کیسه صفرا کجاست و درد کیسه صفرا کجاست؟ – آنچه باید بدانید

کیسه صفرا اندام کوچکی در سیستم گوارش و محل ذخیره شدن صفرایی است که در کبد ساخته می‌شود. انقباض این اندام و تخلیه صفرا در روده کوچک به گوارش چربی‌های موجود در مواد غذایی کمک می‌کند. در این مطلب از مجله فرادرس با زبان ساده توضیح می‌دهیم کیسه صفرا کجاست و درد کیسه صفرا در کدام قسمت بدن حس می‌شود و درمان بیماری‌های کیسه صفرا چگونه است.

کیسه صفرا کدام سمت بدن است ؟

کیسه صفرا اندامی کوچک است که در بخش بالایی - سمت راست شکم و زیر کبد قرار دارد. وظیفه این کیسه ذخیره مایع صفرا است که در کبد ساخته می‌شود. پس از مصرف، با انقباض ماهیچه‌های دیواره صفرا از کیسه خارج می‌شود و برای کمک به گوازش چربی‌ها به روده می‌رسد.

کیسه صفرا چیست ؟

قبل از اینکه توضیح دهیم درد کیسه صفرا کجاست بهتر است بدانیم کیسه صفرا چیست و چه کاری در بدن انجام می‌دهد. در مطالب قبلی مجله فرادرس در مورد دستگاه گوارش انسان صحبت کردیم. کیسه صفرا یکی از اندام‌های دستگاه گوارش انسان است که صفرای ساخته شده در کبد را ذخیره و به گوارش چربی‌ها کمک می‌کند. این اندام گلابی‌شکل و بسیار کوچک طولی حدود ۷ تا ۱۰ سانتی‌متر و عرضی برابر ۴ سانتی‌متر دارد. دیواره کیسه صفرا از چهار لایه تشکیل می‌شود.

• غشای مخاطی: لایه داخلی صفرا شبیه دیواره داخلی رگ‌های خونی و شامل بافت پوششی اندوتلیوم و بافت پیوندی نازک (Lamina Propria) با است. پمپ سدیم‌پتاسیم موجود در غشای پلاسمایی سلول‌های این لایه، با تغییر فشار اسمزی به جذب آب از صفرا و افزایش غلظت آن کمک می‌کند.
• ماهیچه: لایه ماهیچه صاف، دومین لایه دیواره کیسه صفرا را تشکیل می‌دهد. گیرنده هورمون کولئوسیستوکینین که از دئودئوم ترشح می‌شود، در غشای سلول‌های این لایه قرار دارد. این هورمون سبب انقباض ماهیچه‌ها و ورود صفرا به مجرای خروجی می‌شود.
• بافت پیوندی: لایه‌ای از بافت پیوندی روی ماهیچه‌ها را می‌پوشاند.
• بافت سروزی: نوعی بافت پیوندی است که محیط خارجی کیسه صفرا را کامل می‌پوشاند.

علاوه بر لایه‌های بافتی مختلف، کیسه صفرا از سه بخش انتهایی، تنه اصلی و گردن، شکل‌های متفاوت تشکیل شده است.

• بخش انتهایی (Fundus): بخش انتهایی و گرد کیسه صفرا که نزدیک کبد است.
• تنه اصلی (Body): بخش میانی و بزرگ‌ترین بخش کیسه صفرا، تنه اصلی است.
• گردن (Neck): بخش دیگر کیسه صفرا و نزدیک به روده کوچک است. مجراهای خروجی کبد و روده در این قسمت قرار دارند. گردن کیسه صفرا محلی است که بیشتر سنگ صفرا در آن جمع می‌شود.

سیستم خون رسانی و عصبی کیسه صفرا

رگ‌های خونی و رشته‌های عصب محیطی برای تبادل مواد و انتقال پیام‌های عصبی در تمام اندام‌های بدن انسان ازجمله کیسه صفرا وجود دارند.

• سیستم خون‌رسانی کیسه صفرا: سرخرگ ورودی به کیسه صفرا یکی از سرخرگ‌هایی است که از شاخه راست سرخرگ کبدی منشعب می‌شود و سه سیاهرگ خروجی از این اندام، خون بخش گردن، تنه اصلی و انتهایی را خارج می‌کنند.
• سیستم عصبی کیسه صفرا: دو رشته عصب سمپاتیک و پاراسمپاتیک فعالیت‌های کیسه صفرا را تنظیم می‌کنند. پیام عصب پاراسمپاتیک، با انقباض دیواره این اندام و باز شدن اسفنکتر اُدی (دریچه ورودی مجرای مشترک به روده کوچک) سبب ورد صفرا به مجرای خروجی می‌شود.

کار کیسه صفرا چیست ؟

کیسه صفرا با ذخیره کردن صفرای تولید شده در کبد و انتقال آن به روده کوچک پس از صرف غذا، به گوارش چربی‌ها کمک می‌کند.

فیلم آموزش فیزیولوژی دستگاه گوارش – جامع و با نکات مهم در فرادرس

کلیک کنید

درد کیسه صفرا کجاست و چه علائمی دارد ؟

درد کیسه صفرا و علائم آن در مشکلات مختلف، متفاوت است. یکی از این مشکلات سنگ کیسه صفرا است. سنگ کیسه صفرا بدون ایجاد هیچ علائمی در بدن تشکیل می‌شود و علائم آن زمانی بروز می‌کند که سنگ یکی از مجراها را مسدود کند. درد کیسه صفرا ممکن است ممتد یا دفعه‌ای باشد. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است علائم زیر را تجربه کنند.

• درد ناحیه بالا و سمت راست شکم
• درد ناحیه میانی و راست شکم
• انتقال درد از ناحیه بالایی و راست شکم به شانه راست و کمر
• احساس درد شکم پس از مصرف غذاهای چرب
• زرد شدن پوست و صلبیه چشم (یرقان)
• احساس تهوع و استفراغ
• تب و لرز
• بی‌رنگ یا کم‌رنگ شدن مدفوع

سنگ کیسه صفرا چیست ؟

کلسترول و بیلی‌روبین دو ترکیب اصلی هستند که رسوب آن‌ها در کیسه صفرا و مجاری آن، سنگ کیسه صفرا نام دارد. سنگ کیسه صفرا با مسدود کردن مجاری یا ایجاد زخم در دیواره صفرا، منجر به کوله سیستیت یا التهاب صفرا خواهد شد. به علاوه، تشکیل سنگ از ورود آنزیم‌های گوارشی پانکراس و نمک‌های صفرا به روده کوچک و گوارش چربی‌ها جلوگیری می‌کند. اندازه و تعداد سنگ‌های صفرا در افراد مختلف متفاوت است و در شرایط زیر می‌شود.

• افزایش غلظت کلسترول موجود صفرا: میزان کلسترولی که از کبد وارد کیسه صفرا می‌شود معمولا به مقداری است که در ترکیبات این اندام حل خواهد شد. اگر به هر دلیلی کلسترول ورودی از کبد به صفرا افزایش یابد، ممکن است در مجاری رسوب کرده و سنگ تشکیل دهد.
• افزایش غلظت بیلی‌روبین: بیلی روبین رنگدانه‌ای است که از تجزیه هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز ایجاد می‌شود. بیماری سیروز کبدی، عفونت مجاری صفرا و بعضی بیماری‌های خونی منجر به تولید بیلی‌روبین بیشتر در کبد و انتقال آن به کیسه صفرا خواهد شد. رسوب بیلی‌روبین اضافی در کیسه و مجاری صفرا، سنگ کیسه صفرا ایجاد خواهد کرد.
• تخلیه نشدن کامل کیسه صفرا: اگر تخلیه کیسه صفرا کامل یا دفعات تخلیه این اندام کافی نباشد، غلظت ترکیبات صفرا و احتمال ایجاد سنگ افزایش می‌یابد.

صفرا چیست ؟

صفرا ماده‌ای زرد-سبز است که در کبد و از ترکیب نمک‌ها، کلسترول، رنگدانه‌های زیستی و آب تشکیل می‌شود. ۹۷٪ این ترکیب را آب و ۳٪ باقی‌مانده را مواد آلی و معدنی تشکیل می‌دهند.

• مواد آلی صفرا: ترکیبات آلی مختلفی در صفرا وجود دارد.
  • نمک‌های صفرا: این ترکیبات از اتصال آمینواسیدهای گلایسین یا تائورین به اسیدهای صفرا تشکیل و شامل کولیک، کنودئوکسی کولیک، دئوکسی کولیک و لیتوکولیک‌اسید می‌شود.
  • رنگدانه: بیلی‌روبین رنگدانه اصلی در صفرا است.
  • مولکول‌های چربی: لکتین (فسفولیپید)، کلسترول و اسیدهای چرب انواع مولکول‌های چربی موجود در صفرا هستند.
• یون‌های معدنی صفرا: سدیم، کلسیم، پتاسیم، کلرید و بی‌کربنات یون‌های معدنی صفرا هستند.

چه کسانی بیشتر به درد کیسه صفرا مبتلا می شوند ؟

در مطالب قبلی مجله فرادرس در مورد بیماری‌های غیرواگیر صحبت کردیم. درد کیسه صفرا ناشی از سنگ صفرا، مثل سایر بیماری‌های غیرواگیر به سبک زندگی و رژیم غذایی افراد بستگی دارد. عوامل زیر احتمال ابتلا به در کیسه صفرا را افزایش می‌دهند.

• اضافه وزن
• رژیم غذایی پرکالری، چرب و با فیبر پایین
• فعالیت بدنی کم
• فاصله بسیار زیاد بین وعده‌های غذایی
• از دست دادن وزن در بازه زمانی کوتاه

درد کیسه صفرا کجاست ؟

درد کیسه صفرا در همه افراد (کودک، نوجوان، بزرگسال، و زنان باردار) سمت راست و بالای شکم احساس می‌شود.

درد کیسه صفرا چه فرقی با درد آپاندیس دارد ؟

درد کیسه صفرا و آپاندیس در ناحیه بالایی و راست شکم احساس می‌شوند، به همین دلیل گاهی با هم اشتباه گرفته می‌شوند. اما علائم بالینی این دو بیماری با هم متفاوت است.

• در آپاندیسیت یا التهاب آپاندیس، ذرات چربی در مدفوع وجود دارد اما در درد کیسه صفرا رنگ مدفوع تغییر می‌کند.
• سنگ کیسه صفرا منجر به تجمع بیلی‌روبین در بدن و زرد شدن پوست می‌شود. این شرایط در آپاندیسیت ایجاد نمی‌شود.
• ضربان قلب در آپاندیسیت افزایش می‌یابد اما درد کیسه صفرا منجر به سوزش معده می‌شود.
• درد کیسه صفرا ممکن است در شانه و کمر هم احساس شود. اما درد آپاندیسیت تنها در شکم احساس می‌شود.

تشخیص درد کیسه صفرا

پزشک برای تشخیص سنگ صفرا که عامل احساس درد صفرا است از روش‌های تصویربرداری یا آزمایش‌های خون استفاده می‌کند.

• «سونوگرافی ناحیه شکمی» (Transabdominal Ultrasound | TUS): در این روش از امواج فراصوت برای تصویربرداری از کیسه صفرا، کبد، طحال، کلیه‌ها و پانکراس استفاده می‌شود.
• «سی‌تی اسکن شکم» (Abdominal CT Scan): در این روش به کمک اشعه X تصویر مقطعی ناحیه شکم گرفته می‌شود.
• «اندوسکوپی» (Endoscopic Ultrasound | EUS): این روش برای تشخیص سنگ کیسه صفرا یا مجاری آن، وجود غده بدخیم و بارک شدن کیسه صفرا، لوله باریک برای تصویربرداری وارد بدن می‌شود.
• ام آر آي: یکی از روش‌های تصویربرداری است که از رزونانس میدان مغناطیسی بدن برای تصویربرداری استفاده می‌کند.
• «کولونوسکوپی» (Percutaneous Transhepatic Cholangiogram| PTCA): در این روش مجاری صفرا به کمک پرتو ایکس تصویربرداری می‌شوند.
• آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی
• غلظت بیلی‌روبین خون
• آنزیم‌های پانکراس
• آزمایش‌های عملکرد کبد

کیسه صفرا کی باید عمل شود ؟

بیشتر مشکلات کیسه صفرا با خارج کردن این اندام از بدن با «جراحی‌های کولسیستکتومی» (Cholecystectomy) درمان می‌شود. ازآنجایی که کیسه صفرا یکی از اندام‌های کمکی در سیستم گوارش است، خارج کردن آن از بدن آسیب چندانی بر زندگی روزمره فرد نخواهد داشت. بدون حضور کیسه صفرا، صفرا مستقیم از کبد وارد روده می‌شود. سه روش جراحی برای برداشت کیسه صفرا وجود دارد.

• کولسیستکتومی باز: این روش در مواردی انجام می‌شود که التهاب و زخم صفرا شدید باشد. در این نوع جراحی برش بزرگی در بخش بالایی و سمت راست شکم ایجاد می‌شود.
• کولسیستکتومی لاپارسکوپی: در این روش جراح با ایجاد چند برش کوچک روی شکم ابزار جراحی را وارد بدن و کیسه صفرا را خارج می‌کند.
  

  

• کولسیستکتومی به کمک ربات جراح: استفاده از ربات‌ها در جراحی‌های مختلف یکی از به‌روزترین روش‌های جراحی است که در تعداد کمی از مراکز درمانی انجام می‌شود. در این روش‌ها جراح کمترین دخالت را دارد و احتمال خطای انسانی بسیار کاهش می‌یابد. برای انجام این جراحی معمولا برش کوچکی روی محل جراحی ایجاد و تجهیزات مجهز به لیزر و تیغ وارد اندام هدف می‌شوند.

مراقبت های پس از عمل کیسه صفرا

کیسه صفرا اندامی ضروری نیست اما صفرای ذخیره شده در آن به گوارش چربی‌ها کمک می‌کند. پس از عمل کیسه صفرا به افراد توصیه می‌شود میزان چربی رژیم غذایی را کاهش دهند، تا پانکراس و کبد بتوانند آنزیم‌ها و صفرای لازم برای گوارش این ترکیبات را تامین کنند.

مشکلات کیسه صفرا

سنگ کیسه صفرا متدوال‌ترین مشکلی است که برای این اندام ایجاد می‌شود. اما کیست هارتمن، سرطان و پولیپ کیسه صفرا از بیماری‌های نادری هستند که ممکن است فرد را دچار افراد را دچار مشکل کنند.

• کوله سیستیت: التهاب کیسه صفرا به دلیل مسدود شدن یکی از مجاری آن و بر اثر سنگ صفرا، تومور، غلیظ شدن صفرا یا عفونت ایجاد می‌شود. اگر این بیماری به موقع درمان نشود ممکن است منجر به پاره شدن کیسه صفرا و پخش شدن صفرا در حفره شکمی شود.
• سرطان: سرطان کیسه صفرا یکی از انواع نادر این بیماری است که درد آن در سمت راست و بالای شکم احساس می‌شود. این بیماری در لایه مخاطی دیواره کیسه صفرا شروع می‌شود و به بخش‌های دیگر این اندام و در شرایط متاستاز به اندام‌های دیگر گسترش می‌یابد.
• پولیپ: توده‌های سلولی است که در لایه داخلی این اندام ایجاد می‌شود. این اجسام معمولا علائم بالینی در فرد ایجاد نمی‌کنند و پزشک در تصویربرداری از اندام‌های دیگر متوجه آن‌ها خواهد شد. ۹۵٪ پولیپ‌ها خوش‌خیم هستند و نیاز به درمان خاصی ندارد.
• کیست هارتمن: یکی از بیماری‌های نادر مادرزاد است. در این بیماری کیسه کوچکی از بخش گردن کیسه صفرا بیرون می‌زند. همچنین، این بیماری ممکن است بر اثر سنگ صفرا یا نازک شدن دیواره کیسه صفرا به وجود بیاید. وجود کیست هارتمن احتمال تشکیل سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهد.

کوله سیستیت مزمن چیست ؟

به طور کلی پسوند «ایتیس» (itis) در پزشکی نشان‌دهنده التهاب بافت یا اندام است. کولسیستیت مزمن التهاب طولانی‌مدت کیسه صفرا است که معمولا به دلیل ابتلای مکرر به سنگ کیسه صفرا ایجاد می‌شود. این بیماری به مرور زمان منجر به افزایش ضخامت دیواره کیسه صفرا و حجم این اندام خواهد شد. در این وضعیت کیسه صفرا نمی‌تواند صفرا را ذخیره، تغلیظ و در مواقع لزوم آزاد کند. فراوانی کوله سیستیت مزمن در زنان بیشتر از مردان است. درد این بیماری در مراحل اولیه و برخلاف کوله سیستیت حاد ضعیف است و پس از مصرف غذاهای چرب در بخش بالا و راست شکم احساس می‌شود.

فیلم آموزش بافت شناسی دستگاه های گوارش و تنفس در فرادرس

کلیک کنید

کیسه صفرا چه ارتباطی با کبد دارد ؟

صفرا در کبد ساخته می‌شود و مجارای کبدی این ترکیب را از کبد به دو مقصد متفاوت منتقل می‌کند. پس از مصرف غذاهای چرب این ترکیب مستقیم به مجرای مشترک و از آنجا به روده کوچک انتقال می‌یابد. اما در زمان استراحت لوله گوارش صفرا از مجرای کبدی وارد مجرای صفرا شده و در کیسه صفرا ذخیره می‌شود. کیسه صفرا می‌تواند ۴۰-۷۰ میلی‌لیتر صفرا ذخیره می‌کند. به علاوه عفونت حاصل از سنگ صفرا ممکن است از این مجاری به کبد منتقل شود.