فرادرسجمله پرسشی چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین
جمله پرسشی یکی از انواع جمله از نظر مفهوم است که معنای کلی آن، مطرح کردن سؤالی درباره یکی از اجزای جمله یا چیز دیگری است. مانند جمله «امروز مدرسه تعطیل است؟» که برای پرسیدن یک سؤال، مطرح شده است. این جمله با انواع دیگر مفهوم جمله یعنی جمله‌های خبری، عاطفی و امری تفاوت دارد. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های مختلفی یاد می‌گیریم جمله پرسشی چیست، انواع و اجزای آن چه هستند و چه تفاوتی با دیگر انواع جمله دارد. در پایان مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار داده‌ایم.
جمله پرسشی چیست؟
به جمله‌هایی که برای پرسیدن یک سؤال بیان می‌شوند، جمله پرسشی می‌گوییم. مفهوم کلی جمله پرسشی، بیان یک سؤال درباره چگونگی، کمیت و کیفیت یکی از اجزای جمله مانند فعل جمله یا فاعل جمله یا مفعول جمله و... است. در نوشتار فارسی در انتهای جمله‌های پرسشی، علامت سؤال (؟) قرار می‌گیرد.
برای مثال، جمله «چگونه به مدرسه می‌روی؟» جمله‌ای پرسشی است که در آن سؤالی درباره نحوه انجام عمل «رفتن» که فعل جمله است، پرسیده شده است. در زبان گفتاری نیز لحن گوینده، مشخص کننده سؤالی بودن جمله است.
در ادامه مطلب با مثال‌های بیشتری جمله‌های پرسشی را می‌شناسیم اما پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم که برای یادگیری بهتر جمله‌های فارسی و جمله‌بندی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم را تماشا کنید.
جدول مثال جمله پرسشی
در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های پرسشی را آورده‌ایم و علت پرسشی بودن آن‌ها را نیز توضیح داده‌ایم.
| مثال جمله پرسشی | توضیح علت پرسشی بودن جمله |
| همینجا می‌مانی؟ | پرسش درباره مکان انجام عمل «ماندن» |
| چه‌کسی گفته است؟ | پرسش درباره فاعل عمل «گفتن» |
| آیا پسر‌های خوبی بوده‌اید؟ | پرسش درباره پذیرفتن حالت «خوب بودن» |
| همین حالا می‌رویم؟ | پرسش درباره زمان انجام عمل «رفتن» |
| هوا سرد شد؟ | پرسش درباره پذیرفتن حالت «سرد بودن» |
| چه‌قدر گردو خریده بودند؟ | پرسش درباره مقدار خرید مفعول «گردو» |
جدول تفاوت جمله پرسشی با جمله خبری و امری و عاطفی
جمله‌های پرسشی یکی از انواع جمله‌های فارسی از نظر مفهوم هستند و جمله‌های خبری، عاطفی و امری، انواع دیگر این دسته‌بندی هستند که در جدول زیر، نمونه‌هایی از هر چهار نوع جمله را آورده‌ایم تا بتوانید درک کنید که تفاوت این جمله‌ها با جمله پرسشی چیست. در بخش‌های بعدی همین مطلب، تفاوت این جمله‌ها با جمله پرسشی را به‌طور جداگانه و دقیق‌تری بررسی می‌کنیم.
| انواع جمله‌ها | مثال | توضیح |
| جمله پرسشی | همین لباس را بخریم؟ | پرسش درباره مفعول عمل «خریدن» |
| جمله خبری | همین لباس را می‌خریم. | بیان خبر درباره انجام عمل «خریدن» |
| جمله عاطفی | چه لباس زیبایی خریدیم! | بیان حس شادی از انجام عمل «خریدن» |
| جمله امری | همین لباس را بخر. | درخواست برای انجام عمل «خریدن» |
علامت نگارشی جمله پرسشی
علامت نگارشی جمله پرسشی، علامت سؤال (؟) در انتهای آن است. در بعضی از جمله‌های پرسشی، ضمایر پرسشی یا صفات پرسشی یعنی کلمه‌هایی چون «چه، چگونه، کدام، چند، چندمین، چه‌قدر و...» وجود دارند اما نمی‌توانیم فقط جمله‌های دارای این کلمه‌ها را جمله پرسشی بدانیم و باید به وجود علامت سؤال در انتهای جمله و محتوای کلی جمله توجه کنیم. هرگاه در زبان گفتاری یا نوشتاری، جمله‌ای بیان شد که مفهوم و معنای کلی آن، بیان پرسشی درباره چیزی یا کسی بود، آن جمله پرسشی است. جدول زیر را ببینید.
| نشانه‌های جمله پرسشی | مثال |
| علامت نگارشی «؟» | به دانشگاه می‌روی؟ |
| صفات و ضمایر پرسشی و علامت «؟» | چگونه به دانشگاه می‌روی؟ |
یادگیری جمله پرسشی فارسی
تا اینجا یاد گرفتیم جمله پرسشی چیست اما در زبان فارسی، جمله‌ها از نظر ساده یا مرکب بودن، پایه یا پیرو بودن، غیر اسنادی یا اسنادی بودن و... نیز به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. هریک از این جمله‌ها نیز از اجزای خاصی مانند اسم‌ها و انواع قید‌ها و انواع صفت‌ها و... تشکیل شده‌اند و هرکدام از این اجزا نیز می‌توانند نقش‌های دستوری مختلفی بگیرند و به نوعی در جمله‌ها، ایفای نقش کنند پس برای یادگیری درست جمله‌ها باید اجزای آن‌ها و نقش‌های این اجزا را نیز بشناسیم. به همین دلیل در این بخش برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را برایتان آورده‌ایم.
- فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس
- فیلم آموزش رایگان نگارش فارسی هفتم فرادرس
همچنین برای یادگیری مباحث مختلف درس ادبیات فارسی در دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش کامل زیر استفاده کنید:
انواع جمله پرسشی
حالا که یاد گرفتیم جمله پرسشی چیست، به سراغ یادگیری انواع آن می‌رویم. جمله‌های پرسشی از نظر مثبت یا منفی بودن و از نظر نوع فعل موجود در آن‌ها با هم تفاوت دارند.
- مثبت و منفی بودن
- نوع فعل جمله‌های پرسشی
در ادامه انواع مختلف جمله‌های پرسشی موجود در این دسته‌بندی‌ها را با مثال بررسی می‌کنیم اما پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم که برای یادگیری کامل مباحث مختلف درس فارسی، از مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس استفاده کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
انواع جمله پرسشی از نظر اثبات و نفی
جمله‌های پرسشی مانند هر جمله دیگری هم به صورت منفی و هم به صورت مثبت به کار می‌روند. برای مثال، هر دو جمله «دوستم را دیدی؟» و «دوستم را ندیدی؟»، جمله پرسشی هستند و هیچ تفاوتی جز مثبت و منفی بودن با هم ندارند. در جدول زیر، حالت‌های مثبت و منفی چند جمله پرسشی را قرار داده‌ایم تا بتوانید آن‌ها را با هم مقایسه کنید.
| جمله پرسشی مثبت | جمله پرسشی منفی |
| کدام کتاب را می‌خواهی؟ | کدام کتاب را نمی‌خواهی؟ |
| چه دفتری خریدند؟ | چه دفتری نخریدند؟ |
| در خانه می‌مانیم؟ | در خانه نمی‌مانیم؟ |
انواع جمله پرسشی از نظر نوع فعل
افعال فارسی در یک دسته‌بندی کلی به دو نوع اسنادی (ربطی) و غیر اسنادی (تام یا خاص) تقسیم می‌شوند. پس جمله‌های پرسشی نیر متناسب با نوع فعل موجود در آن‌ها به انواع زیر تقسیم می‌شوند.
- جمله پرسشی با فعل اسنادی
- جمله پرسشی با فعل خاص
پیش از بررسی انواع جمله‌های پرسشی با فعل‌های اسنادی و خاص، پیشنهاد می‌کنیم که برای یادگیری بهتر فعل فارسی، دسته‌بندی‌هایش و انواع مختلف آن، فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
جدول مقایسه افعال اسنادی و خاص در جمله پرسشی
در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های پرسشی دارای افعال اسنادی و افعال خاص را با هم مقایسه کرده‌ایم تا تفاوت آن‌ها را بهتر درک کنید.
| جمله پرسشی دارای فعل اسنادی | جمله پرسشی دارای فعل خاص |
| حالت چه‌طور است؟ | حالت را پرسیدم؟ |
| این کتاب بسیار خواندنی بود. | این کتاب را خوانده بودی؟ |
| چند سالش می‌شود؟ | او چندسال زندگی کرده است؟ |
در ادامه هرکدام از این جمله‌ها را با مثال‌های بیشتری بررسی می‌کنیم.
جمله پرسشی با فعل اسنادی
اگر در ساختار جمله پرسشی، افعال اسنادی مانند «است، بود، شد، گشت، گردید و...» وجود داشته باشد، جمله پرسشی ما اسنادی است. یعنی پرسش جمله یا درباره مسند جمله یعنی همان صفت و حالتی که به نهاد نسبت داده می‌شود است یا درباره خود مسندالیه و نهاد جمله که صفت و حالتی به آن نسبت داده شده است. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های پرسشی دارای فعل اسنادی را با هم بررسی می‌کنیم.
| جمله پرسشی با فعل اسنادی | توضیح |
| هوا گرم بود؟ | پرسش درباره چگونگی نهاد (هوا) |
| هزینه اجاره خانه، چه‌قدر است؟ | پرسش درباره کمیت نهاد (هزینه اجاره خانه) |
| درس تو تمام شد؟ | پرسش درباره پذیرفتن حالت «تمام» توسط نهاد (درس تو) |
| پدر و مادرش مهربان نبودند؟ | پرسش درباره چگونگی نهاد (پدر و مادرش) |
جمله پرسشی با فعل خاص
فعل‌های خاص یا تام مانند فعل‌های اسنادی برای نسبت دادن یک صفت و حالت به نهاد جمله به کار نمی‌روند بلکه هرکدام از فعل‌های تام، بر انجام و عدم انجام یا وقوع و عدم وقوع یک عمل خاص دلالت می‌کنند. مانند فعل «گفته بودند» که بر انجام عمل «گفتن» که یک کار خاص است، دلالت دارد. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های پرسشی دارای افعال خاص را بررسی کرده‌ایم.
| جمله پرسشی با فعل خاص | توضیح |
| کدام مجله را بخرم؟ | پرسش درباره مفعولِ عمل خاص «خریدن» |
| شما به خانه می‌روید؟ | پرسش درباره محلِ انجام عمل خاص «رفتن» |
| چه‌کسانی اینجا کار می‌کنند؟ | پرسش درباره فاعلِ عمل خاص «خریدن» |
| چگونه درس می‌خوانی؟ | پرسش درباره چگونگی انجام عمل خاص «خواندن» |
در مطلب زیر از مجله فرادرس به‌طور کامل درباره فعل خاص (تام) و انواع آن، توضیح داده‌ایم.
اجزای جمله پرسشی
تا اینجا یاد گرفتیم جمله پرسشی چیست و انواع مختلف آن را نیز با مثال‌های مختلفی بررسی کردیم. در این بخش به معرفی اجزای تشکیل دهنده جمله‌های پرسشی می‌پردازیم. جمله‌های پرسشی متناسب با اسنادی یا خاص بودن فعلشان، اجزای متفاوتی دارند که در این بخش همه آن‌ها را با مثال بررسی می‌کنیم.
- اجزای جمله پرسشی با فعل اسنادی
- اجزای جمله پرسشی با فعل خاص
در این بخش به معرفی اجزای هر دو نوع جمله پرسشی می‌پردازیم اما برای یادگیری بیشتر اجزای مختلف جمله‌های فارسی می‌توانید فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
جدول اجزای مختلف جمله های پرسشی
در جدول زیر، انواع مختلف جمله‌های پرسشی را آورده‌ایم و اجزای آن‌ها را نیز در یک مثال نشان داده‌ایم. در ادامه همین بخش، به بررسی بیشتر هرکدام از این جمله‌های پرسشی می‌پردازیم.
| انواع جمله پرسشی | اجزای جمله | مثال |
| جمله پرسشی اسنادی | نهاد + مسند + فعل اسنادی | هوا (نهاد) چگونه (مسند) است (فعل)؟ |
| جمله پرسشی با فعل ناگذر (لازم) | فاعل + فعل | تو (فاعل) رفتی (فعل)؟ |
| جمله پرسشی با فعل گذرا به مفعول | فاعل + مفعول + فعل | او (فاعل) درسش (مفعول) را خواند (فعل)؟ |
| جمله پرسشی با فعل گذرا به متمم | فاعل + متمم + فعل | او (فاعل) از ببر (متمم) نمی‌ترسد (فعل)؟ |
| جمله پرسشی با فعل گذرا به مفعول و متمم | فاعل + مفعول + متمم + فعل | تو (فاعل) این سؤال (مفعول) را از که (متمم) پرسیدی (فعل)؟ |
اجزای جمله پرسشی با فعل اسنادی
جمله‌های اسنادی از نهاد (مسند الیه) و گزاره تشکیل شده‌اند و خود گزاره نیز شامل مسند و فعل اسنادی است. مسند، صفت یا حالتی است که به‌وسیله فعل اسنادی، آن را به نهاد جمله یعنی همان مسند الیه نسبت می‌دهیم. جمله‌های پرسشی اسنادی نیز مانند دیگر جمله‌های اسنادی، از همین اجزا تشکیل می‌شوند که در جدول زیر، نمونه‌هایی از آن‌ها را تجزیه کرده‌ایم تا اجزای این نوع جمله‌های پرسشی را بهتر بشناسید.
| مثال جمله پرسشی اسنادی | تجزیه |
| حالتان چه‌طور است؟ | مسندالیه (حالتان) + مسند (چه‌طور) + فعل (است) |
| آیا هوای دیروز آفتابی بود؟ | مسندالیه (هوای دیروز) + مسند (آفتابی) + فعل (بود) |
| نتیجه کارت خوب نشد؟ | مسندالیه (نتیجه کارت) + مسند (خوب) + فعل (نشد) |
| چرا او با ما مهربان است؟ | مسندالیه (او) + مسند (مهربان) + فعل (است) |
اجزای جمله پرسشی با فعل خاص
فعل‌های خاص از نظر گذرا و ناگذر بودن به چهار نوع تقسیم می‌شوند. پس جمله‌های پرسشی دارای فعل خاص نیز به انواع فهرست زیر تقسیم می‌شوند که هرکدام از آن‌ها، اجزای مخصوص خود را دارند.
- اجزای جمله پرسشی با فعل ناگذرا
- اجزای جمله پرسشی با فعل گذرا به مفعول
- اجزای جمله پرسشی با فعل گذرا به متمم
- اجزای جمله پرسشی با فعل گذرا به مفعول و متمم
در ادامه، اجزای هرکدام از این جمله‌های پرسشی را با مثال‌هایی توضیح می‌دهیم.
اجزای جمله پرسشی با فعل ناگذرا
جمله‌های دارای افعال ناگذر یا لازم علاوه بر فعل، فقط به فاعل یعنی انجام‌دهنده آن فعل نیاز دارند تا معنایشان کامل شود. پس بیایید در جدول زیر، اجزای چند نمونه از جمله‌های پرسشی دارای فعل ناگذر را با هم بررسی کنیم.
| مثال | تجزیه |
| علی رفت؟ | فاعل (علی) + فعل (رفت) |
| چه‌کسانی می‌ماندند؟ | فاعل (چه‌کسانی) + فعل (می‌ماندند) |
| دقیقاً چرا نیامدی؟ | فاعل (تو (محذوف)) + فعل (نیامدی) |
نکته: در جمله دوم جدول بالا، فاعل در جمله وجود ندارد اما از روی شناسه فعلش، یعنی «ی» موجود در «نیامدی»، پی می‌بریم که فاعل این جمله، دوم شخص مفرد (تو) است. کلمه‌های «دقیقاً» و «چرا» در این جمله نیز، از اجزای اصلی این جمله نیستند.
اجزای جمله پرسشی با فعل گذرا به مفعول
برخی از فعل‌های خاص برای کامل شدن معنای خود، علاوه بر فاعل، به مفعول نیز نیاز دارند. مانند فعل «خرید» که می‌توانیم درباره آن بگوییم: «چه‌چیزی را خرید؟». جمله‌های پرسشی دارای این افعال نیز از فاعل و مفعول و فعل تشکیل می‌شوند که در جدول زیر، چند نمونه از آن‌ها را تجزیه می‌کنیم.
| مثال | تجزیه |
| تو کدام کتاب را خواندی؟ | فاعل (تو) + مفعول (کتاب) + فعل (خواندی) |
| دستت را گرفتند؟ | فاعل (آن‌ها (محذوف)) + مفعول (دستت) + فعل (گرفتند) |
| نامه‌ها را تحویل گرفتیم؟ | فاعل (ما (محذوف)) + مفعول (نامه‌ها) + فعل (تحویل گرفتیم) |
نکته: کلمه «کدام» در جمله اول جدول بالا، صفت پرسشی است زیرا به همراه اسم «کتاب» آمده است و صفت پیشینی این اسم است اما اگر صفت‌های پرسشی بدون یک اسم دیگر در جمله به کار بروند، دیگر صفت نیستند بلکه به عنوان ضمایر پرسشی، نوعی اسم محسوب می‌شوند و می‌توانند نقش‌های اصلی بگیرند. برای مثال در جمله «کدام را می‌خواهی؟»، کلمه «کدام» مفعول فعل «می‌خواهی» است.
اجزای جمله پرسشی با فعل گذرا به متمم
برخی از فعل‌های خاص برای کامل شدن معنای خود به فاعل و متمم نیاز دارند. مانند فعل «پرسید» که می‌توانیم سؤال «از چه کسی پرسید؟» را برایش مطرح کنیم. در واقع، متمم جزئی است که بعد از حروف اضافه می‌آید و معنای فعل را کامل می‌کند. در جدول زیر، چند نمونه از جمله‌های پرسشی دارای فعل گذرا به متمم را با هم بررسی می‌کنیم.
| مثال | تجزیه |
| آن‌ها با چه‌کسانی جنگیدند؟ | فاعل (آن‌ها) + متمم (چه‌کسانی) + فعل (جنگیدند) |
| از سوسک می‌ترسی؟ | فاعل (تو (محذوف)) + متمم (سوسک) + فعل (می‌ترسی) |
| شما به چه می‌نازید؟ | فاعل (شما) + متمم (چه) + فعل (می‌نازید) |
اجزای جمله پرسشی با فعل گذرا به مفعول و متمم
برخی از فعل‌های خاص یا تام علاوه بر فاعل، هم به مفعول و هم به متمم نیاز دارند تا معنایشان کامل شود. در جدول زیر هم با چند نوع از این فعل آشنا می‌شویم و هم اجزای جمله‌های پرسشی دارای این نوع افعال را با هم تجزیه می‌کنیم.
| مثال | تجزیه |
| من کدام درس را به شما یاد دادم؟ | فاعل (من) + مفعول (درس) + متمم (شما) + فعل (یاد دادم) |
| او ما را از جهل رهانید. | فاعل (او) + مفعول (ما) + متمم (جهل) + فعل (رهانید) |
| معلم درسشان را به آن‌ها آموخت؟ | فاعل (معلم) + مفعول (درسشان) + متمم (آن‌ها) + فعل (آموخت) |
تفاوت جمله پرسشی با جمله خبری و جمله های انشایی دیگر
در یک دسته‌بندی کلی، جمله‌ها به دو نوع خبری و انشایی تقسیم می‌شوند. جمله‌های خبری چون انجام و عدم انجام یک فعل یا پذیرفتن و نپذیرفتن یک حالت را بیان می‌کنند، خبری هستند و می‌توانیم درستی و نادرستی آن‌ها را بررسی کنیم اما جمله‌های پرسشی، عاطفی و امری، انشایی هستند یعنی درستی یا نادرستی آن‌ها قابل بررسی نیست. در این بخش با مثال‌های متنوعی بررسی می‌کنیم که تفاوت جمله‌های خبری، امری و عاطفی، با جمله پرسشی چیست.
- تفاوت جمله پرسشی با جمله خبری
- تفاوت جمله پرسشی با جمله امری
- تفاوت جمله پرسشی با جمله عاطفی
در ادامه هرکدام از موارد بالا را با مثال بررسی می‌کنیم. همچنین پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری جمله‌بندی و انواع جمله‌های فارسی از مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس استفاده کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
جدول تفاوت جمله پرسشی با جمله خبری و دیگر انواع جمله انشایی
در جدول زیر، حالت‌های خبری، امری و عاطفی یک جمله پرسشی نمونه را آورده‌ایم تا بهتر درک کنید که تفاوت دیگر انواع مفهوم جمله با جمله پرسشی چیست. در ادامه همین بخش، هرکدام از این موارد را به‌طور جداگانه نیز بررسی می‌کنیم.
پیراهن زیبایی خریدی؟
| جمله خبری | جمله امری | جمله عاطفی |
| پیراهن زیبایی خریدی. | پیراهن زیبایی بخر. | چه پیراهن زیبایی خریدی! |
تفاوت جمله پرسشی با جمله خبری
مفهوم کلی جمله‌های خبری، بیان انجام و عدم انجام یک عمل یا پذیرفتن و نپذیرفتن یک حالت است. مانند جمله «دریا آرام است.» که خبر از پذیرفتن حالت «آرام» برای اسم «دریا» می‌دهد. علامت نگارشی جمله‌های خبری، نقطه (.) است. در جدول زیر، حالت خبری چند جمله پرسشی را در مقابل آن‌ها نوشته‌ایم تا این جمله‌ها را با هم مقایسه کنید.
| جمله پرسشی | جمله خبری |
| تکالیفت را نوشتی؟ (پرسش درباره انجام عمل «نوشتن») | تکالیفم را نوشتم. (بیان انجام عمل «نوشتن») |
| هوای شمال، چگونه است؟ (پرسش درباره چگونگی نهاد (هوا)) | هوای شمال، شرجی است. (بیان پذیرفتن حالت «شرجی») |
تفاوت جمله پرسشی با جمله امری
جمله‌های امری دارای افعال امر هستند و برای دستور دادن یا توصیه کردن یا خواهش کردن از کسی برای انجام و عدم انجام یک عمل یا پذیرفتن و نپذیرفتن یک حالت به کار می‌روند. مانند جمله «به مدرسه برو.» که در آن، دستور به انجام عمل «رفتن» داده شده است. در جدول زیر، حالت‌های پرسشی و امری چند جمله نمونه را در مقابل هم قرار داده‌ایم تا بتوانید این جمله‌ها را با هم مقایسه کنید.
| جمله پرسشی | جمله امری |
| مادرت را می‌بوسی؟ (پرسش درباره انجام عمل «بوسیدن») | مادرت را ببوس. (دستور به انجام عمل «بوسیدن») |
| حالت خوب نیست؟ (پرسش درباره کیفیت نهاد (حال)) | خوب باش. (توصیه به پذیرفتن حالت «خوب») |
تفاوت جمله پرسشی با جمله عاطفی
جمله‌های عاطفی برای بیان عواطف و احساسات مختلفی چون شادی، غم، تعجب، افسوس و... به کار می‌روند و در انتهای آن‌ها از علامت نگارشی تعجب (!) استفاده می‌کنیم. مانند جمله «عجب کتابی خواندم!» که بیانگر حس تعجب از «کتاب» است. در جدول زیر، حالات پرسشی و عاطفی چند جمله نمونه را با هم مقایسه کرده‌ایم.
| جمله پرسشی | جمله امری |
| هوا بد شد؟ (پرسش درباره پذیرفتن حالت «بد») | عجب هوای بدی شد! (بیان تعجب از پذیرفتن حالت «بد») |
| شام خوبی خوردید؟ (پرسش درباره کیفیت مفعول (شام)) | چه شام خوبی خوردید! (بیان حس شادی از کیفیت نهاد (شام)) |
نمونه سؤال جمله پرسشی
حالا که یاد گرفتیم جمله پرسشی چیست و چه انواع و اجزایی دارد، می‌توانید با پاسخ دادن به پرسش‌های چهارگزینه‌ای زیر، میزان یادگیری خود را بسنجید. برای پاسخ به هر سؤال، روی گزینه درست مورد نظر خود کلیک کنید و سپس گزینه «مشاهده جواب» را بزنید تا پاسخ صحیح آن سؤال را ببینید. با ثبت هر جواب درست، یک امتیاز می‌گیرید و در پایان آزمون و بعد از پاسخ دادن به تمام سؤال‌ها با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیاز خود را خواهید دید.
۱. در کدام گزینه، جمله پرسشی وجود دارد؟
خواب دریاهای نیلی را می‌دیدم.
کتاب من را کجا گذاشتی؟
نمی‌دانم او را در این جنگل پیدا می‌کنم یا نه.
حافظ چه غزلیات زیبایی سروده است!
۲. کدام گزینه نادرست است؟
جمله‌های پرسشی برای پرسش درباره نهاد جمله به کار می‌روند.
از جمله پرسشی برای پرسش درباره کیفیت و کمیت مفعول جمله استفاده می‌کنیم.
می‌توانیم جمله‌های پرسشی را نوعی جمله خبری نیز بدانیم.
جمله «هوا کی خنک می‌شود؟» یک جمله پرسشی است.
۳. در کدام گزینه، جمله پرسشی وجود ندارد؟
از صبح تا به حال او را ندیدی؟
جلسه هفته آینده در چه شهری برگزار می‌شود؟
چه چیزها که با چشم ندیدیم!
ستاره‌ها در آسمان شب زیبا نیستند؟
۴. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، جمله پرسشی با فعل اسنادی وجود دارد؟
لبا‌س‌ها را از ماشین لباسشویی بیرون می‌آوری؟
عمق این استخر برای شنای بزرگسالان مناسب است؟
بعضی از ورزش‌ها، خطرناک هستند.
ندیدی چه غوغایی به پا شد!
۵. در کدام گزینه، جز جمله پرسشی، جمله دیگری وجود ندارد؟
شما داشتید در کدام مسیر رانندگی می‌کردید؟
از او پرسیدم: «دلیل این کارها چیست؟»
می‌دانم که دیروقت است ولی تو راه رفتن به بیمارستان را بلدی؟
ما به صعود ادامه می‌دهیم، شما در دامنه کوه می‌مانید؟
فعل گزینه اول این سؤال، کل عبارت «داشتید رانندگی می‌کردید» است و فعل «داشتید» به عنوان فعل کمکی، بخشی از این فعل است نه یک فعل جداگانه و مستقل.
۶. در کدام گزینه، هیچ جمله‌ای با مفهوم پرسشی وجود ندارد؟
پس چرا بسته اویم همه عمر؟
اگر آن زلف دوتا نیست کمند
(رودکی)
من چشم از او چگونه توانم نگاه داشت
کاول نظر به دیدن او دیده‌ور شدم
(سعدی)
ستمگر چرا گشتی ای ماه‌روی
همه رازها پیش مادر بگوی
(فردوسی)
همی گشت یک چند بر سر سپهر
دل زال آگنده یکسر به مهر
(فردوسی)
۷. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، هیچ نوعی از جمله انشایی وجود ندارد؟
برای من سخن از من مگو به دلجویی
مگیر آینه پیشِ زِ خویش بیزاران
(حسین منزوی)
تا به دانشگاه رسیدم، استاد را دیدم که برگه‌های امتحان را بین دانشجوها پخش می‌کرد.
«و سخت عجب بوده است که وی را زنده بگذاشته‌اند.» (بیهقی)
جگرم خستی و خونم خوردی
دل ببردی، چه دگر بتوان کرد؟
(کمال‌الدین اسماعیل)
۸. اجزای جمله پرسشی بیت زیر در کدام‌یک از گزینه‌های زیر آمده است؟
گر او را ز دستور بد بد رسید
چرا شد خرد در سرت ناپدید
(فردوسی)
خرد (فاعل) + سرت (متمم) + شد (فعل)
چرا (نهاد) + سرت (متمم) + ناپدید (متمم) + شد (فعل)
خرد (نهاد) + ناپدید (مسند) + شد (فعل)
چرا (نهاد) + خرد (مسندالیه) + ناپدید (مسند) + شد (فعل)
۹. در کدام گزینه جمله عاطفی وجود دارد؟
تاکنون چه کتاب‌هایی خوانده‌ای؟
خوشحالم که شاد و موفق هستی.
کدام نویسنده را برای تحقیق کلاسی انتخاب می‌کنی.
چه داستان کوتاهی نوشتی!
۱۰. تعداد جمله‌های این عبارت و جمله پرسشی موجود در آن، در کدام گزینه آمده است؟ «معلم به کلاس وارد شد و گفت: «چه بچه‌های ساکتی بودید! تمرین‌هایتان را هم انجام دادید؟»»
۴ جمله / «تمرین‌هایتان را هم انجام دادید؟»
۳ جمله / «چه بچه‌های ساکتی بودید! تمرین‌هایتان را هم انجام دادید؟»
۲ جمله / «تمرین‌هایتان را هم انجام دادید؟»
۳ جمله / «گفت: «چه بچه‌های ساکتی بودید! تمرین‌هایتان را هم انجام دادید؟»»
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم جمله پرسشی چیست، انواع جمله پرسشی از نظر مثبت و منفی بودن و نوع فعل موجود در آن‌ها چه هستند، هرکدام از انواع جمله‌های پرسشی از چه اجزایی تشکیل شده‌اند و تفاوت جمله‌های خبری و امری و عاطفی با جمله پرسشی چیست. در انتها نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کردیم تا با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید.
