میلوئید و لنفوئید چیست؟ — تفاوت ها و نحوه تمایز به زبان ساده

سلول‌های بنیادی، سلول‌های پیش‌ساز تمامی بافت‌ها و اندام‌های بدن هستند. سلول‌های بنیادی میلوئید و لنفوئید، مسئولیت تولید تمامی سلول‌های خونی را برعهده دارند. این مطلب درمورد انواع سلول‌های حاصل از تمایز میلوئید و لنفوئید، تفاوت این سلول‌ها و چگونگی تمایز آن‌ها را به زبان ساده توضیح می‌دهد.

میلوئید و لنفوئید چیست ؟

سلول‌های لنفوئیدی و میلوئیدی گروهی از سلول‌های بنیادی هستند که از «سلول‌های بنیادی خون‌ساز» (Hematopoietic Stem Cells) در مغز قرمز استخوان مشتق می‌شوند. این سلول‌ها پیش‌ساز سلول‌های خونی و سلول‌های سیستم ایمنی بدن هستند.

فیلم آموزش آشنایی با سلول های بنیادی در فرادرس

کلیک کنید

میلوئید چیست ؟

سلول‌های میلوئیدی، گروهی از سلول‌های بنیادی و حاصل تکثیر و تمایز سلول‌های بنیادی چندتوان (Multipotent Stem Cells) است. از تقسیم نامتقارن سلول‌های چندتوان، یک سلول شبیه به مادر و یک سلول تمایزیافته (میلوئید یا لنفوئید) حاصل می‌شود. به فرایند ایجاد میلوئید از سلول خون‌ساز، میلوپویسیز (Myelopoiesis) می‌گویند. سلول‌های خونی زیر از تقسیم و تمایز میلوئیدها به وجود می‌آیند.

• «گرانولوسیت‌ها» (Granulocytes): این سلول‌ها به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند.
  • «نوتروفیل» (Neutrophils): متداول‌ترین نوع گرانولوسیت‌ها هستند که خاصیت فاگوسیتی دارند.
  • «ائوزینوفیل» (Eosinophils): گلبول‌های سفیدی که مسئول مبارزه با انگل‌ها هستند.
  • «بازوفیل» (Basophils): تعداد این نوع گرانولوسیت از همه کمتر است و در واکنش‌های التهابی مشارکت می‌کند.
  • «مونوسیت» (Monocytes): این سلول‌ها به ماکروفاژها و سلول‌های دندریتی تمایز می‌یابند.
  • «پلاکت» (Platelets): این سلول‌ها یا قطعات سلولی در واکنش‌های لخته شدن خون مشارکت دارند.
• «گلبول‌های قرمز» (Red Blood Cells): گلبول‌های قرمز بیشترین درصد سلول‌های خونی را به خود اختصاص می‌دهند و مسئول انتقال اکسیژن در بخش‌های مختلف بدن هستند.

تمایز میلوئیدها

میلوئیدها در مرحله اول به سه دسته سلول تمایز می‌یابند که از تمایز آن‌ها سلول‌ها دیگر حاصل می‌شود.

• مونوبلاست‌ که به مونوسیت تمایز می‌یابند.
• میلوبلاست که به گرانولوسیت‌ها تمایز می‌یابند.
• مگاکاریوبلاست که به مگاکاریوسیت تمایز می‌یابند.

گروهی از مولکول‌های پیام‌رسان در تمایز سلول‌های میلوئیدی کمک می‌کنند.

• «اینترلوکین ۳» (Interleukin 3)
• «اینترلوکین ۵» (Interleukin 5)
• «فاکتور تحریک کلونی گرانولوسیت» (G-CSF | Granulocyte Colony-Stimulating Factor)
• «فاکتور تحریک کلونی آگرانولیست» (AG-CSF | Agranulocytic-Colony Stimulating Factors)

تمایز میلوئید به مونوسیت

سیتوکین و «فاکتور تحریک کلنی ماکروفاژ» (Macrophage Colony-Stimulating Factor|M-CSF) تکثیر و تمایز میلوئیدها به مونوبلاست و تمایز بعدی آن‌ها به مونوسیت فعال را تحت تاثیر قرار می‌دهند. مولکول‌های پیام‌رسان اینترلوکین ۳ و اینترلوکین ۵ در این فرایند کمک می‌کنند.

در شرایط استرس یا عفونت، مونوسیت و ماکروفاژ (مونوسیت داخل بافتی)، M-CSF ترشح می‌کنند. این مولکول فرایند تمایز میلوئیدها به مونوسیت را فعال خواهد کرد.

تمایز میلوئید به گرانولوسیت‌ها

گرانولوسیت‌ها گروهی از گلبول‌های سفید خون هستند که با دانه‌های رنگی سیتوپلاسم (وزیکول‌های حاوی پروتئین) شناخته می‌شوند. این سلول‌ها از تمایز مونوسیت‌ها به وجود می‌آیند. سلول‌های میلوئیدی تحت تاثیر فاکتورهای زیر به پیش‌سازهای گرانولسیت تمایز می‌یابند.

• G-CSF
• اینترلوکین ۳
• اینترلوکین ۵

سرم افراد سالم حاوی مقدار کمیG-CSF است و در عفونت‌ها بیان این فاکتور و تعداد گرانولسیت‌های موجود در خون افزایش می‌یابد. در غشای سلول‌های میلوئیدی برای این فاکتور رسپتور وجود دارد و با افزایش G-CSF، تکثیر و تمایز میلوئیدها به پیش‌سازهای گرانولیست افزایش می‌یابد. نتیجه نهایی این فرایند افزایش گرانولوسیت‌های خون است.

تمایز میلوئیدها به مگاکاریوبلاست

«مگاکاریوبلاست‌ها» (Megakaryoblast) سلول‌های بزرگی هستند که از تمایز آن‌ها پلاکت‌ها به‌وجود می‌آیند. «تروموبوپوئتین» (Thrombopoietin) ترشح شده از کلیه و کبد، سبب تمایز میلوئیدها به این سلول‌ها می‌شود. با اتصال این سیتوکین به رسپتور خود در سطح سلول‌های پیش‌ساز، فرایند تولید مگاکاریوسیت‌ها شروع می‌شود.

تمایز میلوئیدها به گلبول قرمز

گلبول‌های قرمز از سلول‌های پیش‌ساز اریتروئید و در فرایند «اریتروپویسیز» (Erythropoiesis) تولید می‌شوند. اریتروپویسیز، فرایندی طبیعی در بدن است که گلبول‌های قرمز آسیب‌دیده و مرده را جایگزین می‌کند. همچنین در شرایط کمبود اکسیژن یا کم‌خونی افزایش می‌یابد. در این شرایط «اریتروپویتین» (Erythropoietin) ساخته شده در کلیه، تولید گلبول‌های قرمز در مغز استخوان را افزایش می‌دهد. این فرایند شامل مراحل زیر می‌شود.

1. فعال شدن سلول بنیادی خون‌ساز: این سلول‌ها به‌وسیله برهم‌کنش‌های سلول-سلول و برهم‌کنش با درشت‌مولکول‌ها فعال می‌شوند. بعد از فعال شدن، سلول‌ها تمایز می‌یابند و سلول‌های میلوئیدی تولید می‌شوند.
2. تمایز سلول‌های میلوئیدی: هورمون اریتروپویتین، نقش کلیدی در تمایز سلول‌های میلوئیدی به مگاکاریوسیت/اریتروئید یا گرانولوسیت اجدادی ایفا می‌کند.
3. تمایز سلول‌های اجدادی مگاکاریوسیت/اریتروئید: مرحله بعدی تکثیر و تمایز مگاکاریوسیت/اریتروئید برای تشکیل کلونی‌هایی است که به سیتوکین اریتروپویتین پاسخ می‌دهند. سپس این سلول‌ها در مغز استخوان به اریتروبلاست تمایز می‌یابند. در فرایند بلوغ، اریتروبلاست تعدادی از اندامک‌ها ازجمله هسته را از دست می‌دهد و به رتیکولوسیت تمایز می‌یابد. رتیکولوسیت، اندامک‌های دیگری را از دست می‌دهد و گلبول قرمز فعال حاصل می‌شود.

لنفوئید چیست ؟

این سلول‌ها از تقسیم سلول‌های بنیادی خون‌ساز به‌وجود می‌آیند. از تقسیم و تمایز سلول لنفوئیدی مادر، سلول‌های زیر حاصل می‌شوند.

فیلم آموزش آشنایی با سلول های بنیادی

کلیک کنید

• «B لنفوسیت‌ها»  (B Lymphocytes): این سلول‌ها آنتی‌بادی ترشح می‌کنند و در «ایمنی هومورال» (Humoral Immunity) نقش دارند.
• «T لنفوسیت‌ها»  (T Lymphocytes): سلول‌های اصلی در ایمنی سلولی هستند و به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند.
  • «سلول‌های T کمک‌کننده» (Helper T Cells)
  • «سلول‌های T کشنده سلول» (Cytotoxic T Cells)
  • «سلول‌های T تنظیمی» (Regulatory T Cells)
• «سلول‌های کشنده طبیعی» (Natural Killer Cell): در ایمنی ذاتی بدن نقش دارند و در برابر ویروس‌ها پاسخ سریع ایجاد می‌کنند.

سی ال ام چیست ؟

«سرطان مزمن میلوئیدی» (Chronic Myelogenous Leukemia | CML) نوعی سرطان نادر در مغز قرمز استخوان است که با افزایش تعداد گلبول‌های سفید موجود در خون همراه است. این بیماری اغلب بزرگسالان را درگیر می‌کند. اگرچه دلیل شروع این بیماری مشخص نیست، اما فرایندی که در بدن اتفاق می‌افتد مشخص شده است. جهش کروموزومی سبب ایجاد این بیماری می‌شود.

ایجاد کروموزوم غیرطبیعی

سلول‌های سالم انسان از ۲۳ جفت کروموزوم تشکیل شده‌اند. در بیماران مبتلا به CLM بخش‌هایی از کروموزوم‌های سلول‌های خونی با هم عوض می‌شوند. قسمتی از کروموزوم ۹ با کروموزوم ۲۲ تعویض و منجر به تشکیل یک کروموزوم ۲۲ بسیار کوتاه و یک کروموزم ۹ بسیار بلند خواهد شد. کروموزوم ۲۲ بسیار کوتاه، «کروموزوم فیلادلفیا» نام دارد که در سلول‌های خونی ۹۰ درصد مبتلایان به CLM دیده می‌شود.

با این فرایند، ژن‌های کروموزوم ۹ و ۲۲ ترکیب می‌شوند و ژن جدیدی تشکیل می‌دهند. این ژن جدید بیان پروتئين کیناز در سلول‌های خونی غیرطبیعی را افزایش خواهد داد. افزایش پروتئین کیناز، با فسفوریله و دفسفوریله کردن پروتئین‌های دخیل در تکثیر رشد غیرکنترل شده سلول‌های خونی را به همراه دارد.

لوسمی میلوئیدی حاد چیست ؟

«لوسمی میلوئیدی حاد» (Acute myeloid leukemia | AML) نوعی از سرطان خون و مغز استخوان و متداول‌ترین نوع سرطان خون حاد در بزرگسالان است. در این بیماری، سلول‌های بنیادی میلوئید به میلوبلاست - شکل غیربالغ گلبول‌های سفید - تمایز می‌یابند. در بعضی موارد تعداد زیادی از سلول‌های بنیادی به گلبول‌های قرمز غیرطبیعی یا پلاکت‌ها تمایز می‌یابند. این سلول‌های غیرطبیعی در بدن پخش می‌شوند و از تکثیر و تمایز سلول‌های خونی سالم جلوگیری می‌کنند.

انواع AML

تقسیم‌بندی AML به انواع مختلف، به این موضوع بستگی دارد که در زمان تشخیص، بیماری چقدر پیشرفت کرده است و سلول‌ها تا چه اندازه با سلول‌های طبیعی تفاوت دارند.

«لوسمی پرومیولوسیت حاد» (Acute promyelocytic leukemia | APL) یکی از انواع AML است. این بیماری در اثر تبادل بخشی از کروموزوم ۱۵ با بخشی از کروموزوم ۱۷ ایجاد می‌شود و ژن جدیدی به‌وجود می‌آورد که از تکامل سلول‌های پیش‌ساز گلبول‌های سفید جلوگیری می کند. APL بیماری جدی است که با خونریزی‌های جدی و عدم توانایی بدن در تشکیل لخته همراه است.

تست‌های تشخیصی لوسمی میلوئدی حاد

• معاینه فیزیکی و سابقه فرد: معاینه فرد برای بررسی علائم فیزیکی ازجمله تومور و هرگونه علائم غیرطبیعی و سابقه بیماری انجام می‌گیرد.
• شمارش سلول‌های خونی کامل: در این فرایند، نمونه خونی از بیمار دریافت و موارد زیر در آن بررسی می‌شود.
  • تعداد سلول‌های قرمز و سفید خون و پلاکت‌ها شمرده می‌شود.
  • میزان هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز سنجیده می‌شود.
  • حجم گلبول‌های قرمز در حجم کل نمونه اندازه‌گیری خواهد شد.
• آزمایش لکه خون محیطی: در این آزمایش تعداد و شکل گلبول‌های سفید خون و پلاکت‌ها بررسی می‌شود.
• فلوسایتومتری: این آزمایش تعداد کل سلول‌های موجود در یک نمونه، تعداد سلول‌های زنده موجود در یک نمونه و ویژگی‌هایی مانند اندازه، شکل و وجود نشانگرهای توموری را بررسی می‌کند.

فیلم آموزش اصول فلوسایتومتری Flow Cytometry و کاربردهای آن در فرادرس

کلیک کنید

• نمونه‌برداری مغز استخوان:‌ این کار به‌وسیله وارد کردن یک سوزن به استخوان پهلو یا قفسه سینه انجام می‌شود. در این آزمایش بخش کوچکی از استخوان از بدن خارج و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.
• نمونه‌برداری تومور: نمونه برداری از تومور برای بررسی‌های میکروسکوپی انجام می‌شود.
• آنالیز‌های سلولی: در این آنالیزها تعداد کروموزوم در نمونه خون یا مغز استخوان شمرده و هر گونه تغییر کروموزومی بررسی می‌شود.
• آزمایش‌های مولکولی: این آزمایش‌ها برای سنجش مولکول‌های زیستی ازجمله پروتئین‌ها و DNA سلول‌های مغز استخوان انجام می‌شود. به علاوه این تست، جهش‌های ژنی و کروموزومی را بررسی می‌کند. آزمایش‌های مولکولی برای برنامه‌ریزی دقیق‌تر درمان انجام می‌شوند.
• سنجش فنوتیپ ایمنی: این آزمایش از آنتی‌بادی‌ها برای شناسایی سلول‌های سرطانی براساس نوع آنتی‌ژن یا نشانه‌های سطح سلول انجام می‌شود و به مشخص شدن نوع لوسمی کمک می‌کند.
• RT-PCR: از این آزمایش برای بررسی فعال شدن ژن‌های مربوط به لوسمی کمک گرفته می‌شود.

لنفوئید روده چیست ؟

سلول‌های لنفوئیدی ذاتی (Innate Lymphoid Cells | ILC)، گروهی از لنفوسیت‌های فراوان در بافت‌های مخاطی هستند و نقش مهمی در محافظت این بافت در برابر پاتوژن‌ها دارند. این سلول‌ها شباهت زیادی به لنفوسیت‌های T دارند با این تفاوت که فاقد رسپتورهای اختصاصی هستند. لنفوئید روده در واقع این سلول‌ها هستند که از مخاط روده محافظت می‌کنند. ILCs مانند پلی بین ایمنی ذاتی و ایمنی اکتسابی در بدن ارتباط برقرار می‌کنند. این سلول‌ها با ترشح و پاسخ به سیتوکین‌های مختلف، پیام خود را به سلول‌های دیگر منتقل می‌کنند.

هیپرپلازی لنفوئید

هایپرپلازی لنفوئید (Lymphoid Hyperplasia) افزایش تعداد لنفوسیت‌های طبیعی در گره‌های لنفاوی است. این حالت در اثر عفونت ناشی از باکتری، ویروس و دیگر میکروب‌ها ایجاد می‌شود.

جمع‌بندی

سلول‌های میلوئیدی و لنفوئیدی گروهی از سلول‌های بنیادی و حاصل تکثیر و تمایز سلول‌های بنیادی خون‌ساز هستند که شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند.

شباهت‌های این دو رده سلول شامل موارد زیر می‌شود.

• هر دو سلول‌های بنیادی موجود در مغز استخوان هستند.
• هر دو از تمایز سلول‌های بنیادی خون‌ساز به‌وجود می‌آیند.
• هر دو توانایی تمایز به چند نوع سلول خونی را دارند.

تفاوت‌های این دو رده سلولی شامل موارد زیر می‌شود.