وجه اجباری در ترکی استانبولی — به زبان ساده + مثال
پسوند «باید» یا وجه اجباری در ترکی استانبولی از موضوعهای آسان و کاربردی این زبان است. همانند دیگر قواعد ترکی استانبولی، وجه اجباری نیز دارای پسوندهای اختصاصی است که با اضافه کردن این پسوندها به ریشه فعل ساخته میشود. این وجه را میتوان در دو زمان گذشته و حال ساده در ترکی استانبولی در حالتهای مختلف خبری و سوالی مثبت و منفی صرف کرد. در این مقاله با مثالهای کاربردی و نکتههای مهم، وجه اجباری را توضیح خواهیم داد.
وجه اجباری در ترکی استانبولی برای زمان حال
برای بیان «باید» و «نباید» انجام کاری از وجه اجباری کمک میگیریم. وجه اجباری در ترکی استانبولی شامل ۲ پسوند «malı / meli» است. این دو پسوند، اجبار انجام کار را به مفهوم جمله اضافه میکند. برای وجه اجباری چند کلمه اختصاصی دیگر نیز وجود دارد که در ترکی استانبولی با استفاده از آنها هم جمله ساخته میشود. فهرست این کلمات به صورت زیر است.
lazım / zorunda / mecburiyetinde / mecbur / gerek
تفاوت پسوندها با این کلمات تنها در درجه اجباری کردن جمله است. جملههای دارای پسوندهای «malı / meli» حالتی شبیه به پیشنهاد و اجبار دارند. در حالی که جملههای دارای کلمات اختصاصی بیان شده، الزام و اجبار را نشان میدهند.
جمله خبری مثبت زمان حال ساده
برای ساختن جمله خبری مثبت وجه اجباری در ترکی استانبولی طبق جدول زیر عمل میکنیم. این جدول برای زمان حال نوشته شده است و ترتیب قرارگیری اجزای جمله را نشان میدهد.
ضمیر متصل (پسوند ضمیر شخصی) | malı / meli | ریشه فعل |
ضمیر جدا (ضمیرهای شخصی) |
مثال زیر، این ساختار را با فعل «رفتن» (Gitmek) نشان میدهد.
Ben bu akşam eve gitmeliyim.
من امشب باید به خانه بروم.
پسوندهای ضمیر شخصی متناسب با آخرین حرف صدادار پسوندهای «malı / meli» انتخاب میشوند. در جدول زیر پسوند مربوط به هر ضمیر نوشته شده است. برای اولشخص مفرد و جمع، بعد از پسوندهای وجه اجبار از حرف میانجی «y» استفاده میکنیم.
ضمیر متصل (پسوند ضمیر شخصی) | ضمیر جدا (ضمیرهای شخصی) |
y + ım / im | ben |
sın / sin | sen |
- | o |
y + ız /iz | biz |
sınız / siniz | siz |
lar / ler | onlar |
مثالهای زیر برای درک بهتر این مبحث بیان شدهاند.
Yarın sınavım var. hala çalışmadım, hemen çalışmaya başlamalıyım.
فردا امتحان دارم. هنوز نخواندهام، باید خواندن را زودتر شروع کنم.
Bugün hava yağmurlu dışarı çıkarken şemsiyeni almalısın.
امروز هوا بارانی است. وقتی که بیرون میروی باید چترت را برداری.
Sabah erken kalkacağız buyüzden erken uyumalıyız.
صبح زود بیدار خواهیم شد بخاطر همین باید زود بخوابیم.
Hava güzel çocuklar parka gitmeli.
هوا خوب است. بچهها باید به پارک بروند.
Hastalığınız sebebiyle evde kalmalısınız.
بخاطر بیماریتان باید در خانه بمانید.
Ellerini yıkarken sabun kullanmalılar.
هنگام شستشوی دستهایشان باید صابون استفاده کنند.
جمله خبری منفی زمان حال ساده
نحوه ساخت جمله خبری منفی مانند خبری مثبت است و تنها تفاوت جمله خبری منفی در پسوند منفیساز است. در خبری منفی بعد از بدست آوردن ریشه، ابتدا باید یکی از پسوندهای «ma / me» و سپس پسوندهای وجه اجباری یعنی «malı / meli» را انتخاب کنیم. انتخاب هر پسوندی در ترکی استانبولی متناسب با آخرین حرف صدادار کلمه قبل است که بهطور جامع در مقاله قانون هماهنگی حروف صدادار در ترکی استانبولی توضیح داده شده است. در جدول زیر نحوه ساخت جمله خبری منفی را شرح میدهیم.
ضمیر متصل | malı / meli | ma / me | ریشه فعل | ضمیر جدا |
در مثالهای زیر، ترتیب قرارگیری اجزای جمله رعایت شده و با رنگهای مختلف نشان داده شده است.
Ben bu çikolatayı yememeliyim.
من این شکلات را نباید بخورم.
Cadde ıslaksa arabayı hızlı kullanmamalısın.
اگر خیابان خیس باشد ماشین را نباید با سرعت برانی.
O tansiyon hastası. Bu yüzden çok fazla tuz kullanmamalı.
او بیمار فشار خون است. بخاطر همین نباید زیاد نمک استفاده کند.
Bugün önemli bir toplantımız var geç kalmamalıyız.
امروز یک جلسه خیلی مهم داریم نباید دیر کنیم.
Anneniz sizi çok seviyor onu üzmemelisiniz.
مادرتان شما را خیلی دوست دارد او را نباید ناراحت کنید.
Meyveyi yıkamadan önce yememeliler.
میوه را قبل از شستن نباید بخورند.
جمله سوالی مثبت در زمان حال ساده
برای ساخت جمله سوالی مثبت وجه اجباری در ترکی استانبولی طبق مراحل زیر عمل میکنیم.
- ریشه فعل را بدست میآوریم.
- یکی از پسوندهای «malı / meli» را متناسب با آخرین حرف صدادار ریشه انتخاب میکنیم.
- یکی از پسوندهای «mı / mi» را برای سوالی کردن جمله اضافه میکنیم.
در جدول زیر نحوه ساخت و ترتیب قرارگیری اجزای جمله آورده شده است. دقت کنید که پسوندهای پرسشی به کلمه قبل خود وصل نمیشود.
ضمیر متصل | mı / mi | malı / meli | ریشه فعل | ضمیر جدا |
مثالهای زیر برای درک بهتر و تمرین بیشتر آورده شده است.
Sen yarın okula gitmeli misin?
آیا تو فردا باید به مدرسه بروی؟
Ben zehra’nın doğum günü partisine gitmeli miyim?
آیا من باید به جشن تولد زهرا بروم؟
Sağlığını koruması için her gün spor yapmalı mı?
آیا او برای اینکه مواظب سلامتیاش باشد باید ورزش کند؟
Biz ödevlerimizi yarına kadar yapmalı mıyız?
آیا ما تکالیفمان را باید تا فردا انجام دهیم؟
Bu yıl tatile gitmeli misiniz?
آیا امسال باید به مسافرت بروید.
Onların üniversite eğitimi olmalı mı?
آیا آنها باید تحصیلات دانشگاهی داشته باشند؟
Onlar yarın evlerine dönmeliler mi?
آیا آنها فردا باید به خانه خود برگردند؟
دقت کنید که در سومشخص جمع ابتدا پسوند ضمیر شخصی قرار میگیرد و سپس پسوند پرسشی میآید.
جمله سوالی منفی در زمان حال ساده
جمله سوالی منفی وجه اجباری در ترکی استانبولی مانند سوالی مثبت است. تنها تفاوت این دو حالت در منفی بودن ریشه در حالت سوالی منفی است. در ادامه، نحوه قرارگیری اجزای جمله را در جدول زیر توضیح میدهیم.
ضمیر متصل | mı / mi | malı / meli | ma / me | ریشه فعل | ضمیر جدا |
برای درک بهتر مثالهای زیر را بررسی کنید.
İzinsiz dışarı çıkmamalı mıyız?
آیا بدون اجازه نباید بیرون برویم؟
Dişim ağrımıyor ama çürümüş sence dişçiye gitmemeli miyim?
دندانم درد نمیکند اما پوسیده است بنظر تو نباید به دندانپزشکی بروم؟
Serdar grip biraz da ateşi var okula gitmemeli mi?
«سردار» سرماخورده است کمی هم تب دارد نباید به مدرسه برود؟
Sınav yarınsa bugün çalışmamalı mısın?
اگر امتحان فردا است آیا نباید امروز تمرین کنی؟
Birbirlerini sevmiyorlar ayrılmamalılar mı?
آنها همدیگر را دوست ندارند آیا نباید جدا شوند؟
نکته: از لحاظ معنایی جملههای سوالی مثبت و منفی برای اولشخص مفرد و جمع، حالت نظر و همفکری خواستن دارد.
Ali’ye hediye almalı mıyım?
آیا باید برای علی هدیه بخرم؟
وجه اجباری در ترکی استانبولی برای زمان گذشته
وجه اجباری در زمان گذشته هم برای گذشته معین هم برای گذشته نامعین میتواند صرف شود. اما در این مقاله، فقط وجه اجباری در زمان گذشته معین را توضیح میدهیم چراکه وجه اجباری در زمان گذشته نامعین در ترکی استانبولی (ماضی نقلی) کاربرد زیادی ندارد.
جمله خبری مثبت در زمان گذشته معین
وجه اجباری در زمان گذشته از لحاظ معنایی کمی متفاوت است. در این حالت، گوینده احساس پشیمانی و ندامت دارد. برای ساخت وجه اجباری در زمان گذشته معین (ساده) طبق مراحل زیر عمل میکنیم.
- ابتدا ریشه فعل را بدست میآوریم. (حذف mak / mek)
- یکی از پسوندهای «malı / meli» انتخاب میکنیم.
- «y» میانجی اضافه میکنیم.
- یکی از پسوندهای «dı / di» را انتخاب می کنیم.
- متناسب با ضمیر مورد نظر پسوند شخصی را به آن اضافه میکنیم. (ضمایر متصل مخصوص زمان گذشته)
در جدول زیر ترتیب قرارگیری اجزای جمله آورده شده است.
ضمیر متصل | dı / di | malı / meli + y | ریشه فعل | ضمیر جدا |
در مثالهای زیر احساس پشیمانی در جملهها وجود دارد.
İstanbula gittiğinde teyzeni ziyaret etmeliydin.
وقتی که به استانبول رفته بودی باید به خالهات سر میزدی.
Ben bu yaz resim kurslarına katılmalıydım.
من این تابستان باید به کلاسهای نقاشی میرفتم.
O bu tür hayvanların üzerinde araştırma yapmalıydı.
او باید روی این گونه از حیوانات تحقیق میکرد.
Biz Yalovaya vapurla gitmeliydik.
ما باید با کشتی به یالووا (شهری نزدیک استانبول) میرفتیم.
Siz Sezen Aksunun konserine gitmeliydiniz.
شما باید به کنسرت «سزن آکسو» میرفتید.
Onlar bu kitapları daha erken okumalılardı.
آنها باید زودتر این کتابها را میخواندند.
جمله خبری منفی وجه اجباری برای زمان گذشته معین
جمله خبری منفی وجه اجباری از لحاظ ساختار، شبیه به خبری مثبت است. در جمله خبری منفی باید ریشه را منفی کنیم. برای منفی کردن ریشه، متناسب با آخرین حرف صدادار، یکی از دو پسوند «ma / me» را به آن اضافه میکنیم. در جدول زیر، ترتیب قرارگیری اجزای جمله آورده شده است.
ضمیر متصل | dı / di | malı / meli + y | ma /me | ریشه فعل | ضمیر جدا |
برای درک بهتر این موضوع، مثالهای زیر آورده شده است.
Çocukların yanında kavga etmemeliydik onlara kötü örnek olduk.
نباید پیش بچهها دعوا میکردیم. برای آنها الگوی بدی شدیم.
Kütüphanede yüksek sesle konuşmamalıydın.
در کتابخانه نباید با صدای بلند صحبت میکردی.
Babaannem konuşurken lafını bölmemeliydim.
هنگامی که مادربزرگم صحبت میکرد نباید وسط حرفش میپریدم.
O saatte parka yalnız gitmemeliydi.
در آن ساعت نباید تنها به پارک میرفت.
O çocuğu incitmemeliydiniz.
آن بچه را نباید اذیت میکردید.
جمله سوالی مثبت وجه اجباری برای زمان گذشته معین
برای ساخت این نوع از جملهها به پسوندهای پرسشی نیاز داریم. پسوندهای پرسشی «mı / mi» بعد از پسوندهای «malı / meli» میآیند. توجه داشته باشید که این پسوندها به کلمه قبل خود متصل نمیشوند. در جمله سوالی وجه اجباری زمان گذشته باید به مفهوم جملهها توجه کنید. در این جملهها گوینده از شنونده خود درباره انجام دادن و انجام ندادن کاری در گذشته سوال میپرسد. در جدول زیر، نحوه ساخت این جملهها به ترتیبِ قرارگیری در جمله آورده شده است.
ضمیر متصل | dı / di | mı / mi + y | malı / meli | ریشه فعل | ضمیر جدا |
برای یادگیری بهتر این بحث مثالهای زیر را بررسی کنید.
Doğum gününde ona hediye almalı mıydım?
آیا در روز تولدش برای او باید هدیه میخریدم؟
Ali’yi görmek için başka şehre gitmeli miydin?
آیا برای اینکه علی را ببینی باید به شهر دیگری میرفتی؟
Haklı değilsin. sana borç vermek için kendi arabasını satmalı mıydı?
حق با تو نیست. آیا برای اینکه به تو پول قرض دهد باید ماشینش را میفروخت؟
İstanbula uçak yerine trenle gitmeli miydik?
آیا به جای هواپیما باید با قطار به استانبول میرفتیم؟
Kurs için mutlaka bu kitapları satın almalı mıydınız?
آیا باید این کتابها را برای کلاس میخریدید؟
Kendileriyle bir kaç günlük için elbise götürmeliler miydi?
آیا باید با خودشان برای چند روز لباس میبردند؟
جمله سوالی منفی وجه اجباری در زمان گذشته معین
برای ساخت جمله سوالی منفی ابتدا نیاز داریم که ریشه فعل را منفی کنیم. برای منفی کردن ریشه فعل از دو پسوند «ma / me» استفاده میکنیم. بقیه مراحل همانند جمله سوالی مثبت است. در جدول زیر، ترتیب قرارگیری اجزای جمله نوشته شده است.
ضمیر متصل | dı / di | mı / mi + y | malı / meli | ma / me | ریشه فعل | ضمیر جدا |
به مثالهای زیر توجه کنید.
Kızımı kendimle götürmemeli miydim?
آیا نباید دخترم را با خودم میبردم؟
Bu konular hakkında onunla konuşmamalı mıydın?
آیا نباید درباره این موضوعها با او صحبت میکردی؟
O kitapları bu yaşta okumamalı mı?
آن کتابها را نباید در این سن بخواند؟
Bu filmleri gece izlememeli miydik?
این فیلمها را نباید در شب تماشا میکردیم؟
Siz bu akşam şehir dışına gitmemeli miydiniz?
آیا شما نباید امشب به خارج شهر میرفتید؟
نوع دوم وجه اجباری در ترکی استانبولی
همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، وجه اجباری را میتوانیم علاوه بر پسوندهای «malı / meli» با کلمات اختصاصی وجه اجباری نیز بسازیم. در این بخش نحوه ساخت و جایگاه قرارگیری هر کدام در جمله را شرح میدهیم.
وجه اجباری Lazım و Gerek در ترکی استانبولی
وقتی که کاری حتما باید انجام شود، از این دو وجه در جملههای خود استفاده میکنیم. بعد از کلمه «Lazım» هیچ پسوند دیگری به آن اضافه نمیشود اما بعد از کلمه «Gerek» میتوان پسوندهای زمانهای مختلف مانند، حال استمراری در ترکی استانبولی، گذشته، آینده و گسترده را به آن اضافه کرد.
برای ساخت این شکل از وجه اجباری، ابتدا باید اسم مصدر بسازیم و سپس این وجهها را بیاوریم. اسم مصدر به سه شکل ساخته میشود. در این بخش، به دو مورد آنها نیاز داریم که در جدولهای زیر، نحوه ساخت وجه اجباری در حالت خبری مثبت برای هر دو کلمه «Lazım» و «Gerek» نوشته شده است. همه پسوندها متناسب با آخرین حرف صدادار کلمه قبل خود انتخاب میشوند.
gerek + پسوند زمان | mak / mek | ریشه فعل |
lazım | mak / mek | ریشه فعل |
مثالهای زیر، برای درک بهتر جدول آورده شده اند. در جملهها میتوان «Lazım» و «Gerek» را جای هم نیز استفاده کرد.
Hamuru hazırlamak için yumurta ve şekeri çırpmak lazım.
برای آماده کردن خمیر باید تخم مرغ و شکر را هم زد.
Her gün yeterli miktarda su içmek gerek.
هر روز به اندازه کافی باید آب نوشید.
gerek + پسوند زمان | پسوند مالکیت | ma / me | ریشه فعل |
lazım | پسوند مالکیت | ma / me | ریشه فعل |
مثالهای زیر برای فهم بهتر این موضوع آورده شده است.
Bu konuların hepsini ona anlatmamız gerek.
تمامی این موارد را باید به او توضیح دهیم.
Bütün raporları toplantıya kadar bitirmemiz gerekiyor.
همه گزارشها را باید تا جلسه تمام کنیم.
Bu belgeleri yarına kadar imzalaması lazım.
این سندها را باید (لازم است که) تا فردا امضا کند.
Bugün okuldan erken çıkmaları lazım.
امروز باید (لازم است که) زود از مدرسه بیرون بیایند.
حالت منفی وجه اجباری Lazım و Gerek در ترکی استانبولی
برای منفی کردن جملههای دارای این وجهها باید ریشه فعلها را منفی کنیم. از پسوندهای منفیساز، برای منفی کردن ریشه فعلها بهره میگیریم.
lazım /gerek + پسوند زمان | mak / mek | ma / me | ریشه فعل |
به مثالهای زیر توجه کنید. در این مثالها میتوان «Lazım» و «Gerek» را به جای یکدیگر استفاده کرد.
Haber vermeden birisinin evine gitmemek gerek.
بدون خبر دادن نباید به خانه کسی رفت.
İzinsiz kimsenin çantasını götürmemek lazım.
بدون اجازه نباید کیف کسی را برداشت.
در جدول زیر نحوه منفی کردن وجه اجباری آورده شده است. دقت داشته باشید که «ma / me» اولی، پسوند منفیساز ریشه فعل است و «ma / me» دومی، مربوط به فرمول ساخت اسم مصدر است.
lazım /gerek + پسوند زمان | پسوند مالکیت | ma / me | ma / me منفیساز | ریشه فعل |
پسوندهای منفی ساز فقط «ma / me» نیستند و متناسب با زمان مورد نظر میتوانید از پسوندهای مخصوص آن زمان برای منفی کردن نیز استفاده کنید. مثالهای زیر برای درک بهتر این بخش نوشته شدهاند.
Doktora gitmeden ilaç içmemesi gerek.
بدون اینکه به دکتر برود نباید دارو مصرف کند.
Yanlış yapıyorsun sırlarını her kese anlatmaman lazım.
اشتباه میکنی! نباید رازهایت را به هرکسی بگویی.
Araba kullanırken telefonla konuşmamaları gerekiyor.
وقتی که رانندگی میکنند نباید با تلفن صحبت کنند.
وجه اجباری Mecburiyetinde و Zorunda در ترکی استانبولی
هنگامی که مجبور به انجام کاری باشیم از این دو وجه اجباری بهره میگیریم. جایگاه قرارگیری این وجهها در جمله در جدول زیر آورده شده است. هر دو این وجهها بعد از مصدر میآیند.
ضمیر متصل | zorunda / mecburiyetinde | mak / mek | ریشه فعل | ضمیر جدا |
به مثالهای زیر توجه کنید. در این مثالها و در بیشتر مواقع میتوان هر دو وجه را به جای هم استفاده کرد.
Ben yarın hastaneye gitmek zorundayım.
من مجبورم که فردا به بیمارستان بروم.
Sen bugün ödevlerini bitirmek zorundasın.
تو امروز مجبور هستی که تکالیفت را تمام کنی.
Biz onunla konuşmak mecburiyetindeyiz.
ما مجبوریم که با او صحبت کنیم.
Siz bunları okumak mecburiyetindesiniz.
شما مجبورید که اینها را بخوانید.
Onlar bize saygı duymak zorundalar.
آنها مجبورند که به ما احترام بگذارند.
برای منفی کردن این دو وجه امر از کلمه منفیساز «değil» کمک میگیریم. این کلمه بعد از وجههای اجباری میآید و پسوندهای ضمیر شخصی (ضمیرهای متصل) به این کلمه متصل میشوند. به جمله های زیر دقت کنید.
Ben yarın okula gitmek zorunda değilim.
من فردا مجبور نیستم که به مدرسه بروم.
Sen bunları bana anlatmak zorunda değilsin.
تو مجبور نیستی که اینها را به من توضیح دهی.
O bu kitapları okumak mecburiyetinde değil.
او مجبور نیست که این کتابها را بخواند.
Biz bu sene sizinle tatile gitmek mecburiyetinde değiliz.
ما امسال مجبور نیستیم که با شما به مسافرت برویم.
Siz haftaya bu raporları bitirmek zorunda değilsiniz.
شما مجبور نیستید که این گزارشها را تا هفته آینده تمام کنید.
Onlar bu şirkette çalışmak mecburiyetinde değiller.
آنها مجبور نیستند که در این شرکت کار کنند.
وجه اجباری Mecbur در ترکی استانبولی
از وجه «Mecbur» زمانی استفاده میکنیم که مجبور به انجام کاری باشیم. این وجه اجباری کمی متفاوتتر از دو وجه اجباری «zorunda/mecburiyetinde» است و در آن به جای «mak / mek» از «maya / meye» استفاده میشود. نحوه قرارگیری و جایگاه این وجه اجباری در جدول زیر مشخص شده است.
ضمیر متصل | mecbur | maya / meye | ریشه فعل | ضمیر جدا |
به مثالهای زیر دقت کنید.
Sen polise herşeyi anlatmaya mecbursun.
تو مجبور هستی که همه چیز را به پلیس توضیح دهی.
Ben ailemle misafirliğe gitmeye mecburum.
من مجبورم که با خانواده به مهمانی بروم.
Biz sizinle konuşmaya mecburuz.
ما مجبور هستیم که با شما صحبت کنیم.
Siz onunla yaşmaya mecbursunuz.
شما مجبور هستید که با او زندگی کنید.
برای منفی کردن این وجه اجباری از کلمه منفیساز «değil» استفاده میکنیم. توجه داشته باشید که پسوندهای ضمیر شخصی (ضمیرهای متصل) در حالت منفی به کلمه «değil» وصل می شوند. بعد از بررسی جدول به مثالها دقت کنید.
ضمیر متصل | değil | mecbur | maya / meye | ریشه فعل | ضمیر جدا |
Sen Ali’ye herşeyi anlatmaya mecbur değilsin.
تو مجبور نیستی که همه چیز را به علی توضیح دهی.
Ben bütün işleri kendim yapmaya mecbur değilim.
من مجبور نیستم که همه کارها را خودم انجام بدهم.
O hergün evi temizlemeye mecbur değil.
او مجبور نیست که هر روز خانه را تمیز کند.
Biz araba satın almaya mecbur değiliz.
ما مجبور نیستیم که ماشین بخریم.
جمعبندی
در این مقاله روشهای مختلفی را برای بیان «باید» در جمله توضیح دادیم که با عنوان وجه اجباری در ترکی استانبولی شناخته میشود. وجه اجباری را هم با پسوندهای «malı / meli» و هم با کلمات اختصاصی «lazım / zorunda / mecburiyetinde / gerek» میتوان ساخت. بهدلیل تنوع وجههای اجباری، در جملهها این وجهها به جای هم نیز میتوانند استفاده شوند. وجههای اجباری از لحاظ معنایی تفاوت خاصی با هم ندارند و متناسب با جملهبندی، هر کدام را به صورت سلیقهای میتوان انتخاب کرد.
سلام – شما عالی هستید.