فرادرسکار ماهیچه چیست؟ – به زبان ساده
در بدن انسان حدود ۶۰۰ ماهیچه وجود دارد که فعالیت‌های متعددی از قبیل پمپاژ خون، حرکت و حتی به دنیا آوردن یک بچه را انجام می‌دهند. در ماهیچه‌ها ساختارهایی برای انقباض و انبساط وجود دارند که در گروهی از ماهیچه‌ها به صورت ارادی فعالیت می‌کنند و در بعضی دیگر مانند ماهیچه‌های دیواره مری به صورت غیرارادی وظایف خود را انجام می‌دهند. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم که کار ماهیچه چیست و با شناخت انواع ماهیچه‌ها، وظایف آن‌ها را معرفی می‌کنیم. سپس به سراغ دلایل اختلال در کار ماهیچه‌های بدن می‌رویم و با آن‌ها آشنا می‌شویم.
کار ماهیچه چیست؟
سیستم ماهیچه‌ای بدن از انواع مختلفی سلول ماهیچه‌ای تشکیل شده است که هر کدام از آن‌ها وظایفی حیاتی بر دوش دارند. سه نوع مختلف سلول‌های ماهیچه‌ای را با عنوان‌ها «ماهیچه اسکلتی»، «ماهیچه صاف» و «ماهیچه قلبی» می‌شناسیم. به طور کلی می‌توان مهم‌ترین وظایف سیستم ماهیچه‌ای را موارد زیر دانست.
تحلیل و توصیف قسمت‌های مختلف بدن انسان بخشی از بررسی‌هایی است که در حوزه آناتومی عمومی انجام می‌شوند. در صورتی که تمایل به آشنایی بیشتر با آناتومی ماهیچه‌ها و دیگر دستگاه‌ها و اندام‌های بدن انسان دارید، مشاهده فیلم آموزش آناتومی عمومی بدن انسان را که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، به شما پیشنهاد می‌دهیم.
- تحرک
- استقامت
- حالت بدن
- گردش خون
- تنظیم دمای بدن
برای شناخت دقیق‌تر تمام وظایف ماهیچه‌ها باید در ابتدا با انواع ماهیچه‌هایی که از آن‌ها نام بردیم، آشنا شد و سپس با توجه به هر نوع از آن‌ها بررسی کرد که کار ماهیچه چیست.
انواع ماهیچه‌ها
سیستم ماهیچه‌ای بدن انسان دارای بیش از ششصد ماهیچه است که با یکدیگر همکاری می‌کنند تا بدن قدرت انجام فعالیت‌های متنوعی را داشته باشد. سلول‌های ماهیچه‌ای به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند که آن‌ها را با عنوان‌های زیر می‌شناسیم.
- ماهیچه اسکلتی: ماهیچه اسکلتی تنها نوع از ماهیچه‌های مختلف است که می‌توانیم آن را به صورت خودآگاه کنترل کنیم. این ماهیچه‌ها به استخوان‌ها متصل هستند و انقباض ماهیچه‌ها باعث به حرکت در آمدن استخوان‌ها می‌شود. با توجه به این توضیحات می‌توان گفت که هر حرکتی که یک نفر به صورت ارادی انجام می‌دهد، حاصل کار ماهیچه‌های اسکلتی است.
- ماهیچه صاف: ماهیچه‌های صاف را در دیواره رگ‌های خونی و اندام‌های داخلی بدن مانند دستگاه تنفس، دستگاه تولیدمثل و دستگاه دفع ادرار می‌بینیم. این نوع از ماهیچه‌ها را می‌توان ضعیف‌ترین نوع از انواع مختلف ماهیچه‌ها دانست که در حرکت غذا در طول دستگاه گوارش و تنظیم گردش خون در رگ‌ها نقش دارد. ماهیچه‌های صاف به صورت غیرارادی کنترل می‌شوند.
- ماهیچه قلبی: ماهیچه‌های قلبی تنها در عضله قلب دیده می‌شوند و در نقاط دیگر بدن وجود ندارند. سلول‌های ماهیچه قلبی قادر به تحریک خود هستند که نتیجه آن انقباضات منظم قلب است. دستگاه عصبی در انقباضات این نوع ماهیچه نقشی ندارد و تنها قادر است که سرعت انقباضات را کنترل کند. این دسته از ماهیچه‌ها بسیار قوی هستند و به صورت غیرارادی کار می‌کنند.
در صورتی که علاقه‌مند به کسب اطلاعات بهتر و کامل‌تر راجع به انواع ماهیچه‌های بدن انسان و بافت ماهیچه‌ای هستید، مطالعه مطالب «انواع ماهیچه های بدن انسان — به زبان ساده» و «بافت ماهیچه ای چیست؟ | ساختار، عملکرد و انواع به زبان ساده» از مجله فرادرس را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
وظایف ماهیچه‌ها
با توجه به تنوع سلول‌های ماهیچه‌ای و گسترشی که در بدن دارند، اعمال حیاتی زیادی در بدن یا تحت کنترل ماهیچه‌هاست یا برای پیشرفت به همکاری ماهیچه‌ها نیاز دارد. از دیدگاه مکانیکی می‌توان گفت که وظیفه اصلی ماهیچه‌های اسکلتی تبدیل انرژی شیمیایی به انرژی مکانیکی است که باعث ایجاد فشار و نیرو می‌شود، اما از منظر متابولیسمی، ماهیچه‌های اسکلتی در متابولیسم انرژی پایه بدن دخالت دارند، یعنی به عنوان مکانی برای ذخیره ترکیبات ضروری مثل کربوهیدرات‌ها و آمینواسید‌ها، استفاده می‌شوند.
در جدول زیر به طور خلاصه گفته‌ایم که انواع کار ماهیچه چیست و برای هر فعالیت یک ماهیچه را مثال زده‌ایم اما در بخش‌های بعدی این مطلب از مجله فرادرس با جزئیات بیشتری خواهیم گفت که کار ماهیچه چیست.
| فعالیت ماهیچه | مثال از ماهیچه تاثیرگذار در فعالیت |
| حرکت | ماهیچه‌های دست و پا |
| حالت و وضعیت بدن | ماهیچه همسترینگ |
| گردش خون | ماهیچه‌های صاف دیواره عروق و ماهیچه قلب |
| هضم | ماهیچه‌های دیواره لوله گوارش |
| بینایی | ماهیچه‌های بیرونی و درونی چشم |
| شنوایی | ماهیچه کشنده پرده گوش |
| تنفس | دیافراگم |
| دفع ادرار | عضله مثانه |
| زایمان | ماهیچه کف لگن |
| تنظیم دما | تمام ماهیچه‌های بدن به خصوص ماهیچه‌های اسکلتی |
| محافظت از اندام‌های دیگر | ماهیچه‌های تنه |
| صحبت کردن | حنجره، زبان، لب‌ها |
حرکت
کار اصلی سیستم ماهیچه‌ای در بدن، حرکت است. ماهیچه‌ها در هنگام انقباض باعث حرکت می‌شوند. ازجمله حرکت‌های آشکار بدن می‌توان به دویدن، راه رفتن و شنا کردن اشاره کرد که حاصل انقباضات و انبساط‌های ماهیچه‌ها هستند.
حرکات ریز بدن نیز توسط ماهیچه‌ها مدیریت می‌شود، به طور معمول در این حرکات ماهیچه‌های اسکلتی کوچک‌تر ایفای نقش می‌کنند. موارد زیر از مثال‌های حرکات ریز هستند.
- نوشتن
- صحبت کردن
- حالات صورت
تقریبا تمام حرکات بدن به دلیل انقباض ماهیچه‌ها صورت می‌گیرد و تنها استثناهای این موضوع حرکات مژه‌ها، حرکت تاژک اسپرم و حرکت آمیبی‌شکل بعضی از گلبول‌های سفید خون است. ماهیچه‌ها به وسیله تاندون‌ها به استخوان‌ها متصل می‌شوند و به حرکت استخوان‌ها کمک می‌کنند. تاندون‌های متعددی در محل اتصال ماهیچه‌ها به مفاصل بدن وجود دارند که به ثبات مفاصل کمک می‌کنند. اثر این فعالیت را به طور به خصوص در زانو و شانه می‌بینیم.
بیشتر حرکات ماهیچه‌ای بدن زیر نظر کنترل ارادی انجام می‌شود. البته بعضی از حرکات نیز غیرارادی و در پاسخ به یک محرک هستند، دور کردن دست از منبع گرما برای جلوگیری از سوختگی از مثال‌های پاسخ‌های غیرارادی است. در ادامه با حرکات ارادی و غیرارادی ماهیچه‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.
حرکات ارادی
به حرکاتی که ما قادر به کنترل کردن آن‌ها هستیم، «حرکات ارادی» (Voluntary Movements) می‌گویند. به بیان دیگر زمانی که تصمیم به انجام کاری می‌گیریم، ماهیچه‌های ما به نحوی فعالیت می‌کنند که بدن حرکت کند و به هدف مدنظر برسیم. این دسته از حرکات تحت کنترل سیستم عصبی هستند. یکی از مثال‌های حرکات ارادی، حرکات ظریف انگشتان شما برای جابه‌جایی این صفحه است.
ماهیچه‌های اسکلتی حرکات ارادی دارند و به دلیل اتصالی که به استخوان‌ها دارند، می‌توانند آن‌ها را حرکت بدهند. بنابراین می‌توان گفت که ماهیچه‌های اسکلتی پررنگ‌ترین نقش را در حرکات بدن دارند.
حرکات غیرارادی
«حرکات غیرارادی» (Involuntary Movements) بدون این که به آن‌ها فکر کنیم، انجام می‌شوند. ماهیچه‌های داخلی بدن و آن‌هایی که اطراف اندام‌های مختلف وجود دارند، با استفاده از حرکات غیرارادی خود به بدن توانایی پیش بردن درست کارها را می‌دهند. برای مثال می‌توان به تپش قلب و حرکت دنده‌ها در هنگام نفس کشیدن اشاره کرد.
ماهیچه‌های صاف بزرگ‌ترین گروه ماهیچه‌هایی هستند که حرکات غیرارادی دارند. از شناخته‌شده‌ترین ماهیچه‌های صاف که حرکات غیرارادی دارند می‌توان موارد زیر را نام برد.
- دیافراگم
- عضله مثانه
- عضلات دیواره روده
- دیواره عروق خونی
همه ماهیچه‌های مخطط ارادی نیستند، زیرا ماهیچه‌های قلبی مشابه ماهیچه‌های اسکلتی مخطط هستند اما فعالیت آن‌ها غیرارادی است و تنها سرعت فعالیت آن‌ها توسط سیستم عصبی تنظیم می‌شود.
حالت بدن
ماهیچه‌های اسکلتی به حفظ حالت بدن در حالت نشسته و ایستاده کمک می‌کنند. برای حفظ وضعیت بدن در شرایط مناسبی که آسیبی به اسکلت بدن وارد نکند به ماهیچه‌های قوی و انعطاف‌پذیر نیاز است. اگر بدن به مدت طولانی در حالت آسیب‌زایی قرار بگیرد، فرد دردهای ماهیچه‌ای در گردن، کمر، شانه‌ها و دیگر بخش‌های بدن را تجربه خواهد کرد.
ماهیچه‌های زیادی برای حفظ و تعیین حالت و وضعیت بدن با یکدیگر یا به تنهایی فعالیت دارند، «ماهیچه همسترینگ» (Hamstrings) در پشت ران پا و ماهیچه‌های پشت ازجمله مهم‌ترین ماهیچه‌هایی هستند که به این منظور فعالیت می‌کنند. این ماهیچه‌ها با همکاری دیگر ماهیچه‌های بدن نیرویی را ایجاد می‌کنند که به بدن اجازه می‌دهد در برابر نیروی جاذبه زمین مقاومت کند و در شرایطی پایدار باقی بماند.
گردش خون
قلب ماهیچه قدرتمندی است که خون را به اندام‌های مختلف بدن می‌فرستد. تپش قلب به صورت ارادی نیست و ماهیچه‌های قلب به صورت خودمختار زمانی که تحت تاثیر تحریکات الکتریکی قرار بگیرند، منقبض می‌شوند.
سلول‌های ماهیچه‌ای قلب یک لایه ضخیم را میان بخش بیرونی دیواره قلب و بخش درونی (اندوکاردیوم) تشکیل می‌دهند، تحریکات الکتریکی که در ماهیچه‌های قلبی ایجاد می‌شود، باعث آزادسازی کلسیم از منبع ذخیره کلسیم درون سلولی یا همان شبکه سارکوپلاسمی، می‌شود. با رهاسازی کلسیم از این اندامک سلولی، سلول منقبض می‌شود، نتیجه نهایی انقباضات این ماهیچه‌ها تپش قلب و پمپاژ خون به بخش‌های مختلف بدن است.
ماهیچه‌های صاف در دیواره سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها به گردش درست خون در تمام بدن، حتی اندام‌هایی که فاصله زیادی با قلب دارند، کمک می‌کنند. این ماهیچه‌ها فشار خون را تنظیم می‌کنند و گردش خون را در زمان‌های بحرانی مثل خون‌ریزی حفظ می‌کنند. ماهیچه‌های دیواره عروق در شرایطی که بدن نیاز بیشتری به اکسیژن دارد، گردش خون را افزایش می‌دهند تا نیاز بدن را تامین کنند.
ماهیچه‌های اسکلتی نیز به جریان خون در نقاط مختلف بدن به خصوص اندام‌های تحتانی مثل پاها کمک می‌کنند. سیاهرگ‌هایی که از میان توده‌های ماهیچه‌ای عبور می‌کنند در حین انقباض ماهیچه‌ها، تحت فشار قرار می‌گیرند و به این ترتیب فشار خون افزایش می‌یابد و خون به سمت قلب حرکت می‌کند. دلیل افزایش فشار به سمت بالا، وجود دریچه‌هایی است که به آن‌ها «دریچه‌های لانه کبوتری» می‌گوییم، این دریچه‌ها اجازه برگشت خون به سمت پایین را نمی‌دهند، به همین دلیل خون به سمت پایین حرکت نخواهد کرد و مسیری یک طرفه به سمت اندام‌های فوقانی خواهد داشت. بنابراین می‌توان نتیجه‌گیری کرد که ماهیچه‌های اسکلتی پاها از دلایل اصلی جمع نشدن خون در پاها هستند.
