فرادرسجمله نقل قول چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین
جمله نقل قول، جمله‌ای است که داخل گیومه یعنی «» قرار می‌گیرد و حاوی سخنی از کسی است. این سخن می‌تواند جمله‌ای معروف یا جمله‌ای از فردی مشهور باشد یا سخن هر انسان معمولی که کسی بخواهد آن سخن را برای دیگران، روایت و نقل کند. برای مثال در عبارت «مادرم گفت: بیا شام بخوریم.» جمله «بیا شام بخوریم.» جمله نقل قول است. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم جمله نقل قول چیست و چه کاربردی دارد. در انتها نیز، پرسش‌های چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم.
جمله نقل قول چیست؟
جمله نقل قول یعنی جمله‌ای که برای نقل کردن و روایت کردن سخنی از کسی، استفاده می‌شود. جمله نقل قول داخل گیومه قرار می‌گیرد. «نقل قول» ترکیبی عربی است و معنای آن، انتقال سخن است. یعنی محتوای جمله‌های نقل قول، سخن‌های دیگران است. برای مثال در عبارت زیر بخشی از شعر سهراب سپهری را به‌طور مستقیم در یک متن آوردهایم پس این جمله، یک جمله نقل قول است.
من هم مثل سهراب فکر می‌کنم که «گل شبدر چه کم از لاله قرمز دارد.»
برای یادگیری بهتر انواع جمله‌های فارسی می‌توانید از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آوردهایم استفاده کنید.
مثال جمله نقل قول
در جدول زیر نمونه‌هایی از جمله‌های نقلی را با هم می‌بینیم تا با این نوع جمله، بیشتر آشنا شویم.
| مثال | جمله نقل قول در مثال |
| او می‌گفت: «دلت را به دریا بزن.» | دلت را به دریا بزن. |
| «سکوت دوستی واقعی است که هرگز خیانت نمی‌کند.» (کنفسیوس) | سکوت دوستی واقعی است که هرگز خیانت نمی‌کند. |
| من بهش گفتم: «این دیوونه‌بازی‌ها رو تموم کن.» | این دیوونه‌بازی‌ها رو تموم کن. |
| «عزّت مؤمن، بی‌نیازی او از مردم است.» (علی (ع)) | عزّت مؤمن، بی‌نیازی او از مردم است. |
انواع نقل قول
تا اینجا دانستیم که جمله نقل قول چیست اما برای آوردن سخنی از فرد دیگر در یک متن، دو راه داریم. راه اول این است که آن سخن را به همان شکلی که گوینده آن مطرح کرده است، در متن خود بیاوریم و روش دوم این است که تغییری در سخن اصلی انجام دهیم و در واقع به صورت غیرمستقیم، نقل قول کنیم.
- نقل قول مستقیم
- نقل قول غیرمستقیم
در ادامه هر دو نوع نقل قول را با هم بررسی می‌کنیم.
نقل قول مستقیم
در نقل قول مستقیم، یا یک جمله از فرد دیگری را بدون هیچ گونه تغییری و در داخل گیومه، در متن خود قرار می‌دهیم یا به طور مستقیم، مطرح می‌کنیم که کسی سخنی گفته است یا می‌گوید و بعد از دو نقطه و گیومه‌باز (» :) ، همان سخن را در متن قرار می‌دهیم و بعد از تمام شدن سخن نیز گیومه را می‌بندیم («) . در جدول زیر، انواع نقل قوم مستقیم را با مثالی از هرکدام از آن‌ها آوردهایم.
| نقل قول مستقیم | مثال |
| بیان سخنی معروف | «تو می‌توانی زیرا می‌خواهی.» (نیچه) |
| بیان مستقیمِ سخن گفتن کسی | پدرش گفت: «سارا خانه نیست.» |
نقل قول غیرمستقیم
در نقل قول غیرمستقیم، سخن یک فرد مشهور را تغییر می‌دهیم و آن را از شکل اصلی‌اش خارج می‌کنیم و سپس آن را در متن خود قرار می‌دهیم یا سخن یک فرد عادی را بدون نقل قول مستقیم از طرفش، در متن می‌‌گذاریم. در جدول زیر انواع نقل قول غیرمستقیم را آوردهایم و مثال‌های جدول بالا را به صورت غیرمستقیمشان تبدیل کرده‌ایم.
| نقل قول غیرمستقیم | مثال |
| بیان سخنی معروف با ایجاد تغییر در آن | نیچه اعتقاد دارد که کسی که چیزی را بخواهد، می‌تواند به آن برسد. |
| بیان غیرمستقیم سخن گفتن کسی | خانه نبودن سارا را پدرش به من گفت. |
نکته: همانطور که در مثال‌های جدول بالا مشاهده کردید، نیازی نیست که نقل قول غیرمستقیم را داخل گیومه قرار بدهیم.
علامت های نگارشی جمله نقل قول
جمله‌های نقل قول مستقیم باید درون گیومه («») قرار بگیرند تا از متن اصلی جدا شوند و مشخص شود که سخن فرد دیگری هستند و با بقیه متن تفاوت دارند. علاوه بر آن، آوردن سخن و جمله فرد دیگری در یک متن، بدون در گیومه قرار دادن آن، نوعی سرقت ادبی محسوب می‌شود چون خواننده آن متن، گمان می‌کند که آن جمله نیز توسط نویسنده متن نوشته شده است و متعلق به فردی دیگر نیست.
در نقل قول غیرمستقیم که سخن اصلی را تغییر می‌دهیم، نیازی به قرار دادن جمله در گیومه نیست اما باید در همان جمله یا جمله‌های قبل یا بعد از آن، گوینده جمله را نام ببریم یا در انتهای متن، نام منبعی که آن جمله را از روی آن پیدا کرده‌ایم، بنویسیم.
علامت نگارشی انتهای جمله‌های نقل قول نیز باید متناسب با نوع مفهوم جمله گذاشته شود. اگر جمله، خبری یا جمله‌ای امری باشد باید انتهای آن، نقطه (.) بگذاریم. اگر جمله، پرسشی باشد باید انتهایش علامت سؤال (؟) قرار دهیم و اگر جمله، عاطفی باشد، باید در انتهایش، علامت تعجب (!) بگذاریم. جدول زیر را ببینید.
جدول علامت نگارشی جمله نقل قول
در این جدول، انواع جمله‌های نقل قول را با علامت‌های نگارشی لازم برای آن‌ها، آوردهایم.
| انواع جمله‌های نقل قول | مثال |
| جمله نقلی مستقیم | «انسان زیر زبانش پنهان است.» (علی (ع)) |
| جمله نقلی غیرمستقیم | از نظر امام علی (ع) انسان تا سخن نگفته، پنهان است. |
| جمله نقلی خبری | داشت می‌گفت: «به فروشگاه رفته بودم.» |
| جمله نقلی پرسشی | پرسیدم (گفتم): «قیمت این لباس چه‌قدر است؟» |
| جمله نقلی عاطفی | مادرش گفت: «چه دختر زیبایی!» |
| جمله نقلی امری | آن‌ها فریاد می‌زدند: «داور حیا کن.» |
کاربرد جمله نقل قول
کاربرد جمله نقل قول در زبان فارسی این است که سخن فرد دیگری را در یک متن جدید بیاوریم. حال آن سخن می‌تواند یک جمله از کتابی علمی باشد، بیتی از یک شاعر باشد، ضرب المثل باشد، جمله‌ای از یک متن ادبی یا داستان و نمایشنامه باشد، پاراگرافی از یک مقاله علمی باشد یا هر سخن و مطلب دیگری. پس کوتاه یا بلند بودن جمله، شعر یا نثر بودن آن و موضوعش اهمیتی ندارد و آنچه در نقل قول مهم است، آوردن سخنی متعلق به یک فرد یا فرهنگ در میان یک متن دیگر است.
یکی از کاربردهای مهم نقل قول، تضمین است که آرایه‌ای ادبی است و در ادامه آن را با مثال بررسی می‌کنیم اما پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم با تماشای فیلم رایگان آموزش آرایه‌های ادبی فارسی فرادرس، انواع آرایه‌های ادبی از جمله تضمین را به خوبی یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
تضمین
اگر شاعر یا نویسنده‌ای در میان شعر یا متن ادبی خود، مصرع، بیت یا ابیاتی از شعر شاعر دیگری را عیناً بیاورد، یا آیه‌ای از قرآن یا حدیثی را عیناً قرار بدهد، نقل قول کرده است و به انجام چنین کاری در ادبیات، تضمین می‌گوییم که یکی از آرایه‌های ادبی زبان فارسی است. البته اگر تنها بخشی از یک مصرع یا بخشی از یک آیه و حدیث در یک متن ادبی یا شعر بیاید نیز، آرایه تضمین وجود دارد. برای مثال در بیت زیر، «صائب تبریزی» در مصرع دوم، یک مصرع از غزلیات «سعدی» را عیناً قرار داده است.
صائب این آن غزل حضرت سعدی است که گفت
عشق‌بازی دگر و نفس‌پرستی دگرست
(صائب تبریزی)
در مطلب زیر از مجله فرادرس، انواع تضمین را با مثال‌های بیشتر بررسی کرده‌ایم و تفاوت آن با تلمیح را نیز توضیح داده‌ایم.
یادگیری جمله نقل قول در زبان فارسی
تا اینجا یاد گرفتیم جمله نقل قول چیست اما جمله‌های فارسی انواع زیادی چون جمله ساده و مرکب، جمله پایه و پیرو، جمله خبری، پرسشی، عاطفی، امری و... دارند. علاوه بر این‌ها، هرکدام از این جمله‌ها نیز از اجزایی چون اسم‌ها و گروه‌های اسمی، فعل‌های مختلف، انواع صفت و انواع قیدها تشکیل شده‌اند. هرکدام از اسم‌های موجود در جمله‌های مختلف نیز، نقش‌های دستوری خاصی مانند نقش فاعلی، نقش نهادی، نقش مفعولی و... را می‌پذیرند. پس برای یادگیری درست یک جمله در زبان فارسی باید دیگر انواع جمله‌ها و اجزای مختلف جمله‌ها را به خوبی بشناسیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس که در یادگیری جمله‌ها به شما کمک می‌کنند را آوردهایم.
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان نگارش پایه هفتم فرادرس
همچنین برای یادگیری کامل مباحث مختلف ادبیات متوسطه، پیشنهاد می‌کنیم که از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
انواع جمله نقل قول
تا اینجا دانستیم جمله نقل قول چیست و مثال‌هایی از آن را نیز بررسی کردیم. در این بخش با انواع جمله نقل قول که از نظر مستقیم یا غیرمستقیم بودن، نوع مفهوم و نوع فعل، با هم تفاوت دارند، آشنا می‌شویم.
- مستقیم یا غیرمستقیم بودن
- مفهوم جمله نقل قول
- نوع فعل جمله نقل قول
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری مباحث مختلف درس ادبیات از مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس که لینکش را در کادر زیر آوردهایم، استفاده کنید.
جدول انواع جمله نقل قول
در جدول زیر انواع جمله‌های نقل قول را آورده ایم و مثالی نیز برای هرکدام از آن‌ها قرار داده‌ایم. در ادامه هرکدام از دسته‌بندی‌های این جمله را به‌طور جداگانه بررسی می‌کنیم.
| دسته‌بندی جمله نقل قول | نوع | مثال |
| مستقیم یا غیرمستقیم | جمله نقل قول مستقیم | «من به سروقت خدا می‌رفتم.» (سهراب سپهری) |
| جمله نقل قول غیرمستقیم | می‌خواهم مانند سهراب به سروقت خدا بروم. | |
| مفهوم جمله نقل قول | جمله نقل قول خبری | سهراب گفت: «من به سروقت خدا می‌رفتم.» |
| جمله نقل قول پرسشی | مادرم می‌گفت: «کی برمی‌گردی؟» | |
| جمله نقل قول عاطفی | با خود زمزمه می‌کردم: «به‌به! چه عالی!» | |
| جمله نقل قول امری | استاد گفته بود: «هفته بعد غیبت نکنید.» | |
| نوع فعل جمله نقل قول | افعال اسنادی | هواشناسی اعلام کرد: «هوا خوب است.» |
| فعل گذرا (لازم) | «غیبت کردن، نشانه انسان دورور است.« (علی (ع)) | |
| فعل گذرا به مفعول | «آب را گل نکنیم.» (سهراب سپهری) | |
| فعل گذرا به متمم | «از چاپلوسی بپرهیز.» (علی (ع)) | |
| فعل گذرا به مفعول و متمم | «عطایش را به لقایش بخشیدم.» (مَثَل) |
مستقیم یا غیرمستقیم بودن
در بخش‌های قبلی، نقل قول مستقیم و غیرمستقیم را توضیح دادیم و آن‌ها را با هم مقایسه کردیم. در نقل قول مستقیم یا سخن یک فرد مشهور را بدون تغییر در متن می‌آوریم یا به‌طور مستقیم سخن فردی عادی را نقل می‌کنیم. در نقل قول غیرمستقیم نیز یا سخنی از فردی مشهور را با تغییر در متن خود می‌آوریم یا به‌طور غیرمستقیم، سخن کسی را بیان می‌کنیم. در جدول زیر، می‌توانید مثال‌های مختلفی از جمله‌های نقل قول مستقیم و غیرمستقیم را ببینید و آن‌ها را با هم مقایسه کنید.
| مثال جمله نقل قول مستقیم | مثال جمله نقل قول غیرمستقیم |
| «خانه از پای‌بست ویران است.» (سعدی) | سعدی می‌دانست که پای‌بست خانه ویران است. |
| گفتند: «به طبقه دوم بروید.» | آن‌ها از ما خواستند که به طبقه دوم برویم. |
| «این کوزه چو من عاشق زاری بوده است.» (خیام) | خیام، کوزه را خاکِ انسانی عاشق می‌داند. |
| با هم خواندیم: «ایران! ای سرای امید!» | سرود «ایران، سرای امید» را با هم خواندیم. |
مفهوم جمله نقل قول
تا اینجا یاد گرفتیم جمله نقل قول چیست و انواع مستقیم و غیرمستقیم آن را نیز بررسی کردیم. جمله‌های نقل قول از نظر نوع معنایی که به مخاطب خود منتقل می‌کنند نیز به چهار نوع تقسیم می‌شوند. در فهرست زیر انواع جمله نقل قول از نظر مفهوم را آوردهایم.
- جمله نقل قول خبری
- جمله نقل قول پرسشی
- جمله نقل قول عاطفی
- جمله نقل قول امری
در ادامه هرکدام از این انواع جمله‌های نقل قول را با مثال بررسی می‌کنیم اما پیش از آن پیشنهاد می‌کنیم که برای یادگیری بهتر انواع جمله‌های فارسی از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس استفاده کنید.
جمله نقل قول خبری
جمله‌های نقل قول که محتوایشان انجام یا عدم انجام یک عمل (یک فعل) و پذیرفتن یا نپذیرفتن یک حالت است، جمله‌های نقلی خبری هستند. در جدول زیر نمونه‌های جمله نقل قول خبری را با هم بررسی می‌کنیم.
| جمله نقل قول خبری | توضیح |
| دوستم می‌گفت: «حال سارا بد شد.» | بیان پذیرفتن حالت «بد» |
| گفتند: «ما به بیمارستان می‌رویم.» | بیان انجام عمل «رفتن» |
| «از صدای سخن عشق ندیدم خوش‌تر» (حافظ) | بیان عدم انجام عمل «دیدن» |
جمله نقل قول پرسشی
جمله‌های نقل قولی که محتوا و مفهوم کلی آن‌ها بیان پرسشی درباره یکی از اجزای جمله است، جمله‌های نقل قول پرسشی هستند. باید دقت کنیم که علامت سؤال (؟) این جمله‌ها در داخل گیومه قرار می‌گیرد و نباید علامت سؤال را بعد از گیومه بگذاریم. در جدول زیر نمونه‌هایی از جمله‌های نقلی پرسشی را با هم بررسی می‌کنیم.
| جمله نقل قول پرسشی | توضیح |
| مادرم پرسید: «حالت خوب است؟» | پرسش درباره چگونگی حالت نهاد جمله (تو) |
| «از ته دل، چِقَدَر خنده توانَد کردن؟» (صائب تبریزی) | پرسش درباره میزان انجام عمل «صبر کردن» |
| «چرا رنج و سختی همه بهر ماست؟» (فردوسی) | پرسش درباره علت پذیرش حالت «رنج و سختی» |
نکته: در عبارتی مانند «یادت است که مادربزرگ می‌گفت: «همیشه با هم مهربان باشید.»؟» جمله نقل قول، جمله «همیشه با هم مهربان باشید.» است که جمله خبری است و علامت سؤالی که بیرون از گیومه قرار دارد، به جمله «یادت است؟» تعلق دارد.
جمله نقل قول عاطفی
هرگاه مفهوم و محتوای جمله‌های نقل قول، بیان احساسات و عواطف انسانی بود، جمله ما نقل قول عاطفی است. علامت تعجب این جمله‌ها نیز در داخل گیومه قرار می‌گیرد. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های نقل قول عاطفی را با مثال بررسی می‌کنیم.
| جمله نقل قول عاطفی | توضیح |
| گفت: «چه گل های زیبایی!» | بیان حس تعجب از «زیبایی گل‌ها» |
| فریاد زد: «آخ‌جون!» | بیان حس خوشحالی از چیزی |
| با خود می‌گفتم: «دریغ از جوانی که رفت.» | بیان افسوس برای «از دست رفتن جوانی» |
نکته: مثال‌های اول و دوم جدول بالا، شبه جمله‌هایی هستند که بدون داشتن فعل، معنای یک جمله کامل را به ما منتقل می‌کنند.
جمله نقل قول امری
اگر مفهوم و معنای کلی یک جمله نقل قول، دستور دادن، توصیه کردن یا خواهش کردن از فرد یا افرادی برای انجام و عدم انجام یک کار یا پذیرفتن و نپذیرفتن یک حالت باشد، جمله نقل قول ما امری است. در ساختارش این نوع جمله نقل قولی، فعل‌های امر مثبت یا منفی وجود دارد. در جدول زیر نمونه‌هایی از جمله نقلی امری را با هم بررسی می‌کنیم.
| جمله نقل قول امری | توضیح |
| گفتم: «اینجا نمان.» | دستور به عدم انجام عمل «ماندن» |
| «دی یکی گفت: «برو ترک غم عشق بگو.»» (فرغانی) | دستور به انجام عمل «رفتن» و انجام عمل «ترک گفتن» |
| التماس می‌کرد: «لطفاً خوب باش.» | خواهش برای پذیرفتن حالت «خوب» |
نکته: در مثال دوم جدول بالا، دو جمله نقل قول وجود دارد. یکی همان جمله «برو ترک غم عشق بگو.» است و یکی دیگر نیز کل جمله «دی یکی گفت: «برو ترک غم عشق بگو.»» است که مصرعی از سیف فرغانی است که ما آن را به عنوان مثالی برای مطلب خود قرار داده‌ایم و به این ترتیب، نقل قول کرده‌ایم. مفهوم جمله دوم (کل مصرع)، خبری است زیرا بر انجام عمل «گفتن» چیزی دلالت می‌کند.
تا اینجا آموختیم که جمله نقل قول چیست و انواع مستقیم و غیرمستقیم آن و حالت خبری، پرسشی، عاطفی و امری آن را نیز بررسی کردیم. در ادامه به توضیح انواع جمله‌های نقل قول بر اساس نوع فعل موجود در آن‌ها می‌پردازیم.
نوع فعل جمله نقل قول
فعل هر جمله‌ای یا اسنادی است یا فعل خاص (تام) یعنی یا برای بیان نسبت و صفتی به فرد و چیزی به کار می‌رود یا بر انجام یک عمل و کار خاص دلالت می‌کند. خود فعل‌های خاص نیز بر اساس گذرا یا ناگذر بودن به چهار نوع تقسیم می‌شوند. پس جمله‌های نقل قول از نظر فعلی که در ساختارشان به کار رفته است به انواع زیر تقسیم می‌شوند.
- جمله نقل قول با فعل اسنادی
- جمله نقل قول با فعل خاص ناگذر
- جمله نقل قول با فعل خاص گذرای به مفعول
- جمله نقل قول با فعل خاص گذرای به متمم
- جمله نقل قول با فعل خاص گذرای به مفعول و متمم
در ادامه هرکدام از این انواع جمله نقل قول را با مثال‌هایی بررسی می‌کنیم. پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری اجزای جمله‌های فارسی با فعل‌های مختلف، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
جمله نقل قول با فعل اسنادی
فعل‌های اسنادی مانند «است، بود، شد، گشت و...» برای نسبت دادن یک صفت (مسند) به نهاد یک جمله (مسند الیه) به کار می‌روند. برای مثال در جمله «هوا آفتابی است.»، فعل اسنادی «است» برای نسبت دادن صفت «آفتابی» به اسم «هوا» استفاده شده است. در جدول زیر نمونه‌هایی از جمله‌های نقل قول دارای فعل اسنادی را با هم بررسی می‌کنیم.
| مثال | تجزیه |
| گفتم: «حالم خوب است.» | حالم (مسند الیه) + خوب (مسند) + است (فعل اسنادی) |
| می‌گفت: «اوضاع خیلی آشفته بود.» | اوضاع (مسند الیه) + آشفته (مسند) + بود (فعل اسنادی) |
| فریاد زد: «اینجا نباش.» | تو (مسند الیه محذوف) + اینجا (مسند) + نباش (فعل اسنادی) |
جمله نقل قول با فعل خاص ناگذر
فعل‌های خاص که بر انجام یک عمل و کار خاص دلالت می‌کنند، به چهار نوع ناگذر، گذرای به مفعول، گذرای به متمم و گذرای به مفعول و متمم تقسیم می‌شوند. در این بخش، نمونه‌هایی از جمله‌های نقل قول دارای فعل ناگذر یا لازم را با هم بررسی می‌کنیم. این نوع فعل فقط به فاعل نیاز دارد و وجود هیچ جزء دیگری برای کامل شدن معنایش، نیاز نیست. برای آشنایی بیشتر با فعل‌های فارسی می‌توانید از فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس استفاده کنید.
| مثال | تجزیه مثال |
| می‌گویم: «من دارم می‌روم.» | من (فاعل) + دارم می‌روم (فعل) |
| گفت: «بنشین.» | تو (فاعل محذوف) + بنشین (فعل) |
| می‌گفتند: «ما رفتیم.» | ما (فاعل) + رفتیم (فعل) |
نکته: مانند مثال دوم جدول بالا که فاعل جمله در آن وجود ندارد، ممکن است خود فاعل که جزء اصلی این نوع جمله است نیز، در جمله نیاید.
جمله نقل قول با فعل خاص گذرای به مفعول
بعضی از فعل‌های خاص یا تام، برای کامل شدن معنایشان، علاوه بر فاعل، به مفعول نیز احتیاج دارند که به این افعال، گذرای به مفعول می‌گوییم. در جدول زیر نمونه‌هایی از جمله‌های نقلی دارای فعل گذرای به مفعول را با هم بررسی می‌کنیم. اما پیش از آن با تماشای فیلم آموزشی رایگان مفعول در فارسی فرادرس که لینکش را در کادر زیر آوردهایم، می‌توانید این نقش دستوری مهم را به خوبی یاد بگیرید.
| مثال | تجزیه مثال |
| «وزش ظلمت را می‌شنوی؟» (فروغ) | تو (فاعل محذوف) + وزش ظلمت (مفعول) + می‌شنوی (فعل) |
| گفت: «من چه می‌دانم» | من (فاعل) + چه (مفعول) + می‌دانم (فعل) |
| «هر آنچه پیر گفت اینجا نوشتم» (عطار) | من (فاعل محذوف) + هر آنچه پیر گفت (مفعول) + نوشتم (فعل) |
نکته: کلمه «اینجا» در مثال سوم جدول بالا، قید است که وجودش در جمله ضروری نیست.
جمله نقل قول با فعل خاص گذرای به متمم
بعضی از فعل‌های خاص برای کامل شدن معنای خود به نقشی با عنوان متمم احتیاج دارند. برای مثال در جمله «او از مغازه دزدی کرد.» کلمه «مغازه» که بعد از حرف ربط «از» آمده است، متممی برای فعل «دزدی کرد» است. در جدول زیر، نمونه‌های بیشتری از جمله‌های نقل قول دارای فعل گذرای به متمم را می‌بینیم.
| مثال | تجزیه مثال |
| «من غریبانه به این خوشبختی می‌نگرم» (فروغ) | من (فاعل) + این خوشبختی (متمم) + می‌نگرم (فعل) |
| گفتید: «از ما بپرس.» | تو (فاعل محذوف) + ما (متمم) + بپرس (فعل) |
| می‌گفت: «به سوی من آمدی.» | تو (فاعل محذوف) + سوی من (متمم) + آمدی (فعل) |
جمله نقل قول با فعل خاص گذرای به مفعول و متمم
برخی از فعل‌های خاص، برای کامل شدن معنای خود، به هر دو نقش مفعول و متمم نیاز دارند. مانند جمله «این سؤال را از تو می‌پرسم.» که در آن، هم مفعول (سؤال) و هم متمم (تو) وجود دارد. در جدول زیر نمونه‌هایی از جمله‌های نقل قول دارای فعل گذرای به مفعول و متمم را بررسی می‌کنیم.
| مثال | تجزیه مثال |
| گفت: «من او را به اینجا فراخواندم.» | من (فاعل) + او (مفعول) + اینجا (متمم) + فراخواندم (فعل) |
| «بگویم کنون با تو راز سپهر» (فردوسی) | من (فاعل محذوف) + تو (متمم) + راز سپهر (مفعول) + بگویم (فعل) |
| می‌گفتم: «این کتاب را از من بگیر.» | تو (فاعل) + این کتاب (مفعول) + من (مفعول) + بگیر (فعل) |
نمونه سؤال جمله نقل قول
حالا که یاد گرفتیم جمله نقل قول چیست و کاربردها و انواع آن را نیز با مثال بررسی کردیم، می‌توانید به پرسش‌های چهارگزینه‌ای زیر پاسخ دهید. برای این کار، کافی است روی گزینه درست مورد نظر خود کلیک کنید و بعد از آن، با زدن گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست را می‌بینید. با ثبت هر جواب درست، یک امتیاز می‌گیرید و بعد از پاسخ دادن به تمام پرسش‌ها و با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیاز خود را خواهید دید.
۱. منظور از جمله نقل قول چیست؟
جمله نقل قول جمله‌ای است که در آن، صیغه‌ای از مصدر «گفتن» صرف شده باشد.
جمله نقل قول دربردارنده سخن فرد یا افرادی است.
جمله نقل قول همان دیالوگ‌های موجود در نمایشنامه یا فیلم‌نامه است.
از جمله نقل قول برای گفتن سخن خود به دیگران استفاده می‌کنیم.
۲. کدام گزینه درست است؟
جمله نقل قول فقط در داستان‌ها به کار می‌رود.
جمله‌های نقل قول در متن‌های علمی کاربردی ندارند.
اگر بخواهیم بیتی از یک شعر را درون متن یا شعر خود بیاوریم، نقل قول کرده‌ایم.
در زبان فارسی فقط نقل قول مستقیم وجود دارد.
۳. در کدام گزینه، نقل قول غیرمستقیم وجود دارد؟
حضرت علی، جهل را بدترین نوع فقر می‌داند.
به پسرش می‌گفت: «وسایل بازی خودت را جمع کن.»
«اگر تو دامن خود را به دست ما ندهی
ز دست ما نگرفته است کس گریبان را»
(صائب تبریزی)
فریاد زد: «ساکت باشید.»
۴. کدام گزینه نادرست است؟
جمله‌های نقل قول می‌توانند حاوی نقل قول مستقیم و غیر مستقیم باشند.
جمله‌های نقل قول در نثر و شعر به کار می‌روند.
تضمین فقط مخصوص به نثر نیست.
تضمین آرایه‌ای ادبی است که در آن، جمله اصلی تغییر می‌کند.
۵. در کدام گزینه آرایه تضمین وجود دارد؟
راز درون پرده ز رندان مست پرس
کاین حال نیست زاهد عالی‌مقام را
(حافظ)
«سر آن ندارد امشب که برآید آفتابی»
تو خود آفتاب خود باش و طلسم کار بشکن
(شفیعی کدکنی)
از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست
خوش باش و زِ دی مگو که امروز خوش است
(خیام)
از من گذشت و من هم از او بگذرم ولی
با چون منی به غیر محبت روا نبود
(شهریار)
۶. در کدام گزینه، نقل قول وجود ندارد؟
«من از آن روز که در بند توام آزادم»
پادشاهم که به دست تو اسیر افتادم
(حافظ)
پیر ریاضت ما عشق تو بود، یارا
گر تو شکیب داری، طاقت نماند ما را
پنهان اگر چه داری چون من هزار مونس
من جز تو کس ندارم پنهان و آشکارا
(اوحدی)
«چون صدف مُهر خموشی بگذارید به لب»
از شما ورنه در فیض خبر می‌گذرد
(وفایی شوشتری)
«چراغ روی تو را شمع گشت پروانه»
مرا زحال تو با حال خویش پروا نه
«چراغ حسن تو را شمع روز پروانه»
کمند زلف تو را باد صبح سرگردان
(حافظ)
۷. جمله نقل قول این عبارت از نظر مفهوم، چه نوع جمله‌ای است؟ «مگر نگفتم: «این کتاب‌ها را خوب بخوان.»؟»
جمله خبری
جمله پرسشی
جمله عاطفی
جمله امری
۸. فعل جمله نقل قول موجود در این عبارت، کدام‌یک از گزینه‌های زیر است؟ «هیچ میراثی چون ادب نیست.» (علی (ع))
فعل تام
فعل خاص
فعل ربطی
فعل خاص ناگذر
۹. اجزای جمله نقل قول موجود در این عبارت در کدام گزینه آمده است؟ «به مادرشان گفته بودند: لطفاً لباس‌هایمان را به باشگاه بیاور.»
آن‌ها (فاعل) + مادرشان (متمم) + گفته بودند (فعل)
لباس‌هایمان (فاعل) + به باشگاه (متمم) + بیاور (فعل)
تو (فاعل محذوف) + لباس‌هایمان (مفعول) + باشگاه (متمم) + بیاور (فعل)
تو (نهاد محذوف) + لباس‌هایمان (متمم) + باشگاه (مفعول) + بیاور (فعل)
۱۰. علامت نگارشی نقل قول در کدام گزینه است؟
نقطه
نقطه ویرگول
گیومه
علامت تعجب
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های زیادی یاد گرفتیم که جمله نقل قول چیست، چه انواعی دارد و کاربردش چیست. در انتها نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کردیم تا با استفاده از آن‌ها بتوانید میزان یادگیری خود را بسنجید.
