آزار جنسی در محیط کار چیست؟ — مصادیق و نحوه برخورد

اگر در محل کار خود مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اید، تهدید به سوءاستفاده شده‌اید یا احساس می‌کنید کسی شما را مدام زیر نظر دارد، در واقع قربانی آزار و اذیت در محل کار هستید. هنگامی‌که آزارگر انگیزه جنسی نیز داشته باشد، به آن آزار و اذیت جنسی می‌گویند. در برخی موارد، آزار جنسی آشکار است. پیشنهاد رابطه جنسی در ازای ترفیع، نمونه‌ای از آزار و اذیت جنسی آشکار در محیط کار است. اما وقتی بحث جوک‌های جنسی، نظرات توهین‌آمیز و عشوه‌گری به میان می‌آید، موضوع پیچیده‌تر می‌شود. در این مطلب، آزار جنسی در محیط کار و فضای آموزشی را توضیح می‌دهیم و راه‌های مقابله با آن را برای قربانی، شاهد آزار جنسی و کسب‌وکارها بیان می‌کنیم.

آزار و اذیت جنسی در محل کار چیست ؟

براساس تعریف «کمیسیون فرصت‌های شغلی برابر» (Equal Employment Opportunity Commission | EEOC)‌، آزار جنسی شامل پیشروی ناخواسته در مسائل جنسی، پیشنهاد رابطه یک‌طرفه، توجه جنسی و سایر آزار و اذیت‌های رفتاری و کلامی با ماهیت جنسی در محل کار یا تحصیل است. این نوع آزار و اذیت همواره متوجه رفتار خاص یا فرد خاصی نیست.

ناگفته نماند که در حوزه آزار و اذیت جنسی، مواردی نظیر مسخره کردن یا نظرات توهین‌آمیز به طور رسمی مطرح نشده است، اما این رفتارها ناراحت‌کننده هستند و تأثیر منفی روی افراد و اقشار مختلف در محیط کاری می‌گذارند. همچنین، بعضی وقت‌ها ممکن است این نظرات در دسته آزار جنسی قرار نگیرند، ولی در دسته دیگری با عنوان جهت‌گیری، توهین یا آزار جنسیتی قرار بگیرند. برای مثال، در محل کار، مطرح کردن مواردی به صورت عمومی مانند: «زنان در یک کار معین خوب نیستند» یا «مردان همواره در مواردی معین رفتار بخصوصی را بروز می‌دهند»، نمونه‌ای از توهین‌ها یا آزارهای جنسیتی هستند.

مصادیق آزار جنسی در محیط کار

اذیت و آزار جنسی در شرایط مختلفی صورت می‌گیرد. آزارگر ممکن است از هر جنسیتی باشد و هر گونه رابطه‌ای با قربانی داشته باشد. برای مثال مدیر مستقیم، سرپرست غیرمستقیم، همکار، معلم، هم‌گروهی یا هم‌کلاسی ممکن است نقش آزارگر به خود بگیرند.

شکل‌های مختلف آزار و اذیت جنسی شامل فهرست زیر است، هر چند این فهرست را نمی‌توان کامل دانست.

• پیشنهاد مستقیم یا آشکارا به برقراری رابطه جنسی در ازای ترفیع
• تجاوز جنسی
• درخواست رابطه جنسی
• آزار جنسی کلامی، نظیر تعریف کردن لطیفه‌ای با مضمون جنسی یا جهت‌گیری جنسی توسط فرد آزارگر
• لمس و تماس فیزیکی فرد برخلاف میل او
• مطرح کردن مسائل جنسی و ادامه دادن آن برخلاف میل قربانی
• بحث درباره رابطه، داستان و فانتزی‌های جنسی در محیط کار، مدرسه و سایر محیط‌های نامناسب برای این کار
• تحت فشار قرار دادن فرد برای برقراری رابطه جنسی
• نشان دادن اندام‌ها یا انجام اعمال جنسی بر روی خود
• نمایش عکس، ایمیل و پیام‌های متنی با مضمون جنسی
• خیره شدن به قربانی
• نمایش ژست‌ها و حرکات بدنی با مضمون جنسی
• سؤال کردن درباره زندگی جنسی شخص
• اظهارنظر در مورد بدن، لباس و ظاهر قربانی
• شوخی کردن با گرایشات جنسی و تغییر جنسیت
• نسبت دادن القاب جنسیتی
• محدود کردن دامنه حرکت قربانی مانند خم شدن روی میز قربانی یا مسدود کردن راه وی هنگام حرکت

ممکن است عده‌ای برخی از رفتارها و شوخی‌های جنسی را به عنوان فرهنگ محل کار خود در نظر بگیرند؛ درحالی‌که همچنان آزار جنسی تلقی می‌شوند. آزار و اذیت جنسی، حداقل یکی از سه ویژگی زیر را دارد.

• دارای ماهیت جنسی است.
• بدون رضایت و میل طرف مقابل انجام می‌گیرد.
• محیطی ترسناک، خصمانه، تحقیرآمیز و توهین‌آمیز برای قربانی ایجاد می‌کند و حیثیت او را زیر پا می‌گذارد.

آزار جنسی به طور معمول متوجه یک فرد است، اما همیشه به این صورت نیست. گاهی فرهنگ آزار جنسی در محیط کار وجود دارد و به طور خاص یک نفر را هدف قرار نمی‌دهد. برای مثال اشتراک‌گذاری تصاویر جنسی در محیط کار، فقط متوجه یک نفر خاص نیست؛ ولی با ایجاد فضای آزار جنسی، به عده زیادی آسیب میرساند. در این شرایط، هر کسی می‌تواند از آزار جنسی شکایت کند.

نکته: میزان مشارکت ناخواسته خود را در آزار و اذیت در محیط کار یا فضای آموزشی تحلیل کنید. برای مثال، در محیط کار ممکن است اظهارنظرهایی صورت بگیرد که مناسب آن شرایط نباشد. در چنین مواقعی، شخص باید تحلیل درستی از رفتار خود داشته باشد، چراکه ممکن است به شکلی ناخواسته به توسعه این فضا کمک کرده باشد.

تفاوت آزار جنسی و تجاوز جنسی

مفهوم «آزار جنسی» (Sexual Harassment) بسیار گسترده‌تر از «تجاوز جنسی» (Sexual Assault) است و شامل هر نوع توجه، تماس و کلام جنسی ناخواسته است. همان‌طور که قبلاً نیز توضیح دادیم، نظرات توهین‌آمیز جنسی یا اظهارنظر درباره ظاهر فرد نیز جزو آزار جنسی به حساب می‌آیند. تجاوز جنسی، تماس یا رفتار جنسی است که غالباً به صورت فیزیکی و بدون رضایت قربانی رخ می‌دهد. در بسیاری از موارد، آزار جنسی، جرم کیفری به شمار نمی‌آید، درحالی‌که تجاوز جنسی، مجازات کیفری به همراه دارد.

تجاوز جنسی شامل موارد زیر است:

• دخول به بدن قربانی که به عنوان تجاوز به عنف شناخته می‌شود.
• تلاش برای تجاوز به عنف
• اجبار قربانی به انجام اعمال جنسی مانند بوسیدن، رابطه جنسی دهانی یا دخول
• نوازش یا تماس جنسی بدون رضایت دوطرفه

«سوء‌رفتار جنسی» (Sexual Misconduct) از نظر قانونی جایی ثبت نشده و فقط توسط برخی از شرکت‌ها تعریف شده است. به عنوان مثال، شرکت‌ها روابط جنسی بین همکاران یا بین کارمند و رئیس را ممنوع می‌کنند، حتی اگر این رابطه با رضایت همراه باشد. گاهی آزار جنسی منجر به تجاوز جنسی می‌شود. برای مثال اگر قربانی توسط همکار خود وادار به بوسیدن یا لمس او شود، در این مورد آزار و تجاوز جنسی هر دو با هم رخ داده است.

آثار آزار جنسی در محیط کار

پس از تجربه آزار جنسی ممکن است قربانی درگیر مسائل عاطفی، جسمی و روانی شود.

در ادامه، این موارد را به صورت جداگانه مطرح می‌کنیم.

اثرات عاطفی

• احساس ترس
• احساس حقارت و شرم
• احساس گناه
• احساس خشم
• احساس خیانت
• از دست دادن اعتماد‌به‌نفس و عزت‌نفس
• کناره‌گیری از موقعیت‌های اجتماعی و انزوا
• از دست دادن کنترل

اثرات روانی

• اضطراب
• افسردگی
• «حملات پنیک» (Panic Attacks) — این حملات شامل یک دوره ترس شدید است و در زمانی که هیچ خطری وجود ندارد، واکنش‌های فیزیکی شدیدی مانند از دست دادن کنترل، احساس حمله قلبی و احساس مرگ در فرد بروز می‌کند.
• از دست دادن انگیزه و کارایی
• مشکل در تمرکز کردن
• افکار خودکشی
• سوءمصرف مواد مخدر
• اختلال استرس پس از حادثه — علائم این اختلال، ظرف یک ماه تا چند سال پس از بروز حادثه آغاز می‌شود و شامل یادآوری مکرر حادثه، اجتناب از یادآوری حادثه، احساسات منفی مانند ترس و ناامیدی و علائمی مانند عدم تمرکز، اختلال در خواب و انجام رفتارهای خطرناک مانند نوشیدن زیاد الکل و رانندگی با سرعت بالا است.

اثرات فیزیکی

• افزایش سطح استرس
• سردرد
• خستگی
• اختلالات در خواب
• اختلال در غذا خوردن

باورهای غلط در مورد آزار جنسی در محیط کار

در ادامه این مطلب، به تعدادی از باورهای غلط در مورد آزار جنسی اشاره کرده‌ایم.

•  آزارگر و قربانی نمی‌توانند از یک جنسیت باشند: این باور اشتباه است و هیچ الزامی وجود ندارد که قربانی و آزارگر از دو جنس مخالف باشند. زنان ممکن است زنان را آزار دهند و در مورد مردان نیز این موضوع صدق می‌کند.
•  مردان مورد آزار جنسی واقع نمی‌شوند: برخی ممکن است این تصور را داشته باشند که زنان همواره قربانیان آزار جنسی هستند. آمارها نشان می‌دهد زنان بیشتر از مردان مورد آزار جنسی واقع می‌شوند، ولی واقعیت این است که هر کسی می‌تواند قربانی باشد.
• کسی که مورد آزار و اذیت مستقیم قرار نگرفته است، قربانی آزار جنسی نیست: حتی اگر به طور مستقیم مورد آزار و اذیت جنسی قرار نگرفته‌اید، به دلیل شرایط خصمانه محیط کار می‌توانید از آزار جنسی شکایت کنید. در این حالت، آزار و اذیت بسیار گسترده و فضا به‌شدت توهین‌آمیز است. برای مثال اظهارنظرهای تحقیرآمیز به یک همکار باعث می‌شود فضای کاری را خصمانه و نامناسب بیابید.
• مطرح کردن آزار و اذیت‌های جنسی به موقعیت شغلی شما لطمه می‌زند یا کسی حرف شما را باور نمی‌کند: گاهی افراد از مطرح کردن شکایت خود واهمه دارند، زیرا تصور می‌کنند کسی حرف آن‌ها را باور نخواهد کرد. این موضوع زمانی‌که آزارگر فردی قوی و بانفوذ در سازمان باشد، بیشتر مشاهده می‌شود. شما با ارائه دلیل و مدرک مناسب می‌توانید صحت حرف خود را ثابت کنید. افراد ممکن است اظهارات شما را راست یا دروغ بپندارند، اما باید تا حد امکان منابع و مدراک معتبری جمع‌آوری کنید. این اسناد را در قالب ایمیل، پیام‌های متنی و صوتی و یادداشت‌های شخصی جمع‌آوری کنید.
• فقط مدیران و افراد رده‌بالای سازمان‌ها اقدام به آزار و اذیت جنسی می‌کنند: برخی تصور می‌کنند فقط مدیران و سرپرستان می‌توانند زیردستان خود را مورد آزار جنسی قرار دهند. اگرچه این مرسوم‌ترین نوع آزار جنسی است، به لحاظ قانونی هریک از افراد زیر ممکن است اقدام به آزار جنسی کنند:
  • همکاران
  • شخص ثالث مانند مشتری یا نماینده کارفرما
  • سرپرست قربانی
  • سرپرست سایر بخش‌ها

وظیفه شاهد آزار جنسی در محیط کار و در هنگام وقوع آن چیست؟

واژه «مداخله تماشاچی» (Bystander Intervention) برای پیش‌قدم شدن و کمک کردن به فردی به کار می‌رود که در معرض خطر آزار یا تجاوز جنسی است. نیازی نیست که نقش یک قهرمان را بازی کنید، برای مداخله کردن سعی کنید شرایط خود و محیط کار را نیز در نظر بگیرید. اگر تصمیم به مداخله گرفتید، یکی از انتخاب‌ها این است که به فرد قربانی فرصت بدهید که موقعیت را ترک کند و به مکانی امن برود.

در ادامه اقداماتی در این رابطه مطرح شده است، اما قبل از هر چیزی امنیت خود را در نظر داشته باشید.

• ایجاد حواس‌پرتی: کاری کنید تا آزار و اذیت خاتمه یابد یا حواس آزارگران پرت شود. همواره امنیت خود را در نظر داشته باشید و برای خود دردسر ایجاد نکنید. اگر فکر می‌کنید آزارگران ممکن است خشونت به خرج دهند، توجه آن‌ها را جلب نکنید.
• پرسش مستقیم: با فرد قربانی به صورت مستقیم صحبت کنید. اگر قربانی در محل کار، مدرسه یا دانشگاه مورد آزار جنسی واقع شده است، به او پیشنهاد دهید که هر زمان با آزارگر مواجه شد، او را همراهی می‌کنید. به عنوان مثال، اگر قربانی برای سوار شدن در خودروی خود در شب نگران است، به او پیشنهاد همراهی بدهید.
• ارجاع به شخص معتبر: مطمئن‌ترین راه برای مداخله، هم برای شما و هم برای قربانی، کمک گرفتن از شخصی مورداعتماد است. با یک همکار دیگر، نگهبان امنیتی، مسئول خوابگاه، مسئول کافه یا فردی جسور صحبت کنید و از آن‌ها بخواهید وارد عمل شوند.
• کمک گرفتن از سایرین: اگر برای شما سخت است که به تنهایی این موضوع را مطرح کنید؛ به‌ویژه اگر در مورد امنیت خود نگران هستید یا اگر تصور می‌کنید به تنهایی کاری از شما ساخته نیست؛ کمک گرفتن از شاهدان دیگر یا سایر دوستان ایده خوبی خواهد بود.

چطور به همکار دیگری که مورد آزار جنسی قرار گرفته است کمک کنیم؟

همواره این احتمال وجود دارد که قربانی، قبل از هر چیز، به همکار دیگر خود در سازمان مراجعه کند. ممکن است آن همکار از شنیدن این خبر شوکه و سردرگم شود، طوری که نتواند تحلیل درستی از ماجرا داشته باشد و نداند چه کاری انجام دهد. اگر با چنین وضعیتی مواجه شدید و همکاری با چنین شرایطی به شما مراجعه کرد، می‌توانید به کمک فهرست زیر قدم مثبتی در این راستا بردارید.

• از قربانی سؤال کنید و واقعه را مورد تحلیل قرار دهید: جزئیات دقیق واقعه را از همکار خود بپرسید و آن را بررسی کنید. مطمئن شوید آنچه رخ داده واقعاً آزار جنسی بوده است. آزار جنسی، گاه به‌شدت مشهود است و از شرح رویداد به سادگی می‌توان از نیت آزارگر و سوءرفتارش مطلع شد. اما گاهی ممکن است از رفتاری بدون نیت و قصد قبلی - مثلاً لمس ناخواسته و اتفاقی - برداشت آزار جنسی وجود داشته باشد. تحلیل کنید چه مدارکی وجود دارند و کدام‌یک از این مدارک را می‌توان برای اثبات ماجرا به مراجع بالاتر ارائه داد.
• حامی باشید: سرزنش کردن قربانی، پس از این‌که مورد آزار قرار گرفت، رفتار درستی نیست. آزار جنسی به هر شکلی و با هر شدتی، عملی غیر قابل‌قبول است. سعی کنید در چنین شرایطی، از سرزنش کردن قربانی خودداری و او را متوجه کنید که مقصر نیست. نباید احساس شرم کند، چون فرد آزارگر مقصر است. تشویق قربانی به حرف زدن و مطلع ساختن واحد منابع انسانی و نهادهای رده‌بالای سازمان، امری ضروری است.
• دستورالعمل‌های سازمان را بررسی کنید و گام بعدی را به قربانی شرح دهید: همیشه، بهترین روش این است که از راه‌های قانونی برای برخورد با فرد سوءاستفاده‌گر یا متجاوز استفاده کنید. اگر قربانی نمی‌داند که دقیقاً از چه مسیری ماجرا را پیگیری کند یا در شرایطی نیست که این پیگیری را انجام دهد، مسیر را بررسی کنید و گام بعدی را با دقت به او شرح دهید. اگر لازم بود او را در آغاز فرآیند پیگیری قانونی همراهی کنید.
• از خشم و اقدامات آنی پرهیز کنید: ممکن است با شنیدن ماجرا بسیار ناراحت و خشمگین شوید. دقت داشته باشید که واکنش‌های آنی به این مسئله یا برخورد مستقیم و خارج از چارچوب با فرد متجاوز، ممکن است پیامدهای خوبی نداشته باشند و همیشه بهترین مسیر، طی کردن فرآیند قانونی است. از عصبانیت ناگهانی اجتناب کنید و اگر افراد دیگری نیز به همراه شما از موضوع مطلع شده‌اند و درگیر خشم هستند، آن‌ها را با هوشیاری به آرامش دعوت کنید.

اگر قربانی آزار جنسی در محل کار هستید، چطور باید با این موضوع برخورد کنید؟

هیچ‌کس سزاوار آزار جنسی نیست. همه افراد حق دارند در یک محیط بدون آزار و اذیت و تبعیض و خشونت، زندگی و کار کنند.

اگر فردی بر اساس مواردی که ذکر شد، مورد آزار جنسی قرار بگیرد، اقدامات زیر قابل اتخاذ است.

• در مورد فرایند پیگیری آزار جنسی در محیط کار خود مطالعه و بررسی بیشتری انجام دهید: افراد در دانشگاه، مدرسه و محیط کار باید در مورد سیاست‌ها و فرآیندهای جلوگیری و مقابله با آزار جنسی اطلاعات داشته باشند. در اکثر سازمان، از قبل راه‌کارهایی برای مقابله با این موقعیت و حمایت از فرد مورد آزار وجود دارند. در مورد آنها بخوانید و بیشترین اطلاعات در خصوص نحوه برخورد با این موضوع در محیط کار خود را کسب کنید.
• مطرح کردن با فرد دیگری: آزار جنسی چیزی نیست که فرد به تنهایی با آن مقابله کند. اگر آزار جنسی در محیط کار اتفاق افتاده‌ است، مطرح کردن آن با مسئول منابع انسانی سودمند است. این شخص می‌تواند به شما در تصمیم‌گیری کمک کند. در عین حال، قربانی ممکن است با یک دوست مورد اعتماد یا عضوی از خانواده خود، موضوع را مطرح کند.
• یادداشت کردن اتفاقات: قربانی باید جزئیات مربوط به اتفاق را یادداشت کند. این جزئیات شامل زمان وقوع آزار، مکان وقوع آزار، نام شاهدان اتفاق و اقدامات اخذشده از سوی قربانی برای متوقف کردن حادثه است. این سوابق هنگام ارائه توضیحات به مدیر یا کارمند منابع انسانی مفید است، چراکه آن‌ها را قادر می‌سازد تا جزئیات اتفاق و زمان و مکان آن را بدانند.
• ذخیره مدارک: قربانی باید همه مدارک اعم از پیام‌ها، ایمیل‌ها و نظرات در شبکه‌های اجتماعی را نگهداری کند. این مدارک در زمان تنظیم شکایت، کمک‌کننده خواهند بود.
• بهره گرفتن از اطلاعات و مشاور خارجی: قربانی آزار جنسی در محیط کار باید قوانین حاکم بر فضای کاری خود را از طریق اتحادیه یا سایر مراجع بررسی کند. مراجع می‌توانند به فرد در مورد گزینه‌های پیش‌ رو و حق و حقوق فرد مشاوره دهند. اگر فرد راحت نیست که به‌تنهایی موضوع را پیگیری کند، می‌تواند از کسی برای این کار با رعایت محرمانه بودن موضوع، کمک بگیرد و از طریق اتحادیه یا مرجع دیگری موضوع را پیگیری کند.

نحوه ایجاد محیط کار عاری از آزار و اذیت توسط پرسنل

تا اینجا اطلاعات مناسبی پیرامون آزار و اذیت جنسی در محل کار مطرح کردیم و حتی راهکارهایی را نیز ارائه دادیم. با این وجود، در ادامه سعی می‌کنیم توضیحات بیشتری در مورد این راهکارها بیان کنیم تا محیط کاری سالم‌تر و به دور از آزار و اذیت را تجربه کنیم. به بیان دیگر، افراد مختلف هریک در محیط‌های کاری خود می‌توانند اقداماتی را انجام دهند تا از طریق آن‌ها، خود یا همکاران‌شان از این شرایط مصون باشند.

با انجام اقداماتی که در ادامه آورده می‌شوند می‌توان عوامل ناخواسته برای آزار و اذیت در محل کار را حذف کرد یا تا حد زیادی کاهش داد. با این کار حتی اگر شخصی به طور آگاهانه قصد آزار و اذیت جنسی در محل کار را داشته باشد، امکان آن به شدت کاهش می‌یابد. باید توجه کنیم که در نهایت با اینکه آزار جنسی ممکن است توسط یک نفر اتفاق بیفتد، اما افراد زیادی می‌توانند در بازه زمانی بزرگی، با اعمال، گفته‌ها و حتی ناگفته‌های خود، ناخواسته به ایجاد محیط مستعد آزار کمک کنند. از این جهت، آگاه بودن نسبت به آزار جنسی و عواملی که زمینه مساعد آن را در محیط کار فراهم می‌کنند، مسئولیت مشترک همه افراد است. توضیح برخی از این اقدامات برای داشتن محیط کاری بهتر و غیرمساعدتر برای آزار جنسی، در ادامه آورده شده‌اند.

در خصوص مصادیق آزار جنسی و مقابله با آن‌ها آگاهی داشته باشید

ندانستن و آگاه نبودن از مصادیق آزار جنسی در محیط کار، آن‌هم توسط قشر گسترده‌ای از پرسنل، می‌تواند اثرات بسیار بدی را در پی داشته باشد و خود در به وجود آوردن محیطی که زمینه وقوع آزار جنسی در آن فراهم باشد نقش ایفا کند.

به همین علت، ضروری است که در خصوص این موضوعات، مطالعه کنید و همچنین از بخش منابع انسانی سازمان خود بخواهید تا منابع آموزشی لازم را در اختیار کل سازمان قرار دهد. فقط با آگاهی جمعی همه اعضای یک گروه کاری، شرکت و سازمان می‌توان مطمئن بود که زمینه‌های موردی آزار جنسی، فرصت تبدیل به فعل را پیدا نمی‌کنند.

آگاهی، تکرار و تأکید روی این مسئله، در قالب آموزش‌های مدون سازمانی، زیربنای ساخت یک فرهنگ کاری مقاوم و دافع در برابر آزار جنسی است.

فاصله فیزیکی را رعایت کنید

در بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها، رعایت حداقل فاصله ۶۰ سانتی‌متری برای تمامی همکاران الزامی است. اگر هر فرد در برخورد با همکاران خود، حداقل فاصله ۶۰ سانتی‌متری را رعایت کند، به میزان قبول توجهی، شرایط ایجاد آزار و اذیت جنسی در محل کار را حذف کرده است. در عین حال این موضوع، می‌تواند از تماس‌های ناخواسته یا اتفاقی که ممکن است منجر به سوءبرداشت‌هایی شوند نیز تا حد زیادی جلوگیری به عمل می‌آورد.

از نگاه خیره به افراد پرهیز کنید

حتی اگر فاصله فیزیکی گفته شده در بالا حفظ شود، در صورتی که فرد احساس کند نگاه‌های خیره‌ای به او توجه می‌کنند،‌ دچار آزار و اذیت جنسی می‌شود. بنابراین، پرهیز از نگاه خیره به همکاران، به شکل قابل‌توجهی مانع از آزار و اذیت جنسی خواهد شد یا از بروز چنین احساسی در آن‌ها جلوگیری خواهد کرد.

در رابطه با زندگی شخصی افراد سوال نپرسید

در برخی از محیط‌های کاری، پرسش در مورد سن، نحوه و زمان ازدواج یا روابط شخصی به امری رایج تبدیل شده است. طرح این سؤال‌ها، می‌تواند زمینه آزار و اذیت جنسی در محل کار را فراهم کند و از این‌ رو، دوری از این سؤالات، محیط کاری مناسبی را برای تمامی همکاران فراهم می‌کند.

از گفتار (جوک‌ها و تصاویر) و رفتار با مضمون جنسی در محیط کار پرهیز کنید

شاید شما از تعریف یک جوک ساده یا اشتراک تصویر طنزی با محتوای ضمنی جنسی، قصد آزار نداشته باشید. اما لازم است متوجه این نکته باشید که بسیاری از آزارگرهای جنسی در فضای خاکستری ساخته شده توسط فرهنگ گفتاری و رفتاری، فرصت حضور و بروز را پیدا می‌کنند.

آزار، یک‌روزه یا در یک ساعت اتفاق نمی‌افتد. بلکه نتیجه پیشروی‌های مکرر و مدت‌دار فرهنگ آزار و عقب‌نشینی‌های فرهنگ کلامی و رفتاری محیط کار است. به عبارت دیگر، سنگ بنای آزار و اذیت در محل کار شاید از ماه‌ها یا سال‌ها پیش از وقوع چیده شده باشد و همین امر در نهایت سبب تخریب فضای کاری شود. ‌گفتارها و بیان‌های عادی و روزمره جنسی می‌توانند نقش مهمی در ایجاد محیط مستعد آزار داشته باشند.

به ایجاد محیط غیرمستعد برای اعمال قدرت شخصی و قلدری کمک کنید

موضوع دیگری که باید در نظر گرفته شود این است که در بسیاری موارد، آزار جنسی نوع مشخصی از اعمال قدرت شخصی (متفاوت از سلسله مراتب حرفه‌ای سازمانی) است؛ در اصل در موارد متعددی، آزار جنسی هم‌ریشه با قلدری و اعمال قدرت شخصی است. یک محیط کاری مناسب به گونه‌ای ساختار یافته که از چنین شرایطی پیشگیری به عمل آورد و تعامل حرفه‌ای شایسته‌سالارانه بین بخش‌ها و اجزای مختلف آن، ضروری هستند.

محیط کاری باید نسبت به عدم ورود هر نوع خواسته و درخواست غیرکاری غیرهمرده دیگر (ولو کوچک و غیرجنسی)، حساسیت داشته باشد. چون درخواست و نهایتاً آزار جنسی در موارد زیادی، نوعی اعمال قدرت شخصی و خواسته خارج از چارچوب کار، در محیط کاری است.

برای مثال، درخواست و انتظار یک مدیر از یک کارمند برای انجام امور شخصی (مثلاً انجام خریدهای شخصی) در قبال ترفیع یا شرایط بهتر کاری، ممکن است با ترس کارمند از انتقام و تنزیل رتبه و بدتر شدن محیط کاری در صورت عدم انجام امور شخصی او همراه شود و بعدها می‌‌تواند در ایجاد محیط کاری مستعد برای آزار جنسی، تأثیر داشته باشد.

محیط کاری و ارتباط سلسله‌مراتبی با همه ساختار خود، باید به امور حرفه‌ای مشخص و تعریف‌شده سازمان و مورد توافق همگی، محدود شود و اولین خروج از این چارچوب‌های حرفه‌ای، باید توسط همه، با حساسیت پاسخ داده شود. هر نوع اعمال قدرت شخصی، می‌تواند بعد از سال‌ها و حتی در نقش افراد دیگر، به اعمال قدرت جنسی و آزار جنسی روی فرد دیگری منجر شود. برای همین باید همیشه نسبت به نوع اعمال قدرت شخصی و قلدری حساس باشیم و موارد را در اولین نقاط آغاز، از مسیرهای مناسب پیگیری کنیم.

کمپین MeToo#

جنبش MeToo# تلاشی برای ایجاد تغییرات اجتماعی است که از سال 2006 از طریق شبکه‌های اجتماعی سازمان‌دهی شده است. این کمپین بر تجربیات بازماندگان خشونت جنسی تمرکز دارد و به دلیل این‌که خشونت و آزار جنسی در زندگی مردم تأثیر زیادی دارد، این جنبش با واکنش‌های زیادی روبه‌رو شده است. در سال ۲۰۱۷ پس از این‌که چند بازیگر خانم در مورد آزار جنسی در صنعت فیلم افشاگری کردند، این جنبش در تمام دنیا برجسته شد. از آن زمان تا کنون این جنبش فضایی برای همبستگی زنان فراهم کرده است.

از سال ۲۰۱۷ هشتگ «MeToo» در اینستاگرام و توییتر به روندی گسترده تبدیل شده است. طرفداران این کمپین، تجربیات خود از آزار جنسی را با دیگران به اشتراک می‌گذارند. در نتیجه این به اشتراک‌گذاری‌ها، میزان شیوع این رفتار در جوامع مشخص شده است. در برخی جوامع با آزار جنسی به صورت رفتاری معمولی برخورد می‌شود. در این کمپین، امید آن می‌رود که با افزایش آگاهی افراد از آزار جنسی، سطح حمایت از قربانیان افزایش یابد.

اقدامات لازم در صورت ادامه‌دار بودن آزار جنسی

تا این‌جا می‌دانیم آزار و تجاوز جنسی در محیط کار شامل چه رفتارهایی است و در صورتی که فرد با آن مواجه شود یا شاهد آن باشد، چه اقداماتی را ترتیب دهد. در صورت برطرف نشدن و ادامه‌دار بودن آزار جنسی، می‌بایست اقداماتی صورت بگیرد که در ادامه به آن می‌پردازیم.

شکایت رسمی

در مدرسه، دانشگاه یا محیط کار، فرد آزارگر باید به صورت رسمی اخطار بگیرد و از او خواسته شود تا مشاوره بگیرد. در صورت ادامه آزار و مؤثر نبودن فرآیندهای میانجی‌گری، آزارگر ممکن است اخراج شود.

ترک کار توسط قربانی

اگر آزار جنسی خاتمه نیافت و هیچ راهی جز ترک شغل خود نداشتید، ممکن است از طرف سازمان واجد دریافت حقوق و دستمزد معوقه شوید.

عدم رضایت از پاسخ رسمی به شکایت

اگر فکر می‌کنید دانشگاه، مدرسه یا محیط کار پاسخ مناسبی به شکایت شما در خصوص آزار جنسی نداده است، باید از مراجع قانونی بالاتر پیگیری کنید.

سوالات متداول پیرامون آزار جنسی در محیط کار

در ادامه، به بررسی متداول‌ترین سؤالات در این حوزه می‌پردازیم.

آزار جنسی چیست ؟

آزار جنسی، هر نوع توجه، تماس و کلام با ماهیت جنسی است که بدون رضایت طرف مقابل انجام می‌گیرد.

مصادیق آزار جنسی در محیط کار چیست ؟

مرسوم‌ترین مصادیق آزار جنسی در محیط کار شامل پیشنهاد مستقیم یا آشکارا به برقراری رابطه جنسی در ازای ترفیع، خیره شدن به قربانی، پرسیدن درباره زندگی جنسی شخص و اظهارنظر کردن در مورد بدن، لباس و ظاهر قربانی است.

آیا میتواند یک اقدام موردی، آزار جنسی نباشد ؟

یکی از مواردی که از میان ده‌ها مورد باید در نظر گرفته شود، شدت و میزان عامدانه بودن و طرح‌ریزی قبلی یک اقدام است. اگر اتفاقی به صورت، تصادفی و ناخواسته باشد و فقط یک بار رخ دهد (مگر در مواقع شدید) ممکن است آزار جنسی نباشد. برای مثال، تماس و برخورد لحظه‌ای، موردی، ناخواسته و تصادفی با بازوی همکار، یا یک اظهارنظر اشتباه به صورت ناخواسته و گذرا، ممکن است اقدامی در راستای آزار جنسی نباشد. بنابراین تحلیل شدت اقدام، میزان عامدانه و از روی برنامه بودن و نحوه رخ دادن موضوع، حائز اهمیت است. در مواردی که مطمئن نیستید؛ بهترین کار، طرح این موضوع از طریق مسیر طراحی و معرفی‌شده در سازمان (معمولاً با شروع از واحد منابع انسانی یا سیستم سوت‌زنی یا whistleblowing سازمان) است.

آثار آزار جنسی در محیط کار چیست ؟

آثار آزار جنسی به صورت عاطفی مانند احساس ترس یا گناه، اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب یا مشکلات فیزیکی مانند اختلالات در خواب و خوراک، بروز می‌کند.

کمپین MeToo# چیست ؟

کمپین MeToo تلاشی برای ایجاد تغییرات اجتماعی در حوزه آزار جنسی است که از سال ۲۰۱۷ در شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام و توییتر آغاز شده است. طرفداران این کمپین تجربیات خود از آزار جنسی را با دیگران به اشتراک می‌گذارند.

سلب مسئولیت: این متن، صرفاً‌ با هدف افزایش آگاهی عمومی در رابطه با این حوزه، تهیه و تنظیم شده است. در این راستا نیاز است، حتماً از مشورت با افراد متخصص بهره گرفته شود. مسئولیت هر گونه بهره‌برداری از این مطلب آموزشی، بر عهده خود افراد بوده و مجموعه فرادرس هیچ مسئولیتی در این رابطه ندارد.