فرادرسپسوند li در ترکی استانبولی — توضیح به زبان ساده + مثال و تمرین
زبان ترکی استانبولی زبانی پسوندی است که با اضافه شدن پسوندهایی به ریشه اسم یا فعل، کلمه‌های جدیدی ساخته میشوند. پسوندها در زبان ترکی استانبولی بسیار متنوع هستند و متناسب با کلمه و حروف صدادار آنها تغییر میکنند و کلمه‌ای با تلفظ صحیح می‌سازند. در این مطلب، یکی از پسوندهای مهم اسم‌ساز، پسوند li در ترکی استانبولی را به صورت کامل بررسی می‌کنیم.
پسوند در ترکی استانبولی چیست؟
پسوندها بخش انتهایی یک کلمه را تشکیل میدهند و به تنهایی کاربرد و مفهومی ندارند. پسوندها به دو گروه تقسیم میشوند، پسوندهای ساختاری که باعث بهوجود آمدن کلمهها و مفهوم جدید میشوند و پسوندهای اسمی که کلمه را به اسم تبدیل میکنند. پسوندهایی که برای اسم استفاده میشوند، برای فعل به‌کار نمی‌روند. اگر یک کلمه چندین پسوند گرفته باشد، برای تشخیص فعل یا اسم بودن آن، توجه به آخرین پسوند کافی خواهد بود. زیرا آخرین پسوند اگر پسوند فعل‌ساز باشد، کلمه فعل است و اگر آخرین پسوند اسم‌ساز در ترکی استانبولی باشد، کلمه اسم خواهد بود. به طور مثال به ساختار کلمه زیر، توجه کنید.
Sür + ü + den → Sürüden
می‌دانیم فقط اسم‌ها می‌توانند پسوند «den» دریافت کنند. کلمه «Sür» ابتدا پسوند «ü» گرفته که آن را به اسم تبدیل کرده و سپس پسوند «den» گرفته است.
انواع پسوند در ترکی استانبولی
پسوندها در ترکی استانبولی به چهار دسته کلی تقسیم میشوند.
- پسوندهای اسم‌ساز از اسم
- پسوندهای فعل‌ساز از اسم
- پسوندهای فعل‌ساز از فعل
- پسوندهای اسم‌ساز از فعل
پسوند li در ترکی استانبولی
پسوند li موقع متصل شدن به یک کلمه می‌تواند متناسب با آخرین حرف صدادار کلمه (قانون هماهنگی حروف در ترکی استانبولی) به شکل‌های مختلف «lı / li / lu / lü» تبدیل شود. با اضافه شدن پسوند li به کلمه، کلمه معنای «شامل» میگیرد. در ادامه، مثال‌هایی برای درک بهتر این موضوع نوشته شده است.
İki odalı, mobilyalı bir ev arıyorum.
به دنبال خانه‌ای مبله با دو اتاق می‌گردم.
(خانه‌ای که شامل دو اتاق و مبله است.)
Babam şekerli çay içiyor, çünkü tatlı seviyor.
پدرم چای شیرین می‌نوشد، زیرا شیرینی دوست دارد.
(چای دارای شکر)
Benim arabam klimalı.
ماشین من کولر دارد.
Onun babası iyi kalpli bir adam.
پدر او شخصی خوش‌قلب است.
(شخصی که دارای قلب مهربان است.)
Sütlü kahve istiyor musun?
آیا شیرقهوه می‌خواهی؟
(قهوه‌ای که دارای شیر است.)
Hava çok rüzgarlı, zor yürüyorum.
هوا خیلی طوفانی (بادی) است. به‌سختی راه می‌روم.
Ahmet çok akkılı bir çocuk. Her şeyi çok çabuk öğreniyor.
احمد خیلی کودک عاقلی است. همه‌چیز را خیلی زود یاد میگیرد.
Dengeli Beslenmek çok önemli.
داشتن تغذیه متعادل خیلی مهم است.
Mavi gözlü kız bana bakıyor.
دختری که چشمان آبی دارد به من نگاه می‌کند.
Şekerli çayı çok seviyorum.
چای به‌همراه قند را خیلی دوست دارم.
کاربرد پسوند li در ترکی استانبولی
پسوند li در ترکی استانبولی متناسب با واژه متصل به آن، چهار کاربرد مختلف می‌تواند داشته باشد.
- این پسوند با اضافه شدن به اسم‌ها، صفت می‌سازد.
Anlayışlı
با درک و شعور
Anlayışlı biri olduğu için ben onu çok seviyorum.
من او را دوست دارم، زیرا او شخصی با درک و شعور است.
Gölgeli
سایه‌دار
Gölgeli bir resim olduğu için gerçekten çok güzel olmuş.
[این تصویر] واقعا زیبا شده است، چون تصویری سایه‌دار است.
Bulutlu
ابری
Bulutlu havayı çok seviyorum.
هوای (آسمان) ابری را خیلی دوست دارم.
- با اضافه شدن به نام کشور، شهر، منطقه و هر مکانی دیگر، مفهوم اهل جایی بودن را به کلمه اضافه می‌کند.
Asyalı
آسیایی
Üniversitemizde kayıt yaptıran öğrencilerin çoğu asyalı.
بیشتر دانشجویانی که در دانشگاه ما ثبت نام کرده‌اند، آسیایی هستند.
Konyalı
اهل قونیه
Benim eşim aslen konyalı ama İstanbulda doğmuş.
همسر من اصالتا اهل قونیه (نام شهری در ترکیه) است، اما در استانبول به دنیا آمده است.
Köylü
روستایی
Köylü ve yaşlı adam Ankara´da çocuğunu geziyordu.
پیرمرد روستایی در آنکارا دنبال فرزندش می‌گشت.
Üniversiteli
دانشگاهی
Üniversiteli gençler bu etkinliğe katılabilirler.
جوانان دانشگاهی می‌توانند در این مراسم حاضر شوند.
- به شکل اسم ماندگار، در ریشه اسم‌هایی وجود دارد.
Pahalı
گران
Çok pahalı elbiseler aldığım için annem bana çok kızacak.
مادرم به‌خاطر خرید لباس‌های گران قیمت عصبانی خواهد شد.
Gizli
پنهانی
Arkadaşım benden gizli tatile gitmiş.
دوستم پنهانی به مسافرت رفته است.
دوستم به صورت پنهانی از من، به مسافرت رفته است.
Elverişli
کاربردی
Eğlenmek için bundan daha elverişli bir yarışma olamaz.
برای سرگرمی، مسابقه‌ای کاربردی‌تر از این وجود ندارد.
Acıklı
غم‌انگیز
Savaşın her izi acıklı bir hikayeyi bana hatırlatıyor.
هر اثری از جنگ مرا یاد داستانی غم‌انگیز می‌اندازد.
- این پسوند با اضافه شدن به کلمه کلمات مرکب می‌سازد.
Derli Toplu
جمع‌وجور
Çok titiz bir çocuk, bak odası da derli toplu.
خیلی کودک وسواسی است، ببین اتاقش هم جمع‌وجور است.
Geceli Gündüzlü
شبانه‌روز
10 sene geceli gündüzlü çalıştım.
ده سال شبانه‌روز (بی‌وقفه، مدام) کار کردم.
İçli Dışlı
صمیمی
Biz Fatma´yla iyice içli dışlı olduk.
ما با فاطمه خیلی صمیمی شدیم.
Anlı Şanlı
مشهور، پرزرق‌وبرق
Senin gibi bir anlı şanlı sanatçının evinin mimarı olamak gurur verici.
معمار خانه هنرمند مشهوری مثل تو بودن، باعث افتخار است.
ساختار کلمه در ترکی استانبولی
کلمهها در زبان ترکی استانبولی از ریشه و پسوندها تشکیل میشوند. به کوچکترین بخش از کلمه که معنی داشته باشد (نام جاندار، اشیا، فعالیت و غیره) ریشه گفته می‌شود. ریشه در زبان ترکی استانبولی به دو گروهِ ریشه فعل و ریشه اسم تقسیم‌بندی می‌شود. بنابراین، تمامی کلمهها در زبان ترکی استانبولی یا ریشه اسمی دارند یا ریشه فعلی که با گرفتن پسوندهایی به کلمات جدیدی تبدیل شده‌اند.
یکی دیگر از بخش‌های کلمه، بدنه (ریشه گسترده) است. بدنه، به کلمههایی گفته می‌شود که از متصل شدن پسوندهای ساختاری به ریشه، ساخته میشوند. این کلمهها از لحاظ مفهوم و کاربرد مانند ریشه هستند. بدنه کلمهها در زبان ترکی استانبولی را با چهار روش می‌توان ساخت. قسمت نهایی کلمه، پسوند است، به حروفی گفته می‌شود که به تنهایی معنایی ندارند و با اضافه شدن به کلمه، کلمه و مفهوم جدیدی می‌سازند.
ریشه اسمی چیست؟
ریشه اسمی به ریشه کلمههایی گفته می‌شود که معادل اسم جاندار، بی‌جان یا کاری باشند. این کلمهها مفهوم دارند و زمانی که اسم آنها به گوش می‌‌رسد، تصویری از آن کلمه در ذهن ایجاد می‌شود. به همین دلیل، ریشههای اسمی می‌توانند به تنهایی استفاده شوند. به جدول زیر، برای درک و آشنایی بیشتر با تعدادی از ریشههای اسمی، به جدول زیر توجه کنید.
| ترجمه فارسی | ترجمه ترکی |
| دریا | Deniz |
| دست | El |
| برف | Kar |
| سنگ | Taş |
| جوان | Genç |
ریشه فعلی چیست؟
ریشه فعلی، به کلمههایی گفته میشوند که مفهوم یک کار یا فعالیت را داشته باشند. ریشههای فعلی، عکسِ ریشههای اسمی به شکل تنها استفاده نمیشوند و شکل نوشتاری آنها با شکل تلفظ متفاوت است که باید به آنها دقت شود. اگر ریشه فعل را بدون علامت «-» در مقابل آن بنویسیم، فعل شکل امر برای دوم‌شخص مفرد میگیرد که این اشتباه است. در جدول زیر، به شیوه نوشتار صحیح ریشه فعل‌ها توجه کنید.
| نحوه تلفظ | ریشه فعل |
|
Almak خریدن | Al-
|
|
Bakmak نگاه کردن | Bak-
|
|
Bulamk پیدا کردن | Bul-
|
|
Çalışmak کار کردن | Çalış-
|
|
Gelmek آمدن | Gel-
|
|
Sormak پرسیدن | Sor-
|
در زبان ترکی استانبولی برخی از ریشه‌ها هم شبیه ریشه اسمی و هم شبیه ریشه فعلی هستند که بر اساس تحقیقات انجام شده، این کلمهها نیز جزو ریشههای فعلی به حساب می‌آیند. به تعدادی از این کلمهها توجه کنید.
- «صلح» (Barış)
- «رنگ» (Boya)
- «اعتماد» (Güven)
- «جنگ» (Savaş)
- «مزه» (Tat)
همچنین در این زبان، کلمه‌های انعکاسی جزو گروه کلمه‌های با ریشه اسمی هستند. کلمه‌های انعکاسی به کلمههایی گفته می‌شود که از صدای یک حرکت، کار یا صدای جاندار ساخته شده باشند. به طور مثال به چند کلمه انعکاسی دقت کنید.
- «سر و صدا» (Gürültü)
- «فریاد زدن» (Haykırmak)
- «خروپف» (Horultu)
- «انفجار» (Patlama)
- «وز وز کردن» (Vızıldamak)
نکته: در زبان ترکی استانبولی ریشه‌هایی وجود دارد که از لحاظ نوشتاری یکسان هستند اما هم به صورت اسم و هم به صورت فعل کاربرد دارند که به این کلمهها اصطلاحا «Sesteş kökler» می‌گویند. این کلمهها متناسب با جمله‌ای که در آن به کار برده میشوند، معنای اسم یا فعل میدهند. به طور مثال در جدول زیر به چند نمونه از این ریشه‌ها توجه کنید.
| ترجمه فارسی | ترجمه ترکی |
| بنویس (فعل) | Yaz |
| فصل تابستان (اسم) | Yaz |
| هزار (اسم) | Bin |
| سوار شو (فعل) | Bin |
| صد (اسم) | Yüz |
| شنا کن (فعل) | Yüz |
مثال‌های زیر، جهت درک بهتر این موضوع نوشته شده‌اند.
Ödevlerini kendin yaz.
تکالیفت را خودت بنویس.
Yaz aylarında anneannnemi görmeye köye gidiyoruz.
در تابستان برای دیدن مادربزرگم به روستا می‌رویم.
Her ay bin sayfa kitap okuyorum.
هر ماه هزار صفحه کتاب می‌خوانم.
Arabaya binip hızla uzaklaştı.
سوار ماشین شد و به‌سرعت دور شد.
Matematik sınavından yüz aldım.
امتحان ریاضی را صد شدم.
Yüzmeyi seviyorsan git denizde yüz.
اگر شنا کردن را دوست داری، برو در دریا شنا کن.
انواع بدنه کلمهها در ترکی استانبولی
بدنه‌ها یا ریشههای گسترده از اضافه شدن پسوندهای ساختاری به ریشه کلمهها ساخته میشوند. ریشههای گسترده به چهار دسته تقسیم میشوند.
- اسمی که از اسم ساخته می‌شود.
Aşçı
آشپز
Aş + çı
∗∗∗
Avcı
شکارچی
Av + cı
∗∗∗
Köylü
روستایی
Köy + lü
- فعلی که از اسم ساخته می‌شود.
başla
شروع شدن
Baş + la
∗∗∗
Türe
بهوجود آوردن
Tür + e
∗∗∗
Bunal
کلافه شدن
Bun + a + l
- فعلی که از فعل ساخته می‌شود.
Görüş
دیدگاه
Gör + ü + ş
∗∗∗
Pişir
بپز
Piş + i + r
∗∗∗
Taran
شانه کن
tara + n
- اسمی که از فعل ساخته می‌شود.
Açık
روشن
aç + ı +k
∗∗∗
Giyim
لباس
giy + i +m
∗∗∗
Vergi
مالیات
ver + gi
جمع‌بندی پسوند li در ترکی استانبولی
پسوندها در زبان ترکی استانبولی بسیار مهم هستند و می‌توان گفت که یکی از اصلی‌ترین بخش هر ساختاری در زبان ترکی استانبولی پسوند است. پسوندها در زبان ترکی استانبولی به دو بخش تقسیم میشوند که این پسوندها یا برای اسم‌ها یا برای فعل‌ها کاربرد دارند. پسوندهای اسم‌ساز نیز در چهار دسته مختلف تقسیم‌بندی میشوند که با اضافه شدن به اسم یا فعل، اسم یا صفت جدید به وجود می‌آورند. پسوندهای اسم‌ساز به ترتیب در ادامه، نوشته شده‌اند.
- پسوندهای اسم‌ساز از اسم
- پسوندهای فعل‌ساز از اسم
- پسوندهای فعل‌ساز از فعل
- پسوندهای اسم‌ساز از فعل
در این مطلب، پسوندهای اسم‌ساز li در ترکی استانبولی که جزو پسوندهای اسم‌ساز از اسم است را به‌طور کامل به همراه مثال‌های کاربردی بررسی کردیم.
مفید بود ممنون