قانون هماهنگی حروف در ترکی استانبولی — جامع و به زبان ساده
قانون هماهنگی حروف در ترکی استانبولی از اصلیترین قاعده این زبان است که یادگیری آن برای تمامی علاقهمندان به زبان ترکی استانبولی لازم و ضروری است. قانون هماهنگی حروف برای تلفظ راحتتر و گوشنواز بودن کلمهها بهکار برده میشود که این قانون از ابتدا در زبان ترکی بوده است.
قانون هماهنگی حروف نهتنها در زبان ترکی استانبولی بلکه در تمامی زبانهای ترکی در سایر کشورها نیز رعایت میشود. توجه به قانون هماهنگی حروف صدادار در جملهسازی باعث میشود زبان ترکی به صورت عمیق یاد گرفته شود. از آنجایی که ترکی یک زبان پسوندی است وجود این قانون باعث انتخاب پسوندهای صحیح میشود. در این مطلب، قانون هماهنگی حروف در ترکی استانبولی را به طور جامع و کامل همراه با مثالهای کاربردی مورد بررسی قرار میدهیم.
الفبای زبان ترکی استانبولی
قبل از معرفی و تعریف قانون همانگی حروف ابتدا باید الفبای زبان ترکی را آموزش دهیم. زبان ترکی استانبولی شامل ۲۹ حرف است که ۲۱ حرف آن، بی صدا (ünsüz) و ۸ حرف آن صدادار (ünlü) است. این تقسیمبندی حروف الفبا در زبان ترکی استانبولی بسیار مهم است و باید توسط زبانآموز حفظ شود. اساس یادگیری زبان ترکی استانبولی، یادگیری حروف بر اساس دستهبندی آنهاست.
حروف صدادار و حروف بیصدا دارای قوانین خاص خود هستند که در جملهسازی، دقت به هر کدام از قوانین، باعث یادگیری صحیح و عمیق زبان ترکی استانبولی خواهد شد. صامتها یا همان حروف بیصدا به تنهایی قابل خواندن نیستند و به همین دلیل هنگام خواندن حروف الفبا در ترکی، در کنار هر حرف صامت، یک مصوت «e» قرار میگیرد. به عنوان مثال برای خواندن حرف «f» از «fe» استفاده میشود. در جدول زیر، الفبای زبان ترکی استانبولی را بررسی کنید.
حروف الفبا زبان ترکی استانبولی | |||
تلفظ فارسی حروف | حروف ترکی | تلفظ فارسی حروف | حروف ترکی |
مِ | M m | آ | A a |
نِ | N n | بِ | B b |
اُ | O o | جِ | C c |
اُوو | Ö ö | چِ | Ç ç |
پِ | P p | دِ | D d |
رِ | R r | اِ | E e |
سِ | S s | فِ | F f |
شِ | Ş ş | گِ | G g |
تِ | T t | یوموشاک گِ (گِ نرم) | Ğ ğ |
او | U u | هِ | H h |
اوو | Ü ü | ای کوتاه | I ı |
وِ | V v | ای کشیده | İ i |
یِ | Y y | ژِ | J j |
زِ | Z z | کِ | K k |
لِ | L l |
انواع حروف در ترکی استانبولی
با بررسی حروف الفبای زبان ترکی استانبولی، متوجه میشویم که این زبان بعضی حروف را ندارد (خ / ق ) و در مقابل چند حرف مصوت و صامت مخصوص خود (ğ/ı/ü/ö) را دارد که در زبان فارسی معادلی برای آنها وجود ندارد. حروف الفبا در زبان ترکی استانبولی در دو دسته مصوت و صامت تقسیمبندی میشود که این دستهها به صورت مجزا آورده شدهاند.
- حروف صامت (Ünsüz): b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z
- حروف مصوت (Ünlü): a, ı, o, u, e, i, ö, ü
هماهنگی حروف صامت در ترکی استانبولی
قوانین مربوط به حروف مصوت (صدادار) در ترکی استانبولی در مقایسه با صامتها بیشتر است، حروف صامت در ترکی استانبولی به دو گروه «حروف صامت بم» (Sert Ünsüzler) و «حروف صامت نرم» (Yumuşak Ünsüzler) تقسیم میشوند.
در کلمهها وساختارهایی که حروف صامت بم استفاده میشود، باید به دو قانون «کچاپ» و قانون «چسپ ته کفش» دقت شود.
- حروف صامت بم (sert ünsüzler): f, s, t, k, ç, ş, h, p
- حروف صامت نرم(yumuşak ünsüzler): b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
نکته: اگر کلمهای در ترکی استانبولی به یکی از حروف صامت بم ختم شود، پسوندی که به آن اضافه میشود نیز باید با صامت برم شروع شود. به همین دلیل در انتخاب پسوند برای صامت برم باید به قانون «چسپ ته کفش» توجه کرد.
مثالهای زیر توجه کنید.
Çiçek + ci → Çiçekçi
→ گل
گل فروش
طبق قانون «چسپ ته کفش» حرف «c» به حرف «ç» تبدیل میشود و به این ترتیب بعد از حرف «k» که صامت برم است حرف «ç» قرار میگیرد که آن هم صامت برم است.
∗∗∗
Sokak + da → Sokakta
→ کوچه
در کوچه
(«t» و «k» صامتهای بم هستند.)
∗∗∗
Kitap + cı → kitapçı
→ کتاب
کتاب فروش
(«ç» و «p» صامتهای بم هستند.)
∗∗∗
türk + ce → türkçe
→ ترک
ترکی
(«ç» و «k» صامتهای بم هستند.)
نکته: اگر آخرین حرف کلمهای، یکی از حروف صامت نرم باشد، اولین حرف پسوند اضافه شده هم باید نرم باشد.
مثالهای زیر برای درک بهتر نکته فوق نوشته شده است.
deniz + de = denizde
→ دریا
در دریا
(«Z» و «D» صامتهای نرم هستند.)
∗∗∗
yol + da = yolda
→ راه
در راه
(«L» و «D» صامتهای نرم هستند.)
∗∗∗
Telefon + da → telefonda
→ تلفن
در تلفن
(«N» و «D» صامتهای نرم هستند.)
قواعد نرم شدن حروف صامت (تغییر حروف صامت)
تبدیل شدن حروف صامت «k/ç/t/p» به ترتیب به حروف صامت «g/ğ/c/d/b» را قانون نرم شدن حروف صامت مینامند. برای به خاطر سپردن این حروف کدی در نظر گرفته شده است که به یادگیری آنها کمک میکند. کد «کچاپ» که البته میتوان به صورت «کتچاپ» حفظ کرد تا حرف «t» نیز در آن قرار داشته باشد. این قانون زمانی که حروف صامت کنار هم قرار میگیرند به آسان شدن تلفظ حروف صامت، کمک میکند.
k→ (ğ,g)
t→ d
p→ b
ç→ c
معنی فارسی | کلمه تبدیل شده | مصوت + کلمه |
رنگ من | rengim | renk + im |
جوراب من | çorabım | çorap + ım |
پای من | ayağım | ayak + ım |
درخت من | ağacım | ağaç + ım |
بید او | söğüdü | söğüt + ü |
فرزند من | çocuğum | çocuk + um |
کتاب من | kitabım | kitap + ım |
سند تو | senedin | senet + in |
کمد تو | dolabın | dolap + ın |
نان را | ekmeği | ekmek + i |
اسلحه را | tüfeği | tüfek + i |
دیالوگ را | diyaloğu | diyalog + u |
برای خریدن | almağa | almak + a |
پیراهن را | Gömleği | Gömlek + i |
- حروف صامت بم در انتهای برخی از کلمات تک هجا ممکن است نرم نشوند. به مثالهای زیر توجه کنید.
iç + i → içi
Bu tatlının içinde ne var?
درون این شیرینی چهچیزی وجود دارد؟
ip + i → ipi
O ipi bana verebilirmisin?
آیا آن طناب را میتوانی به من بدهی؟
at + ım → atım
Benim köyde samsiyah bir atım var.
من در روستا یک اسب سیاه دارم.
- این قاعده، فقط برای اسمها صدق میکند و برای فعلها این قاعده را در نظر نمیگیریم. به مثالهای زیر، توجه کنید.
Bakmak → bak + ın → bakın
Pencereden aşağıya bakar mısınız lütfen?
از پنجره پایین را نگاه میکنید؟
(میشه از پنجره پایین را نگاه کنید؟)
Geçmek → geç + ecek→ geçecek
Bu günler hepsi geçecek, sen ümidini kayb etme.
این روزها همه خواهند گذشت، تو امیدت را از دست نده.
satmak → sat + ar → satar
O bence bu sene bütün malvarlığını satar.
بنظرم او امسال تمام اموالش را میفروشد.
- قانون نرم شدن حروف صامت بم بر نامهای خاص تاثیر ندارد. اگر حرف صداداری بعد از حروف صامت اسم خاص اضافه شود، به آن متصل نمیشود و با علامت جدا کننده جدا از کلمه نوشته میشود. اما در تلفظ حالت نرم شده حروف تلفظ میشود. به مثالهای زیر توجه کنید.
Aytaç + ı → Aytaç’ı
که در هنگام تلفظ «Aytacı» خطاب میشود.
Mehmet + i → Mehmet’i
که در تلفظ «Mehmedi» گفته میشود.
Ahmet + i → Ahmet´i
که در تلفظ «Ahmedi» گفته میشود.
- کلمههای خارجی که از زبانهای دیگر وارد ترکی استانبولی شدهاند از این قاعده پیروی نمی کنند. مثالهای زیر را بررسی کنید.
Milleti zor duruma düşüren sizsiniz.
شما هستید که مردم را در شرایط سخت قرار میدهید.
∗∗∗
Yaptığınız sözleşme hukuki geçerliliği olmadığı için maalesef hakkını arayamazsın.
متأسفانه نمیتوانید حق خود را مطالبه کنید زیرا قراردادی که بستهاید از نظر قانونی معتبر نیست.
∗∗∗
Aşkım seni okula baban götürecek.
عشقم تو را پدرت به مدرسه خواهد برد. (خطاب به فرزند)
∗∗∗
Bugün araştırma projem için oluşturduğum anketin sorularını düzenleyeceğim.
امروز سوالات نظرسنجی که برای پروژه تحقیقاتی خود ایجاد کردهام را ویرایش خواهم کرد.
∗∗∗
Hakikati öğrenmeden bu işin peşini bırakmayacağım.
تا حقیقت را ندانم جستجوی این کار را رها نمیکنم.
∗∗∗
Bu aracın süratini yüze çıkarırsan, motoru bozulur.
اگر سرعت این ماشین را به صد برسانی، موتورش خراب میشود.
∗∗∗
Okulumuz devlete bağlı bir kurumdur.
مدرسه ما موسسه وابسته به دولت است.
نزدیکی فرهنگی و اجتماعی بین مردم ایران و کشورهای ترکزبان همسایه باعث افزایش اشتیاق به یادگیری بان ترکی استانبولی شده است. به دلیل اهمیت این موضوع، «فرادرس»، مجموعه آموزش زبان ترکی – سطح مقدماتی (A1 و A2) را تدوین کرده که لینک آن در ادامه آمده است.
- برای دیدن فیلم آموزش زبان ترکی – سطح مقدماتی (A1 و A2) + اینجا کلیک کنید.
قواعد بم شدن حروف صامت
یکی دیگر از قواعدی که باعث خوش آهنگ شدن زبان ترکی استانبولی میشود، تغییر حروف صامت بم است. نحوه تغییر حروف به شرح زیر است.
- اگر کلمه به یکی از حروف (ç/s/p/t/h/k/f/ş) ختم شود و به آن پسوندی اضافه شود که حرف اول آن یکی از حروف (c/d/g) باشد، حروف (c/d/g) به حروف (ç/t/k) تبدیل میشوند.
t → d
c → ç
g → k
معنی فارسی | کلمه تبدیل شده | کلمه + پسوند |
تمام شد | bitti | bit + di |
لجباز | inatçı | inat + cı |
ترکی | türkçe | türk + ce |
اثر | etki | et + gi |
آویز لباس | askı | as + gı |
در اطراف | etrafta | etraf + da |
این قاعده به جز در کلمات مرکب، برای همه کلمههایی صدق میکند که شامل شرایط گفته شده باشند. کلمات مرکب که از دو یا چند کلمه ساخته میشوند، حروف آخرشان تغییر نمیکند. به عنوان مثال، کلمههای زیر را بررسی کنید.
«کرکس» (akbaba)
«زیرگذر» (altgeçit)
«ریه» (akciğer)
قانون هماهنگی صداها در ترکی استانبولی
در بخشهای قبل درباره دستههای مختلف حروف در ترکی استانبولی توضیح دادیم. زبان ترکی استانبولی شامل ۸ حرف صدادار (a/ı/o/u/e/i/ö/ü) است که این حروف متناسب با نحوه تلفظ به دو گروه تقسیم میشوند.
- حروف صدادار نازک «اینجه» (ince sesler)
- حروف صدادار ضخیم «کالین» (kalın sesler)
هر کدام از این دو گروه شامل ۴ حرف هستند که در جدول زیر آورده شدهاند.
u | o | ı | a | حروف صدادار نازک |
ü | ö | i | e | حروف صدادار ضخیم |
به قانون هماهنگی حروف در ترکی استانبولی «büyük ünlü uyum» یا «incelik kalınlık uyumu» گفته میشود. طبق این قانون باید تمامی حروف صدادار کلمه با یکدیگر هماهنگ باشند. به عبارت دیگر، تمامی حروف صدادار یا باید نازک باشند یا ضخیم.
نکته: در زبان ترکی استانبولی اگر به کلمهها و اجزای جمله دقت کنید، کلمهها از یک حرف صدادار و یک حرف بیصدا تشکیل شدهاند. البته در این قاعده استثناهایی هم وجود دارد
قانون هماهنگی حروف صدادار در ترکی استانبولی بیانگر این است که همه هجاهای یک کلمه باید یکی از انواع حروف صدادار را داشته باشند و داشتن حروف صدادار ضخیم و نازک در یک کلمه جایز نیست.
بنابراین، اگر هجای اول کلمه، حروف صدادار ضخیم (a/ı/o/u) باشد، باید حروف صدادار دیگر هجاها نیز ضخیم باشند و تمامی پسوندهایی که به کلمه اضافه میشوند باید شامل حروف صدادار ضخیم باشند. برعکس این حالت نیز برقرار است و اگر هجاهای اول یک کلمه حرف صدادار نازک (e/i/ö/ü) بود، سایر هجاها نیز باید شامل حرف صدادار نازک باشند.
به مثالهای زیر که جهت فهم بهتر این وضوع آورده شدهاند توجه کنید.
کلمه «جدا» (ayrı) شامل دو حرف صدادار ضخیم «a/ı» است، که اگر به آن پسوند اسمساز «lık/lik/luk/lük» متصل کنیم، باید به شکل زیر انتخاب کنیم.
ayrı + lık → ayrılık (جدایی)
کلمه «آزادی» (özgür) شامل دو حرف صدادار نازک «ö/ü» است اگر به آن پسوند اسمساز «lık/lik/luk/lük» متصل کنیم، باید به شکل زیر انتخاب کنیم.
özgür + lük → özgürlük (آزادی)
کلمه «چشم» (göz) شامل یک حرف صدادار نازک «ö» است که اگر به آن پسوند اسمساز «lık/lik/luk/lük» متصل کنیم، باید به شکل زیر انتخاب کنیم.
göz + lük → gözlük (عینک)
با توجه به نکات زیر، قانون هماهنگی حروف صدادار در یادگیری هر قاعدهای در زبان ترکی استانبولی بسیار مهم است. فهم این نکتهها به منزله یادگیری زبان ترکی استانبولی به صورت عمیق خواهد بود.
- اگر آخرین حرف صدادار کلمه «a» و «ı» باشد، باقی حروف صدادار در آن کلمه از حرف «ı» استفاده میکنند.
- اگر آخرین حرف صدادار کلمه «e» و «i» باشد، باقی حروف صدادار در آن کلمه از حرف «i» استفاده میکنند.
- اگر آخرین حرف صدادار کلمه «o» و «u» باشد، باقی حروف صدادار در آن کلمه از حرف «u» استفاده میکنند.
- اگر آخرین حرف صدادار کلمه «ö» و «ü» باشد، باقی حروف صدادار در آن کلمه از حرف «ü» استفاده میکنند.
استثناهای قانون هماهنگی حروف صدادار در ترکی استانبولی
برخی از کلمهها در زبان ترکی استانبولی با قانون هماهنگی حروف صدادار در تضاد هستند و حروف صدادار آنها باهم همخوانی ندارند. در این بخش از آموزش قانون هماهنگی حروف در ترکی استانبولی به بررسی این استثناها میپردازیم.
- گروه اول
واژگانی که ریشه ترکی دارند ولی به مرور زمان دچار تغییر شدهاند. در مثالهای زیر، حروف صدادار ضخیم (کالین) در کلمات به مرور زمان تغییر کرده است و به حروف صدادار نازک (اینجه) تبدیل شده است.
کلمه «سیب» (alma) شامل حرف «a» است که به مرور زمان به «e» تبدیل شده است.
alma → elma (سیب)
کلمه «مادر» (anne) شامل حرف «a» است که به مرور زمان به «e» تبدیل شده است.
ana → anne (مادر)
کلمه «قلعه» (kale) شامل حرف «a» است که به مرور زمان به «e» تبدیل شده است.
kala → kale (قلعه)
- گروه دوم
این گروه از کلمهها، واژگانی هستند که از زبانی دیگر وارد زبان ترکی استانبولی شدهاند. به مثالهای زیر، توجه کنید.
insan/ dünya/ otomobil/ televizyon
نکته: برای گروه دوم که کلمههای خارجی بررسی شدهاند، استثناهایی وجود دارد که پایبند قانون هماهنگی حروف صدادار ترکی هستند. به مثالهای زیر توجه کنید.
- «اجتماعی» (sosyal) که از زبان فرانسوی وارد زبان ترکی استانبولی شده است.
- «امنیت» (emniyet) که از زبان عربی وارد زبان ترکی استانبولی شده است.
- گروه سوم
در برخی کلمههای تکهجایی و مرکب، ممکن است قانون هماهنگی حروف صدادار صدق نکند. به مثالهای زیر توجه کنید.
- کلمه «kadıköy» (نام محلهای در استانبول) شامل حروف صدادار ضخیم و نازک است که کنار هم قرار گرفتهاند.
- کلمه «üsküdar» (نام محلهای در استانبول) هم شامل حروف ضخیم و نازک است.
- گروه چهارم
برخی از پسوندها متناسب با قانون هماهنگی حروف صدادار به کلمه اضافه نمیشوند. در جدول زیر، فهرست این پسوندها به همراه مثال آورده شده است.
مثال دو | مثال یک | پسوند |
dayımgil خونه دایی |
halamgil خونه خاله | gil |
yeşilmıtrak مایل به سبز |
ekşimıtrak کمی ترش | mıtrak |
sabahleyin هنگام صبح |
akşamleyin هنگام شب | leyin |
geliyor میآید |
gidiyor میرود | yor |
arabadaki در ماشین |
yarınki مال فردا | ki |
koşarken در حین دویدن |
yaparken در حین انجام دادن | ken |
سایر پسوندهای ترکی استانبولی معمولا مطابق قانون هماهنگی حروف صدادار به کلمهها اضافه میشوند که در ادامه دو نمونه از آنها را بررسی میکنیم.
نمونه اول
برای صرف فعل در زبان ترکی استانبولی برای زمان گذشته نامعین از پسوندهای «mış/miş/muş/müş» استفاده میشود. انتخاب این پسوندها متناسب با قانون هماهنگی حروف صدادار در ترکی استانبولی است. در مثالهای زیر، به انتخاب پسوندها و آخرین حرف صدادار ریشه فعلها توجه کنید.
- اگر آخرین حرف صدادار فعل «i» و «e» باشد، از «i» استفاده میشود. مانند «Gitmiş» (رفته است).
- اگر آخرین حرف صدادار فعل «a» و «ı» باشد، از «ı» استفاده میشود. مانند «Satmış» (فروخته است).
- اگر آخرین حرف صدادار فعل «o» و «u» باشد، از «u» استفاده میشود. مانند «okumuş» (خوانده است).
- اگر آخرین حرف صدادار فعل «ö» و «ü» باشد، از «ü» استفاده میشود. مانند «görtürmüş» (برداشته است).
نمونه دوم
در زبان ترکی استانبولی برای جمع بستن کلمهها از دو پسوند «lar» و «ler» استفاده میشود. انتخاب یکی از این پسوندها طبق قوانین زیر انجام میشود.
- اگر آخرین حرف صدادار کلمه «a/ı/o/u» باشد، از پسوند جمع «lar» استفاده میشود. مثل «Okullar» (مدرسهها)
- اگر آخرین حرف صدادار کلمه «e/i/ö/ü» باشد، از پسوند جمع «ler» استفاده میشود. مثل «evler» (خانهها)
معرفی فیلم آموزش زبان ترکی - سطح مقدماتی A1 و A2
زبان ترکی یکی از خانوادههای زبان «اورال آلتایی» است که در ایران نیز جمعیت زیادی به این خانواده زبانی تعلق دارند و با آن صحبت میکنند. زبان ترکی آذربایجانی، زبان ترکمنی و ترکی استانبولی از جمله پرکابردترین گویشهای ترکی هستند.
به دلیل اهمیت یادگیری و استفاده از این زبان، «فرادرس» مجموعه آموزش زبان ترکی، برای سطح مقدماتی (معادل A1 و A2) را در طی 6 ساعت و 15 دقیقه تدوین کرده است.
تمرکز اصلی این مجموعه بر ترکی آذربایجانی بوده اما در آن به یک سری تفاوتها و شباهتهای ترکی آذربایجانی با دیگر خانوادههای زبانی ترکی از جمله ترکی استانبولی (آناتولی) اشاره شده است. این دوره، شامل بیست درس است که دروس مقدماتی آن مربوط به مبحث الفبا، قانون هماهنگی اصوات، جمع بستن در زبان ترکی و ادوات پرسشی است.
درس اول این آموزش به الفبا و ویژگیهای زبان ترکی استانبولی اختصاص یافته است. از درس دوم تا درس پنجم، نحوه جمع بستن، کلمات پرسشی، قاعده «اینجه و کالین»، صرف ضمیرها و فعل «بودن» آموزش داده میشود.
در ادامه به آموزش تقویم، اعداد و اعداد ترتیبی پرداخته شده است. از درس هشتم، انواع زمانها مانند حال استمراری، فعل مضارع، ماضی ساده، آینده ساده بررسی شدهاند. در درس سیزدهم حروف اضافه در زبان ترکی توضیح داده میشود و در درسهای آخر، لغات پرکاربرد در زبان ترکی که به صورت روزمره مورد استفاده قرار میگیرند به صورت کامل تدریس میشود.
- برای دیدن فیلم آموزش زبان ترکی – سطح مقدماتی (A1 و A2) + اینجا کلیک کنید.
جمعبندی
قانون هماهنگی حروف در ترکی استانبولی به منزله سازگاری و تطابق حروف بیصدا و صدادار ضخیم و نازک در ریشه کلمات و همچنین در بین ریشه و پسوندها است. در این مقاله، قوانین حاکم بر حروف صامت و مصوت را با ذکر مثالهای کاربردی آموزش دادیم. در جدول زیر به عنوان جمعبندی این موضوع، نحوه انتخاب حروف صدادار آورده شده است.
قانون هماهنگی حروف صدادار | |
ı | a / ı |
i | e / i |
u | o / u |
ü | ö / ü |
بسیار مفید بود ، ممنون از زحماتتون
جامع و کامل?