فرادرسفعل امر در ترکی استانبولی — جامع به همراه مثال‌های کاربردی
فعل امر در ترکی استانبولی بسیار آسان است. کاربرد فعل امر در ترکی استانبولی برای دستور دادن و درخواست کردن است. در آموزش‌های قبل، مطالبی را درباره زمان‌هایی مانند حال استمراری در ترکی استانبولی، گذشته معین و آینده ساده آموختید. در این مطلب نکات مرتبط با فعل امر در زبان ترکی استانبولی مانند ساختار، طریقه سوالی کردن و منفی کردن افعال امری و فعل امر برای اول‌شخص مفرد و جمع آموزش داده می‌شود. این فعل در فارسی به طور معمول با عنوان مضارع التزامی شناخته می‌شود.
فعل امر در ترکی استانبولی
دلیل آسان‌تر بودن فعل امر در ترکی استانبولی، نداشتن پسوند نشان‌دهنده وجه امری است - در زمان حال استمراری «yor»، پسوند نشان‌دهنده این زمان است - این وجه دارای دو استثناء است.
- اول‌شخص مفرد و جمع «ben/biz» حالت امر ندارند چراکه نمی‌توانیم به «من/ما» امر کنیم. برای این دو، ضمیر مضارع التزامی داریم که در ادامه به صورت کامل توضیح می‌دهیم.
- دوم‌شخص مفرد و جمع حالت سوالی امری ندارند چراکه نمی‌توان به مخاطب، همزمان هم امر کرد و هم سوال پرسید.
نحوه ساخت فعل امر در ترکی استانبولی
همان‌طور که می‌دانید فعل‌های امری دارای دو حالت مثبت و منفی هستند که در ادامه ساختار هر کدام را به طور کامل همراه با مثال‌های کاربردی توضیح می‌دهیم.
نکته: برای ساخت فعل امر ابتدا باید ریشه فعل را بدست آورید. برای این کار کافی است از آخر مصدر فعل، پسوندهای «mak/mek» را حذف کنید.
Gitmek (رفتن) → git (برو)
Almak (خریدن، برداشتن) → al (بخر)
Üzülmek (ناراحت شدن) → üzül (ناراحت شو)
فعل امری مثبت
نحوه ساخت فعل امری مثبت با فعل (Gitmek) «رفتن» در جدول زیر برای ضمایر آورده شده است. پسوندهای شخصی در حالت امری، متفاوت از پسوندهای شخصی در زمان‌های دیگر است. این پسوندها را بخاطر بسپارید.
| امری مثبت | پسوندهای شخصی در حالت امری | ضمایر |
| - | - | ben |
| git | - | sen |
| gitsin | sın/sin/sun/sün | o |
| - | - | biz |
| gidin/gidiniz |
ın/in/un/ün ınız/iniz/unuz/ünüz | siz |
| gitsin/gitsinler |
sın/sin/sun/sün sınlar/sinler | onlar |
نکته: دوم‌شخص مفرد، در حالت امری پسوند شخصی ندارد. با حذف «mak/mek» از فعل، حالت امری مثبت برای دوم‌شخص مفرد ساخته می‌شود.
نکته: برای وجه امری دوم‌شخص جمع، بعد از حذف «mak/mek» از فعل، اگر ریشه با حرف صدادار تمام شده باشد، قبل از پسوندهای شخصی از حرف میانجی «y» استفاده می‌کنیم.
Okumak (خواندن) → oku
Okuyun/okuyunuz
(بخوانید.)
نکته: پسوندهای «ınız/iniz/unuz/ünüz» برای دستور دادن محترمانه استفاده می‌شود. در مثال زیر تفاوت حالت محترمانه و امری (بدون احترام) به راحتی قابل مشاهده است.
Lütfen bu soruyu okuyunuz.
لطفا این سوال را بخوانید.
Bu soruyu oku.
این سوال را بخوان.
مثال‌های زیر برای درک بهتر این مطلب آورده شده است.
Bu kitapları oku.
این کتاب‌ها را بخوان.
O doğum günüme gelmesin.
او به تولد من نیاید.
Yarın okula gidin/gidiniz.
فردا به مدرسه بروید.
Kapıda beni beklesinler/beklesin.
دم در منتظر من بمانند.
زبان ترکی استانبولی امروزه به یکی از زبان‌های پرطرفدار در دنیا تبدیل شده است. یادگیری این زبان نیاز به تمرین و آموزش حرفه‌ای دارد. به همین منظور، «فرادرس» فیلم آموزش زبان ترکی استانبولی برای سطوح A1 و A2 را تدوین کرده که لینک آن در ادامه آمده است.
- برای مشاهده فیلم آموزش زبان ترکی - سطح مقدماتی A1 و A2 + اینجا کلیک کنید.
فعل امری منفی
ساختار فعل امری منفی با فعل (Gitmek) «رفتن» در جدول زیر برای ضمایر نوشته شده است. مراحل ساخت جمله‌ها را گام به گام توضیح می‌دهیم.
- ریشه فعل را بدست می‌آوریم.
- ریشه فعل را با کمک پسوندهای منفی‌ساز «ma/me» منفی می‌کنیم.
- در مرحله آخر، پسوندهای شخصی در حالت امری را اضافه می‌کنیم.
| فعل امری منفی | |||
| پسوندهای شخصی امری | ma/me | ریشه فعل | ضمایر |
نکته:برای منفی کردن ریشه، پسوندهای «ma/me» را متناسب با قانون هماهنگی حروف صدادار در ترکی استانبولی به ریشه اضافه می‌کنیم.
Okumak → oku → okuma (خواندن)
∗∗∗
Gelmek → gel → gelme (آمدن)
نکته: برای دوم‌شخص جمع، بعد از منفی کردن ریشه حرف میانجی «y» و سپس پسوند شخصی را اضافه می‌کنیم.
Okumak→oku→okuma→okumayın.
نخوانید→نخوان→بخوان→خواندن
به چند مثال در رابطه با فعل امری منفی توجه کنید.
O arabaya binme.
سوار آن ماشین نشو.
Yüksek sesle konuşmasın.
با صدای بلند صحبت نکند.
Bu sene tatile gitmeyin/gitmeyiniz.
امسال به مسافرت (تعطیلات) نروید.
Onlara söyle yalan söylemesinler.
به آن‌ها بگو دروغ نگویند.
حالت پرسشی فعل امر در ترکی استانبولی
همان‌طور که در بخش قبل نیز گفته شد، حالت پرسشی در وجه امر را فقط می‌توانیم برای سوم‌شخص مفرد و جمع بسازیم. ابتدا مراحل گام به گام توضیح داده می‌شود. در جدول زیر، ساختار سوالی مثبت و منفی را با فعل «Gelmek» بررسی می‌کنیم.
- برای سوالی کردن، از پسوندهای پرسشی (mı/mi/mu/mü) استفاده می‌کنیم.
- برای سوالی منفی، ابتدا ریشه را منفی کرده سپس پسوندهای شخصی را اضافه می‌کنیم.
- دقت کنید که هیچ‌گاه پسوندهای پرسشی به کلمه نمی‌چسبند و جدا نوشته می‌شوند.
| سوالی منفی | سوالی مثبت | ضمیرها |
| gel+me+sin+mi | gel+sin+mi | O |
| gel+me+sinler+mi | gel+sinler+mi | Onlar |
مثال‌های زیر را بررسی کنید.
Eve gitsin mi?
آیا به خانه برود؟
Sana da kahve alsınlar mı?
آیا برای تو هم قهوه بخرند؟
ساختار امر برای اول شخص مفرد و جمع
حالت امری برای اول‌شخص مفرد و جمع همان مضارع التزامی است که در فارسی آن را با اضافه کردن پسوند «بـ» به ابتدای بن فعل می‌سازیم به عنوان مثال می‌توان به جمله‌های زیر اشاره کرد.
- بخوانیم.
- بروم.
- جمع بکنیم.
- و... .
توجه کنید که ساختار فعل امر از لحاظ مفهومی شبیه به خواهش کردن یا پیشنهاد دادن کاری است. در ادامه ساختار آن را مرحله به مرحله توضیح می‌دهیم.
- ابتدا ریشه فعل را بدست می‌آوریم (با حذف «mak/mek» از فعل).
- دقت کنید که اگر ریشه با حرف صدادار تمام شده باشد، قبل از اضافه کردن پسوندها، باید از حرف میانجی «y» استفاده کنیم.
- برای اول‌شخص مفرد، یکی از دو پسوند «ayım» یا «eyim» را متناسب با قانون حروف «اینجه» و «کالین» انتخاب می‌کنیم.
- برای اول‌شخص جمع، یکی از دو پسوند «alım» یا «elim» را متناسب با قانون حروف اینجه و کالین انتخاب می‌کنیم.
- برای منفی کردن، از پسوندهای «ma/me» متناسب با قانون حروف اینجه و کالین بهره می‌گیریم. در ساخت حالت منفی، بعد از اضافه کردن پسوندهای منفی‌ساز، حتما «y» میانجی اضافه می‌کنیم.
بنابر قواعد بالا، فرمول ساخت امر (مضارع التزامی)، برای اول‌شخص مفرد و جمع به صورت زیر است.
- فعل امری برای اول‌شخص مفرد و جمع حالت مثبت:
| ayım/eyim | درج «y» در صورت نیاز | ریشه فعل | اول‌شخص مفرد |
| alım/elim | اول‌شخص جمع |
- فعل امری برای اول‌شخص مفرد و جمع حالت منفی:
| ayım/eyim | y | ma/me | ریشه فعل | اول‌شخص مفرد |
| alım/elim | اول‌شخص جمع |
در جدول زیر نحوه ساخت مضارع التزامی برای اول‌شخص مفرد و جمع را با فعل (Satmak) «فروختن» بررسی می‌کنیم.
| امر منفی | امر مثبت | ضمیرها |
|
sat+ma+y+ayım→satmayayım نفروشم |
sat+ayım→satayım بفروشم | ben |
|
sat+ma+y+alım→satmayalım نفروشیم |
sat+alım→satalım بفروشیم | biz |
مثال‌های زیر برای درک بهتر این مطلب آورده شده‌اند.
Yarın ödevlerimi yapayım.
فردا تکالیفم را انجام بدهم.
Hafta sonu alışverişe gidelim.
آخر هفته به خرید برویم.
ساخت فعل امر برای اول شخص مفرد و جمع با موارد استثناء روبه‌رو است که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
نکته: در فعل‌های (Gitmek) «رفتن»، (Tatmak) «چشیدن» و (Etmek) «انجام دادن/کردن» بعد از بدست آوردن ریشه فعل، اگر پسوندی اضافه کنیم که با حرف صدادار شروع شود، حرف «t» به حرف «d» تبدیل می‌شود.
در مثال زیر، پسوند «elim» به «git» اضافه شده و «t» را به «d» تبدیل کرده است.
Gitmek→git→gidelim
برویم (رفتن)
∗∗∗
در مثال زیر، پسوند «ayım» به «tat» اضافه شده و «t» را به «d» تبدیل کرده است.
Tatmak→tat→tadayım
بچشم (چشیدن)
∗∗∗
در مثال زیر، پسوند «ecek» به «et» اضافه شده و «t» را به «d» تبدیل کرده است.
Etmek→et→edeceğim
انجام خواهم داد (انجام دادن)
نکته: در فعل‌های «yemek» و «demek» بعد از بدست آوردن ریشه، اگر پسوندی اضافه شود که حرف اول آن مصوت باشد، حرف «e» به حرف «i» تبدیل می‌شود.
در مثال زیر، پسوند «elim» به «ye» اضافه شده، «e» را به «i» تبدیل کرده است. دقت کنید که حرف «y» نقش میانجی دارد و در ادامه اضافه می‌شود تا دو حرف صدادار کنار یکدیگر تلفظ شوند.
Yemek→ye→yiyelim
بخوریم (خوردن)
∗∗∗
در مثال بعدی، پسوند «ecek» به «de» اضافه شده و «e» را به «i» تبدیل کرده است. حرف «y» میانجی است تا دو حرف صدادار کنار یکدیگر تلفظ شوند.
Demek→de→diyecek
خواهد گفت (گفتن)
حالت سوالی فعل امر در ترکی استانبولی برای اول شخص مفرد و جمع
در بخش قبلی ساختار مثبت و منفی وجه امر برای اول‌شخص مفرد و جمع بررسی شد. در این بخش، نحوه ساخت جمله‌های امری سوالی را برای اول‌شخص مفرد و جمع برای حالت‌های مثبت و منفی بررسی می‌کنیم. مراحل انجام این کار به صورت زیر است.
- ابتدا ریشه را بدست می‌آوریم.
- برای منفی کردن از پسوندهای منفی‌ساز «ma/me» متناسب با قانون حروف اینجه و کالین بهره می‌گیریم. در ساختار سوالی منفی، بعد از پسوندهای منفی‌ساز، حتما «y» میانجی اضافه می‌کنیم.
- برای سوالی کردن از دو پسوند «mı» و «mi» بهره می‌گیریم.
- پسوندهای «mı» و «mi» را نباید به کلمه قبل متصل کنیم.
در جدول زیر با فعل (Okumak) «خواندن»، حالت سوالی برای هر دو ضمیر ساخته شده است.
| سوالی منفی | سوالی مثبت | ضمیرها |
|
oku+ma+y+ayım+mı okumayayım mı? آیا نخوانم؟ |
oku+y+ayım+mı okuyayım mı? آیا بخوانم؟ | ben |
|
oku+ma+y+alım+mı okumayalım mı? آیا نخوانیم؟ |
oku+y+alım+mı okuyalım mı? آیا بخوانیم؟ | biz |
مثال‌های زیر برای درک بهتر این مبحث آورده شده‌اند.
Akşam konsere gidelim mi?
آیا شب به کنسرت برویم؟
Yarın film izleyelim mi?
آیا فردا فیلم تماشا کنیم؟
Sana çikolata alayım mı?
آیا برایت شکلات بخرم؟
Ben seni okula götüreyim mi?
آیا تو را به مدرسه ببرم؟
معرفی فیلم آموزش زبان ترکی
یکی از مهم‌ترین بخش‌های یادگیری هر زبانی مبحث گرامر یا دستور زبان است که یادگیری سطحی و پراکنده آن باعث سردرگمی زبان‌آموز می‌شود و مسیر یادگیری او را طولانی‌تر می‌کند. در همین راستا «فرادرس» اقدام به انتشار فیلم آموزش زبان ترکی - سطح مقدماتی A1 و A2 کرده است.
در این آموزش ۶ ساعت و ۱۵ دقیقه‌ای سعی شده است که دستور زبان مربوط به دو سطح مقدماتی A1 و A2 به‌طور کامل توضیح داده شود. این آموزش برای افرادی مناسب است که هیچ آشنایی با زبان ترکی استانبولی ندارند. علاوه بر این، افرادی که به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند، با این فیلم آموزشی می‌توانند ترکی استانبولی را به‌راحتی و در کوتاه‌مدت یاد بگیرند.
- برای مشاهده فیلم آموزش زبان ترکی - سطح مقدماتی A1 و A2 + اینجا کلیک کنید.
جمع‌بندی
در این مقاله درباره نحوه ساخت فعل امر در ترکی استانبولی بحث کردیم. فعل امر در ترکی استانبولی برای اول‌شخص مفرد و جمع با عنوان مضارع التزامی شناخته می‌شود چراکه نمی‌توان به دو ضمیر «من» و «ما» امر کرد. از طرفی برای دوم‌شخص مفرد و جمع، حالت امری پرسشی نداریم. زیرا اگر جمله، سوالی باشد، به معنی خواهش کردن خواهد بود و مفهوم امری خود را از دست می‌دهد. علاوه بر این، با ۵ فعل استثناء آشنا شدیم که بعد از اضافه شدن پسوندهایی با ویژگی‌های خاص، آن‌ها را به شکل دیگری تبدیل می‌کنند.
