شبه جمله چیست؟ | به زبان ساده و با مثال

در آموزش‌های قبلی مجله فرادرس با برخی از مباحث زبان فارسی از قبیل صفت و موصوف، مضاف و مضاف‌الیه و مسند و مسندالیه آشنا شدیم. در این آموزش می‌خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که شبه جمله چیست و چه انواعی دارد.

شبه جمله چیست؟

احتمالاً برایتان پیش آمده که جایی از بدنتان درد بگیرد و برای بیان درد خود کلماتی مانند «آه» را به کار برده باشید؟ در واقع منظور همه ما در این موقعیت این است: «درد دارم» یا چیزی شبیه این. در واقع همین کلمه «آه» که خود معنای یک جمله کامل را می‌رساند، یک «شبه جمله» است.

فیلم مجموعه آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

شبه‌جمله واژه یا گروهی از واژه‌هاست که گوینده برای بیان حالات عاطفی خود از آن‌ها استفاده می‌کند. این حالات عبارتند از تحسین، تأسف، شادی، تعجب و... .

نکته ۱: از آنجا که منادا، چه به تنهایی و چه با نقش‌نماهایی مانند ای، یا و...، مفهوم یک جمله را به مخاطب می‌رساند، یک شبه جمله است.

نکته ۲: کلماتی وجود دارند که معنای مستقلی از نظر واژگانی دارند، اما وقتی به تنهایی به کار می‌روند، معنای یک جمله کامل را می‌رسانند و نیازی به کلمه دیگری ندارند. این کلمات در این حالت شبه جمله هستند. برخی از این کلمات، عبارتند از: آزاد! افسوس! سلام! و... .

نکته ۳:‌ در برخی منابع، شبه جمله را «صوت» نیز نامیده‌اند. دلیل این امر این بوده که بعضی از شبه‌جمله‌ها شبیه اسمِ صوت هستند. مثلاً هان، به به، خه خه و... .

انواع شبه جمله

شبه‌جمله‌ها را از نظر معنی و مفهومی که دارند، می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرد که در ادامه، آن‌ها را شرح می‌دهیم.

فیلم مجموعه آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

• شبه جمله امید و آروز: کاش، ای کاش، ان‌شاءالله، آمین و...: ان‌شاءالله سلامت باشی.
• شبه جمله تحسین و تشویق: آفرین، بارک‌الله، مرحبا و...: آفرین تبریک می‌گویم.
• شبه جمله سپاس: شکر، الحمدلله و...: شکر خدا حالتان نسبت به دیروز بهتر است.
• شبه جمله تأسف و درد: افسوس، آه، دریغ، دریغا، هیهات و...: افسوس که رفت و دیگر باز نگشت.
• شبه جمله تعجب: عجب، شگفتا، اوه، به و...: عجب! پس کامبوزیا شما هستی!
• شبه جمله تحذیر و تنبیه: مبادا، زنهار، امان، هان و...: مبادا این راه کج را بروی.
• شبه جمله امر: آزاد!، ساکت!، ایست! و...: بسم‌الله! شروع کن.
• شبه جمله تعظیم و قبول: قربان، چشم، به روی چشم و...: چشم! هرچه شما بفرمایید، همان درست است.
• شبه جمله تصدیق و ایجاب: آری، بله، البته، ای‌والله و...: صد البته، همین است که شما می‌فرمایید.
• شبه جمله تکذیب و انکار: هرگز، نه، حاشا، ابداً و...: استغفرالله، این چه حرفی است که می‌فرمایید.
• شبه جمله سرزنش و نفرین: تف، ننگ، زهرمار و...: ننگ بر شما که بر این همه ظلم چشم پوشانده‌اید.
• شبه جمله تفسیر: کلمه «یعنی» گاهی کار جمله را نجام می‌دهد و نهاد و گزاره را به هم مربوط می‌کند شبه جمله است، زیرا در این موارد به معنی «عبارت است از» است. مثلاً جمله «گل یعنی زندگی»، منظور این است: «گل عبارت است از زندگی».

نکته ۴: گاهی شبه‌جمله‌ها همراه با حرف اضافه و متمم متعلق به آن می‌آید. مثلاً «مرگ بر دروغ» و «به‌به‌ از این پسر خوب.»

کاربرد شبه جمله

شبه‌جمله‌ها معمولاً‌ در موارد زیر کاربرد دارند:

• در جایگاه نهاد و با حرف اضافه می‌آید و متمم می‌گیرد، مثلاً در جمله «آفرین بر این همه هوش و ذکاوت». برای آشنایی با نهاد و گزاره می‌توانید مطلب «نهاد و گزاره چیست؟ | به زبان ساده» از مجله فرادرس را مطالعه کنید.

• به جای جمله پایه که همراه با حرف ربط و جله پیرو می‌آید، مثلاً در جمله «حیف که الآن دور از ما زندگی می‌کند.»
• در نقش قید و بدون حرف اضافه و حرف ربط:

گویند سنگ لعل شود در مقام صبر
آری شود ولیک به خون جگر شود

• در جایگاه مسند و بدون حرف اضافه و حرف ربط:

خوشا دلی که مدام از پی نظر نرود
به هر درش که بخوانند بی‌خبر نرود

• در جایگاه جمله مستقل و بدون حرف اضافه و حرف ربط، مثلاً‌ در جمله «آفرین! کارت بسیار خوب بود.»

معرفی فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس

آموزش ادبیات فارسی پایه دهم، در ۱۸ درس منطبق بر کتاب درسی تدوین شده است. مدت این آموزش ۷ ساعت و ۵۰ دقیقه بوده و در آن، از ابتدا تا انتها، به طور کامل و دقیق درسنامه‌ها، آرایه های ادبی و دستور زبان فارسی آموزش داده شده است. در این آموزش، با بررسی بررسی خط به خط کتاب ادبیات فارسی یازدهم، نیازهای دانش‌آموزان برای امتحانات برطرف شده و داوطلبان کنکور سراسری نیز می‌توانند نکات مفیدی را از آن بیاموزند.

• برای مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم + اینجا کلیک کنید.

معرفی فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس

آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم در ۱۸ درس تدوین شده که مجموع آن‌ها ۳ ساعت و ۵۲ دقیقه است. آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم در ادامه آموزش‌های ادبیات پایه دهم و یازدهم و به منظور تقویت مهارت‌های زبانی دانش‌آموزان ارائه شده است. در این آموزش، تمام کتاب درسی از ابتدا آموزش داده شده تا دانش‌آموزان به خوبی درسنامه‌ها، آرایه های ادبی و دستور زبان فارسی را فرا گیرند. علاوه بر این، به نکات مهم برای امتحان نهایی، امتحانات ترم و آزمون سراسری اشاره شده است.

• برای مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم + اینجا کلیک کنید.

سوالات متداول درباره شبه جمله در فارسی

در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار درباره شبه جمله و جایگاه آن در زبان و ادبیات فارسی به اختصار پاسخ می‌دهیم.

نام دیگر شبه جمله چیست؟

در برخی منابع، شبه جمله را «صوت» نیز نامیده‌اند. دلیل این امر این بوده که بعضی از شبه‌جمله‌ها شبیه اسمِ صوت هستند. مثلاً هان، به به، خه خه و... .

شبه جمله‌ها معمولا چه نقش‌هایی می‌پذیرند؟

می‌توانیم از شبه جمله‌ها در جایگاه مسند، قید و نهاد استفاده کنیم.

تمرین مربوط به مبحث شبه جمله در فارسی

برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «شبه جمله چیست؟»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۵ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.

جمع‌بندی

در این نوشته درباره شبه جمله و نقش و جایگاه آن در زبان فارسی مطالبی آموختیم. فهمیدیم که به واژه یا گروهی از واژه‌ها که گوینده برای بیان حالات عاطفی خود از آن‌ها استفاده می‌کند شبه جمله می‌گویند. بیشترین کاربرد آن برای نشان دادن تعجب، غم، شگفتی، اشتیاق و... است. علاوه بر اینها، منادا و برخی از کلماتی که به آنها «صوت» می‌گویند نیز در دسته شبه جمله‌ها قرار می‌گیرند.