بازار مشتقه بورس کالا چیست؟ – به زبان ساده

در بورس کالا بازارهای مختلفی وجود دارد که در هر کدام از این بازارها ابزارهای معاملاتی گوناگونی تعریف شده است. یکی از بازارهایی که در آن از ابزارهای معاملاتی در قالب قرارداد استفاده می‌شود بازار مشتقه بورس کالا است. در بازار مشتقه بورس کالا قراردادهای آتی و اختیار معامله مبتنی بر کالا خرید و فروش می‌شوند. عده‌ای برای پوشش ریسک معاملات از این بازار استفاده می‌کنند و عده‌ای نیز تنها برای کسب سود از نوسانات قیمتی این اوراق، اقدام به معامله آن‌ها می‌کنند. در این میان بورس کالا با دریافت مبالغی به‌عنوان وجه تضمین از طرفین معامله، انجام معاملات در بازار مشتقه بورس کالا را تضمین می‌کند. در این مطلب بازار مشتقه بورس کالا را به زبانی ساده توضیح می‌دهیم.

بازار مشتقه بورس کالا چیست ؟

بازار مشتقه بورس کالا بازاری است که در آن اوراق مشتقه‌ای که مبتنی بر کالا هستند معامله می‌شود. این اوراق مشتقه در بورس کالا به دو دسته قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله تقسیم می‌شوند. بورس کالا از بازارهای مختلفی تشکیل شده است. برای مثال در بازار فیزیکی بورس کالا خریدارها و فروشندگان انواع کالاهای موجود در بازار فیزیکی را معامله می‌کنند. در بازار مالی بورس کالا نیز خریدارها و فروشندگان گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های کالایی را معامله می‌کنند. بازار مشتقه یکی دیگر از بازارهایی است که برای رفع نیاز طیف خاصی از فعالان بورس کالا تشکیل شده است و در آن اوراق بهاداری مبتنی بر کالا خرید و فروش می‌شوند.

فیلم آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام در فرادرس

کلیک کنید

اوراق مشتقه چیست ؟

اوراق مشتقه همان‌طور که از نام آن‌ها می‌توان متوجه شد نوعی از اوراق بهادار هستند که ارزش آن‌ها وابسته و برگرفته از ارزش دارایی پایه است. دارایی‌های پایه‌ای که اوراق مشتقه بر اساس آن‌ها ارزش‌گذاری می‌شوند می‌توانند دارایی‌‌هایی همانند سهام، اوراق قرضه و کالا باشند.

فیلم آموزش تحلیل بنیادی بورس اوراق بهادار تهران در فرادرس

کلیک کنید

دارایی پایه در بورس کالا چیست ؟

دارایی پایه در بورس کالا می‌تواند انواع محصولات کشاورزی، انواع فلزات و فرآورده‌های نفتی باشد. قراردادهایی که در بازار مشتقه بورس کالا خرید و فروش می‌شوند بر اساس دارایی پایه خود ارزش‌گذاری می‌شوند. به عبارت دیگر قیمت این اوراق بر اساس قیمت دارایی پایه آن تعیین می‌شود. با توجه به این‌که دارایی پایه در بورس کالا می‌تواند انواع کالاها همانند سکه، پسته و زعفران باشد بنابراین قراردادهای آتی یا اختیار معامله‌ای که بر اساس این کالاها تعریف می‌شوند، بر اساس تغییرات قیمت این کالاها ارزش‌گذاری و خرید و فروش می‌شوند.

اوراق مشتقه در بورس کالا

اوراق مشتقه‌ای که ارزش آن‌ها بر اساس کالا تعیین می‌شود، اوراق مشتقه‌ای هستند که در بورس کالا معامله می‌شوند. به عبارت دیگر دارایی پایه‌ این اوراق مشتقه کالا است و این اوراق مشتقه در بازار مشتقه بورس کالای ایران خرید و فروش می‌شوند. لازم به ذکر است در بازار مشتقه بورس کالای ایران دو نوع قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله خرید و فروش می‌شود.

تفاوت بازار فیزیکی و مشتقه چیست ؟

بازار فیزیکی یکی از بازارهای موجود در بورس کالا است که در آن فروشندگان کالاهای خود را برای فروش عرضه می‌کنند و خریدارها این کالاها را طبق قوانین و مقررات بورس کالا خریداری می‌کنند. در واقع در بازار فیزیکی همانند بازارهای سنتی کالاهای مختلفی خرید و فروش می‌شود. اما در بازار مشتقه بورس کالا قراردادهای آتی و اختیار معامله که اوراق مشتقه‌ هستند خرید و فروش می‌شوند. ارزش این اوراق مشتقه بر اساس کالای مربوطه به‌عنوان دارایی پایه تعیین می‌شود. از اصلی‌ترین اهداف ایجاد بازار مشتقه بورس کالا کاهش ریسک معاملات در بورس کالا است.

انواع بازار مشتقه بورس کالا چیست ؟

در بازار مشتقه بورس کالا قراردادهای مشتقه‌ خرید و فروش می‌شوند. این قراردادها که همگی بر اساس کالایی پایه تنظیم شده‌اند می‌توانند به صورت دو نوع قرارداد زیر تنظیم شوند.

• قرارداد آتی
• قرارداد اختیار معامله

فیلم آموزش آشنایی با بورس کالای ایران در فرادرس

کلیک کنید

ورود به بازار مشتقه بورس کالا

برای ورود به بازار مشتقه بورس کالا در ابتدا باید با مفاهیم اولیه‌ای که در بازار مشتقه بورس کالا وجود دارند آشنایی کامل داشته باشید. اگر در بورس اوراق بهادار فعالیت دارید، مقداری از مراحل لازم برای ورود به بازار مشتقه بورس کالا همانند احراز هویت در سامانه سجام و دریافت کد بورسی را از قبل انجام داده‌اید و دیگر نیازی به انجام آن‌ها ندارید. اما اگر تاکنون در سامانه سجام ثبت‌نام نکرده‌اید در ابتدا لازم است تا در این سامانه ثبت‌نام کنید. در مرحله بعدی باید کارگزاری مناسبی را که از بازار مشتقه بورس کالا پشتیبانی می‌کند برای انجام معاملات در این بازار انتخاب کنید و نسبت به دریافت کد بازار مشتقه بورس کالا اقدام کنید. در ادامه این مطلب تمامی این مراحل را شرح می‌دهیم. اما با توجه به اهمیت کسب آگاهی از مفهوم و تعاریف اولیه در بازار مشتقه بورس کالا در ابتدا قراردادهای آتی و اختیار معامله در بازار مشتقه بورس کالا را توضیح می‌دهیم.

قرارداد آتی در بازار مشتقه بورس کالا چیست ؟

در قرارداد آتی فروشنده متعهد می‌شود تا کالایی را در قیمتی که اکنون تعیین می‌شود در زمانی در آینده به خریدار بفروشد. خریدار نیز متعهد می‌شود کالای مربوطه را با مشخصات تعیین شده در قیمتی که اکنون تعیین می‌شود را در زمانی در آینده خریداری کند. بنابراین در قرارداد آتی زمان تحویل کالا و مبلغ وجه مربوطه برای معامله هر دو به زمانی در آینده موکول می‌شوند.

فیلم آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام در فرادرس

کلیک کنید

متقاضیان قراردادهای آتی چه افرادی هستند ؟

اگر بخواهیم افرادی را که تمایل به فعالیت در بازار آتی را دارند دسته بندی کنیم، می‌توانیم آن‌ها را در سه دسته زیر قرار دهیم.

• پوشش‌دهنگان ریسک: یکی از اصلی‌ترین اهداف تشکیل بازار مشتقه بورس کالا، کاهش ریسک معاملات است. بنابراین عده‌ای برای این‌که از نوسانات قیمتی کالاها در امان باشند از بازار آتی بورس کالا استفاده می‌کنند. این افراد در معرض ریسک تغییرات قیمتی در کالای موردنظر هستند. بنابراین با خریداری اوراق مشتقه در سررسید معین می‌توانند ریسک خرید یا فروش کالا را کاهش دهند.
• آربیتراژگرها: اربیتراژ به معنای کسب سود از اختلاف قیمت یک کالا در دو بازار مختلف است. برای مثال اربیتراژگر کالایی را در بازار فیزیکی بورس کالا خریداری می‌‌کند و آن را در بازار مشتقه بورس کالا می‌فروشد و از اختلاف قیمت بین این دو بازار سود می‌کند. در واقع اربیتراژگر با ورود همزمان به دو بازار سودی کم ریسک را به‌دست می‌آورد.
• سفته‌بازها: این افراد تنها برای کسب سود از نوسانات قیمتی به بازار آتی بورس کالا وارد می‌شوند. سفته‌بازها در انواع مختلفی از بازارها فعالیت دارند. بازار معاملات آتی بورس کالا نیز به دلیل دوطرفه بودن و انجام معاملات اهرم‌دار از جذابیت بیشتری برای این افراد برخوردار است.

مفاهیم کاربردی در بازار آتی

برخی از مفاهیم و عبارات وجود دارند که در بازار مشتقه بورس کالا بسیار استفاده می‌شوند و برای افرادی که قصد دارند در بازار مشتقه بورس کالا به معاملات قراردادهای آتی اقدام کنند، بسیار کاربردی و مهم هستند. بنابراین در ابتدا لازم است تا با برخی از مفاهیم و تعاریف اولیه‌ در بازار آتی بورس کالا اشنا شوید که در ادامه این مفاهیم و تعاریف اولیه را شرح می‌دهیم.

موقعیت تعهدی باز چیست ؟

«موقعیت تعهدی باز» (Open Position) به این معنا است که موقعیت معاملاتی خرید یا فروش معامله‌گر انجام شده است. معامله‌گر قبل از باز کردن موقعیت تعهدی اقدام به تحلیل بازار می‌کند و با توجه به شرایط بازار روند قیمت در بازار را پیش‌بینی می‌کند. سپس با توجه به این تحلیل اقدام به باز کردن موقعیت معاملاتی می‌کند. برای این‌کار معامله‌گر می‌تواند پوزیشن معاملاتی لانگ یا شورت را انتخاب کند. در صورتی‌‌که معامله‌گر احتمال دهد که روند قیمت در بازار صعودی است از پوزیشن لانگ استفاده می‌کند تا از افزایش قیمت کسب سود کند و در مواقعی که احتمال می‌دهد روند قیمت در بازار نزولی است از پوزیشن شورت استفاده می‌کند تا بتواند از روند ریزشی قیمت در بازار کسب سود کند.

تسویه قرارداد آتی به چه معناست ؟

ممکن است با عبارت تسویه قرارداد آتی در معاملات برخورد کنید و این سوال برای شما مطرح شود که تسویه قرارداد آتی در بازار مشتقه بورس کالا به چه معناست. در جواب این سوال همان‌طور که در توضیحات مربوط به موقعیت تعهدی باز شرح دادیم، هنگامی که معامله‌گر مطابق با تحلیل خود از بازار تصمیم به باز کردن پوزیشن معاملاتی می‌کند در قیمت موردنظر به بازار ورود می‌کند. در این حالت با توجه به روند قیمتی بازار پوزیشن‌ معاملاتی ممکن است در سود یا ضرر باشد. اگر معامله‌گر بخواهد به هر دلیلی پوزیشن معاملاتی خود را ببندد در این حالت تسویه قرارداد آتی صورت می‌گیرد.

دلایل بستن پوزیشن معاملاتی در قراردادهای آتی

معامله‌گر به دلایل مختلفی می‌تواند پوزیشن معاملاتی خود را ببندد و تسویه قرارداد آتی را انجام دهد. اما در هر صورت معامله‌گر در یکی از سه حالت زیر ممکن است پوزیشن معاملاتی خود را ببندد و از معامله خارج شود.

• بستن پوزیشن معاملاتی در سود: اگر تحلیل معامله‌گر از روند قیمت بازار درست باشد در این صورت پوزیشن معاملاتی وی در سود است. با توجه به این‌که تا زمانی که پوزیشن معاملاتی معامله‌گر باز است سود و زیان معاملات محاسبه می‌شود، بنابراین برای این‌که معامله‌گر بتواند سود به‌دست آمده را حفظ کند می‌تواند پوزیشن معاملاتی خود را ببندد و از معامله خارج شود.
• بستن پوزشن معاملاتی در ضرر: اگر تحلیل معامله‌گر از روند قیمت بازار درست نباشد در این‌صورت پوزیشن معاملاتی معامله‌گر ضررده می‌شود. در این حالت اگر معامله‌گر احتمال برگشت بازار در جهت پیش‌بین خود را ضعیف بداند، می‌تواند برای جلوگیری از ضرر بیشتر پوزیشن معاملاتی خود را ببندد و از معامله خارج شود. در این حالت با بستن پوزیشن، معامله‌گر می‌تواند با تحمل مقداری ضرر از معامله خارج شود.
• بستن پوزیشن معاملاتی در قیمت نقطه ورود به معامله: در این حالت معامله‌گر با توجه به شرایط بازار تصمیم می‌گیرد تا بدون سود و زیان قابل توجهی در قیمتی نزدیک به قیمت ورود به معامله یا در همان قیمت ورود، از معامله خارج شود. با توجه به این‌که بازارهای معاملات آتی ممکن است در شرایطی دارای نوسانات زیادی باشند که تحلیل آن را برای معامله‌گرها دشوار می‌کند، معامله‌گر ممکن است تصمیم بگیرد تا بدون ضرر و در همان قیمت ورود از معامله خارج شود.

وجه تضمین اولیه در بازار مشتقه بورس کالا چیست ؟

«وجه تضمین اولیه» (Initial Margin) درصدی از ارزش قرارداد آتی در بازار مشتقه بورس کالا است که معامله‌گرها در ابتدا پرداخت می‌کنند و به‌عنوان ضمانتی برای انجام معاملات آتی درنظر گرفته می‌شود. این وجه تضمین در اختیار بورس کالا است و می‌تواند از این وجه تضمین به نفع طرف مقابل در قرارداد برداشت کند. در واقع وجه تضمین اولیه مبلغی است که با توجه به شرایط بازار از طرف بورس کالا تعیین می‌شود. وجه تضمین اولیه که برای تضمین ایفای تعهدات طرفین معامله توسط بورس کالا دریافت می‌شود در حساب در اختیار بورس قرار دارد. اتاق پایاپای بورس کالا حق برداشت از این حساب را به نفع طرف مقابل در معاملات خواهد داشت.

مارجین کال در بازار مشتقه بورس کالا چیست ؟

افرادی که در بازار مشتقه بورس کالا خرید و فروش می‌کنند در ابتدا باید مبلغی را به‌عنوان وجه تضمین اولیه در اختیار بورس کالا قرار دهند. وجه تضمین اولیه حداقلی دارد که درصورتی که موجودی حساب در اختیار بورس کالا از این حداقل تعیین شده کمتر شود، معامله‌گر «فراخوان حساب» (Margin Call) می‌شود. در واقع افرادی که در بازار مشتقه بورس کالا معاملات قراردادهای آتی انجام می‌دهند در صورتی که موجودی حساب آن‌ها از حداقل وجه تضمین کمتر شود مارجین کال می‌شوند و باید نسبت به شارژ حساب خود اقدام کنند.

دوطرفه بودن معاملات آتی در بازار مشتقه بورس کالا

دوطرفه بودن بازار آتی در بورس کالا به این معنی است که معامله‌گرها می‌توانند از هر دو بازار صعودی و نزولی کسب سود کنند. به عبارت دیگر معامله‌گرها می‌توانند از روند نزولی بازار نیز کسب سود کنند. بنابراین معامله‌گرها می‌توانند با پرداخت وجه تضمین اولیه و بدون این‌که کالایی را خریداری کنند وارد پوزیشن شورت شوند و از ریزش بازار کسب سود کنند.

نحوه معاملات آتی در بازار مشتقه بورس کالا

ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که نحوه معاملات آتی در بورس کالا چگونه است و با توجه به این‌که پیش‌بینی نوسانات قیمتی کالاهای مختلف دشوار است و در بسیاری از موارد این پیش‌بین‌ها اشتباه انجام می‌شود، چه تضمینی وجود دارد که معاملات قراردادهای آتی در بورس کالا طبق قواعد تعیین شده پیش برود و طرفین معامله به تعهدات خود پایبند باشند. در جواب این سوالات باید به ساز و کار بورس کالای ایران برای تضمین معاملات اشاره کرد. این فرآیند از طریق اتاق پایاپای بورس کالای ایران انجام می‌شود که در ادامه نحوه تضمین انجام معاملات در بازار مشتقه را با زبانی ساده شرح می‌دهیم.

تضمین معاملات مشتقه در بورس کالا چیست ؟

ممکن است بارها شنیده باشید که بورس کالا انجام معاملات مشتقه در بورس کالا را تضمین می‌کند. نحوه تضمین معاملات در بازار مشتقه بورس کالا به این ترتیب است که اتاق پایاپای بورس کالا وجه ضمانتی را از طرفین معامله دریافت می‌کند. این وجه ضمانت در حسابی مجزا در اختیار اتاق پایاپای بورس کالا قرار دارد و طرفین حق برداشت از آن را ندارند. در این حالت زمانی که یکی از طرفین در معاملات خود ضرر می‌کند اتاق پایاپای از حساب وی به نفع طرف مقابل برداشت می‌کند. به این ترتیب فردی که ضرر می‌کند به‌صورت خودکار تعهد خود را انجام می‌دهد. حسابی که بورس کالا می‌تواند از آن برداشت کند، حساب در اختیار نام دارد که در ادامه آن را شرح می‌دهیم.

حساب در اختیار بورس چیست ؟

حساب دراختیار بورس حسابی است که به‌نام معامله‌گر است ولی معامله‌گر حق برداشت از آن را ندارد و تنها بورس کالا می‌تواند از آن برداشت کند. برای این‌که متقاضیان معامله در بازار آتی بورس کالا بتوانند نسبت به خرید و فروش قراردادهای آتی در بازار مشتقه بورس کالا اقدام کنند باید حسابی را به‌عنوان حساب در اختیار بورس کالا به کارگزاری معرفی کنند.

فیلم آموزش قراردادهای اختیار معامله بورس اوراق بهادار تهران در فرادرس

کلیک کنید

دلیل افتتاح حساب در اختیار بورس کالا چیست ؟

هنگامی که معامله‌گرها به خرید و فروش در بازار مشتقه بورس کالا اقدام می‌کنند در مقابل هر خریدار، فروشنده‌ای وجود دارد و برعکس. بنابراین زمانی که در بازار آتی بورس کالا پوزیشن معاملاتی فردی در سود است در طرف مقابل پوزیشن معاملاتی فردی دیگر در ضرر می‌رود. ممکن است این سوال مطرح شود که چه تضمینی برای فردی که در معامله ضرر کرده وجود دارد تا به تعهد خود پایبند باشد. در جواب این سوال باید به کارکرد حساب در اختیار بورس کالا اشاره کنیم. دلیل افتتاح حساب در اختیار بورس کالا تضمینی برای انجام دادن معاملات بازار مشتقه بورس کالا است. اتاق پایاپای بورس کالا حق برداشت از حساب در اختیار بورس را دارد. بنابراین از حسابی که در ضرر است به نفع حساب در سود برداشت می‌کند و به این ترتیب انجام معاملات آتی در بورس کالا تضمین می‌شود.

فرق قرارداد آتی کالا با سهام چیست ؟

یکی از سوالاتی که ممکن است مطرح شود این است که تفاوت قراردادهای آتی با سهام چیست. تفاوت‌های این دو را در ادامه شرح می‌دهیم.

• بحث مالکیت یا تعهد: برگه سهام نشان می‌دهد که فرد دارنده آن مالک قسمتی از بنگاه اقتصادی مربوطه است. درصورتی که در قراردادهای آتی مالکیت مطرح نیست و موضوع قرارداد بر اساس تحویل دادن یا تحویل گرفتن یک کالا در یک سررسید است. در واقع در زمان سررسیدی که در قرارداد آتی وجود دارد باید تکلیف قرارداد مشخص شود و اگر دارنده قرارداد نیز تا سررسید آن اقدامی نکند بورس کالا با توجه به ساز و کارهایی که دارد تکلیف قرارداد را مشخص می‌کند.
• دشواری در تعیین قیمت: قراردادهای آتی با توجه به این‌که قراردادهایی هستند که بر مبنای کالایی مشخص تنظیم شده‌اند، پیش‌بینی قیمتی راحت‌تری دارند و در اصطلاح آسان‌تر ردیابی قیمتی می‌شوند. اما پی بردن به ارزش واقعی سهام شرکت‌ها و پیدا کردن عواملی که می‌توانند در آینده بر روی قیمت سهام شرکت‌ها تاثیرگذار باشند، کار دشوارتری است. به عبارت دیگر قیمت سهام شرکت‌ها راحت‌تر دست‌کاری می‌شوند. اما قیمت قراردادهای آتی کالا را با رصد بازار فیزیکی آن راحت‌تر می‌توان ردیابی کرد.
• دوره مالکیت سهام و قرارداد آتی: افرادی که سهام خریداری می‌کنند تا زمانی که سهام خود را نفروشند مالک بخشی از آن بنگاه اقتصادی هستند. اما افرادی که در بازار مشتقه بورس کالا قرارداد آتی را خریداری می‌کنند اگر تا سررسید قرارداد آتی اقدامی انجام ندهند، قرارداد منقضی می‌شود و مالکیتی بر کالا ندارند.

نحوه اختصاص سود و ضرر در بازار آتی بورس کالا

بازار آتی کالا بازاری دوطرفه است که در آن معامله‌گرها می‌توانند با توجه به تحلیل خود از بازار «موقعیت تعهدی» (Position) خود را با توجه به روند بازار باز کنند و از بازار کسب سود کنند. نحوه محاسبه سود و ضرر در بازار مشتقه بورس کالا به این ترتیب است که بورس کالا با توجه به قیمت تسویه که مبنای محاسبه سود و ضرر در معاملات است، اقدام به محاسبه روزانه سود و ضرر معاملات می‌کند. در این حالت معامله‌گرها نیازی به خروج از معاملات یا بستن پوزیشن معاملاتی ندارند و سود و ضرر معاملات از طرف بورس کالا به حساب آن‌ها منظور می‌شود. البته ممکن است درصورت تغییر روند قیمتی، پوزیشن معاملاتی که در سود است ضررده شود و برعکس. بنابراین با بستن پوزیشن معاملاتی در مواقع لازم می‌توانید نسبت به برداشت سود اقدام کنید.

جذابیت‌های بازار آتی بورس کالا

علاوه بر این‌که برخی از افراد از قراردادهای آتی در بازار مشتقه بورس کالا برای پوشش ریسک استفاده می‌کنند، عده‌ای دیگر نیز تنها برای کسب سود از نوسانات قیمت، در بازار آتی فعالیت می‌کنند. درباره جذابیت‌هایی که باعث جذب معامله‌گرها به این بازار می‌شود در ادامه این مطلب توضیحاتی می‌دهیم.

• وجود اهرم در معاملات: اهرم در معاملات باعث می‌شود تا معامله‌گرها با سرمایه‌ای کمتر سود بیشتری به‌دست آورند. با استفاده از اهرم در معاملات افراد تنها بخشی از ارزش معاملات را پرداخت می‌کنند و درصورت پیش‌بینی درست قیمت به‌ نسبت ارزش کل قرارداد به آن‌ها سود تعلق می‌گیرد. البته توجه به این‌ نکته ضروری است که درصورت پیش‌بینی نادرست قیمت نیز به همان میزان ضرر متوجه معامله‌گر می‌شود.
• عدم الزام به تحویل کالا: افرادی که قراردادهای آتی را در بازار مشتقه بورس کالا معامله می‌کنند ضرورتی به تحویل کالا ندارند. این افراد می‌توانند موقعیت معاملاتی خود را ببندند و از بازار خارج شوند. با نگاهی به آمار معاملات آتی بورس کالا نیز متوجه می‌شوید که کمتر از یک درصد از معاملات آتی به تحویل کالا منتهی می‌شود.
• باز کردن پوزیشن فروش بدون خرید اولیه: یکی از مزایایی که بازارهای دوطرفه در بازارهای سرمایه دارند این است که معامله‌گرها با پرداخت وجه تضمین اولیه می‌توانند بدون خرید دارایی بر روی آن پوزیشن فروش باز کنند و از روند نزولی بازار کسب سود کنند.
• کشف قیمت بهتر کالاها: قراردادهای آتی در بازار مشتقه بورس کالا بر روی کالاهایی تنظیم شده‌اند. این قراردادها این امکان را ایجاد می‌کنند تا قیمت دارایی پایه بر اساس عرضه و تقاضا بهتر کشف شود.

ریسک‌‌های موجود در بازار آتی

هراندازه یک بازار جذابیت داشته باشد به‌ همان میزان می‌تواند ریسک‌های بیشتری داشته باشد. به عبارت دیگر افرادی که برای کسب سود بیشتر تمایل دارند تا در بازار مشتقه بورس کالا فعالیت کنند باید ریسک‌های موجود در این بازار را نیز قبول کنند. در ادامه ریسک‌های موجود در قراردادهای آتی در بورس کالا را شرح می‌دهیم.

• ریسک اهرم در معاملات: همان‌طور که امکان استفاده از اهرم در معاملات آتی می‌تواند باعث جذابیت و افزایش سود در معاملات مشتقه بورس کالا شود، درصورت پیش‌بینی نادرست بازار به همان اندازه می‌تواند ریسک‌های بیشتری را متوجه معامله‌گر کند. بنابراین درحالتی که از بازار سود می‌کنیم اهرم‌ها باعث ایجاد جذابیت در بازارهای سرمایه هستند اما با توجه به این‌که در هنگام ضرر کردن در بازار سرمایه استفاده از اهرم باعث می‌شود تا بیشتر ضرر کنیم، بنابراین استفاده از اهرم در بازار مشتقه بورس کالا ریسک معاملات را نیز افزایش می‌دهد.
• وجود سررسید در قراردادهای آتی: وجود سررسید در قراردادهای آتی بورس کالا نوعی ریسک محسوب می‌شود. برای درک بهتر این موضوع فرض کنید شما کالایی را در بازار آتی برای سررسید سه ماه بعدی خریداری کرده‌اید. با توجه به این‌که می‌دانید تا ۵ ماه دیگر قیمت این کالا صعودی است ولی با توجه به این‌که سررسید این کالا سه ماه بعد است، شما مجبور هستید تکلیف قرارداد را مشخص کنید بنابراین برخلاف میل خود مجبور می‌شوید تا قبل از سررسید مربوطه وضعیت قرارداد را مشخص کنید.
•  عدم خروج به موقع از پوزیشن معاملاتی: یکی از ریسک‌هایی که در بازار مشتقه بورس کالا ممکن است به‌وجود آید این است که معامله‌گر به‌دلیل به‌وجود آمدن صف‌های خرید یا فروش نتواند به‌موقع پوزیشن‌ معاملاتی خود را ببندد و از بازار خارج شود.

ساز و کار تحویل کالا در بازار آتی

اکثر معاملات قراردادهای آتی که در بازار مشتقه بورس کالا انجام می‌شود به تحویل کالا منتهی نمی‌شود. اما اگر فردی بخواهد وارد فرایند تحویل کالا در بازار مشتقه بورس کالا شود باید در ابتدا کارگزاری مربوطه را در جریان قرار دهد. در این صورت کارگزاری اعلام آمادگی متقاضی برای تحویل کالا را به بورس کالا اطلاع می‌دهد و فرایند تحویل کالا شروع می‌شود. با توجه به این‌که در فرایند تحویل کالا در بازار آتی در مقابل فردی که کالا را تحویل می‌گیرد فرد دیگری نیز باید کالا را بفروشد، بنابراین هر کدام از این افراد ملزم به ایفای تعهدات خود هستند که در ادامه این تعهدات را توضیح می‌دهیم.

ایفای تعهدات خریدار و فروشنده برای تحویل کالا

ایفای تعهدات خریدار و فروشنده در بورس آتی کالا در زمان تحویل کالا به این معنا است که خریدار باید مبلغی معادل تعداد قراردادهای آتی، حساب در اختیار بورس را شارژ کند و فروشنده نیز ملزم است معادل کالای مورد معامله، گواهی سپرده آن کالا را از بورس خریداری کند. برای این‌که فرایند تحویل کالا در بازار آتی بورس کالا انجام شود لازم است که خریدار و فروشند به تعهدات خود عمل کنند. برای این منظور زمانی که مبلغ موردنیاز برای خرید کالا در حساب خریدار موجود باشد و فروشنده نیز گواهی سپرده کالای مربوطه را تهیه کند، بورس کالا مبلغ مربوطه را از حساب دراختیار بورس خریدار برداشت و به حساب دراختیار بورس فروشنده واریز می‌کند و مالکیت گواهی‌های سپرده کالای موردنظر را به خریدار منتقل می‌کند.

خریدار نیز می‌تواند این گواهی‌های سپرده کالایی را بفروشد یا از انبار بورس، کالای مربوطه را تحویل بگیرد. لازم به ذکر است که گواهی سپرده کالایی نوعی اوراق بهادار مبتنی بر کالا است که این امکان را به فروشنده کالا می‌دهد تا به‌جای تحویل فیزیکی کالا، گواهی سپرده کالای مربوطه را به خریدار تحویل دهد.

دریافت کد معاملاتی آتی بورس کالا

برای این‌که افراد بتوانند معاملات قراردادهای آتی را در بازار مشتقه بورس کالا انجام دهند در اولین گام نیاز دارند تا نسبت به دریافت کد بورس بازار مشتقه بورس کالا اقدام کنند. در حال حاضر روند دریافت این کد به این صورت است که برخی مراحل به‌صورت غیرحضوری انجام می‌شود و برای تکمیل ثبت‌نام باید به‌صورت حضوری به کارگزاری مربوطه مراجعه شود.

فیلم آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام در فرادرس

کلیک کنید

مراحل ثبت‌نام غیرحضوری بورس آتی کالا

برای این‌که بتوانید در بازار آتی بورس کالا فعالیت کنید در ابتدا باید کد آتی کالا داشته باشید. در ادامه مراحلی را که برای دریافت کد آتی بورس کالا نیاز دارید را به ترتیب شرح می‌دهیم.

• ثبت‌نام در سامانه سجام: برای خرید و فروش قراردادهای آتی در بازار مشتقه بورس کالا نیاز دارید تا کد آتی کالا داشته باشید. برای دریافت کد آتی کالا نیز در مرحله اول لازم است تا نسبت به ثبت‌نام در سامانه سجام و دریافت کد بورسی اقدام کنید.
• ثبت‌نام در سامانه ایبیگو: سامانه EBGO برای تسهیل تعاملات و روابط بین کارگزاری‌ها و فعالان بورس کالا ایجاد شده است. افرادی که به دریافت کد آتی کالا تمایل دارند می‌توانند با مراجعه به سامانه ایبیگو متصل به کارگزاری انتخابی خود گزینه اخذ کد آنلاین در بورس کالا را انتخاب کنند. همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید در صفحه اول سامانه ایبیگو کارگزاری موردنظر قسمت مربوط به اخذ کد آنلاین در بورس کالا را انتخاب کنید.

• تکمیل اطلاعات خواسته شده در سامانه ایبیگو: پس از ورود به سامانه ایبیگو، اطلاعات ثبت شده در سامانه سجام به شما نشان داده می‌شود. در این قسمت اطلاعات خواسته شده را وارد کنید. همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید این اطلاعات در قسمت بالای صفحه اول دسته‌بندی شده است. با تکمیل هر قسمت می‌توانید با انتخاب گزینه ادامه به صفحه بعدی مراجعه کنید. این اطلاعات به شرح زیر است.
  • مشخصات فردی
  • اطلاعات نشانی
  • اطلاعات شغلی
  • اطلاعات مالی
  • اطلاعات بانکی

آپلود تصویر امضا: در بخش مربوط به آپلود فایل قسمتی به‌نام تصویر نمونه امضا وجود دارد که باید در این قسمت نمونه امضای خود را آپلود کنید. سایر مدارک خواسته شده در این قسمت را نیز مطابق با فرمت و حجم فایل موردنظر آپلود کنید. در تصویر زیر برخی از مواردی که برای آپلود مدارک باید رعایت کنید را می‌توانید در بالای صفحه ملاحظه کنید.

انتخاب نوع کد درخواستی در قسمت تعهدات مشتری: پس از تکمیل قسمت آپلود اسناد در قسمت مربوط به تعهدات مشتری نوع درخواست خود را مشخص کنید. همانند تصویر زیر در این قسمت دو گزینه بازار فیزیکی بورس کالا و بازار مشتقه را مشاهده می‌کنید. در ادامه برای دریافت کد آتی بورس کالا گزینه بازار مشتقه را انتخاب کنید. در این قسمت پس از مطالعه موارد قید شده در متن گزینه قبول قوانین و مقررات در پایین صفحه را انتخاب کنید. در این حالت همانند تصویر زیر پیامی مبنی بر عملیات موفق به شما نشان داده می‌شود.

دریافت معرفی‌نامه برای افتتاح حساب در اختیار

بعد از این‌که ثبت‌نام برای دریافت کد آتی در بازار مشتقه بورس کالا را انجام دادید. با انتخاب گزینه دریافت معرفی‌نامه به صفحه‌ای هدایت می‌شوید که در آن صفحه می‌توانید معرفی‌نامه‌ای جهت ارائه به بانک مربوطه برای افتتاح حساب در اختیار بورس دریافت کنید. بعد از اینکه این معرفی‌نامه را دریافت کردید باید با مدارک شناسایی خود به بانک‌ انتخابی مراجعه کنید و نسبت به افتتاح حساب در اختیار بورس کالا اقدام کنید. همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید در حال حاضر امکان دریافت معرفی‌نامه برای دو بانک ملت و سامان وجود دارد. لازم به ذکر است بعد از افتتاح حساب باید مشخصات حساب در اختیار بورس کالا را در سامانه ایبیگو ثبت کنید.

باز کردن حساب در اختیار بورس کالا و تکمیل ثبت نام

برای این‌که بتوانید در بازار مشتقه بورس کالا معاملات خود را شروع کنید علاوه بر ثبت‌نام برای دریافت کد بازار مشتقه نیاز دارید تا نسبت به معرفی دو حساب به کارگزاری مربوطه اقدام کنید. یکی از آن‌ها حساب در اختیار بورس کالا است و دیگری حسابی شخصی است که در همان بانک باید داشته باشید. پس از این‌که حساب در اختیار بورس کالا را باز کردید باید مشخصات آن را در سامانه ایبیگو ثبت کنید. سپس به‌صورت حضوری به کارگزاری مربوطه مراجعه کنید و مشخصات حساب‌‌های در اختیار و شخصی را به کارگزاری اطلاع داده و مراحل لازم برای ثبت‌نام در بازار مشتقه بورس کالا را تکمیل کنید.

دلیل معرفی دو حساب به کارگزاری

برای فعالیت در بازارهای آتی بورس کالا نیاز دارید تا دو حساب به کارگزاری معرفی کنید. به عبارت دیگر علاوه بر این‌‌که حساب در اختیار بورس کالا را به کارگزاری معرفی می‌کنید باید حساب دیگری را نیز به کارگزاری معرفی کنید. با توجه به این‌که معامله‌گر حق برداشت از حساب در اختیار بورس کالا را ندارد، بنابراین برای برداشت از حساب در اختیار باید درخواست برداشت را به کارگزاری اعلام کند. سپس از طریق حساب شخصی خود وجه موردنیاز را از حساب در اختیار دریافت کند.

نحوه برداشت از حساب در اختیار بورس

حساب در اختیار بورس همان‌‌طور که از نام آن استفاده می‌شود، در اختیار بورس است. به عبارتی دیگر تنها بورس کالا اختیار برداشت از این حساب را دارد. بنابراین فردی که حساب در اختیار به‌نام وی است نمی‌تواند به‌طور مستقیم از حساب در اختیار بورس برداشت کند و برای برداشت از این حساب باید از طریق کارگزاری مربوطه اقدام کند. کارگزاری درخواست متقاضی را به اتاق پایاپای بورس کالا اطلاع می‌دهد و سپس مبلغ درخواستی به حساب شخصی فرد واریز می‌شود. این حساب شخصی نیز باید از قبل به کارگزاری معرفی شود.

قرارداد اختیار معامله در بازار مشتقه بورس کالا چیست ؟

یکی دیگر از قراردادهایی که در بازار مشتقه بورس کالا خرید و فروش می‌شود، قرارداد اختیار معامله است. قرارداد اختیار معامله قراردادی است که خریدار آن دارای این اختیار است که کالای مربوطه در قرارداد را در سررسید مربوطه و با قیمت تعیین شده خریداری کند یا بفروشد. فروشنده قرارداد نیز باید از خریدار تبعیت کند. همان‌طور که از نام این قرارداد استفاده می‌شود در قرارداد اختیار معامله خریدار قرارداد می‌تواند از حقی که دارد استفاده کند و هیچ الزامی متوجه وی نیست. قراردادهای اختیار معامله نیز به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند.

• قرارداد اختیار معامله خرید
• قرارداد اختیار معامله فروش

اختیار معامله خرید در بازار مشتقه بورس کالا

اختیار معامله خرید در بازار مشتقه بورس کالا قراردادی است که این اختیار را برای خریدار آن ایجاد می‌کند تا بتواند کالای موردنظر در قرارداد را در زمان سررسید آن در قیمت تعیین شده در قرارداد بخرد. لازم به ذکر است در صورتی که خریدار این قرارداد بخواهد از حق خرید خود استفاده کند، فروشنده این قرارداد ملزم است به تعهدات خود پایبند باشد و کالای پایه مربوطه را در زمان سررسید به خریدار تحویل دهد. البته خریدار این قرارداد می‌تواند در زمان سررسید قرارداد از حق خود استفاده نکند که در این حالت قرارداد باطل می‌شود.

اختیار معامله فروش در بازار مشتقه بورس کالا

اختیار معامله فروش نوعی قرارداد است که به خریدار آن این حق را می‌دهد تا بتواند در سررسیدی مشخص مقدار معینی از کالای مربوطه را در قیمتی تعیین شده بفروشد. اگر خریدار قرارداد اختیار فروش در زمان سررسید قرارداد از حق فروش خود استفاده کند در این حالت فروشنده این قرارداد ملزم به اجرای تعهد خود است و باید دارایی پایه مربوطه را خریداری کند. در صورتی که خریدار این قرارداد از حق فروش خود استفاده نکند در این حالت قرارداد باطل می‌شود.

مزایای قراردادهای اختیار معامله

قراردادهای اختیار معامله یکی از قراردادهایی است که در بازار مشتقه بورس کالا خرید و فروش می‌شود. هدف اصلی از ایجاد قراردادهای اختیار معامله در بازار مشتقه پوشش ریسک معاملات است. در ادامه مزایای قراردادهای اختیار معامله را شرح می‌دهیم.

• پوشش ریسک‌: کاهش ریسک معاملات از اصلی‌ترین مزایای قراردادهای اختیار معامله محسوب می‌شود. در واقع با استفاده از قراردادهای اختیار معامله در بازار مشتقه بورس کالا افراد می‌توانند ریسک حاصل از تغییرات قیمت دارایی پایه را کاهش دهند.
• استفاده از اهرم در معاملات: استفاده از اهرم در معاملات قراردادهای اختیار معامله در بازار مشتقه بورس کالا این امکان را برای افراد ایجاد می‌کند تا بتوانند با مبلغی جزئی پوزیشن معاملاتی بزرگتری را نسبت به آورده اولیه خود باز کنند. این امکان باعث می‌شود تا در صورت پیش‌بینی درست روند قیمت در بازار مشتقه بورس کالا به نسبت ارزش واقعی قرارداد سود کسب شود. لازم به ذکر است استفاده از اهرم در معاملات اختیار معامله در صورت پیش‌بینی نادرست قیمت می‌تواند باعث ضرر بیشتر در معاملات شود. بنابراین با دانش و تجربه کافی باید از اهرم در معاملات استفاده کرد.
• تضمین اجرای تعهدات توسط بورس: برای این‌که فروشندگان قراردادهای اختیار به تعهدات خود پایبند باشند، ملزم به پرداخت درصدی از ارزش معامله به حساب در اختیار بورس هستند. این موضوع باعث می‌شود تا انجام تعهدات فروشنده توسط بورس کالا تضمین شود.
• معافیت مالیاتی: تمامی ابزارهای معاملاتی جدید در بورس از قبیل قراردادهای اختیار معامله از معافیت مالیاتی برخوردار هستند.
• استاندارد بودن قرارداد: قراردادهای اختیار معامله همانند قراردادهای آتی بر اساس دارایی پایه‌ای تنظیم می‌شوند. کالاهایی که به‌عنوان دارایی پایه در این قراردادها استفاده می‌شوند دارای استاندارهای مشخصی هستند که از طرف بورس کالا تعیین شده‌اند. بنابراین افرادی که در بازار مشتقه بورس کالا خرید و فروش می‌کنند این اطمینان را دارند که دارایی‌های پایه و قراردادهای مرتبط از استانداردهای مشخصی برخوردار هستند.
• دو طرفه بودن بازار اختیار معامله: مزیت دیگری که انجام معاملات قراردادهای اختیار معامله در بازار مشتقه بورس کالا دارد دو طرفه بودن این معاملات است. معاملات این قراردادها همانند قراردادهای آتی این امکان را دارند تا معامله‌گرها بتوانند از کاهش قیمت دارایی پایه نیز سود کسب کنند.

بازدهی قراردادهای اختیار معامله

وضعیت بازدهی قراردادهای اختیار معامله را می‌توانیم در سه گروه دسته‌بندی کنیم که در ادامه شرح می‌دهیم.

• اختیار معامله بی‌تفاوت: هدف خریدار از خرید قراردادهای اختیار معامله پوشش ریسک یا کسب سود است. اما در شرایطی بازدهی قراردادهای اختیار معامله به‌گونه‌ای می‌شود که در صورتی که خریدار اختیار معامله را اعمال کند سود و ضرری نمی‌کند که در این صورت به آن اختیار معامله بی‌تفاوت می‌گوییم.
• اختیار معامله در سود: اختیار معامله‌ای است که درصورت اعمال این اختیار معامله، خریدار به سود می‌رسد. به عبارتی دیگر اعمال این قراردادها به نفع خریدار است.
• اختیار معامله در ضرر: خریدارها با اعمال این اختیار معامله‌ها زیان می‌کنند. بنابراین خریدارها اختیار معامله در ضرر را اعمال نمی‌کنند.

قیمت اعمال در قراردادهای اختیار معامله

قیمت اعمال قیمتی است که در قرارداد اختیار معامله ذکر می‌شود و خریدار اختیار معامله در تاریخ تعیین شده، اختیار خرید یا فروش دارایی پایه را با قیمت اعمال دارد. با توجه به این‌که قیمت نقدی دارایی پایه کوچکتر یا بزرگتر از قیمت اعمال باشد، اختیار معامله خرید و اختیار معامله فروش می‌توانند در سود یا ضرر باشند که در ادامه این مطلب آن را شرح می‌دهیم.

اختیار خرید و اختیار فروش چه زمانی در سود هستند ؟

هدف خریدار قرارداد اختیار معامله کسب سود و کاهش ریسک معاملات است. خریدار اختیار معامله در زمان سررسید قرارداد می‌تواند با توجه به قیمت اعمال و قیمت نقدی در بازار نسبت به اعمال قرارداد اختیار معامله تصمیم بگیرد. در این حالت با توجه به قیمت نقدی می‌توانیم سه حالت را برای حالت‌هایی که اختیار خرید و اختیار  فروش در سود یا ضرر هستند را به شرح زیر درنظر بگیریم.

• قیمت نقدی برابر با قیمت اعمال: در این حالت هم اختیار خرید بی‌تفاوت است و هم اختیار فروش.
• قیمت نقدی بیشتر از قیمت اعمال: در این حالت اختیار خرید در سود است اما اختیار فروش در ضرر است.
• قیمت نقدی کمتر از قیمت اعمال: در این حالت اختیار خرید در زیان است و اختیار فروش در سود است.

جمع بندی

در ابتدای این مطلب بازار مشتقه بورس کالا تعریف شد و برای درک بهتر نحوه کارکرد بازار مشتقه بورس کالا به تعریف اوراق مشتقه و دارایی پایه پرداختیم. در ادامه انواع بازار مشتقه بورس کالا و نحوه ورود به بازار مشتقه را توضیح دادیم. یکی از بازارهایی که در بازار مشتقه بورس کالا وجود دارد بازار معاملات قراردادهای آتی است که برای درک بهتر این بازار در ابتدا برخی از مفاهیم کاربردی در بازار آتی همانند موقعیت تعهدی باز و مارجین کالا را شرح دادیم. در ادامه حساب در اختیار بورس کالا و ریسک‌های موجود در این بازار را توضیح دادیم. ساز و کار تحویل کالا در بازار آتی و نحوه دریافت کد معاملاتی آتی بورس کالا را شرح دادیم. سپس قراردادهای اختیار معامله در بورس کالا را تعریف کردیم و مزایای این قراردادها را بیان کردیم. در پایان نیز بازدهی قراردادهای اختیار معامله را شرح دادیم.