مسئولیت پذیری چیست؟ – از اهمیت تا روش های تقویت این مهارت

وقتی به انجام کاری متعهد می‌شوید و برای انجام آن قول می‌دهید اول از همه باید با مهارت مدیریت زمان آشنا باشید و پس از آن بدانید که مسئولیت پذیری چیست. خوشبختانه توانایی پذیرفتن مسئولیت ازجمله مهارت‌های نرمی است که می‌توانید با انجام تمرین‌ها و دوری از اشتباهات رایج آن را بیاموزید و به فردی قابل اعتماد در میان اطرافیانتان تبدیل شوید. در این مطلب از مجله فرادرس راه‌های پرورش مسئولیت‌پذیری و فواید آن را می‌آموزید و با انواع مسئولیت‌ها آشنا می‌شوید.

مسئولیت پذیری چیست؟

«مسئولیت» (Responsibility) یعنی لزوم انجام کاری که برعهده شما گذاشته‌اند. این وظایف می‌توانند مربوط به محیط کار یا زندگی شخصی باشد. افرادی که می‌دانند مسئولیت پذیری چیست همواره به تعهداتشان پایبند هستند و تمام تلاش خود را برای انجام کارهای محول شده می‌کنند زیرا با پذیرش هر مسئولیت باید پاسخگوی نتایج آن نیز باشند. گاهی پایبندی به وظایف دشوار می‌شود و برخی ترجیح می‌دهند از انجام آن‌ها فرار کنند. این مسئله اعتبار آن‌ها را زیر سوال می‌برد و نمی‌توانند با کمک اصول متقاعد سازی دیگران را به انجام کاری مجاب کنند.

در ادامه اثربخش‌ترین روش‌های تقویت مسئولیت‌پذیری را معرفی کرده‌ایم. اگر در موقعیت‌های مختلف از این متدها برای پرورش این مهارت خود بهره بگیرید کمی بعد شجاعت پذیرش مسئولیت‌های بزرگ و تاثیرگذار را پیدا می‌کنید و دیگران نیز با توجه به سابقه رفتاری‌تان به شما اعتماد می‌کنند.

روش های تقویت مسئولیت پذیری چیست؟

ممکن است جزو آن دسته از افراد باشید که برای ماندن بر سر حرف‌هایشان با مشکل روبه‌رو هستند و نمی‌توانند به قول‌هایشان عمل کنند. خوشبختانه شما این قابلیت را دارید که به معنای واقعی درک کنید که مسئولیت پذیری چیست و تبدیل به فرد مسئولی شوید و در نتیجه اعتماد دیگران را جلب کنید. در ادامه به چند روش کاربردی برای افزایش این مهارت در شما می‌پردازیم.

۱. نقاط قوت و ضعف خود را بشناسید

اولین گام برای پرورش احساس مسئولیت این است که با خودتان صادق باشید و بنگرید که در حال حاضر در چه جایگاهی قرار دارید. سپس به نقاط ضعف و قدرت خود بیندیشید تا موقعیت‌های موفق زندگی خود را دریابید. به این فکر کنید که کجا می‌توانستید بهتر عمل کنید. در صورت امکان از افراد قابل اعتماد درباره میزان مسئولیت‌پذیری خود سوال کنید. سپس با کمک این تفکرات و بازخوردها برنامه ریزی کنید تا نقاط ضعفتان را بهبود دهید و نقاط قوت خود را تقویت کنید.

۲. هدف‌گذاری کنید

افرادی که هدف گذاری می‌کنند و برای رسیدن به این اهداف برنامه می‌ریزند اغلب بیشتر از بقیه موفق می‌شوند. هدف‌ها مسیر شما برای گرفتن مسئولیت‌ها را تعیین می‌کنند و از این رو اهمیت زیادی دارند. به‌طور مثال اگر در حال حاضر سرپرست واحد هستید و هدفتان این است که مدیر شوید باید از الان فعالیت‌هایتان را با بالاترین درجه مسئولیت‌پذیری انجام دهید تا دیگران نیز این توانایی شما را ببینند. به این ترتیب می‌توانید پس از مدتی به هدف نهایی خود برسید.

۳. از اشتباهات خود درس بگیرید

اشتباه کردن امری عادی است اما باید از این اشتباهات درس بگیرید و رفتارهای آینده خود را مطابق با آن تغییر دهید. اگر احساس مسئولیت را در خود بپرورانید به‌مرور به دیگران نیز حق اشتباه می‌دهید و آن‌ها را درک می‌کنید. همچنین اگر اشتباهات خود را بپذیرید و مدام آن‌ها را انکار نکنید شاهد تغییرات مثبتی در رفتارهای بعدی خود خواهید بود. به‌طور مثال اگر هدفی را انتخاب کردید اما مطابق جدول مدیریت زمان عمل نکردید و به کارها نرسیدید با توجه به این اتفاق درمی‌یابید که دفعه بعد به شکل واقع‌بینانه‌تری برنامه‌ریزی کنید و هدفتان را براساس توانایی‌هایتان برگزینید.

۴. به تعهدات خود عمل کنید

برای این‌که دریابید مسئولیت پذیری چیست باید در برابر پایبندی به تعهدی که به دیگران می‌دهید تمام تلاش خود را بکنید. وقتی به تعهدات خود وفادار می‌مانید و آن‌ها را انجام می‌دهید به‌مرور اعتماد دیگران به شما جلب می‌شود و درون خودتان اعتماد به نفس زیادی را تجربه می‌کنید. در این راستا حتما موفقیت‌های خود را یادداشت کنید تا انرژی لازم برای عمل به تعهدات بعدی را داشته باشید. البته در نظر بگیرید که این تعهدات نباید بیش از حد توان و فرصت شما باشند.

 

۵. مهارت‌های ارتباطی خود را گسترش دهید

با داشتن رفتار حرفه‌ای همراه با برقراری ارتباط اثربخش می‌توانید احساسات، خط مشی‌ها و افکار خود را در بهترین حالت به دیگران انتقال دهید. این کار به شما کمک می‌کند که علت انجام هر کار و چگونگی آن را دریابید و کمتر اشتباه کنید. انواع مهارت های ارتباطی نظیر ارتباط کلامی، نوشتاری، زبان بدن و... به شما در درک بهتر مسئولیت‌هایتان کمک می‌کنند.

۶. یادداشت کنید

هدف‌های بزرگ و وظایف روزانه خود در راستای این اهداف را یادداشت کنید تا نسبت به آن‌ها احساس مسئولیت داشته باشید. سپس این نوشته‌ها را جایی قرار دهید که روزانه نگاهتان به آن‌ها بیفتد. یکی از مکان‌های مناسب برای نصب این نوشته‌ها آینه‌های دیواری هستند که در روز چند بار در دید شما قرار می‌گیرند. تحقیقات نشان می‌دهند که اگر هدف‌های سال جدید خود را به‌جای مرور در ذهن، روی کاغذ بیاورید احتمال این‌که آن‌ها را عملی کنید تا ۸۰ درصد افزایش می‌یابد. زندگی پر از اتفاقاتی است که ذهنتان را مخدوش می‌کنند بنابراین برای پرورش مسئولیت‌پذیری به آن فشار نیاورید و همه چز را بنویسید. به این ترتیب متوجه اهمیت اجرای آن‌ها می‌شوید و برایشان وقت صرف می‌کنید.

۷. بیش از حد تعهد ندهید

فقط مسئولیت‌هایی را قبول کنید که با کمک اصول مدیریت زمان فرصت رسیدگی به آن‌ها را داشته باشید. اگر نمی‌توانید در تاریخ مشخصی کاری را تحویل دهید تحت هیچ شرایطی انجام آن کار را نپذیرید. زیرا با پذیرش آن خود را به دردسر می‌اندازید. بنابراین برای پرورش احساس مسئولیت ابتدا باید مدیریت زمان را بیاموزید و مطابق جدول برنامه‌هایتان کارهای جدید را بپذیرید یا رد کنید.

۸. قول دهید تا بر سر آن بمانید

به دیگران قدرت کافی بدهید که شما را بر سر مسئولیت‌هایتان نگه دارند و نگذارند که از زیر آن‌ها شانه خالی کنید. به‌طور مثال به دوست خود بگویید: «لطفا اگر این کار را انجام دادم با من تماس بگیر و قول‌هایم را یادآوری کن.» اگر شخص دیگری غیر از خودتان در جریان این مسئولیت‌ها باشد احتمال پایبندی شما به این قرارها افزایش می‌یابد. اگر از شما پرسیدند که چرا به این شکل خود را محدود می‌کنید در پاسخ بگویید که می‌خواهید این مهارت را در خود پرورش دهید.

۹. انتظارات خود را بررسی کنید

یکی از بهترین روش‌ها برای درک این‌که مسئولیت پذیری چیست یافتن اشتباهات است. سازمان‌های موفق اغلب در جلسه‌های کاری درباره شرایط فعلی و اشتباهات رخ داده صحبت می‌کنند و با مسئولیت‌پذیری برای مسائل موجود به دنبال راه‌حل مناسبی می‌گردند. شما نیز این فرصت را دارید که با شروع هر روز جدید بهتر از روز قبل به انجام کارهایتان بپردازید. اگر قولی می‌دهید به آن عمل کنید و تا قبل از اتمام آن به بقیه قول دیگری ندهید.

شما لیاقت این را دارید که نزد خانواده و دوستان و همکاران شخص قابل اعتمادی شناخته شوید و در مواقع لزوم برای رسیدن به هدف‌های خود از تکنیک های متقاعد سازی برای قانع کردن آن‌ها استفاده کنید.

البته در نظر داشته باشید که مسئولیت‌های شما نباید بیش از حد توانتان شوند. بسیاری از افراد چون مهارت نه گفتن ندارند در برابر درخواست‌های دیگران مقاومتی نمی‌کنند و ناگهان با انبوهی از مسئولیت‌ها روبه‌رو می‌شوند که رسیدگی به همه آن‌ها برایشان غیرممکن است و به‌مرور، در حالی مشکل چیز دیگری است، بقیه آن‌ها را بی‌مسئولیت می‌خوانند.

ویژگی افراد مسئولیت پذیر چیست؟

ویژگی‌های زیادی هستند که در وجود شخص مسئولیت‌پذیر نهادینه شده‌اند. این ویژگی‌ها در زیر آمده‌اند.

• توجه به خود
• شجاعت
• صداقت داشتن
• سخت کوشی
• اعتبار
• داشتن مهارت تصمیم‌گیری
• قابل اعتماد بودن

در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین خصوصیات این افراد می‌پردازیم.

توجه به خود

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که می‌توانید در خود پرورش دهید شناسایی وجه تمایزات خودتان با دیگران است. اولین گام این است که نقاط قوت و ضعف متفاوت خود را بپذیرید. با شناخت این مسئله می‌توانید برای پذیرش مسئولیت‌های پیش‌رویتان عملکرد بهتری داشته باشید. به‌طور مثال افرادی که مسئولیت‌پذیری بسیار خوبی دارند و به بهترین نحو وظایفشان را انجام می‌دهند دقیقا روی انجام همان کار تمرکز می‌کنند و راه‌های افزایش تمرکز را در خود پرورانده‌اند. در مقابل کسانی که هر مسئولیتی را می‌پذیرند اما نتیجه ضعیفی را ارائه می‌کنند شناخت درستی از توانایی‌هایشان ندارند.

شجاعت

این افراد شجاعت پذیرش اشتباهاتشان را دارند. مخصوصا اگر انتخاب اشتباهشان روی افراد تیم یا تجربه مشتریان تاثیر بگذارد پذیرش این اشتباه به شجاعت بیشتری نیاز دارد. ناراحتی‌های کوتاه‌مدت ناشی از قبول اشتباه به این افراد کمک می‌کند که توانایی‌های خود را افزایش دهند. این رفتار آن‌ها همچنین به افراد تیم نیز می‌آموزد که باید مسئولیت اشتباهاتشان را بپذیرند و کاملا درک کنند که مسئولیت پذیری چیست.

صداقت داشتن

صداقت، حاصل شجاعت و اعتماد به نفس است. از این رو افراد مسئولیت‌پذیر اغلب راستگو هستند و کارهایشان را صادقانه انجام می‌دهند. البته منظور از صداقت فقط راستگویی نیست بلکه انجام درست کارها در راستای عمل به تعهدات است که افراد مسئولیت‌پذیر این ویژگی را در خود پرورش داده‌اند.

اعتبار

اعتبار افراد مسئولیت‌پذیر حاصل رفتارهای اصیلی است که در طول زمان از خود بروز داده‌اند. برای این‌که این ویژگی را به دست بیاورید باید بدون نگرانی از قضاوت دیگران اشتباهات خود را بپذیرید. اعتبار همچنین درباره این موضوع است که نقص‌های شخصیتی خود را بشناسید و آن‌ها را پنهان نکنید. به این ترتیب به‌مرور اعتبار شما افزایش می‌یابد و دیگران روی قول‌هایتان حساب می‌کنند.

سخت‌کوشی

این ویژگی یعنی بدون توجه به این‌که مسئولیت شما سخت باشد یا آسان، تمام تلاش خود را برای انجام آن به کار بگیرید. افراد سخت‌کوش از زیر انجام وظایفشان فرار نمی‌کنند و با مدیریت زمان خود به‌موقع بهترین نتیجه را ارائه می‌دهند. برخی از وظایف نیاز به تلاش زیادی ندارند اما برای انجام صحیح آن‌ها باید تمرکز داشته باشید تا مرتکب اشتباهی نشوید. این ویژگی سخت‌کوشی برای کارهای ساده نیز به کار می‌رود. برای این‌که هر روز سخت‌کوش و مسئولیت‌پذیر باشید باید ابتدا نظم شخصی داشته باشید تا به هر چیزی به اندازه لازم توجه نشان دهید و روی انجام کارهایتان تمرکز کنید.

تعهد داشتن

داشتن تعهد نسبت به وظایف نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری شما در قبال آن کار و نتایج حاصل از آن است. همچنین نشان می‌دهد که روی موفقیت در آن فرایند حساب کرده‌اید و می‌دانید که مسئولیت پذیری چیست. وقتی متعهد به انجام کاری می‌شوید و با سخت‌کوشی پیش می‌برید، در صورت بروز مشکل بهتر می‌توانید از مهارت حل مسئله خود استفاده کنید و به رفع مشکل بپردازید زیرا در این حالت با ذهن آگاهی روی مسئله تمرکز دارید و می‌دانید که از چه طریقی می‌توانید آن را برطرف کنید.

داشتن مهارت تصمیم‌گیری

مهارت تصمیم گیری یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های افراد مسئولیت‌پذیر است. وقتی با وجود این مهارت با مشکلی مواجه می‌شوید با این قدرت تصمیم گیری به‌سرعت راهی برای حل آن می‌یابد و برای گرفتن بهترین نتیجه اقدام می‌کنید.

قابل اعتماد بودن

افراد قابل اعتماد در برابر مسئولیت‌هایشان بسیار استوار هستند و تمام مسئولیت وظیفه خود را برعهده می‌گیرند. شما نیز وقتی چنین قابلیتی را پرورش می‌دهید یعنی به خودتان باور دارید و این باور باعث می‌شود که دیگران هم به شما اعتماد کنند و اگر درخواستی از آن‌ها داشته باشید با استفاده از اصول متقاعد سازی به‌راحتی آن‌ها را مجاب به انجام کارهای دلخواهتان می‌کنید.

تفاوت انواع مسئولیت

ما در زندگی مسئولیت‌های مختلفی داریم و باید برای رسیدگی به آن‌ها ابتدا بدانیم که مسئولیت پذیری چیست و بعد برای انجام این امور به بهترین نحو تلاش کنیم. این وظایف مختلف را می‌توانیم به چند بخش تقسیم کنیم که هر کدام آن‌ها با هم تفاوت‌هایی دارند. در ادامه به انواع مسئولیت‌ها و تفاوت میان آن‌‌ها اشاره می‌کنیم.

• مسئولیت رسانه‌ای: مسئولیت رسانه‌ای اغلب برعهده خبرنگاران و روزنامه‌نویسان است که باید در انتقال اخبار صداقت داشته باشند و به شکل سلیقه‌ای آن‌ها را تغییر ندهند زیرا وظیفه اصلی آن‌ها آگاه‌سازی دیگران است و نباید در این امر کوتاهی کنند.
• مسئولیت دولت‌ها: دولت‌ها نیز در برابر نیازهای جامعه مسئولیت دارند و باید به آن‌ها خدمات مشخصی را ارائه کنند تا رضایت جامعه را بالا ببرند. بسته به موقعیت‌های جغرافیایی مختلف این مسئولیت‌ها ممکن است با هم متفاوت باشند اما اصل ماجرا رفع نیازهای مردم جامعه است.
• مسئولیت اجتماع: مسئولیت اجتماعی برعهده همه مردم جامعه است و هر کس باید در برابر اجتماع خود احساس مسئولیت کند و برای محیط زندگی خود و همچنین دیگران احترام قائل شود. به‌طور مثال وقتی زباله‌های خود را در طبیعت نمی‌ریزید یعنی مسئولیت اجتماعی خود را در برابر آن نشان داده‌اید.
• مسئولیت سلامتی: پزشکان، پرستاران و تمامی افراد شاغل در کادر درمان، خود را در برابر سلامت بیماران مسئول می‌دانند و افراد بی‌مسئولیت در این حوزه ممکن است جان افراد مریض را به خطر بیندازند بنابراین وجود این حس مسئولیت در این قشر از جامعه نیز اهمیت بسیار زیادی دارد.
• مسئولیت تحصیلی: مسئولیت تحصیلی مربوط به مدارس است. البته این‌طور نیست که افراد شاغل در مدارس در برابر نمرات پایین یک دانش‌آموز پاسخگو باشند اما اگر تمام افراد یک کلاس یا مدرسه میانگین نمرات پایینی داشته باشند مدیر و معلمان مدرسه باید مسئولیت این امر را بپذیرند و برای بهبود شرایط چاره‌ای بیندیشند. البته که با توجه به سطح دانش دنش‌آموزان انتظارات متفاوتی برای هر مدرسه تعریف می‌شود.
• مسئولیت صاحبان محصول: وقتی ایده ساخت محصولی وجود دارد شخص ایده‌پرداز باید برای سازندگان آن محصول به‌خوبی روند کار را توضیح دهد. او در این رابطه لازم است ارتباط میان اجزای محصول را مشخص کند و به هرکس متناسب با توانایی‌هایش بخشی از کار را تخصیص دهد. اگر روند کار همواره با مشکل روبه‌رو باشد این موضوع نشان می‌دهد که مسئول اصلی فرایند را به‌خوبی شرح نداده است.
• مسئولیت فروشنده: وقتی خریدار به دنبال محصولی سالم و معتبر باشد فروشنده وظیفه دارد که همان محصول را به او تحویل دهد و اگر چنین امکانی را ندارد درخواست مشتری را رد کند. حال اگر فروشنده به‌دروغ محصولی غیراصل یا ناسالم را به او بفروشد به مسئولیت خود عمل نکرده است. به این ترتیب همواره باید با کمک تکنیک‌های متقاعد سازی مشتری بحران‌ها را مدیریت کند.
• مسئولیت کاری: یکی از مهم‌ترین موقعیت‌هایی که مسئولیت‌پذیری افراد در آن‌ها به چشم می‌آید انجام درست وظایف و مسئولیت‌ها در محیط‌های کاری است. در تمامی بخش‌های یک کسب‌وکار داشتن مسئولیت‌پذیری افراد است که موفقیت سازمان را تامین می‌کند. مسئولیت‌پذیری همکاران بیشتر در ارتباط با گزارش‌های آن‌ها است. مثلا شرکت‌های سهامی عام حتما باید گزارش‌های مالی سالیانه دریافت کنند و در این رابطه همواره کارمند سومی وجود دارد که مبالغ داخل گزارش را بررسی می‌کند تا دریابد که آیا دیگر کارمندان برای ثبت گزارش‌های سالانه مسئولیت‌پذیر بوده‌اند یا خیر.

تمامی شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی لازم است از صحیح بودن آمار و اطلاعاتشان مطمئن باشند. گاهی بودجه‌ای برای انجام کاری برآورد می‌کنند که برای اجرای ایده‌ها کافی نیست و این نشان می‌دهد که شخص یا گروهی از همکاران در انجام مسئولیت‌های خود اهمال کرده است و باید این موضوع بررسی شود.

مسئولیت پذیری در مدیریت

مسئولیت‌پذیری مدیر به تعهدات او به کارمندانش ربط دارد. این مسئولیت‌ها اقدامات خاصی هستند که شخص به عنوان مدیر باید در قبال کارمندان انجام دهد. در ادامه به ۶ کار اصلی اشاره می‌کنیم که انجام آن‌ها به شما در مدیریت و رهبری بهتر افراد گروه یا سازمانتان کمک می‌کند.

تعیین انتظارات

مدیران باید به‌طور واضح وظیفه و نقش کارمندان را برایشان مشخص کنند. این کار کمک می‌کند که افراد به انتظارات مدیر خود آگاه شوند و مطابق با همان‌ها عمل کنند. خوب است که مدیر مجموعه تعریف روشنی از انتظارات خود به کارمندان سازمان ارائه دهد، برای آن‌ها توضیح دهد که هدف چیست و از چه راهی می‌توانند به آن هدف دست یابند. همچنین به این روش می‌توانند بهره‌وری کامندان را بسنجند و برای افزایش آن تلاش کنند.

ارائه بازخورد معنادار

مدیر مسئول باید در دوره‌های زمانی مشخص درباره نحوه عملکرد کارمندانش بازخورد دهد. با توجه به این‌که همواره بازخوردها باعث رشد و پیشرفت افراد می‌شوند مدیران هر گروه باید روالی مشخص را برای بازخورددهی حفظ کنند. گفتنی است که در این راستا باید به روشی رسمی و درست عملکرد افراد را بررسی کنند تا بتوانند بازخوردی حرفه‌ای و درست به آن‌ها ارائه کنند. این کار همچنین شرایطی را فراهم می‌کند که کارمندان ایده‌های خود را ارائه دهند و بیش از پیش به مدیر خود برای تصمیم گیری استراتژیک کمک کنند.

ایجاد سلسه مراتب کاری

بهتر است مدیران سلسله‌مراتبی را برای سازمان خود تعریف کنند و به آن پایبند باشند. وقتی تمامی اعضای سازمان از سلسله‌مراتب آگاه شدند وقت آن‌ است که وظایفی را برای هر کس تعریف کنید و چارچوب‌های سازمانی مناسبی برای راحت‌کردن روال کار افراد به وجود بیاورید.

تمرکز روی انسجام اعضای تیم

مدیرانی که می‌دانند مسئولیت پذیری چیست همواره برای حفظ انسجام میان اعضای گروه خود تلاش می‌کنند و با مهارت حل اختلاف خود تعارض‌های موجود را حل می‌کنند. زیرا چنین مدیری می‌داند که اگر افراد سازمانش با هم روابط مثبتی داشته باشند تمامی‌آن‌ها برای حضور در سازمان انگیزه خواهند داشت و یکدیگر را برای پیشرفت بیشتر تشویق می‌کنند. همچنین تمرکز مدیر روی انسجام کارمندان با یکدیگر باعث می‌شود که افراد به اهمیت اهداف سازمان پی ببرند و برای رسیدن به آن هدف با هم همکاری کنند.

استفاده از انواع مهارت‌های ارتباطی در میان کارمندان باعث افزایش احساس مسئولیت‌پذیری آن‌ها نیز می‌شود. تمامی کارمندانی که در امور مختلف با هم همکاری می‌کنند نسبت به محیط سازمان خود را مسئول می‌دانند.

رهبر نمونه

برای این‌که کارمندان مسئولیت‌پذیر باشند از شما در این زمینه الگوبرداری می‌کنند. در واقع در ابتدای امر این شما هستید که باید بدانید مسئولیت پذیری چیست و مطابق قول‌هایتان عمل کنید و بعد از بقیه اعضای گروه انتظار چنین رفتاری را داشته باشید. در این راستا لازم است هر روز به وظایف خود عمل کنید، به افراد سازمان دید مثبتی داشته باشید و برای کمک به آن‌ها صادقانه کنید.

شناسایی و پرورش قابلیت‌ها

مسئولیت‌پذیری در مدیران همچنین به این معناست که بتوانید توانایی‌های کارمندان خود را کشف کنید و به آن‌ها برای رشد این توانایی‌ها بها دهید. برای انجام این کار ممکن است نیاز باشد که با تک‌تک افراد به‌صورت جداگانه ارتباط کلامی برقرار کنید تا دریابید که هدف اصلی آن‌ها چیست و چطور می‌توانید این هدف را با اهداف سازمان در یک راستا تعریف کنید تا هم آن‌ها و هم سازمان شما پیشرفت کنند.

مسئولیت پذیری در مدیریت خانواده

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های پدر و مادر در خانواده این است که نسبت به یکدیگر و فرزندانشان احساس مسئولیت داشته باشند. والدینی که نمی‌دانند مسئولیت پذیری چیست در آینده با مشکلات بسیار زیادی روبه‌رو می‌شوند و رفع این مسائل گاهی غیرممکن است. آن‌ها نسبت به حرف‌هایی که می‌زنند و کارهایی که انجام می‌دهند مسئولیت دارند زیرا فرزندان، والدینشان را الگوی خود قرار می‌‌دهند و حتی اگر پدر و مادر مسئول رفتار فرزندان نباشند در شکل‌گیری این نوع رفتار آن‌ها نقش دارند. بنابراین لازم است که به فرزندانشان مسئولیت‌پذیری را بیاموزند.

برای درک بهتر این موضوع در نظر بگیرید که اگر یکی از فرزندانتان بدون اجازه اسباب‌بازی فرزند دیگرتان را برداشت شما به صورت غیرمستقیم در این زمینه مقصر هستید. زیرا به عنوان والد به او رفتار درست و مدیریت خشم را نیاموخته‌اید بنابراین این وظیفه برعهده شما است که به او با برگرداندن اسبا‌ب‌بازی رفتار درست را آموزش بدهید. در این راستا باید به فرزندتان روش درخواست از دیگران و استفاده از عبارت‌های درست را بیاموزید تا با کمک مهارت های ارتباطی به اهدافش برسد.

البته در نظر داشته باشید که کودکان در سن پایین هنوز برای احساس مسئولیت کامل، کوچک هستند و نمی‌دانند که مسئولیت پذیری چیست. به همین علت باید ابتدا مهم‌ترین ارزش‌های خانواده را برایشان شفاف کنید و بعد برای بهبود رفتار آن‌ها وقت بگذارید. برای این‌که تمام اعضای خانواده فرهنگ مسئولیت‌پذیری را درک کنند چند قانون برای همه تعریف کنید و به این فرهنگ پایبند بمانید. تعرف واضح این فرهنگ را در زیر آورده‌ایم.

1. هر کدام از اعضای خانواده مسئول کارها و رفتارشان هستند.
2. هر کدام از اعضای خانواده مسئولیت نقش‌ها و وظایف تعیین شده توسط والدین را برعهده دارند.
3. هر کدام از اعضای خانواده در برابر نمایش استرس‌ها و پریشانی‌های ناشی از موقعیت‌های بحرانی مسئول هستند.

واقعیت این است که هیچ‌گاه کودکان و گاهی بزرگسالان مسئولیت کارهای خود را نمی‌پذیرند و در این راستا دیگران را مقصر می‌دانند. بنابراین به دنبال راهی می‌گردند که خود را تبرئه کنند. مخصوصا مورد سومی که در فرهنگ خانواده به آن اشاره کردیم می‌تواند باعث پرورش مهارت حل اختلاف میان اعضای خانواده باشد. به‌طور مثال کودک به خواهر یا برادرش حرف بدی زده است یا از روی خشم با بقیه به شکل فیزیکی دعوا کرده است و اگر از او علت این رفتارها را بپرسید بدون شک توضیح می‌دهد که خواهر و برادرش او را عصبانی کردند و او نیز چنین واکنشی را نشان داده است. همچنین ممکن است به این موضوع اشاره کند که خودش شروع کننده دعوا نبوده است.

حال اگر شما به‌درستی فرهنگ مسئولیت‌پذیری را در خانه اجرا کرده باشید کودک می‌داند که مهم نیست چه کسی بحث و جدال را شروع کرده است مسئله این است که هر کس در برابر رفتارهای خود مسئولیت دارد و باید در موقعیت‌های مختلف کنترل خودش را به دست بگیرد. در ادامه چند متد برای بهبود مسئولیت‌پذیری اعضای خانواده معرفی می‌کنیم.

خانه را همچون دنیای واقعی مدیریت کنید

فرض کنید وظیفه شما این است که یک لامپ را سالم به مقصد برسانید اما سرتان شلوغ بوده است و نتوانستید جعبه را بررسی کنید. در نتیجه بسیاری از لامپ‌ها تا رسیدن به مقصد شکسته و خراب شدند. در این حالت مدیرتان شما را مسئول این اتفاق می‌داند. ممکن است در مقابل، عذر و بهانه‌هایی بیاورید اما او هیچ‌کدام این‌ها را نمی‌پذیرد.

اگر در فرهنگ سازمانی، شما مسئول ارسال لامپ‌ها باشید باید بدانید که مسئولیت پذیری چیست و محموله را با اطمینان از سلامت آن ارسال کنید. ممکن است در چنین موقعیتی از این توبیخ ناراحت شوید اما درمی‌یابید که در صورت چند بار تکرار، شغل خود را از دست می‌دهید. بنابراین دفعه بعدی پیش از ارسال وقت بیشتری برای بسته‌بندی می‌گذارید تا این اتفاق دوباره رخ ندهد. این روند به معنای واقعی نشان می‌دهد که مسئولیت پذیری چیست.

در خانواده نیز شما به‌تنهایی یا با همکاری اعضای خانواده قوانین را مطرح می‌کنید و همه وظیفه دارند از این قانون‌ها پیروی کنند. در غیر این صورت دیگر به جایزه‌های خود نمی‌رسند و از تشویق‌ها محروم می‌شوند. همه افراد خانه باید به این نتیجه برسند که انداختن تقصیرها به گردن دیگران آن‌ها را مبرا نمی‌کند و همچنان باید تاوان اشتباه خود را بدهند.

انتظارات و محدودیت‌ها را مشخص کنید

به‌طور مثال شما این قانون را دارید که در صورت بروز مشکل، کسی حق ندارد نام شخص دیگری را بر زبان بیاورد. در این راستا به فرزندان خود توضیح می‌دهید: «در این خانه هر چقدر هم که از شخصی عصبانی هستیم نام او را به زبان نمی‌آوریم. مهم نیست که چه کسی بحث را شروع کرده باشد. همه ما در برابر ان قانون مسئول هستیم و اگر کسی مطابق با آن عمل نکند نصف فرصت استفاده روزانه از تبلت را از دست می‌دهد.».

بچه‌ها همواره در موقعیت‌های مختلف روی بقیه تمرکز می‌کنند بنابراین اگر چنین چیزی رخ داد، در جواب مثلا بگویید: «به نظر می‌رسد که می‌خواهی برادرت را مقصر اصلی معرفی کنی و نامش را بر زبان آوردی.» وقتی این جمله را بیان می‌کنید کودک دقیقا یاد قانون اصلی خانه می‌افتد. در این حالت یا از قانون پیروی می‌کند یا جریمه آن را می‌پردازد.

به کودکان پیروی از قوانین را بیاموزید

فقط جلوگیری از انجام کارها برای یاد دادن قوانین به فرزندان کافی نیست. این که مدام بگویید «این کار را نکن» فایده‌ای ندارد زیرا کودکان تجربه‌ای ندارند و باید به آن‌ها بیاموزید که اگر این کار را نکنند چه کاری کنند یا چطور نوع رفتار خود را تغییر دهند.

با توجه به مثال قبلی می‌توانید با کودک این‌طور صحبت کنید: «این مسئولیت و وظیفه توست که روی رفتارهای خودت کنترل داشته باشید. این که برادرت تو را اذیت کند به تو این اجازه را نمی‌دهید که او را بزنی. حالا که از دست برادرت ناراحت هستی و قانون این است که نامش را بر زبان نیاوری به نظرت به‌جای آن می‌توانی چه کاری انجام دهی؟» سپس از او بخواهید که راه‌حل‌های ممکن را برای نمایش رفتار بهتر در چنین موقعیت‌هایی بنویسد. به این ترتیب به‌مرور درمی‌یابد که مسئولیت پذیری چیست.

اشاره کنید

وقتی کودک در موقعیتی قرار می‌گیرد که امکان دارد مجبور به شکستن قوانین خانه شود او را صدا بزنید و بگویید که قوانین را به یاد داشته باشد و اگر لازم است سری به لیست کارهای جایگزین خود بزند. زیرا اگر اشتباهی کند در نهایت باید مسئولیت رفتار خود را بپذیرد.

جریمه تعیین کنیم

پیش از این اشاره کردیم که کودک باید در برابر قانون‌شکنی خود جریمه شود اما یادتان باشد که برای این جریمه مدت زمان محدودی را مشخص کنید تا ارزش آن زیر سوال نرود. مثلا بگویید که در ازای بروز خطا و عدم رعایت قوانین خانه او را از دو ساعت بازی با کامپیوتر محروم می‌کنید. در این حالت به هیچ‌وجه از اعمال جریمه خودداری نکنید زیرا فقط به این شکل است که کودک درمی‌یابد مسئولیت پذیری چیست و رفتارهایش را اصلاح می‌کند.

این متدها به شما در ایجاد احساس مسئولیت فرزندان کمک می‌کند و مطمئن باشید که به عنوان والدین می‌توانید از این قوانین به نحو صحیح و در جهت رشد شخصیت فرزندانتان استفاده کنید.

مسئولیت پذیری اجتماعی چیست؟

مسئولیت پذیری اجتماعی یعنی شخص یا سازمان باید به نفع محیط زیست و کل جامعه خود عمل کند. اگر این مسئولیت‌پذیری اجتماعی را فقط در قالب سازمان‌ها در نظر بگیریم به اختصار می‌توانیم از عبارت (Corporate Social Responsibility | CRS) استفاده کنیم. مسئله تمرکز بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی در کسب و کارها روزبه‌روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند زیرا مشتریان نیز ترجیح می‌دهند محصولاتی را بخرند که در نهایت آسیب کمتری به محیط زیست وارد کنند. آنچه در این بین رعایت اصول اجتماعی را مختل می‌کند تضادی است که میان منافع سازمان‌ها با حفظ مسئولیت اجتماعی است و همه در تلاش هستند که از این لحاظ آسیب کمتری به منافع خود بزنند.

به‌طور مثال یک شرکت تولیدی ممکن است برای نشان دادن پایبندی به مسئولیت اجتماعی، سازوکارش را تغییر دهد تا کربن کمتری در حین ساخت محصولات تولید کند. این کار سازمان‌ها باعث می‌شود که نام برند آن‌ها بیش از پیش به گوش خریداران برسد و بر تعداد مشتریان آن‌ها تاثیر مثبتی بگذارد. بنابراین اگر می‌خواهید در سازمان خود نشان دهید که می‌دانید مسئولیت پذیری چیست باید به مشتریان نیز نشان دهید که حفظ محیط زیست در اولویت‌های شما قرار دارد. به این ترتیب مشتریان با دیدن این رفتار به شما اعتماد بیشتری می‌کنند و می‌توانید با اصول متقاعدسازی آن‌ها را مجاب به خرید از سازمان خود کنید.

آثار و نتایج مسئولیت پذیری چیست؟

وقتی مسئولیت کاری را بپذیرید و آن را به بهترین نحو انجام دهید به غیر از نتایجی که از انجام کار می‌گیرید شاهد نتایج مثبت دیگری هم خواهد بود که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

۱. روابطی محکم و طولانی‌مدت

اگر می‌خواهید دیگران توانایی‌های شما را ببینند و روابطی طولانی‌مدت برقرار کنند در موقعیت‌های مناسب مسئولیت انجام برخی کارها را برعهده بگیرید. فراموش نکنید که برای برعهده گرفتن مسئولیت‌ها نیازی نیست که فرد کاملی باشید و اگر اشتباه کوچکی هم مرتکب شدید از این بابت خود را ببخشید و اجازه دهید که شجاعت و قدرت و مسئولیت‌پذیری شما به چشم بقیه بیاید. به این ترتیب روز به روز بر اعتماد آن‌ها نسبت به شما افزوده می‌شود و روابط پایدارتری را تجربه خواهید کرد. به‌طور مثال اگر در مطالعه دروس‌ حفظی توانایی بالایی دارید در گروه‌های مطالعاتی دوستان خود آموزش این مطالب را برعهده بگیرید و به شیوه‌های مختلف دروس حفظی را برایشان توضیح دهید. پس از مدتی این افراد شما را به گروه‌های درسی دیگرشان هم راه می‌دهند و می‌توانید حلقه‌ای از دوستان جدید داشته باشید.

۲. بروز حس همدلی با دیگران

کسی که نسبت به دیگران احساس مسئولیت می‌کند توانایی همدلی با آن‌ها را نیز دارد. بنابراین می‌توانیم بگوییم هرجا که همدلی صورت می‌گیرد مسئولیت‌پذیری هم با آن همراه می‌شود. در واقع شخص مسئولیت‌پذیر برای اطرافیان خود اهمیت قائل می‌شود و تمام تلاشش را می‌کند تا به آن‌ها در امور مختلف کمک کند. از طرفی افراد همدل این توانایی را دارند که خود را جای طرف مقابل بگذارند تا دیدگاه او و علت رفتارهایش را بهتر درک کنند.

بنابراین یکی از آثار و نتایج مسئولیت‌پذیری این است که دیگران به شما تکیه می‌کنند و اگر در موقعیت دشواری قرار گرفتند در این باره با شما صحبت خواهند کرد. گاهی در شرایط بحرانی لازم است آن‌ها را در اولویت قرار دهید و بعد به امور خود بپردازید اما اگر موقعیت آنچنان اضطراری نیست از انجام این فعالیت‌ها دوری کنید تا با کمبود وقت نیز مواجه نشوید.

۳. مقصر ندانستن دیگران

وقتی بدانید که مسئولیت پذیری چیست هیچ وقت دیگران را به‌خاطر بروز مشکل مقصر نمی‌دانید. هیچ کس معتقد نیست که جاده موفقیت ساده است اما با مسئولیت‌پذیری و ریشه‌یابی مشکلات می‌توانید آن را طی کنید و به هدف نهایی خود برسید. افراد متعهد ممکن است درگیر بحران شوند و هر لحظه مسئله تازه‌ای پیش رویشان قرار گیرد اما هیچ‌گاه به دنبال مقصر نمی‌گردند و انرژی خود را صرف رفع مشکلات می‌کنند. زیرا اگر بازی مقصریابی شروع شود هیچ کس نمی‌تواند به هدف‌هایش برسد.

۴. شاکی نشدن

واقعیت این است که هیچ کس از افراد شاکی و متوقع خوشش نمی‌آید. اگر مهارت مسئولیت‌پذیری را در خود پرورش دهید هرگز رو به شکایت از دیگران نمی‌آورید و بر انجام امور خودتان متمرکز می‌شوید. در واقع نیازهایتان را خودتان رفع می‌کنید و اگر رفع نیاز در شما افزایش یابد ممکن است به بالاترین درجه یعنی خودشکوفایی برسید.

افراد مسئولیت‌پذیر می‌دانند که زندگی سختی‌هایی دارد اما تلاش می‌کنند که از دل اتفاقات منفی نشانه‌های مثبتی را پیدا کنند و مدام از دیگران گله نداشته باشند.

۵. پیش‌بینی شرایط بد

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های افراد مسئولیت‌پذیر این است که ریسک اتفاقات ناهنجار را کاهش می‌دهند. به این ترتیب پیش از آن‌که اوضاع از کنترل خارج شود راهی برای تغییر شرایط پیدا می‌کنند. کسانی که این مهارت را ندارند در موقعیت‌های این‌چنینی خیلی دیر متوجه بد شدن اوضاع می‌شوند و با بروز اتفاقات منفی حجم زیادی از استرس و فشار روانی به آن ها وارد می‌شود و دیگر توانایی رفع مسائل را ندارند. اما واقعیت این است که اگر بدانید مسئولیت پذیری چیست پیش از وقوع بحران راهی برای رفع آن پیدا می‌کنید.

۶. یافتن راهی برای انجام کارهای همزمان

مسئولیت‌پذیری و به تعویق انداختن کارها دو مسئله کاملا متضاد هستند. افراد متعهد همواره از انواع برنامه‌ریزی استفاده می‌کنند و مطابق با اولویت‌هایشان به انجام امور می‌پردازند. این برنامه‌ها به‌گونه‌ای هستند که با کمک آن‌ها افراد بهترین راه برای انجام چند کار همزمان را می‌یابند. به‌طور مثال اگر کاری فوری باشد با کمک اعضای تیم روی تمام کردن همان فعالیت تمرکز می‌کنند تا کارها به تعویق نیفتند و از برنامه خود عقب نباشند.

یکی از ابزارهای بسیار پرکاربرد برای افراد مسئولیت‌پذیر چک لیست است که از آن برای رسیدگی به تمام وظایف خود بهره می‌برند. وجود چک‌لیست‌ها کمک می‌کند که پیگیری فرایندها برای شخص ساده‌تر شود. این در حالی است که افراد بی‌مسئولیت اهمیتی به مدیریت زمان نمی‌دهند و همواره پیش دیگران بدقول می‌شوند.

۷. توانایی رهبری

داشتن احساس مسئولیت یک امتیاز به حساب می‌آید زیرا همه از آن بهره‌مند نیستند. این ویژگی در رهبران بیش از بقیه دیده می‌شود. این افراد پیش از اقدام به انجام کار، با تصویر سازی ذهنی نتیجه هر انتخابی را تصور می‌کنند و با تمرکز بر موضوع بهترین راه‌ها را برمی‌گزینند. همچنین در قبال این تصمیم خود احساس مسئولیت می‌کنند.آن‌ها همواره در تلاش هستند که موضوعات را ساده کنند و با دیگران ارتباط اثربخشی داشته باشند.

فواید مسئولیت پذیری چیست؟

در بالا به تاثیرات و نتایج مسئولیت‌پذیری اشاره کردیم اما این مهارت نرم به غیر از تاثیرات، فوایدی نیز دارد. وقتی مسئولیت‌پذیری را در خود پرورش می‌دهید، مزیت‌های زیادی را نیز تجربه می‌کنید. در ادامه فقط به برخی از ملموس‌ترین فواید این مهارت می‌پردازیم.

۱. افزایش اعتماد به نفس

پیش از این اشاره کردیم که مسئولیت‌پذیری باعث افزایش اعتماد به نفس می‌شود زیرا با اتمام هر کار به خود اثبات می‌کنید که قدرت کافی برای بهبود شرایط را دارید. در صورتی که روی تولید نتیجه مثبتی متمرکز شوید و مسئولیت شما متناسب با توانایی‌هایتان باشد بدون شک به هدف خود دست می‌یابید.

در برخی مواقع به خودتان باور ندارید و ترجیح می‌دهید هیچ مسئولیتی را قبول نکنید و به کسی برای انجام کارها قول ندهید. علت این رفتار شما می تواند یکی از عوامل زیر باشد.

• باور ندارید که می‌توانید کار خاصی را انجام دهید.
• منتظر هستید که آمادگی لازم برای انجام بهترین کار را پیدا کنید (درگیر کمال‌گرایی شده‌اید.).
• این کار استرس و پریشانی زیادی برایتان دارد.

۲. حل مسائل پیچیده

وقتی مسئول چیزی نباشید با بروز مشکلات اعتماد به نفس کافی برای رفع آن‌ها را ندارید و احساس می‌کنید که یافتن راه‌حل برای آن‌ها امر بسیار دشواری است. علت‌های مختلفی برای بروز یک مسئله وجود دارند و وقتی از مسئولیت‌پذیری دوری می‌کنید دیگر لازم نیست اصلی‌ترین علت را بیابید. در نهایت اگر هم اشتباهی رخ دهد کسی شما را مقصر نمی‌داند. برخی از عوامل اصلی دوری از مسئولیت‌پذیری در زیر آمده‌اند.

• نمی‌خواهید که دیگران درباره شما فکر بدی کنند.
• از احتمال بروز مشکل در محیط کارتان واهمه دارید.
• بیش از حد مغرور هستید.

موارد بالا فقط ۳ حالت متداول برای فرار از مسئولیت‌ها است. اما اگر از تمامی این عوامل دوری کنید و بدانید که مسئولیت پذیری چیست با کمک تفکر استراتژیک خود می‌توانید مسائل را از زاویه‌های مختلفی نگاه کنید و با این دید همه‌جانبه راه‌حل خوبی برای آن‌ها بیابید.

۳. برقراری روابط موثرتر

ازجمله فواید دیگر مسئولیت‌پذیری این است که اطرافیان خود را بهتر می‌شناسید و مجموعه‌ای از افراد قابل اعتماد را به دور خود جمع می‌کنید. در واقع با این افراد ارتباط موثری برقرار می‌کنید. وقتی کسی اشتباهی را مرتکب می‌شود به صورت ناخودآگاه کمی به او در این زمینه حق می‌دهید زیرا امکان داشت که خودتان همین اشتباه را انجام دهید. از این‌رو همدلی و درک متقابلی ایجاد می‌شود که همین امر کیفیت روابط شما را بهبود می‌دهد.

از طرفی ممکن است که طرف مقابل اشتباهی کند اما مسئولیت آن را برعهده نگیرد. او در این موقعیت دیگران را مقصر می‌داند و از مسئولیت‌هایش شانه خالی می‌کند. به این ترتیب درمی‌یابید که این شخص قابل اعتماد نیست و احتمال دارد که در موقعیتی دیگر شما را به عنوان مقصر جلوه دهد. در نتیجه او را از دایره دوستان نزدیک خود جدا می‌کنید.

۴. الگو بودن

شما نسبت به خانواده ، دوستان و همکاران خود وظیفه دارید که مسئولیت‌پذیر باشید. این رفتار باعث می‌شود که بقیه شما را الگوی خود قرار دهند و بدانند که مسئولیت پذیری چیست. به‌خاطر بسپارید که مسئولیت‌پذیری در کلام نمی‌گنجد. بنابراین به جای این‌که به افراد درباره مسئولیت‌پذیری توضیح دهید با رفتار خود آموزش‌های لازم را بدهید. بهترین راه این است که نسبت به حرف‌ها و کارهای خود احساس مسئولیت داشته باشید و به تعهداتتان پایبند بمانید.

۵. بهبود قدرت تصمیم‌گیری

تصمیم گیری و انتخاب نیز با احساس مسئولیت رابطه مستقیم دارد. زیرا انتخاب‌های شما روی شرایط بسیاری از افراد تاثیر می‌گذارند و به همین علت باید مسئولیت این تاثیرات را بپذیرید و با در نظر گرفتن آن دست به تصمیم‌گیری بزنید. به این موضوع توجه کنید که در نهایت نمی‌توانید همه را از تصمیم‌های خود راضی نگه دارید. اولویت این است که به منافع همه و مخصوصا خودتان بیندیشید و انتخاب درستی داشته باشید. بنابراین با توجه به آن‌که می‌دانید مسئولیت پذیری چیست با بهبود قدرت تصمیم‌گیری خود انتخاب‌های حساب‌ شده‌‌ای خواهید داشت.

نتیجه گیری

بسیاری از افراد نمی‌دانند مسئولیت پذیری چیست و به تعهداتشان پایبند نیستند. برخی نیز به علت ناتوانی در برنامه‌ریزی وظایفشان را به درستی انجام نمی‌دهند. در این مطلب از مجله فرادرس راهکارهایی را ارائه دادیم که هر کس با هر میزان توانایی، مهارت مسئولیت‌پذیری خود را با کمک این راهکارها بهبود دهد و شخص قابل اعتمادی برای دیگران باشد. همچنین انواع مسئولیت‌ها را تعریف کردیم تا در هر موقعیت نوع تعهدات خود را بشناسید و به آن‌ها عمل کنید.

سوالات متداول

در ادامه به برخی از سوالات متداول دربار مسئولیت‌پذیری پاسخ می‌دهیم.

چه مسئولیت‌هایی را بپذیریم؟

مسئولیت‌هایی را بپذیرید که به دیگران ضرری وارد نمی‌کنند و بدون خدشه‌دار کردن به برنامه‌هایتان باعث برقراری ارتباطی موثر میان شما با دیگران می‌شوند.

عدم مسئولیت‌پذیری چه پیامدهایی دارد؟

اگر به تعهدات خود پایبند نباشید دیگران به شما اعتماد نمی‌کنند و در موقعیت‌های مختلف، مخصوصا در محیط‌های کاری با شکست‌های زیادی روبه‌رو می‌شوید.