فعالیت‌های غیرارادی و اندام‌های داخلی نقش دارد. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس آناتومی کلی سیستم‌های محافظتی، بخش‌های مختلف مغز و سیستم گردش خونی آن را توضیح می‌دهیم.

آناتومی ساختارهای محافظتی مغز

جمجمه، پرده مننژ، مایع مغزی-نخاعی و سد خونی-مغزی ساختارهایی هستند که از مغز در برابر ضربه و عفونت‌ها محافظت می‌کنند. پرده مننژ غشایی سه‌لایه از بافت پیوندی است که بافت عصبی مغز را از استخوان جمجمه جدا می‌کند و از سه لایه «سخت‌شامه» (DuraMater)، «عنکبوتیه» (Arachnoid Mater) و «نرم‌شامه» (Pia Mater) تشکیل می‌شود.

فیلم آموزش هیستولوژی و پاتولوژی پایه – آناتومی بدن در فرادرس

کلیک کنید

• سخت‌شامه: سخت شامه خارجی‌ترین لایه مننژ با بافت فیبروزی محکم و غیرمنعطف است که از دو لایه تشکیل می‌شود. لایه خارجی سخت‌شامه به استخوان جمجمه متصل شده و لایه داخلی زیر آن قرار دارد. سینوس‌های وردیدی بین این دو لایه محل تجمع خون سیاهرگی جمجمه است که به‌وسیله سیاهرگ زیرگلویی داخلی تخلیه می‌شود. داس مغزی (فالکس سربری | Falx cerebri)، چادرینه مخچه (تنتوریوم سربلی | Tentorium cerebelli)، داس مخچه (فالکی سربلی | Falx cerebelli) و چادرزین (دیافراگم سله | Diaphagma sellae) تاخوردگی‌های لایه داخلی سخت‌شامه هستند و بخش‌های مختلف مغز را از هم جدا می‌کنند. فالکس سربری بین دو نیمکره مخ، تنتوریوم سربلی بین لوب پس‌سری مخ و مخچه، فالکس سربلی بین دو نیمکره مخچه و دیافراگم سله در فرورفتگی استخوان اسفنوئید قرار دارد. رگ‌های خونی و رشته‌های عصبی در این لایه از پرده مننژ وجود دارد.
• عنکبوتیه: عنکبوتیه زیر لایه داخلی سخت‌شامه قرار دارد و به وسیله فضای زیرعنکبوتیه از نرم‌شامه جدا می‌شود. گرانول‌های عنکبوتیه، برآمدگی‌های کوچک این لایه هستند که وارد سخت‌شامه شده و مسیری برای بازگشت مایع مغزی-نخاعی از سینوس‌های وریدی سخت‌شامه به گردش فراهم می‌کنند. این لایه از مننژ دارای رگ‌های خونی و فاقد فیبرهای عصبی است.
• نرم‌شامه: نرم‌شامه داخلی‌ترین لایه مننژ است که سطح تمام شیارها و برجستگی‌های مغز را می‌پوشاند. تعداد زیادی رگ خونی برای تامین بافت عصبی زیری در این لایه نازک وجود دارد. نرم‌شامه به‌وسیله لایه نازکی از زوائد سیتوپلاسمی آستروسیت‌ها از نورون‌های مغز جدا می‌شود.

آناتومی جمجمه

جمجمه محفظه استخوانی است که از بافت عصبی مغز محافظت می‌کند. استخوان‌های فرونتال، آهیانه و اوسیپیتال سقف و بخشی از قاعده جمجمه و استخوان‌های اسفنوئید، اتموئید و گیجگاهی قاعده محفظه جمجمه را می‌سازند. استخوان‌های قاعده‌ای با اولین مهره گردنی، استخوان‌های صورت و آرواره مفصل تشکیل می‌دهند. در استخوان‌های قاعده جمجمه منافذ (فورامن | foramen) و شکاف‌هایی برای خروج اعصاب کرانیال، فیبرهای عصبی و رگ‌ها وجود دارد. فورامن غربالی، کانال بینایی، شکاف بالایی حدقه، «فورامن روتوندوم» (Foramen Rotundum)، فورامن بیضی، مجرای شنوایی داخلی، فورامن جگولار، کانال زبانی-حلقی، فورامن مگنوم، فورامن اسپینوزوم و فورامن لاکروم منافذ قاعده جمجمه هستند.

• فورامن غربالی: این منافذ در صفحه غربالی استخوان اتموئیدی، بین فرورفتگی قدامی جمجمه و حفره بینی قرار دارند. عصب بویایی با عبور از این منافذ وارد پیاز بویایی می‌شود.
• کانال بینایی: این شکاف بین تنه و بال کوچک‌تر استخوان اسفنوئید قرار دارد. عصب بینایی و سرخرگ چشمی از این کانال وارد حدقه می‌شوند.
• شکاف بالایی حدقه: این شکاف بین بال کوچک‌تر (بالا) و بزرگ‌تر (پایین) استخوان اسفنوئید قرار دارد. عصب لاکریمال، عصب فرونتال، سیاهرگ چشمی بالایی، عصب قرقره‌ای، شاخه بالایی عصب حرکتی چشم، عصب نازوسیلیاری، شاخه پایینی عصب حرکتی چشم، عصب دورکننده و یکی از انشعابات سیاهرگ پایینی چشمی با عبور از این شکاف از «سینوس کاورنوس» (Cavernous Sinus) وارد حدقه می‌شوند.
• فورامن روتوندوم: این منفذ در قاعده بال بزرگ‌تر استخوان اسفنوئید قرار دارد. عصب آرواره بالایی با عبور از این منفذ از فرورفتگی میانی جمجمه وارد حفره بین استخوان‌های اسفنوئید، ماگزیلا و پالاتین می‌شود.
• فورامن بیضی: این منفذ پایین‌‌تر از فورامن روتونروم، در قاعده بال بزرگ‌تر اسفنوئید قرار دارد. عصب آرواره پایینی و «سرخرگ مننژی» (Accessory Meningeal Artery) با عبور از این منفذ از جمجمه خارج می‌شوند.

• مجرای شنوایی داخلی: این مجرا در پتروس استخوان گیجگاهی قرار دارد و فرورفتگی خلفی جمجمه را به گوش داخلی وصل می‌کند. اعصاب صورت و دهلیزی-حلزونی از این مجرا عبور می‌کنند.
• فورامن جگولار: این منفذ بین پتروس استخوان گیجگاهی (جلو) و استخوان اوسیپیتال (پشت) قرار دارد. اعصاب زبانی-حلقی، واگ و شاخه کرانیال عصب فرعی از بخش میانی و انشعابات مننژی سرخرگ‌ اوسیپیتال و سرخرگ حلقی از بخش خلفی این فورامن از جمجمه خارج می‌شوند.
• کانال زبانی-حلقی: این کانال در فرورفتگی خلفی استخوان اوسیپیتال قرار دارد و محل خروج عصب زبانی-حلقی است.
• فورامن مگنوم: فورامن مگنوم در استخوان اوسیپیتال قرار دارد و بزرگ‌ترین منفذ جمجمه است. سرخرگ‌های نخاعی راست و چپ، سرخرگ‌های مهره‌ای و سیاهرگ‌های دورال از این فورامن عبور می‌کنند. شاخه نخاعی عصب فرعی از این فورامن وارد جمجمه شده، با شاخه کرانیال این عصب ادغام و از فورامن جگولار خارج می‌شود.

• فورامن اسپینوزوم: این منفذ در فررفتگی میانی جمجمه قرار دارد. سرخرگ و سیاهرگ مننژی میانی، و شاخه مننژی عصب سه‌قلو با عبور از این منفذ وارد مننژ می‌شوند.
• فورامن لاکروم: فورامن لاکرام بین استخوان اسفنوئید، گیجگاهی و اوسیپیتال قرار دارد که با بافت غضروفی پر شده و رگ‌های فرعی کمی از آن عبور می‌کند.

مایع مغزی نخاعی چیست؟

مایع مغزی نخاعی، مایعی شفاف، بی‌رنگ با ترکیبی شبیه پلاسما است که بطن‌های مغز و فضای زیرعنکبوتیه را پر می‌کند. این مایع ضربه‌گیر مغز است و اثر فشار ضربه فیزیکی وارد شده به مغز را کاهش می‌دهد. به علاوه در تامین مواد مورد نیاز متابولیسم سلول‌ها، خارج کردن مواد زائد و محافظت از مغز در برابر پاتوژن‌ها نقش دارد. در مغز یک فرد بزرگسال حدود ۱۵۰ میلی‌لیتر مایع مغزی نخاعی وجود دراد که ۱۲۵ میلی‌لیتر آن در فشای زیرعنکبوتیه و ۲۵ میلی‌لیتر آن در بطن‌ها است. مایع مغزی نخاعی از بطن‌ها به بخش‌های مختلف منتقل شده و در مغز جریان دارد. سلول‌های اپندیمال شبکه کروئیدی مایع مغزی-نخاعی را سنتز و در بطن‌ها ترشح می‌کنند. شبکه کروئیدی مجموعه‌ای مویرگ‌های خونی با نفوذپذیری زیاد، بافت پیوندی سست به نام «تلا کروئیدا» (Tela Choroidea) و سلول‌های اپندیمال است.

بطن های مغز کجاست؟

بطن‌ها چهار حفره‌ به هم مرتبط بین ساختارهای مغزی هستند که از مایع مغزی نخاعی پر شده‌اند. بطن جانبی راست در نیمکره راست مخ و بطن جانبی چپ در نیمکره چپ مخ قرار دارد و به‌وسیله فورامن مونرو با بطن سوم در ارتباط است. بطن سوم بین تالاموس راست و چپ و بطن چهارم بین پل مغزی و مخچه قرار دارد. «کانال مغزی» (Cerebral Aqueduct) رابط بین بطن سوم و چهارم است. بخشی از مایع مغزی نخاعی به‌وسیله کانال مرکزی وارد نخاع و بخش دیگر آن به فضای زیرعنکبوتیه منتقل می‌شود. مایع مغزی نخاعی از گرانول‌های عنکبوتی وارد سینوس‌های وریدی شده و به سیستم گردش خون برمی‌گردد.

سد خونی مغزی

اندوتلیال مویرگ‌های مغزی از بافت پوششی سنگفرشی تشکیل شده است که با «اتصالات محکم» (Tight Junctions) کنار هم قرار گرفته‌اند. اتصالات محکم از انتقال مواد بین سیتوپلاسم سلول‌های اندوتلیال جلوگیری می‌کنند. در نتیجه تنها راه انقتا مواد از خون به آستروسیت‌ها و از آستروسیت‌ها به نورون‌ها است. پری‌سایت‌ها روی غشای پایه رگ قرار دارند و در فواصل منظم قطر مویرگ را می‌پوشاند. آستروسیت‌ها، سلول‌های پشتیبان مغز هستند که زوائد سیتوپلاسمی آن‌ها در فاصله کمی از دیواه مویرگ قرار می‌گیرد. این ساختارها سد خونی مغزی را تشکیل می‌دهند که از ورود پاتوژن‌ها به بافت عصبی مغز جلوگیری می‌کند.

آناتومی مخ

مخ در جمجمه قرار دارد و فاصله بین استخوان‌های فرونتال و اوسیپیتال را پر می‌کند. سطح خارجی یا قشر مخ از ماده خاکستری و بخش‌های داخلی آن از ماده سفید تشکیل شده است. در قشر مخ شیارها (Sulcus) و برجستگی‌های (Gyrus) فراوانی وجود دارد که مساحت سطح این بخش مغز را افزایش می‌دهند. در نتیجه بدون افزایش اندازه کلی مغز، تعداد نورون‌های قشر مخ و قدرت پردازش اطلاعات در مغز افزایش می‌یابد. «برجستگی‌های زاویه‌دار» (Angular Gyrus)، «بروکا« (Broca's Gyrus)، «سینگولات» (Cingulate Gyrus)، «دوکی‌شکل» (Fusiform Gyrus)، «هیپوکامپال» (Hippocampal Gyru) و «لینگوآل» (Lingual Gyrus) شش ناحیه عملکردی مهم در دو نیمکره مخ هستند.

• برجستگی زاویه‌دار: این برجستگی در لوب آهیانه به پردازش محرک‌های شنوایی و بینایی، و درک زبان کمک می‌کند.
• برجستگی بروکا: این برجستگی در لوب فرونتال چپ قرار دارد و نورون‌های حرکتی تکلم را کنترل می‌کند.
• برجستگی سینگولات: این برجستگی کمانی بالای جسم پینه‌ای قرار دارد و بخشی از دستگاه لیمبیک است که در تنظیم احساسات نقش دارد.
• برجستگی دوکی‌شکل: برجستگی دوکی‌شکل در لوب گیجگاهی و اوسیپیتال قرار دارد.
• برجستگی هیپوکامپال: برجستگی هیپوکامپال در سطح داخلی لوب پشیانی و نزدیک هیپوتالاموس قرار دارد.
• برجستگی لینگوآل: برجستگی لینگوآل بین شیار کالکارین و کولترال در لوب اوسیپیتال قرار دارد.

شیار طولی، عمیق‌ترین شیار مخ است که این بخش مغز را به دو نیمکره چپ و راست تقسیم می‌کند. این دو نیمکره به‌وسیله دسته‌ای از نورون‌های میلین‌دار به نام جسم پینه‌ای با هم در ارتباط هستند. جسم پینه‌ای بزرگ‌ترین دسته فیبرهای عصبی در مغز است و از حدود ۲۰۰ میلیون آکسون تشکیل می‌شود. هر نیمکره مغز به چهار ناحیه یا لوب تقسیم می‌شود که پردازش پیام‌های عصبی متفاوت را بر عهده دارند.

• لوب فرونتال در بخش قدامی مخ، زیر استخوان فرونتال جمجمه قرار دارد که بخش خلفی آن به‌وسیله شیار مرکزی از لوب آهیانه و بخش پایینی آن به‌وسیله شیار جانبی از لوب گیجگاهی جدا می‌شود. شیار کولترال در این لوب بین برجستگی‌های دوکی‌‌شکل و هیپوکامپال قرار دارد. لوب فرونتروال دو نیمکره به‌وسیله بخش ابتدایی جسم پینه‌ای با هم در ارتباط هستند.
• لوب آهیانه بخش میانی مخ است که زیر استخوان آهیانه جمجمه قرار دارد. ناحیه قدامی این لوب به‌وسیله شیار مرکزی از لوب فرونتال و بخش خلفی آن به‌وسیله شیار آهیانه-پس‌سری از لوب اوسیپیتال جدا می‌شود.
• لوب گیجگاهی زیر استخوان گیجگاهی جمجمه قرار دارد و به‌وسیله شیار جانبی از لوب فرونتال و آهیانه جدا می‌شود. بخش میانی جسم پینه‌ای بین لوب گیجگاهی دو نیمکره ارتباط برقرار می‌کند.
• لوب اوسیپیتال زیر استخوان پس‌سری جمجمه قرار دارد. شیار آهیانه-اوسیپیتال ناحیه قدامی این لوب را از لوب آهیانه و گیجگاهی جدا می‌کند. بخش خلفی این لوب به‌وسیله تندوریوم مخچه (زائده سخت‌شامه) از مخچه جدا می‌شود. «شیار کالکارین» (Calcarine Sulcus) در این لوب قشر بینایی را به دو بخش تقسیم می‌کند. بخش انتهایی جسم پینه‌ای بین لوب اوسیپیتال دو نیمکره ارتباط برقرار می‌کند.

آناتومی مخچه

مخچه در شکاف خلفی جمجمه، پایین لوب‌های اوسیپیتال و گیجگاهی، هم‌سطح و پشت پل مغزی قرار دارد. این بخش مغز به‌وسیله تنتوریوم مخچه از لوب‌های مخ و به‌وسیله بطن چهارم از پل مغزی جدا می‌شود. دو نیمکره این اندام به‌وسیله کرمینه با هم در ارتباط هستند. قشر مخچه از ماده خاکستری و بخش‌های داخلی از ماده سفید همراه چهار هسته دندانه‌دار، ابولی‌فرم، کروی و راسی تشکیل شده است. شیارهای مخچه این بخش مغز را به سه لوب اصلی تقسیم می‌کند. لوب قدامی دو-سوم بالایی کرمینه و یک‌سوم هر نیمکره مخچه است که به‌وسیله شیار اصلی از لوب خلفی جدا می‌شود. لوب خلفی، پشت لوب قدامی قرار دارد و به‌وسیله شیار خلفی-جانبی از لوب فولیکونودولار جدا می‌شود.

مخچه بر اساس عملکرد به سه بخش سربروسربلوم، اسپینوسربلوم و وستیبولار سربلوم تقسیم می‌شود. سربروسربلوم بزرگ‌ترین ناحیه عملکردی مخچه است و شامل نیمکره‌های جانبی می‌شود. نورون‌های این بخش در برنامه‌ریزی و یادگیری حرکات بدن نقش دارند. این بخش مغز پیام عصبی قشر مخ و هسته‌های پونتین را دریافت کرده به تالاموس و هسته قرمز منتقل می‌کند. اسپینوسربلوم شامل کرمینه و ناحیه میانی نیمکره‌های مخچه می‌شود. این بخش پیام عصبی گیرنده‌های حس موقعیت را دریافت کرده و با اصلاح اشتباهات، حرکات بدن را تنظیم می‌کند. وستیبولار سربلوم شامل لوب فولوکونودال می‌شود و مرکز کنترل تعادل و انعکاس‌های چشم است. این بخش پیام عصبی بخش دهلیزی گوش داخلی را دریافت کرده و به هسته وستیبولار منتقل می‌کند.

آناتومی ساقه مغز

ساقه مغز از قاعده مخ شروع شده و بین نخاع و بخش‌های بالایی مغز ارتباط برقرار می‌کند. این بخش مغز از سه بخش مدولا اوبلگا (نزدیک نخاع)، پنز یا پل مغزی (بخش میانی) و مغز میانی (نزدیک مخ) تشکیل شده که شکل و عملکرد متفاوتی دارند. مدولا اوبلگا ساختاری مخروطی با طول حدود ۳ سانتی‌متر و حداکثر عرض ۲ سانتی‌متر است که قطر آن از سمت مخ به نخاع کاهش می‌یابد. این بخش پل مغزی را به نخاع وصل می‌کند. در سطح قدامی مدولا سه شیار میانی، بطنی-جانبی و خلفی-جانبی، برجستگی‌های هرمی، برجستگی‌های بیضی و پنج عصب کرانیال قرار دارد.

فیلم آموزش آناتومی عمومی بدن انسان در فرادرس

کلیک کنید

برجستگی هرمی بین شیار میانی و بطنی-جانبی قرار دارد. دو برجستگی بیضی در سمت جانبی برجستگی هرمی قرار دارد. عصب دورکننده (CN VI) از مرز بین مدولا و پنز، عصب زیرزبانی (CN XII) از شیار بطنی-جانبی، عصب زبانی-حلقی (IX)، عصب واگ (X) و عصب فرعی (CN XI) از شیار خلفی-جانبی مدولا خارج می‌شود. شیار میانی سطح پشتی مدولا در امتداد شیار میانی سطح پشتی نخاع قرار دارد و زیر بطن چهارم تمام می‌شود. رشته‌های عصبی بالارونده (کلاف عصبی گراسیلیس و کونتوس) در دو طرف شیار میانی سطح پشتی قرار دارند.

پنز بافت عصبی نعلی‌شکل بین مغز میانی و مدولا اوبلانگا است که به‌وسیله بطن چهارم از مخچه جدا می‌شود. فیبرهای عصبی پونتوسربلار (پل مغزی-مخچه) از سطح جلویی پل مغزی عبور کرده و وارد مخچه می‌شود. شیار قاعده‌ای در مرکز این مسیر عصبی، محل عبور سرخرگ قاعده‌ای است. اعصاب سه‌قلو (CNV)، دورکننده، صورت (CN VII) و دهلیزی-حلزونی (CN VIII) از سطح قدامی آن خارج می‌شود.

مغز میانی کوچک‌ترین بخش ساقه مغز است که دو پایک یا «پدانکل» (Peduncles) مخ از بخش قدامی آن عبور کرده و در پل مغزی به هم می‌پیوندند. هر پدانکل از تعداد زیادی مسیر عصبی بین قشر مخ و نخاع تشکیل شده است. تکتوم سطح خلفی مغز میانی است که پشت کانال مایع مغزی نخاعی قرار دارد. «کولیکولوس‌ها» (Colliculus) چهار برآمدگی تکتوم هستند که به‌وسیله شیار ضربدری از هم جدا می‌شوند. هسته‌های بینایی در کولیکوس‌های بالایی و هسته‌های شنوایی در کولیکولوس‌های پایینی قرار دارد. عصب قرقره‌ای (CN IV) از بین کولیکولوس‌های پایینی خارج می‌شود.

آناتومی دی انسفالون

دی‌انسفالون ناحیه عمقی مغز، بالای ساقه مغز و زیر نیمکره‌های مخ است که شامل ساختارهای عصبی تالاموس، اپی‌تالاموس، هیپوتالاموس و ساب‌تالاموس می‌شود. تالاموس ساختار مرکزی دی‌انسفالون است و بقیه ساختارهای این بخش بر اساس موقعیتی که نسبت به تالاموس دارند نام‌گذاری می شوند. اپی‌تالاموس ساختارهای پشت، سابتالاموس ساختارهای زیر و هیپوتالاموس ساختارهای بخش پایینی جلوی تالاموس را تشکیل می‌دهند. در ادامه بخ شاز مطلب آناتومی مغز آناتومی این بخش‌ها را بررسی می‌کنیم.

تالاموس

تالاموس از دو بخش بیضی قرنیه تشکیل شده است که بخشی از دیواره بطن سوم را می‌سازد. این دو بخش از ماده خاکستری تشکیل شده‌اند و هر کدام به‌وسیله ساختاری Y شکل از جنس ماده سفید به نام «تیغه مدولاری داخلی» (Internal Medullary Lamina) به سه بخش قدامی (بین دو بازوی کوچک)، میانی (نزدیک بطن سوم) و جانبی (سمت دیواره جمجمه) تقسیم می‌شوند. تالاموس چپ و راست به‌وسیله «چسبندگی درون‌تالاموسی» (Interthalamic Adhesion) با هم ارتباط برقرار می‌کنند. تالاموس از هسته‌هایی تشکیل شده است که پیام‌های حسی و حرکتی بخش‌های مختلف بدن را دریافت و به نواحی مختلف قشر مخ منتقل می‌کنند.

• هسته‌ قدامی: هسته قدامی (DM) با مسیر عصبی مامیلاری تالامیک (بین اجسام پستانی و هیپوتالاموس)، هیپوتالاموس و برجستگی سینگولات در ارتباط است و در تنظیم احساسات به ساختارهای دیگر دستگاه لیمبیک کمک می‌کند.
• هسته‌های میانی: هسته میانی، دورسومدیال و ونترومدیال در ناحیه میانی هر تالاموس قرار دارد. این هسته‌ها پیام‌های عصبی بویایی، حواس پیکری و احشایی را با احساسات ادغام می‌کنند. دورسومدیال بزرگ‌ترین هسته این بخش و با هسته‌های هیپوتالاموس و قشر پری‌فرونتال در ارتباط است.
• هسته‌های جانبی: هسته‌های ناحیه جانبی تالاموس به دو دسته دورسال (بالایی) و بطنی (پایینی) تقسیم می‌شوند. ناحیه دورسال از هسته‌های دورسومدیال، خلفی و «پولوینار» (Pulvinar) و ناحیه بطنی از هسته‌های قدامی، جانبی و خلفی تشکیل شده است.
  • هسته‌های بطنی: هسته‌های بطنی قدامی و جانبی پیام‌های عصبی را به قشر حرکتی مخ منتقل می‌کنند. به علاوه هسته بطنی جانبی با مخچه و هسته قرمز مغز میانی ارتباط دارد. هسته‌های بطنی خلفی پیام‌های عصبی حسی را به قشر حواس پیکری مخ ارسال می‌کند.
  • هسته‌های دورسال: هسته دورسومدیال پیام عصبی حسی را از آمیگدالا و قشر بویایی بویایی تقویت و به قشر پری‌فرونتال و سیستم لیمبیک منتقل می‌کند. هسته خلفی این ناحیه پیام‌های حسی را ادغام و با عملکرد شناختی همراه می‌کند. هسته پولوینار در پردازش اطلاعات بینایی به قشر بینایی کمک می‌کند.
• «هسته‌های زانویی» (Geniculate Nuclei): دو هسته زانویی میانی و جانبی به بخش خلفی هر تالاموس متصل است. هسته زانویی جانبی پیام‌های عصب بینایی را دریافت و پس از تقویت به قشر بینایی در لوب پس‌سری منتقل می‌کند. هسته زانویی میانی پیام عصب شنوایی را از کولیکولوس شنوایی دریافت و به قشر اصلی شنوایی در لوب گیجگاهی منتقل می‌کند.
• هسته رتیکولار: هسته رتیکولار بخشی از سطح خارجی تالاموس را می‌پوشاند و فعالیت هسته‌های داخلی را تنظیم می‌کند. این هسته پیام عصبی قشر مخ و هسته‌های ناحیه دورسال تالاموس را دریافت کرده اما پیامی به قشر مخ ارسال نمی‌کند.

آناتومی اپی تالاموس

اپی‌تالاموس بخش کوچکی در ناحیه خلفی دی‌انسفالون است و بین دستگاه لیمبیک و بخش‌های دیگر مغز ارتباط برقرار می‌کند. غده پینه‌آل و هابلونا بخش‌های اصلی اپی‌تالاموس هستند. غده پینه‌آل مجموعه‌ای از سلول‌های اندوکرین ترشح‌کننده هورمون ملاتونین و سلول‌های پشتیبان بافت عصبی است که در تنظیم ریتم شبانه‌روزی بدن نقش دارد. این غده به دیواره خلفی بطن سوم متصل است و بالای کولیکولوس‌های بالایی مغز میانی قرار دارد.

آناتومی هیپوتالاموس

هیپوتالاموس زیر بخش قدامی تالاموس قرار دارد و بخش پایینی دیواره‌های بطن سوم را می‌سازد. بخش خلفی این غده با تالاموس بطنی ادغام می‌شود. لامینا ترمینالیس جلوی ساب‌تالاموس، جلوی این غده قرار دارد. مجرای توبرسینروم، اینفاندیبولوم (Infundibulum | ساقه اتصالی هیپوتالاموس به لوب خلفی هیپوفیز) و اجسام پستانی زیر هیپوتلاموس قرار دارند. هیپوتالاموس در جهت قدامی-خلفی به نواحی پری‌اپتیک (پشت لامینا ترمیناتیس)، سوپرااپتیک (بالای کیاسمای بینایی)، توبرال (توبرسینروم، اینفاندیبولوم و نواحی اطراف آن‌ها) و مامیلاری (اجسام مامیلاری و نواحی اطراف آن) تقسیم می‌شود. ناحیه پری‌اپتیک در بخش قدامی هیپوتالاموس بین کیاسمای بینایی (پایین) و رابط قدامی (بالا) قرار دارد. هسته‌های موجود در این نواحی در کنترل سیستم عصبی خودمختار، سیستم اندوکرین، احساسات و تنظیم ریتم شبانه‌روزی بدن نقش دارند. هسته پری‌اپتیک در ناحیه پری‌اپتیک، هسته‌های سوپرااپتیک، قدامی و پریونتیکولار در ناحیه سوپرااپتیک، هسته‌های قوسی، ونترومدیال و دورسومدیال در ناحیه توبرال و هسته‌های مامیلاری و خلفی در ناحیه مامیلاری قرار دارند.

گانگلیون پایه

گانگلیون پایه مجموعه‌ای از ساختارهای نیمکره‌های مخ، دی‌انسفالون و ساقه مغز است. هسته‌ دم‌دار یا «کوآدات» (Caudate)، «پوتامن» (Putamen)، هسته‌ «پالیدوس گلوبوس» (Globus Pallidus) و هسته «اکامبنس یا ونترال استریا» (Nucleus Accumbens or Ventral Striatum) هسته‌های مخ هستند. هسته ساب‌تالامیک ساختار عصبی دی‌انسفالون و توده سیاه یا «سابستنشیا نیگرا» (Substantia Nigra) بخشی از مغز میانی است. گانگلیون پایه یکی از اجزای زنجیره‌ای است که فعالیت‌های حرکتی ارادی بدن را کنترل می‌کند. با وجود اینکه هسته‌های گانلیای پایه از نظر فیزیکی جدا هستند، مسیرهای عصبی فراوان آن‌ها را به یک سیستم عملکردی واحد تبدیل می‌کند. این هسته‌ها پیام عصبی را از بخش‌های مختلف قشر مخ دریافت کرده و پس از پردازش به تالاموس منتقل می‌کند. این پیام از تالاموس به قشر مخ یا ساقه مغز منتقل خواهد شد.

• کوآدات: جفت هسته کوآدات ساختار عصبی C شکلی هستند که جلوی تالاموس قرار دارند و بخشی از دیواره جانبی بطن‌های نیمکره‌های مغز را تشکیل می‌دهند.
• پوتامن: هسته پوتامن در کپسول مشترک با هسته کوآدات قرار دارد و دسته از فیبرهای عصبی میلین‌دار به نام لامینای میانی مغز از هم جدا می‌شوند. وظیفه اصلی پوتامن تنظیم فعالیت‌های حرکتیو انواع یادگیری است.
• پالیدوس گلوبوس: پالیدوس در کنار پوتامن قرار دارد و از نورون‌های گابانرژیکی تشکیل شده که به طور نامنظم و خودبه‌خودی تحریک می شوند. هر هسته پالیدوس به‌وسیله لامینای میانی مغز به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم می‌شود و پشت هیپوتالاموس قرار دارد.
• ساب‌تالامیک: ساب‌تالامیک زیر هسته‌های پالیدوس گلوبوس، زیر غده تالاموس و پشت توده سیاه قرار دارد. این هسته از رشته‌های آوران و وابران تحریکی با انتقال‌دهنده عصبی گلوتامات تشکیل شده است. ساب‌تالامیک پیام عصبی قشر حرکتی اصلی، قشر پری‌فرونتال و قشر سینگولت قدامی را دریافت می‌کند.
• توده سیاه: این هسته کوچک حرکتی در بخش قدامی مغز میانی قرار دارد. توده سیاه از دو بخش پارس کامپکتا و پارس رتیکولا تقسیم می‌شود. نورون‌های پارس کامپکتا حاوی ملانین است که رنگ این بافت عصبی را از سایر بخش‌های مغز متمایز می‌کند. نورون‌های خروجی این هسته، با آزاد کردن دوپامین هسته‌های کوآدات و پوتامن را تحریک می‌کنند.

آناتومی آمیگدالا

آمیگدالا مجموعه‌ای از هسته‌ها است که در بخش‌های عمقی لوب گیجگاهی، کنار هیپوکامپ و شاخ پایینی بطن جانبی قرار دارد. ۱۳ هسته در آمیگدالا وجود دارد که با هسته‌های تالاموس، هیپوتالاموس و ساقه مغز در ارتباط هستند. هسته‌های بازولترال آمیگدالا از نظر عملکردی بخشی از دستگاه لیمبیک هستند و با نواحی حسی قشر شنوایی، بینایی و حواس پیکری ارتباط متقابل دارند. فیبرهای عصبی خروجی از آمیگدالا وارد هسته دورسومدیال تالاموس، «هسته مینارت» (Meynart) و هسته اکامبنس می‌شود. هسته‌های کورتیکومدیال کوچک‌تر از هسته‌های دورسومدیال و از نظر عملکردی بخشی از سیستم بویایی هستند. فیبرهای عصبی خروجی از هسته‌های کورتیکومدیال پیام عصبی را به هسته ونترومدیال هیپوتالاموس منتقل می‌کند. هسته‌های سنترومدیال پیام عصبی هسته‌های دورسومدیال، کوتیکومدیال و هسته‌های ساقه مغز را دریافت می‌کنند.

هیپوفیز

هیپوفیز در فرورفتگی کوچک استخوان اسفنوئید قرار دارد و دیافراگم سله سطح بالایی آن را می‌پوشاند. لوب قدامی این غده از بافت اندوکرین و لوب خلفی آن از بافت عصبی تشکیل شده است. لایه‌ای از بافت پوششی دو لوب را از هم جدا و اینفاندیبولوم این غده را به هیپوتالاموس وصل می‌کند.

آناتومی رگ های مغز

مغز اندامی است که برای انجام فعالیت‌های خود به میزان زیادی اکسیژن نیاز دارد و در حالت استراحت حدود یک‌پنجم کل اکسیژن بدن را مصرف می‌کند. سرخرگ‌های کاروتید داخلی و مهره‌ای با عبور از گردن وارد جمجمه شده و خون مورد نیاز مغز را تامین می‌کند. از به هم پیوستن انشعابات انتهایی این سرخرگ‌ها «حلقه ویلیس» (Willis Circle) تشکیل می‌شود. انشعابات حلقه ویلیس خون بیشتر قسمت‌های مخ و انشعابات کوچک‌تر سرخرگ نخاعی خون سایر بخش‌های مغز را تامین می‌کند.

• سرخرگ کاروتید داخلی: سرخرگ کاروتید داخلی از محل دو شاخه شدن سرخرگ کاروتید مشترک و هم‌سطح چهارمین مهره گردنی (C4) شروع شده و از کانال کاروتید در استخوان گیجگاهی وارد جمجمه می‌شود. سرخرگ‌ چشمی، «سرخرگ ارتباطی خلفی» (Posterior Communicating Artery)، سرخرگ کروئیدی قدامی و سرخرگ مغزی قدامی انشعابات سرخرگ کاروتید هستند که بخش دورسال سینوس کاورنوس از هم جدا می‌شوند. سرخرگ چشمی خون مورد نیاز حدقه، سرخرگ کوروئید قدامی خون مورد نیاز مراکز کنترل حرکت و بینای و سرخرگ مغزی قدامی، خون مورد نیاز بخش‌هایی از مخ را تامین کرده و سرخرگ ارتباطی خلفی شاخه‌ای است که در تشکیل حلقه ویلیس شرکت می‌کند. سرخرگ مغزی میانی، شاخه اصلی کاروتید داخلی پس از انشعابات است که به بخش جانبی مخ خونرسانی می‌کند.
• سرخرگ مهره‌ای: سرخرگ‌های مهره‌ای راست و چپ از انشعاب سرخرگ‌های زیرترقوه‌ای ایجاد شده و در فورامن‌های انتقالی پشت گردن به سمت جمجمه حرکت می‌کنند. این سرخرگ‌ها از فورامن مگنوم وارد جمجمه شده و به شاخه‌های مننژی، سرخرگ‌های نخاعی قدامی و خلفی، و سرخرگ پایینی-خلفی مخچه تقسیم می‌شوند. سرخرگ مننژی خون مورد نیاز لایه داخلی سخت‌شامه، سرخرگ‌های قدامی و خلفی نخاعی خون مورد نیاز طناب عصبی و سرخرگ پایینی-خلفی مخچه خون مورد نیاز مخچه را تامین می‌کند. بعد از جدا شدن این انشعابات، سرخرگ‌های نخاعی راست و چپ با هم ادغام شده و سرخرگ قاعده‌ای تشکیل می‌شود. انشعاب سرخرگ قاعده‌ای بخشی از خون مورد نیاز پنز و مخچه را تامین می‌کند. سرخرگ قاعده‌ای در انتها به دو شاخه سرخرگ‌های خلفی مغز تقسیم می‌شود.
• حلقه سرخرگی ویلیس: حلقه سرخرگی ویلیس از اتصال سرخرگ‌های مغزی قدامی، سرخرگ مغزی میانی و سرخرگ‌های مغزی خلفی تشکیل می‌شود. سرخرگ ارتباطی قدامی در این حلقه دو سرخرگ مغزی قدامی را به هم و سرخرگ ارتباطی خلفی، سرخرگ کاروتید داخلی را به سرخرگ مغزی پشتی وصل می‌کند.

سیاهرگ های مغز

جریان سیاهرگی مغز از سینوس‌های دورال و رگ‌های کوچک تشکیل شده است. سیاهرگ‌های کوچک بخش‌های مختلف مغز از عنکبوتیه و لایه داخلی سخت‌شامه عبور کرده و خون کم‌اکسیژن را به سینوس‌های وریدی دورال تخلیه می‌کنند. سینوس‌های وردیدی دورال، کانال‌های بین دو لایه سخت‌شامه هستند که خون تمام آن‌ها به‌وسیله سیاهرگ گردنی داخلی از جمجمه خارج می‌شود. سینوس‌های دورال از یک لایه بافت اندوتلیال تشکیل می‌شود و برخلاف سیاهرگ‌های سایر بخش‌های بدن ماهیچه صاف و دریچه‌های سیاهرگی در دیواره آن‌ها وجود ندارد. خون سینوس‌های سیاهرگی پس از ورود به سیاهرگ گردنی داخلی وارد سیاهرگ‌های برونشیو سفالیک (ریه‌ای-مغزی) شده و در نهایت به‌وسیله بزرگ‌سیاهرگ بالایی در دهلیز راست قبل تخلیه می‌شود. سیاهرگ‌های بالایی و پایینی، سیاهرگ‌های مغزی میانی-سطحی، سیاهرگ‌های بزرگ مغز، سیاهرگ‌های مغزی داخلی و سیاهرگ‌های بالایی و پایینی مخچه‌ای، رگ‌های اصلی جریان سیاهرگی مغز هستند که خون آن‌ها به سینوس‌های ساژیتال بالایی و پایینی، سینوس انتقالی، سینوس سیگموئیدی، سینوس اسفنوپریتال، سینوس‌های پتروسال بالایی و پایینی، سینوس اوسیپیتال و سینوس رکتوس تخلیه می‌شود.

حقایق شگفت انگیز مغز انسان

مغز پیچیده‌ترین اندام بدن با بیش از ۸۰ میلیارد سلول عصبی است که حدود ۶۰٪ وزن آن از چربی تشکیل می‌شود. مغز انسان می‌تواند ۵ تا ۱۰ دقیقه بدون اکسیژن، دو روز بدون آب، ۱۱ روز بدون خواب و ۲۰ روز بدون غذا به فعالیت‌های خود ادامه دهد. میلیاردها اتصالی که بین نورون‌های این اندام وجود دارد، ظرفیت نامحدودی برای ذخیره اطلاعات در مغز ایجاد می‌کند. به طور معمول مغز انسان ظرفیت ذخیره ۲٫۵ میلیون گیگا بایت اطلاعات را دارد. مغز انسان توانایی تولید جریان الکتریکی ۲۳ ولتی، معادل توان الکتریکی لازم برای روشن شدن یک لامپ را دارد.

مغز پیام عصبی درد را از اندام‌های مختلف دریافت و پردازش می‌کند، اما مثل دست یا چشم شما درد را احساس نمی‌کند. سرعت انتقال پیام در نورون‌های مغز ۴۰۰ کلیومتر بر ساعت است. مغز مثل موجودی وراج است که روزانه حداقل ۷۰۰۰۰ فکر برای ما می‌سازد. مطالعات نشان می‌دهد مغز مردان ۱۰٪ از مغز زنان بزرگ‌تر است. اما بزرگتر بودن مغز تفاوتی بین هوش مردان و زنان ایجاد نمی‌کند. به علاوه پردازش درد در مغز زنان و مردان تفاوت دارد. برای مثال زنان نسبت به درد حساسیت بیشتری دارند.

مغز هر انسان مثل اثر انگشت او منحصر به فرد است. اتفاقاتی که در زندگی تجریه کرده‌اید، مهارت‌هایی که آموخته‌اید و ژن‌های شما اتصالات بین نورونی و شکل‌گیری بخش‌های مختلف مغز شما را تغییر می‌دهد. به همین دلیل مغز هیچ دو انسانی کاملا شبیه نیست. قشر مخ که مرکز تصمیم‌گیری و آنالیز عواقب طولانی‌مدت تصمیم‌ها است در ۲۵ سالگی کامل می‌شود. پس شاید لازم نیست خود را بخاطر تصمیمات اشتباه نوجوانی سرزنش کنید. در هر بار یادآوری یک خاطره مغز دوباره آن خاطره را بازسازی می‌کند. به همین دلیل هر بار ممکن است بخشی از جزئیات خاطره تغییر کند. با وجود این تغییرات جزئی، با هر بار یادآوری خاطره یک مسیر عصبی جدید در مغز تشکیل شده و خاطره را مغز تقویت می‌کند.

کتاب هایی درباره مغز انسان

یادگیری آناتومی و عملکرد مغز برای دانشجویان بسیاری از رشته‌های تخصصی الزامی است و آشنایی با کتاب‌های مرجع مختلف در این زمینه به آن‌ها کمک فراوانی می‌کند. اما آشنایی با ساختار و عملکرد‌های پیچیده این اندام ممکن است برای هر فردی جذاب باشد. به همین دلیل در این بخش از مجله فرادرس تعدادی از کتاب‌های تخصصی و عمومی برای یادگیری آناتومی مغز و آشنایی با فعالیت‌های آن را معرفی می‌کنیم.

فیلم مجموعه آموزش علوم پزشکی – از دروس دانشگاهی تا کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

اطلس نوروآناتومی

کتاب اطلس نوروآناتومی نوشته دکتر «دوان هانس» (Duane E. Haines) آناتومی سیستم عصبی را همراه با ارتباط بالینی آن‌ها توضیح می‌دهد. تصاویر رنگی این کتاب از برش عرضی بخش‌های مختلف سیستم عصبی مرکزی، متن روان، سوالات پایانی هر فصل و منابع تکمیلی آنلاین این کتاب، به درک بهتر آناتومی پیچیده مغز کمک می‌کند. این کتاب در ۱۲ فصل ویژگی‌ها ظاهری و ساختارهای داخلی بخش‌های مختلف سیستم عصبی مرکزی، اعصاب کرانیال، مننژ، بطن‌ها، سیترن‌های نرم‌شامه و خونریزی مرتبط با آن‌ها، مسیرهای عصبی و سیستم عصبی خودمختار، سندروم‌های دستگاه عصبی مرکزی و بیماری‌های هر بخش را بررسی می‌کند.

آناتومی مغز انسان Nolte's

کتاب آناتومی مغز انسان Nolte's در ۲۵ فصل آناتومی مغز و نخاع را توضیح می‌دهد. این کتاب با معرفی کلی سیستم عصبی مرکزی و محیطی شروع شده و در فصل‌های بعدی تکامل سیستم عصبی، آناتومی خارجی مغز، ساختار پرده مننژ در مغز و نخاع، بطن‌ها و مایع مغزی نخاعی، رگ‌های خونی مغز، انتقال جریان الکتریکی بین نورون‌ها، سیناپس نورون‌ها، گیرنده‌های حسی و سیستم عصبی محیطی، آناتومی نخاع، هسته‌های مغز، اعصاب کرانیال، اندام‌های حواس ویژه و شکل‌گیری ارتباط بین بخش‌های مختلف سیستم عصبی را بررسی می‌کند.

نوروآناتومی بالینی

کتاب نوروآناتومی بالینی دکتر «استفان واکسمن» (Stephen Waxman) راهنمای کاملی برای یادگیری آناتومی سیستم عصبی و اختلالات بالینی آن است. در این کتاب علاوه بر اصول پایه، آناتومی بخش‌های مختلف و اختلال‌های سیستم عصبی، روش‌های تشخیص بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی در سه بخش تصویربرداری‌های مغز، تست‌های الکتریکی و تست مایع مغزی نخاعی توضیح داده شده است. بررسی نمونه‌های موردی بیماران با استفاده از تصاویر CT اسکن و MRI یکی از ویژگی‌هایی است که این کتاب را به یک منبع کاربردی برای تدریس و یادگیری رابطه ساختارهای آناتومیک با اختلال‌های مغز تبدیل می‌کند.

کتاب مغز انسان

«کتاب مغز انسان» (The Human Brain Book) نوشته دکتر «ریتا کاتر» (Rita Carter) فرایندهای پیچیده مغز مثل نحوه انتقال پیام، ذخیره و یادآوری خاطرات و درک احساسات را با بیانی ساده توضیح می‌دهد. نویسنده در این کتاب با استفاده از تصاویر شماتیک و اسکن‌های مغز، بیش از ۵۰ بیماری و اختلال مغز از سکته تا شیزوفرنی را بررسی می‌کند. این کتاب منبع تصویری کاملی برای دانشجویان و کارکنان مراکز درمانی است.

کتاب رنگ آمیزی نورو آناتومی

استفاده از کتاب‌های رنگ‌آمیزی آناتومی یکی از روش‌هایی است که به تثبیت اطلاعات قبلی و یادگیری آسان بخش‌های مختلف یک اندام کمک می‌کند. این کتاب‌ها علاوه بر دانشجویان رشته‌های تخصصی برای افراد علاقه‌مند به آشنایی با آناتومی مغز بسیار مفید است.

کتاب مغز چگونه کار می کند

کتاب «مغز چونه کار می‌کند» یک راهنمای تصویری برای آشنایی با نحوه عملکرد و آناتومی مغز است. نویسنده در این کتاب با به کارگیری نتایج آخرین (تا سال ۲۰۲۰) تحقیقات نوروساینس و استفاده از تصاویر فراوان عملکرد مغز را با بیانی ساده و قابل فهم برای عموم توضیح می‌دهد. در مقدمه این کتاب با آناتومی و بخش‌های مختلف مغز آشنا می‌شویم. در بخش بعدی کتاب، نویسنده چگونگی فعالیت بی‌وقفه مغز برای تنظیم عملکردهای مختلف و نحوه دریافت اطلاعات بینایی، شنوایی، بویایی، مزه و حس لمس را توضیح می‌دهد. کتاب با فصل‌هایی در مورد حافظه و یادگیری، خودآگاهی و خصوصیات فردی و، احساسات و برقراری ارتباط ادامه پیدا می‌کند. فصل آخر کتاب به اختلال‌های ایجاد شده در اثر آسیب‌های فیزیکی و اختلال‌های روان و عملکرد مغز اختصاص داده شده است.

جمع‌بندی آناتومی مغز انسان

در این مطلب از مجله فرادرس توضیح دادیم که مغز از مخ، مخچه، تالاموس، هیپوتالاموس، ساقه مغز، آمیگدالا و هیپوفیز تشکیل شده است که با هماهنگی هم فعالیت‌های ارادی و غیرارادی بدن را کنترل می‌کنند. در ادامه جزئیات آناتومی هر یک از این بخش‌ها را به همراه رگ‌های مغز بررسی کردیم. به‌طور خلاصه مخ به دو نیمکره و چهار لوب فرونتال، آهیانه، پس‌سری و گیجگاهی تقسیم می‌شود که به‌وسیله فیبرهای عصبی میلین‌دار با هم در ارتباط هستند. تالاموس، هیپوتالاموس، ساقه مغز و آمیگدالا ساختارهای عمقی زیر قشر مخ هستند که پیام عصبی اندام‌های محیطی را دریافت و به مخ منتقل می‌کنند. هر یک از این ساختارها از هسته‌هایی تشکیل شده‌اند که محل تجمع جسم سلولی نورون‌ها و سیناپس فیبرهای عصبی انتقال پیام است. همچنین توضیح دادیم که سرخرگ‌های مغزی انشعاب سرخرگ‌های کاروتید داخلی و مهره‌ای هستند که از اتصال شاخه‌های انتهایی آن‌ها حلقه ویلیس برای تامین خون بخش‌های مختلف مغز، ایجاد می‌شود. خون سیاهرگ‌های کوچک مغز به سینوس‌های وریدی بین دو لایه سخت‌شامه تخلیه شده و به‌وسیله سیاهرگ گردنی داخلی از جمجمه خارج می‌شود.