جاوا اسکریپت یک زبان برنامه‌نویسی سطح بالا است که همراه با HTML و CSS می‌توان صفحات وب پویا و زیبایی را با آن خلق کرد. نکته قابل توجهی که در مورد نام این زبان وجود دارد، شباهت زیاد آن به نام زبان برنامه‌نویسی جاوا است. اما این دو زبان با وجود شباهت‌های دستوری، کاملا جدا از هم هستند.
جاوا اسکریپت امروزه تقریبا توسط همۀ مرورگرها مانند Chrome، Firefox، Safari، Internet Explorer و … پشتیبانی می‌شود. همچنین اکثر مرورگرهای مخصوص موبایل نیز به راحتی کدهای این زبان را اجرا می‌کنند.
در ابتدا جاوا اسکریپت برای ایجاد صفحات وبی به کار می‌رفت که کاربر تجربه خوب و لذت بخشی از کار با این صفحات داشته باشد و اصطلاحا کاربر پسند باشند. این ویژگی می‌تواند خود را در قالب‌های مختلفی نشان دهد از جمله: به‌روز کردن پویای صفحات وب، رابط کاربری پیشرفته مانند منوها و لیست‌های کشویی، انیمیشن، المان‌های گرافیکی دو بعدی و سه بعدی، پلیرهای ویدیو و … . این حالت استفاده از جاوا اسکریپت با نام clientside javascript هم شناخته می‌شود.
جاوا اسکریپت ضلع سوم مثلث وب است
سه مولفه اصلی که برای ایجاد صفحات وب امروزی به کار می‌روند HTML، CSS و javascript هستند. HTML در واقع صفحه وب را تعریف می‌کند که این شامل متن، گرافیک و … است. CSS برای زیبایی ظاهر صفحه به کار می‌رود و همۀ صفحاتی که رنگ و فونت زیبایشان شما را محصور خود می‌کند از این تکنولوژی استفاده کرده‌اند. اما اگر بخواهید مولفه‌ها و اجزای پویا در صفحه داشته باشید یا عناصر موجود در صفحه را به گونه‌ای قابل برنامه‌ریزی کنید، جاوا اسکریپت این توانایی را در اختیارتان خواهد گذاشت.
تاریخچه جاوا اسکریپت
توسعه جاوا اسکریپت در سال 1995 و توسط گروه Netscape شروع شد. این افراد در واقع همان سازندگان مرورگر Netscape بودند. آن‌ها متوجه شدند که وجود زبانی که بتواند مولفه‌های نرم‌افزاری مختلف را به هم متصل کند ( glue language) بسیار در جذب کاربر و تجربه کابر موثر خواهد بود.
از آنجا که در آن زمان جاوا نیز زبان محبوب و داغی برای وب به شمار می‌رفت، تصمیم گرفتند نحو (syntax) این زبان را به جاوا نزدیک کنند. نتیجه کار جاوا اسکریپت بود که شما (Scheme) و ویژگی شی‌گرایی زبان SmallTalk و نحو جاوا را به ارث برده است.
اولین نسخه از این زبان که در ماه مه 1995 منتشر شد Mocha نام گرفت. سپس در سپتامبر 1995 به LiveScript تغییر کرد و نهایتا در دسامبر همان سال نام نهایی جاوا اسکریپت برای آن در نظر گرفته شد.
در سال 1997 اولین نسخه رسمی این زبان که توسط سازمان جهانی ECMA استاندارد شد به عنوان ECMA-262 منتشر شد. آخرین نسخه این زبان ECMAScript2017 است که در سال 2017 بیرون آمد.
کارهایی که می‌توان با جاوا اسکریپت انجام داد
جاوا اسکریپت یک زبان برنامه نویسی تکامل یافته است و در داخل خود مرورگر شما وجود دارد. شما می‌توانید هرکاری را که با یک زبان برنامه‌نویسی عادی انجام می‌دهید با جاوا اسکریپت نیز انجام دهید. برای مثال:
تعریف متغیر
ذخیره و بازیابی مقادیر
تعریف و فراخوانی توابع
تعریف کلاس
استفاده از ماژول‌ها و توابع خارجی
نوشتن کنترل‌کننده‌های رویداد که به کاربر و رویدادهای مختلف پاسخ می‌دهند
مرورگر، صفحه را بارگذاری می‌کند و پس از ترجمه کدهای HTML، از متن به دست آمده چیزی به نام Document Object Model یا مدل شی‌گرا متن برنامه و به اختصار DOM را می‌سازد. DOM یک نمایش زنده از صفحه وب را به کد جاوا اسکریپت شما ارائه می‌دهد. در این مرحله کد شما می‌تواند به‌روزرسانی‌های مورد نیاز برای DOM را انجام داده و بلافاصله به کاربر ارائه دهد.
کار دیگری که مرورگر می‌تواند توسط جاوا اسکریپت انجام دهد این است که به شما این امکان را می‌دهد کد خود را به گونه‌ای بنویسید که به رویدادهای انجام گرفته در سمت کاربر مانند حرکت دادن موس، کلیک بر روی یک دکمه و … پاسخگو باشد. با وجود چنین امکاناتی شما می‌توانید به راحتی برنامه‌های کوچک و بسیار کاربردی برای اهدافی که در نظر دارید بنویسید.
نکته: به توجه به قابلیت‌های بیشماری که جاوا اسکریپت دارد، طبیعی است که افراد سودجو سعی کنند با استفاده از آن برنامه‌های مخرب مانند ویروس‌ها، بدافزارها و … را بنویسند و امنیت کاربران را به خطر بیاندازند. به چند نمونه از کارهایی که احتمالا شما هم شنیده‌اید یا قربانی آن شده‌اید اشاره می‌کنیم: سرقت اطلاعات کوکی‌ها، رمزهای عبور و کارت‌های اعتباری و همچنین ارسال ویروس‌های خطرناک به کامپیوتر شخصی شما.
جاوا اسکریپت چگونه کار می‌کند؟
همانطور که قبلا هم اشاره کردیم وقتی مرورگر، صفحه وب را بارگذاری می‌کند، مفسر HTML کد را ترجمه کرده و DOM را می‌سازد. هنگامی که مفسر HTML به یک دستور CSS یا جاوا اسکریپت می رسد، این کد را به مفسر CSS یا جاوا اسکریپت برای ترجمه پاس می‌دهد. مفسر جاوا اسکریپت کدها را که ممکن است در یک فایل خارجی باشد بارگذاری می‌کند اما آن‌ها را در همان لحظه اجرا نمی‌کند. بلکه منتظر می‌ماند تا کدهای HTML و CSS به طور کامل اجرا شوند. سپس جاوا اسکریپت به ترتیب دستوراتی را که با آن‌ها مواجه می‌شود اجرا می‌کند که این دستورات می‌تواند شامل موارد زیر باشد: متغیرها و توابع تعریف شده، اجرای توابع فراخوانی شده، اجرای کنترل کننده‌های رویداد و … . نتیجه این فعالیت‌ها این است که DOM توسط جاوا اسکریپت به روز می‌شود و بلافاصله توسط مروگر نمایش داده می‌شود.
بارگذاری جاوا اسکریپت در مرورگر
معمول‌ترین روش برای بارگذاری جاوا اسکریپت در مرورگر استفاده از تگ Script در کد HTML است. با توجه به نیاز شما ممکن است از هر کدام از روش‌های زیر برای این منظور استفاده کنید.
بارگذاری یک فایل جاوا اسکریپت خارجی (که در فضای هاست شما ذخیره شده) که به صورت زیر است:
و در آخر می‌توانید کد جاوا اسکریپت را در داخل کد HTML خود بنویسید. برای مثال کد زیر باعث نشان دادن پیغام page is loaded می‌شود.
<script type="text/javascript">
alert("Page is loaded");
</script>
به غیر از روش‌های گفته شده، راه‌های دیگری نیز برای بارگذاری جاوا اسکریپت به صورت پویا وجود دارد که در واقع زمانی این کار انجام می‌شود که کد جاوا اسکریپت مورد نیاز باشد. در حقیقت چهارچوب‌های مخصوصی برای بارگذاری و اجرای ماژول‌های جاوا اسکریپت وجود دارد که در زمان اجرا تمام نیازمندی‌های مناسب را نیز به همراه دارد.
چند تکه کد ساده از جاوا اسکریپت
برای اینکه سهولت استفاده از جاوا اسکریپت در وب را بیشتر روشن کنیم، در ادامه چند نمونه کد را می‌بینید.
قطعه کد زیر همه عناصر bold را در سند یافته و رنگ اولین عنصر را قرمز می‌کند.
var elems = document.getElementsByTagName('b');
elems[0].style.color = 'red';
قطعه کد زیر یک کنترل‌کنندۀ رویداد را برای رویداد Click مشخص می‌کند.
اگر می‌خواهید متن یک پاراگراف را به‌روز کنید ویژگی innerHTML را برای عنصر مربوطه تعیین کنید مانند قطعه کد زیر:
<p id="first-para">Hello World</p>
<button onclick="document.getElementById('first-para').innerHTML = "Welcome to JavaScript!"'>Click me</button>
مثال‌هایی که ذکر شد نمونه‌های خیلی خیلی کوچکی از کارهایی هستند که می‌توانید با جاوا اسکریپت در صفحات وب انجام دهید. اگر جست‌وجوی کوچکی در وب انجام دهید با حجم زیادی از آموزش‌های جاوا اسکریپت روبه‌رو می‌شوید که می‌توانید همین امروز شروع به یادگیری کنید.
امیدواریم این آموزش که در واقع مقدمه‌ای کوتاه برای آشنایی با جاوا اسکریپت بود، یک حس کنجکاوی برای برنامه‌نویسی با این زبان را به شما داده باشد.
اگر به این مقاله علاقه‌مند بوده‌اید، شاید مقاله‌های زیر نیز برای شما جذاب و مفید باشد:
فرادرس
