انواع واو در فارسی – توضیح کامل با مثال و تمرین

حرف واو یکی از حروف پرکاربرد در زبان فارسی است و انواع گوناگونی دارد که با هم متفاوت هستند. برای مثال، در عبارت «مریم و زهرا آمدند و با هم به خانه عمه رفتیم.» واو عطف (بین مریم و زهرا) و واو ربط (واو بعد از فعل «آمدند») وجود دارد. انواع واو در فارسی، واو عطف، ربط، حالیه، مقابله، مباینت، معیت، حصر، ضمیری، میان‌وندی، اشتقاقی، تصغیری و بیان حرکت هستند که در این مطلب همه آن‌ها را با مثال بررسی می‌کنیم. همچنین به بررسی تفاوت انواعی از واو با هم مانند واو عطف و واو ربط می‌پردازیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید.

انواع واو در فارسی

حرف واو در زبان فارسی دارای انواع «واو» عطف، ربط، مباینت، مقابله، معیت، حالیه، حصر، ضمیری، میانوندی، اشتقاقی، تعضیری و بیان حرکت است. هرکدام از این انواع واو در جایگاهی خاص از جمله‌ها به کار می‌روند و معنا و کاربرد متفاوتی دارند. برای مثال از واو عطف برای یکسان کردن نقش‌های دستوری کلمه‌ها و از واو ربط برای پیوند دادن جمله‌ها به یکدیگر استفاده می‌کنیم. در ادامه، همه انواع واو را با مثال و به‌طور کامل بررسی می‌کنیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری انواع واو در فارسی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

جدول انواع واو با مثال

در جدول زیر، انواع واو در زبان فارسی را قرار داده‌ایم. برای هرکدام از این انواع نیز مثالی آورده‌ایم تا بتوانید با مقایسه این نمونه‌ها، تفاوت انواع واو را بهتر درک کنید. البته هرکدام از این موارد را در ادامه مطلب و به‌طور جداگانه توضیح خواهیم داد.

یادگیری انواع واو در ادبیات فارسی با فرادرس

تا اینجا با انواع واو در زبان فارسی مانند واو مباینت، معیت، مقابله و... آشنا شدیم و نمونه‌هایی از آن‌ها را مشاهده کردیم. «واو» یکی از حروف و تکواژ‌های وابسته در زبان فارسی است که به تنهایی در جمله کاربرد ندارد و باید در ساختمان واژه‌های دیگر یا همراه با آن‌ها استفاده شود. پس علاوه بر یادگیری درست انواع واو باید با واژه‌های دیگر و از آن مهم‌تر، نقش‌های دستوری واژه‌ها در جمله‌ها آشنا شویم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که در یادگیری انواع واو و دیگر حروف و واژه‌ها، مفید هستند.

• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
• فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس

همچنین برای یادگیری کل مباحث ادبیات دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.

• مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس

بررسی جداگانه انواع واو

در این بخش، انواع واو در فارسی یعنی واو عطف، ربط، معیت، مباینت، مقابله، حصری، حالیه، میانوندی، اشتقاقی، ضمیری و معدوله را با مثال توضیح می‌دهیم تا تفاوت آن‌ها با یکدیگر را به طور کامل درک کنید.

• واو عطف
• واو ربط
• واو مباینت
• واو مقابله
• واو معیت
• واو حالیه
• واو حصری
• واو میانوندی
• واو اشتقاقی
• واو ضمیری
• واو معدوله

در ادامه، هرکدام از موارد فهرست بالا را با مثال بررسی می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری انواع واو، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر بالا آورده‌ایم.

واو عطف

واو عطف بین دو یا چند واژه یا عبارت غیرفعلی قرار می‌گیرد و نقش دستوری آن‌ها را یکسان می‌کند. برای مثال در جمله «من و مادرم خانه هستیم.»، بین ضمیر شخصی «من» و اسم «مادرم»، واو عطف وجود دارد.

کاربرد واو عطف

کلمه یا عبارت بعد از واو عطف، نقش تبعی معطوف و کلمه قبل از آن، معطوف‌علیه است. واژه‌ای که در جایگاه معطوف قرار می‌گیرد، همان نقش دستوری معطوف‌علیه را می‌پذیرد. پس کاربرد واو عطف، یکسان کردن نقش دستوری واژه‌ها با یکدیگر است.

مثال واو عطف

در کادر زیر، نمونه‌ای از واو عطف را آورده ایم.

نکته: اگر یک معطوف‌علیه بیشتر از یک معطوف داشته باشد، فقط قبل از آخرین معطوف، «واو» عطف قرار می‌گیرد و قبل از معطوف‌های قبلی، علامت ویرگول (،)  می‌آید. برای نمونه در مثال زیر، واژه‌های «سارا»، «ساجده» و «مهلا» معطوف ضمیر «من» هستند اما واو عطف، فقط قبل از اسم «مهلا» قرار گرفته است.

روش شناسایی واو عطف

برای شناسایی واو عطف باید به کاربرد «واو» موجود در جمله و نوع واژه‌های قبل و بعد از آن توجه کنیم. اگر در یک جمله، حرف «واو» دارای شرایط جدول زیر باشد، واو عطف است. این شرایط را در جمله نمونه زیر، بررسی کرده‌ایم.

واو ربط

واو ربط بین دو جمله قرار می‌گیرد و آن‌ها را هم‌پایه می‌کند. برای مثال در عبارت «پدرم به خانه برگشت و برادرم غذا را آماده کرد.»، واو از نوع ربط وجود دارد که دو جمله هم‌پایه را به هم مرتبط کرده است. دقت کنید که واو عطف، جمله‌ها را به یکدیگر وابسته نمی‌کند بلکه جمله‌های مستقل را فقط به هم پیوند می‌زند.

مثال واو ربط

در کادر زیر، نمونه‌ای از واو ربط را در اشعار فارسی آورده‌ایم. همانطور که مشاهده می‌کنید، این واو، دو جمله با معنای کامل و مستقل را به هم پیوند زده است.

روش شناسایی واو ربط

مهم‌ترین نکات در شناسایی واو ربط، تشخیص افعال و شبه جمله‌ها است. یعنی هرجا نوعی از فعل یا شبه‌جمله وجود داشته باشد، جمله نیز وجود دارد. واو ربط نیز جمله‌ها را به هم پیوند می‌زند. البته نکته‌های دیگری نیز در مبحث شناسایی واو ربط وجود دارد که همه آن‌ها را در همین بخش، توضیح می‌دهیم.

• شبه‌جمله‌ها
• حذف فعل
• واو ربط متصل

در ادامه، نکته‌های شناسایی واو ربط را با مثال بررسی می‌کنیم. اما به دلیل اهمیت شناخت فعل در شناسایی واو ربط، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

شبه جمله‌ ها

شبه جمله، واژه یا مجموعه‌ای از واژه‌های بدون فعل است که معنای یک جمله کامل را می‌دهند. شبه‌جمله‌ها از نظر دستوری یک جمله محسوب می‌شوند و قواعد جمله بر آنان حاکم است. برای نمونه، عبارت «تمام!» شبه جمله است زیرا معنای جمله «تمام شد.» را به مخاطب منتقل می‌کند. در جدول زیر، انواع شبه جمله‌ها در زبان فارسی را آورده‌ایم تا با‌ آن‌ها آشنا شوید و اگر حرف «واو» بین آن‌ها وجود داشت، تشخیص دهید که واو ربط است.

حذف فعل

ممکن است فعل یک جمله به قرینه لفظی یا معنایی حذف شود. پس باید به این مورد توجه کنیم زیرا «واو» ربط می‌تواند بین جمله‌های با فعل حذف‌شده نیز وجود داشته باشد. برای مثال در مصرع دوم بیت زیر، قبل و بعد از «واو»، دو جمله وجود دارد که فعل هردوی آن‌ها حذف شده است. معنای این بیت، چنین است: «جام و بت و بربط در دشت، همین‌حالا برای من باشد و بهشت به‌صورت نسیه برای تو باشد.»

واو ربط متصل

گاهی در اشعار یا نثرهای ادبی، واو ربط به واژه‌های دیگری می‌چسبد و به این ترتیب شناسایی آن مشکل می‌شود. در این مواقع باید به معنای آن جمله یا مصرع توجه کنیم. برای نمونه در بیت زیر، کلمه «وی» ضمیر سوم شخص مفرد نیست بلکه از ترکیب «واو + ای (حرف ندا)» ساخته شده است. از آنجا که این «واو» بین دو شبه‌جمله قرار دارد، از نوع واو ربط است. معنای این مصرع نیز چنین است: «ای کسی که رستخیر ناگهان هستی و ای کسی که رحمت بدون نهایت هستی.»

تا اینجا انواع واو در فارسی را شناختیم و واو عطف و ربط و روش شناسایی آن‌ها را یاد گرفتیم. در ادامه، به بررسی تفاوت واو ربط و عطف و معرفی دیگر انواع واو در فارسی می‌پردازیم.

تفاوت واو عطف و واو ربط

در بیت زیر، هم واو عطف و هم واو ربط وجود دارد. در جدولی که بعد از این مثال آورده‌ایم، تفاوت این دو نوع واو را توضیح داده‌ایم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری تفاوت واو عطف و ربط، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس را تماش کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

در مطلب زیر از مجله فرادرس، تفاوت واو ربط و عطف را با مثال توضیح داده‌ایم.

واو مباینت

واو مباینت یا استبعاد بین دو کلمه قرار می‌گیرد تا دوری و بعید بودن رابطه آن دو کلمه با هم را نشان دهد. برای مثال در عبارت «من و بی‌رحمی؟»، واو مباینت وجود دارد زیرا دارای این معنا است که «بین من و بی‌رحمی ارتباطی وجود ندارد. / من از بی‌رحمی بسیار دور هستم.» معمولاً می‌توانیم این نوع واو را به‌راحتی و از طریق معنا و ساختار چنین عباراتی شناسایی کنیم.

روش شناسایی واو مباینت

شبه‌جمله‌هایی که دارای واو مباینت هستند، ساختاری مشابه کادر زیر دارند.

واو مقابله

واو مقابله یا تقابل برای نشان دادن تقابل میان دو اسم، دو صفت و... استفاده می‌شود و همین معنا را نیز می‌دهد. برای مثال، در بیت زیر، واو مقابله وجود دارد زیرا معنای این مصرع چنین است: «عمر، مانند برف است که در مقابل آفتاب تیرماه قرار دارد.»

واو معیت

واو همراهی یا معیت، در جایی وجود دارد که معنایی مانند «به همراهِ»، «همراه با» و... را بدهد. برای مثال در مصرع دوم بیت زیر، واو معیت وجود دارد زیرا معنایی این‌چنین دارد: «من با شراب فرح‌بخش و یار حورسرشت، همراه خواهم شد.»

نکته: «واو» بین «شراب فرح بخش» و «یار حورسرشت» از نوع عطفی است.

واو حالیه

واو حالیه معنای قیدیِ «درحالیکه» می‌دهد. یعنی هرجا حرف «و» معنایی این‌چنین بدهد، واو حالیه وجود دارد. معنای مصرع اول بیت زیر، چنین است: «می‌رفت درحالیکه گلاب از سمنش (مجاز از چهره زیبا) می‌بارید.»

واو حصری

واو حصری، رابطه میان معطوف و معطوف‌علیه را حصری (انحصاری) می‌کند. یعنی معنای «فقط»، «تنها» و... به جمله اضافه می‌کند. در مثال زیر، واو حصری وجود دارد و معنای این بیت، چنین است: «در زمانی که هیچ‌کس کمک‌کننده‌ای پیدا نمی‌کند، من فقط به دست و دامن آل پیامبر متوسل می‌شوم.»

نکته: «واو» بین دو واژه «دست» و «دامان» از نوع عطفی است زیرا واژه «دامان» را به واژه «دست»، معطوف کرده است.

واو میانوندی

واو میانوند یک تکواژ وابسته محسوب می‌شود که با اضافه شدن به واژه‌ها و تکواژهای مستقل، یک واژه جدید می‌سازد. برای مثال، دو فعل «رفت» و «آمد» با اضافه شدن واو میانوند، تبدیل به اسم «رفت‌وآمد» می‌شوند. این واژه‌های جدید از نظر نوع ساختمان، مشتق مرکب هستند. در جدول زیر، نمونه‌هایی از این نوع واوِ واژه‌ساز را مشاهده می‌کنید.

نکته: دقت کنید که واژه‌هایی مانند مثال بالا، یک واژه واحد محسوب می‌شوند و اجزای سازنده آن‌ها اهمیتی ندارند. برای مثال در بیت زیر، کل واژه «جست‌وجو» که از ترکیب دو بن فعل ماضی و مضارع «جو / جست» تشکیل شده است، به‌عنوان یک اسم، نقش مفعولی گرفته است.

واو اشتقاقی

واو اشتقاقی به این معنا است که با اضافه شدن به واژه‌ها و تکواژها ساختار آن‌ها را عوض می‌کند و در معنای آن‌ها نیز تغییر ایجاد می‌کند. در زبان فارسی سه نوع واو اشتقاقی وجود دارد که در همینجا آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

جدول انواع واو اشتقاقی

در جدول زیر، انواع واو اشتقاقی را توضیح داده‌ایم و برای هرکدام، نمونه نیز قرار داده‌ایم.

واو ضمیری

این نوع واو در واقع ضمیری شخصی (او) است که در بعضی از شعرها یا نثرهای ادبی مخفف شده و به‌صورت «و» نوشته می‌شود. در کادر زیر نمونه‌ای از این نوع واو را مشاهده می‌کنید. «و» موجود در این بیت، مخفف ضمیر «او» است و مرجع این ضمیر نیز، «چرخِ گردان» است.

در مطلب زیر از مجله فرادرس مبحث ضمیر ار توضیح داده‌ایم و انواع آن را با مثال بررسی کرده‌ایم.

واو بیان حرکت

واو بیان حرکت یا واو معدوله، نوشته می‌شود اما خوانده نمی‌شود. در جدول زیر، نمونه‌هایی از واژه‌های دارای این نوع واو را آورده‌ایم.

تمرین انواع واو در فارسی

حالا که انواع واو در فارسی را با مثال بررسی کردیم، می‌توانید تمرین زیر را انجام دهید. برای انجام این تمرین، باید در هر سؤال، جواب درست مورد نظر خود را انتخاب کنید. سپس روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید تا پاسخ درست آن سؤال را مشاهده کنید. با ثبت هر پاسخ درست، یک امتیاز می‌گیرید و در پایان تمرین یعنی بعد از پاسخ دادن به همه سؤال‌ها، با کلیک روی گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیار نهایی خود را خواهید دید. بعضی از سؤال‌ها، دارای توضیحاتی هستند که بعد از نمایش گزینه درست، می‌توانید آن‌ها را مشاهده کنید.

جدول خلاصه نکات انواع واو در فارسی

در این مطلب از مجله فرادرس، انواع واو در فارسی را یاد گرفتیم. یعنی واو ربط، عطف، مباینت، مقابله، معیت، حالیه، حصر، اشتقاقی، میانوندی، ضمیری و بیان حرکت را به‌طور جداگانه و با مثال معرفی کردیم. همچنین تفاوت‌های انواع واو مانند واو عطف و ربط را نیز توضیح دادیم. در انتهای مطلب، سؤال‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که با پاسخ دادن به آن‌ها، تمرین کنید و یادگیری خود را افزایش دهید. در جدول زیر، مهم‌ترین نکات بیان‌شده درباره انواع واو در ادبیات را آورده‌ایم اما پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری کامل، حتماً کل مطلب را بخوانید.