صفت و موصوف چیست؟ – به زبان ساده + انواع، مثال و تمرین

صفت و موصوف اجزای ترکیب‌های وصفی هستند که در آن، صفت، توصیف کننده اسمی است که آن را موصوف می‌دانیم. برای مثال در گروه اسمی «پارچه نرم»، اسم «پارچه»، موصوف و واژه «نرم» صفت است. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم صفت و موصوف چیست و هرکدام از صفت و موصوف را با مثال های متنوع توضیح می‌دهیم. همچنین انواع صفت و انواع موصوف را با مثال معرفی می‌کنیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم تا با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید.

صفت و موصوف چیست؟

در یک ترکیب وصفی، موصوف، اسم است و صفت، ویژگی و توصیف آن اسم است. یعنی با استفاده از صفت، موصوف را توصیف می‌کنیم. در گروه‌های اسمی وصفی، موصوف هسته و صفت، وابسته است. برای مثال در گروه اسمی، «اولین در»، واژه «در» موصوف و هسته و واژه «اولین»، صفت و وابسته است. بنابراین صفت‌ها نقش‌های دستوری جمله را نیز به طور مستقیم نمی‌پذیرند و تابع موصوف خود هستند. در این مطلب انواع صفت و روش تشخیص موصوف و صفت را توضیح داده‌ایم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری صفت و موصوف در فارسی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

چند نمونه صفت و موصوف

در جدول زیر ۵ مثال برای موصوف و صفت آورده‌ایم یعنی چند ترکیب وصفی را نوشته‌ایم و موصوف و صفت را در آن‌ها مشخص کرده‌ایم.

فرق صفت و موصوف چیست؟

صفت آن واژه‌ای است که توضیحی درباره اسم بعد یا قبل خود می‌دهد و آن اسمی که توسط صفت، توصیف می‌شود، موصوف است. برای تشخیص صفت و موصوف از یکدیگر، باید در ابتدا با انوع صفت آشنا باشیم و بدانیم که کدام صفت‌ها پیش از موصوف و کدام‌یک از آن‌ها بعد از موصوف قرار می‌گیرند.

• صفت‌های پیشینی دقیقاً قبل از موصوف خود قرار دارند
• بین صفت‌های پسینی و موصوف ‌آن‌ها کسره (-ِ) قرار دارد.

صفت چیست؟

صفت واژه‌ای است که قبل یا بعد از اسمی می‌آید و آن اسم را توصیف می‌کند. یعنی ویژگی‌ای از آن اسم را بیان می‌کند. صفات زبان فارسی انواع مختلفی دارند که متناسب با جایگاه و کاربرد، دسته‌بندی شده‌اند. همچنین نوع صفت بر نوع موصوف‌ها نیز تأثیر می‌گذارد. در ادامه همین بخش بررسی می‌کنیم صفت چیست و با مثال انواع آن را یاد می‌گیریم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری صفت و موصوف در فارسی، فیلم آموزش رایگان صفت و موصوف در فارسی به همراه انواع و نحوه تشخیص آن‌ها در فرادرس را تماشا کنید لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

انواع صفت

در این بخش به معرفی انواع صفت فارسی می‌پردازیم. صفت‌های فارسی را در یک دسته‌بندی کلی و متناسب با جایگاه آن‌ها نسبت به موصوف، به دو نوع صفت پیشینی و صفت پسینی تقسیم می‌کنیم. البته هرکدام از این دو بسته‌بندی نیز دارای انواعی هستند که در ادامه مطلب، همه آن‌ها را با مثال معرفی می‌کنیم.

• صفت های پیشینی: اشاره، پرسشی، تعجبی، مبهم، عالی، شمارشی اصلی، شمارشی ترتیبی نوع اول
• صفت های پسینی: بیانی، تفضیلی، شمارشی ترتیبی نوع دوم

صفت های پیشینی

این نوع صفت‌ها قبل از موصوف خود قرار می‌گیرند و آن را توصیف می‌کنند.

• صفت اشاره
• صفت پرسشی
• صفت مبهم
• صفت تعجبی
• صفت عالی
• صفت شمارشی اصلی
• صفت شمارشی ترتیبی نوع اول

در ادامه هرکدام از این صفت‌ها را با مثال معرفی می‌کنیم.

صفت اشاره

اگر واژه‌هایی مانند «این، آن، چنان، چنین، همان، همین و...» قبل از یک اسم قرار بگیرند و به آن اشاره داشته باشند، آن‌ها را صفات اشاره می‌دانیم. برای مثال در کادر زیر نمونه‌ای از این صفت را مشاهده می‌کنید. در ترکیب وصفی «چنین لباسی»، واژه «چنین» صفت اشاره برای موصوف «لباس» است.

صفت پرسشی

اگر واژه‌هایی چون «کدام، چه، چند، چه‌طور و...» قبل از یک اسم وجود داشته باشند و پرسشی را درباره آن اسم مطرح کنند، صفت‌های پرسشی هستند. مانند ترکیب وصفی «کدام مداد» در جمله زیر که از صفت پرسشی «کدام» و موصوف «مداد» تشکیل شده است.

صفت مبهم

اگر واژه‌هایی مانند «همه، هیچ، هر، چند، دیگر، برخی، بعضی و...» قبل از یک اسم بیایند و آن اسم را به حالتی مبهم و نامشخص توصیف کنند، صفات مبهم هستند. برای مثال در کادر زیر، ترکیب وصفی «هیچ توصیه‌ای» وجود دارد که صفت آن، صفت اشاره «هیچ» و موصوف آن «توصیه» است.

صفت تعجبی

اگر کلماتی مانند «چه، عجب، وه و...» را قبل از یک اسم قرار بدهیم و آن اسم را با شگفتی توصیف کنیم، ترکیب وصفی‌ای ساخته‌ایم که صفت آن، واژه «چه» و صفتی تعجبی است و موصوف آن نیز اسم «گل‌ها» است.

صفت عالی

صفت‌های عالی را از ترکیب «صفت ساده + ترین» می‌سازیم و موصوف خود را با بیشترین درجه دارای آن صفت ساده می‌کنند. برای مثال ترکیب وصفی «روشن‌ترین رنگ» در جمله زیر، از ترکیب «روشن‌ترین (صفت عالی) + رنگ (موصوف)» تشکیل شده است.

صفت شمارشی اصلی

هرگاه برای توصیف تعداد یک اسم، پیش از آن، یکی از اعداد اصلی (یک، دو، سه، چهار و...) را قرار بدهیم، ترکیبی وصفی با صفت شمارشی اصلی ساخته‌ایم. مانند ترکیب وصفی «چهل و پنج درنا» در جمله زیر که آن را از ترکیب «چهل و پنج (صفت شمارشی اصلی) + درنا (موصوف)» ساخته‌ایم.

در مطلب زیر از مجله فرادرس انواع صفت‌های شمارشی فارسی را با مثال توضیح داده‌ایم.

صفت شمارشی ترتیبی نوع اول

این صفت‌ها را از ترکیب «صفت شمارشی اصلی + -ُمین» می‌سازیم و با قرار دادن آن‌ها پیش از اسم‌ها، آن‌ اسم‌ها را با ترتیب توصیف می‌کنیم. برای مثال در جدول زیر، ترکیب وصفی «بیستمین (صفت شمارشی ترتیبی نوع اول) هفته (موصوف)» را با همین نوع از صفت ساخته‌ایم.

صفت های پسینی

صفت پسینی، صفتی است که بعد از موصوف خود می‌آید و آن را توصیف می‌کند. انواع صفت‌های پسینی را در فهرست زیر آورده‌ایم.

• صفت بیانی
• صفت تفضیلی
• صفت شمارشی ترتیبی نوع دوم

در ادامه همین بخش، همه این صفت‌های پسینی را با مثال بررسی می‌کنیم.

صفت بیانی

صفت‌های بیانی را بعد از یک موصوف قرار می‌دهیم و کیفیت، کمیت، رنگ و هر ویژگی دیگر آن موصوف را توصیف می‌کند. خود صفت‌های بیانی به انواعی تقسیم می‌شوند که در فهرست زیر، مهم‌ترین آن‌ها را با مثال آورده‌ایم.

• صفت بیانی ساده: دارای یک تکواژ مستقل / پسر خوب
• صفت بیانی فاعلی: دارای ترکیب «تکواژ آزاد + تکواژ بسته» و معنای انجام‌دهندگی / مادر پرهیزگار
• صفت بیانی مفعولی: دارای ترکیب «تکواژ آزاد + تکواژ وابسته» و معنای انجام شدن عمل روی آن / هوای آلوده
• صفت بیانی لیاقت: دارای معنای شایستگی و لیاقت موصوف برای داشتن صفتی / سبزی خوردنی
• صفت بیانی نسبی: دارای معنای نسبت دادن موصوف خود به صفتی / خیار گلخانه‌ای

صفت تفضیلی

صفات تفضیلی را از ترکیب «صفات ساده + تر» می‌سازیم و با قرار دادن آن‌ها بعد از یک اسم، آن اسم را در داشتن آن صفت ساده، به دیگران برتری می‌دهیم. برای مثال در کادر زیر، ترکیب وصفی «پارچه ارزان‌تر» وجود دارد که صفت آن، صفت تفضیلی «ارزان‌تر» و موصوف آن، اسم «پارچه» است.

صفت شمارشی ترتیبی نوع دوم

صفت‌های شمارشی ترتیبی نوع دوم را با استفاده از ترکیب «صفت شمارشی اصلی + -ُم» می‌سازیم و با قرار دادن آن بعد از یک اسم، آن اسم را دارای ترتیبی می‌کنیم. مانند جمله زیر که صفت «سوم» ترتیب اسم «طبقه» را توصیف کرده است.

انواع صفت از نظر نوع کلمه

ساختمان کلمه صفت‌ها در زبان فارسی می‌تواند به صورت ساده، مرکب، وندی و وندی مرکب باشد. در فهرست زیر انواع صفت از نظر نوع کلمه را آورده‌ایم و برای هرکدام یک مثال نیز قرار داده‌ایم.

• صفت با ساختمان ساده: طوطی سبز
• صفت با ساختمان مرکب: طوطی سبزقبا
• صفت با ساختمان وندی: طوطی نارنجی
• صفت با ساختمان مرکب وندی: طوطی رنگ‌پریده

وابسته های صفت

درست است که صفت نقشی تبعی است و نمی‌تواند نقش‌های اصلی را در جمله‌های مختلف بپذیرد اما می‌‌تواند وابسته‌هایی بپذیرد که آ‌ن‌ها را در فهرست زیر و با مثال آورده‌ایم.

• قید صفت: دیروز پارچه کاملاً بدرنگی را خریدم.
• صفت صفت: شلوار سبز لجنی پوشیده بود.
• متمم صفت: دانش‌آموزِ راضی از شرایط را در راهرو مدرسه دیدم.

نکته: همانطور که مشاهده می‌کنید، قید صفت، بین صفت و موصوف قرار می‌گیرد و بین آن‌ها فاصله می‌اندازند بنابراین باید با شناخت و تشخیص درست این وابسته‌های صفت، هنگام تشخیص ترکیب‌های وصفی به آن‌ها توجه کنیم.

تا اینجا یاد گرفتیم صفت و موصوف چیست و تفاوت آن‌ها را درک کردیم. سپس به معرفی انواع صفت پرداختیم و در ادامه، به معرفی موصوف می‌پردازیم.

موصوف چیست؟

موصوف آن اسمی است که قبل یا بعد از صفت قرار دارد و صفت، آن را توصیف می‌کند. برای مثال در ترکیب وصفی «گل مصنوعی»، اسم «گل» که آن را با صفت «مصنوعی» توصیف کرده‌ایم، موصوف این ترکیب وصفی است. در ادامه مطلب، بیشتر توضیح می‌دهیم موصوف چیست و با مثال های مختلف با انواع و نقش آن در جمله آشنا می‌شویم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری درست موصوف، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌‌ایم.

نقش موصوف

در زبان فارسی، صفت‌ها نقش‌های اصلی را در جمله نمی‌پذیرند بلکه از نظر نقش دستوری، تابع موصوف خود هستند اما موصوف‌ها همه نقش‌های دستوری ممکن برای اسم‌ها را می‌پذیرند. بنابرین نقش‌هایی مانند نهاد، مفعول، متمم و... متعلق به موصوف‌ها است و صفت‌های هرکدام از آن‌ها، به تبعیت از موصوف خود، نقش دستوری موصوف را می‌پذیرند.

مثال ۱

در جمله زیر، ترکیب وصفی «همین میوه‌ها» نهاد جمله است. موصوف و هسته این ترکیب وصفی، «میوه‌ها» و صفت و وابسته آن، صفت اشاره «همین» است. بنابراین، نقش نهادی، متعلق به موصوف «میوه‌ها» است و صفت آن یعنی «همین» به صورت تبعی و به تبعیت از موصوف خود، نقش نهادی را پذیرفته است.

مثال ۲

ترکیب «گل‌های آفتابگردان» در جمله زیر، یک ترکیب وصفی است که آن را از موصوف «گل‌ها» و صفت بیانی «آفتابگردان» ساخته‌ایم. برای یافتن نقش دستوری این ترکیب وصفی باید نقش دستوری موصوف آن را پیدا کنیم. موصوف این ترکیب یعنی واژه «گل‌ها» با کسره به اسم پیش از خود یعنی «مزرعه» اضافه شده است بنابراین موصوف «گل‌ها» مضاف‌الیه «مزرعه» است و صفت «آفتابگردان» نیز به تبعیت از موصوف خود، مضاف‌الیه است. در واقع، ترکیب وصفی «گل‌های آفتابگردان» مضاف‌الیه و وابسته متمم قیدی «مزرعه» است.

مثال ۳

در بیت زیر، دو ترکیب وصفی «بنده غم رسیده» و «جان ستم چشیده» وجود دارند که در فهرست پس از کادر، موصوف و صفت در آن‌ها و نقش دستوری هرکدام را مشخص کرده‌ایم.

• بنده غم‌رسیده: بنده (موصوف) / غم‌رسیده (صفت بیانی) / نقش دستوری موصوف: مفعول فعل «بنواخت»
• جان ستم‌چشیده: جان (موصوف) / ستم‌چشیده (صفت بیانی) / نقش دستوری موصوف: مفعول فعل «داد»

انواع موصوف از نظر نوع صفت

موصوف‌ها از نظر پسینی یا پیشینی بودن صفت خود به انواع زیر تقسیم می‌شوند.

انواع موصوف از نظر نوع کلمه

موصوف‌ها اسم‌هایی هستند که می‌توانند مانند هر اسمی دارای انواع مختلفی باشند و نوع آن‌ها تأثیری در ترکیب وصفی ندارد. در فهرست زیر، حالت‌های مختلفی که ممکن است موصوف داشته باشد را همراه با مثال آورده‌ایم.

• موصوف معرفه یا نکره: گل قرمز را بوییدم. / گلی قرمز را بوییدم.
• موصوف مفرد یا جمع: سبزی‌های معطر در سبد هستند. / سبزی معطر در سبد است.
• موصوف ساده، مرکب، وندی، وندی مرکب: صدای کوتاه / کتابخانه ملی / دیدار خوب / جامدادی جالب
• موصوف عام و خاص: بنای زیبا / پاسارگاد زیبا
• موصوف جامد و مشتق: دوست خوب / دوستدار خوب
• موصوف ذات و موصوف معنی: کاغذ سفید / عدالت سفید

نکته: در زبان فارسی نباید بین صفت و موصوف مطابقت وجود داشته باشد. یعنی اگر موصوف، جمع یا مفرد باشد، در هر صورت برای آن از صفت مفرد استفاده می‌کنیم و هیچ‌گاه صفت را به صورت جمع به کار نمی‌بریم. این مورد می‌تواند یک نشانه نیز باشد که هرگاه صفتی به صورت جمع به کار رفته بود، دیگر وابسته و صفت موصوفی نیست بلکه نقشی اصلی را پذیرفته است. برای مثال در جمله «سارا بدها را روی تخته نوشته بود.» واژه «بدها» جمع صفت «بد» است اما چون جمع است، نمی‌توند صفت و وابسته موصوفی باشد و نقش اصلی «مفعول» را گرفته است.

تا اینجا یاد گرفتیم صفت و موصوف چیست و انواع هرکدام را شناختیم. در ادامه مطلب، تفاوت صفت و موصوف با مضاف و مضاف الیه را بررسی می‌کنیم.

یادگیری صفت و موصوف در فارسی

تا اینجا یاد گرفتیم صفت و موصوف چیست و مثال هایی از آن‌ها را بررسی کردیم. در زبان فارسی مانند بسیاری از زبان‌های دیگر، صفت از نظر نقش دستوری تابع موصوف خود است و در واقع، صفت‌ها نقش دستوری نمی‌پذیرند. از طرف دیگر، موصوف‌ها نقش‌های دستوری مهمی همچون نقش نهاد، مفعول، متمم و... را می‌پذیرند. بنابراین شناخت انواع صفت و موصوف بسیار مهم است زیرا اگر نتوانیم موصوف را از صفت تشخیص بدهیم، نمی‌توانیم نقش دستوری موصوف و صفت را نیز تشخیص دهیم. به همین دلیل در این بخش برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که برای یادگیری صفت و موصوف و نقش‌های دستوری آن‌ها مناسب هستند.

• فیلم آموزش رایگان صفت و موصوف در فارسی همراه با انواع و نحوه تشخیص در فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم در فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم در فرادرس
• فیلم آموزش ترکیب وصفی و اضافی در فرادرس همراه با روش های تشخیص و مثال های متنوع در فرادرس
• فیلم آموزش رایگان مضاف و مضاف‌الیه در فارسی به زبان ساده در فرادرس

همچنین برای شناخت همه عناصر جمله‌های فارسی و کل مباحث ادبیات فارسی در دوره متوسطه می‌توانید از مجموعه آموزش‌های زیر استفاده کنید.

• مجموعه فیلم‌های آموزش دستور زبان و عناصر جمله در فارسی به زبان ساده در فرادرس
• مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه در فرادرس

تا اینجا بررسی کردیم صفت و موصوف چیست و در بخش‌های بعدی تفاوت ترکیب وصفی با ترکیب اضافی و تفاوت مسند و صفت و... را بررسی می‌کنیم.

تفاوت صفت و موصوف با مضاف و مضاف الیه

تا اینجا یاد گرفتیم صفت و موصوف چیست اما در زبان فارسی، ترکیب دیگری نیز وجود دارد که از اضافه شدن دو اسم به یکدیگر ساخته می‌شود و ‌آن را ترکیب اضافی می‌دانیم. برای مثال ترکیب «صدای بابا» یک ترکیب اضافی است که «صدا» مضاف آن و «بابا» مضاف‌الیه آن است. ترکیب‌های اضافی نیز مانند ترکیب‌های وصفی در جمله‌های مختلف نقش می‌پذیرند و مضاف‌الیه وابسته مضاف است. با وجود این شباهت، ترکیب‌های وصفی و اضافی کاملاً با هم تفاوت دارند و بری شناسایی آن‌ها از یکدیگر باید روش‌های تشخیص آن‌ها را بدانیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری تفاوت این دو ترکیب با یکدیگر، فیلم آموزش رایگان ترکیب وصفی و اضافی فارسی همراه با روش‌های تشخیص در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

• قرار دادن «ی» بین هسته و وابسته
• قرار دادن «تر / ترین» بعد از وابسته
• قرار دادن «خیلی / بسیار» بین هسته و وابسته
• قرار دادن ویرگول به جای کسره و آوردن «است» بعد از وابسته

هرگاه بعد از استفاده از این روش‌ها به عبارتی معنادار رسیدیم، ترکیب ما، وصفی است و در غیر این صورت با ترکیبی اضافی مواجهیم. در مثال‌ بعد از تصویر، نحوه استفاده از این روش‌ها را توضیح داده‌ایم.

مثال

در کادر زیر، جمله‌ای آورده‌ایم که در آن هم ترکیب وصفی و هم ترکیب اضافی وجود دارد و مراحل تشخیص آن‌ها را توضیح داده‌ایم.

بررسی ترکیب وصفی

در فهرست زیر روش‌های تشخیص وصفی یا اضافی بودن ترکیب «گل‌های داوودی» را طی کرده‌ایم.

• قرار دادن «ی» بین هسته و وابسته: گل‌هایی داوودی (بامعنا)
• قرار دادن «تر / ترین» بعد از وابسته: گل‌های داوودی‌تر (بی‌معنا)
• قرار دادن «خیلی» بین هسته و وابسته: گل‌های خیلی داوودی (بی‌معنا)
• قرار دادن ویرگول به جای کسره و آوردن «است» بعد از وابسته: گل‌ها داوودی است. (بامعنا)

دو مورد از چهار روش استفاده شده، عبارت بامعنایی را ساخته‌است بنابراین این ترکیب را ترکیبی وصفی می‌دانیم.

بررسی ترکیب اضافی

در فهرست زیر وصفی یا اضافی بودن ترکیب «باغچه ساختمان» را بررسی کرده‌ایم.

• «ی» بین هسته و وابسته: باغچه‌ای ساختمان (بی‌معنا)
• «تر / ترین» بعد از وابسته: باغچه ساختمان‌تر (بی‌معنا)
• «خیلی» بین هسته و وابسته: باغچه خیلی ساختمان (بی‌معنا)
• ویرگول به جای کسره و «است» بعد از وابسته: باغچه، ساختمان است. (بی‌معنا)

هیچ‌کدام از عبارات و جمله‌های ساخته شده، معنادار نبودند، بنابراین ترکیب «باغچه ساختمان» را ترکیب اضافی می‌دانیم.

تعدد صفت و موصوف

ممکن است در یک ترکیب وصفی، بیش از یک موصوف یا بیش از یک صفت داشته باشیم. در این صورت تعدد صفت یا موصوف یا هر دو وجود خواهد داشت. برای مثال در ترکیب وصفی «گل‌ها و غنچه‌های بنفش» برای یک صفت «بنفش» دو موصوف «گل‌ها و غنچه‌ها» وجود دارد.

• تعدد صفت
• تعدد موصوف
• تعدد موصوف و صفت

پیش از بررسی این سه مورد با مثال، می‌توانید برای آشنایی با انواع اجزای جمله‌های فارسی، از مجموعه فیلم‌های آموزش دستور زبان و عناصر جمله فارسی در فرادرس استفاده کنید. لینک این مجموعه آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

تعدد صفت

در برخی از ترکیب‌های وصفی، یک موصوف بیش از یک صفت دارد که در این صورت بین صفت‌ها، «واو عطف» یا «ویرگول و «واو» عطف» قرار می‌گیرد. برای درک بهتر این موضوع به مثال‌های زیر توجه کنید.

مثال ۱

در کادر زیر، نمونه‌ای از تعدد صفت را آورده‌ایم که موصوف «کودکان» دارای دو صفت «شاد» و «بازیگوش» است.

مثال ۲

نمونه دیگری از تعدد صفت را در کادر زیر آورده‌ایم. موصوف «مرد» در مثال زیر، دارای سه صفت «آرام»، «مهربان» و «سرزنده» است.

نکته‌: ممکن است یک موصوف هم صفت پیشینی و هم صفت پسینی بپذیرد و این حالت را تعدد صفت محسوب نمی‌کنیم. برای مثال در ترکیب وصفی «سه لباس سبز»، واژه «لباس» موصوف است و واژه «سه» صفت پیشینی آن و واژه «سبز» صفت پسینی آن است.

تعدد موصوف

ممکن است در یک ترکیب وصفی، چند موصوف دارای یک صفت باشند. برای مثال در ترکیب وصفی «دست‌ها و پاهای آلوده»، هر دو موصوف «دست‌ها» و «پاها» یک صفت «آلوده» را دارند. به مثال‌های زیر توجه کنید.

مثال ۱

در کادر زیر ترکیب وصفی «سیب و پرتقال خوشمزه» وجود دارد که برای دو موصوف مختلف یعنی «سیب» و «پرتقال» یک صفت «خوشمزه» را قرار داده‌ایم.

مثال ۲

ترکیب وصفی «مادر، پدر، خواهر و بردار مهربانت» در کادر زیر نیز دارای تعدد موصوف است یعنی واژه‌های «مادر»، «پدر»، «خواهر» هر سه موصوف هستند و یک صفت «مهربان» را دارند.

نکته: اگر تعداد موصوف یا صفت‌های متعدد، بیش از دو عدد باشد، باید بین آن صفت‌ها یا موصوف‌ها ویرگول قرار بدهیم و فقط قبل از آخرین موصوف یا صفت، واو عطف قرار بدهیم.

تعدد موصوف و صفت

گاهی با ترکیب‌هایی وصفی مواجه می‌شویم که همزمان دارای تعدد موصوف و صفت هستند. یعنی چند موصوف، چندین صفت مختلف پذیرفته‌اند. مانند مثال زیر که در آن، دو ترکیب وصفی با دو موصوف و دو صفت داریم. «پنجره‌ها» و «دیوارها» موصوف‌ها و «آبی» و «روشن» صفت‌های این ترکیب‌های وصفی هستند.

تا اینجا دانستیم تفاوت صفت و موصوف چیست و تعدد آن‌ها را بررسی کردیم. در ادامه جابه‌جایی و تغییر جایگاه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

جابه جایی صفت و موصوف

در زبان فارسی صفت‌های بیانی و تفضیلی باید پس از موصوف خود قرار بگیرند اما ممکن است در موقعیت‌هایی خاص، این صفت‌ها را پیش از موصوف مشاهده کنیم. برای مثال ترکیب وصفی «کرشمه ناز» به همین صورت یعنی «موصوف + صفت» صحیح است اما ممکن است شاعری در شعر خود آن را به صورت «ناز کرشمه‌» به کار ببرد. در این حالت، این ترکیب باز هم ترکیبی وصفی است و صفت و موصوف آن نیز همچنان همان صفت بیانی «ناز» و اسم «کرشمه» هستند. همچنین ممکن است بین صفت و موصوف فاصله بیفتد. دلایل جابه‌جایی صفت و موصوف را در فهرست زیر آورده‌ایم.

• یگانه بودن موصوف
• ترکیب وصفی مقلوب در اشعار و متون ادبی
• تأکید داشتن بر صفت
• فاصله بین موصوف و صفت

در ادامه، تغییر جایگاه صفت و موصوف در هر کدام از این چهار حالت را با هم بررسی می‌کنیم. پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش فارسی نهم در فرادس با صفت‌ها و ترکیب‌های وصفی بیشتری آشنا شوید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

یگانه بودن موصوف

اگر بخواهیم منحصر به فرد بودن و یگانه بودن موصوف را نشان دهیم می‌توانیم صفت‌های بیانی را قبل از موصوف بیاوریم. برای مثال در کادر زیر، به جای ترکیب وصفی «معشوق یگانه» از «یگانه معشوق» استفاده کرده‌ایم تا بر منحصر به فرد بودن موصوف یعنی «معشوق» تأکید کرده باشیم.

ترکیب وصفی مقلوب در اشعار و متون ادبی

در آثار منظوم و منثور ادبی و خصوصاً آثار ادبی کهن، شاعران یا نویسندگان برای زیبایی کلام به شیوه‌ای بلاغی می‌‌سرودند و می‌نوشتند. شیوه بلاغی نیز نوعی نوشتار (در شعر و نثر) است که جای اجزای جمله در آن با فارسی معیار و قواعد دستوری فارسی متفاوت است و ادیب بنابر ملاحظات زیباشناسانه می‌تواند جای اجزای جمله را با هم عوض کند یا تغییر بدهد. همین موضوع درباره جایگاه صفت و موصوف نیز صدق می‌کند و ممکن است در یک ترکیب وصفی، شاعر یا نویسنده، صفت پسینی بیانی را قبل از موصوف قرار بدهد به مثال زیر توجه کنید.

مثال

در مصراع اول بیت زیر، گروه اسمی «زیبا رخ شاه» وجود دارد که در واقع، باید به صورت «رخ زیبای شاه» می‌بود. بنابراین، ترکیب وصفی آن مقلوب شده است.

فاصله میان صفت و موصوف

تا اینجا یاد گرفتیم تفاوت صفت و موصوف چیست و با ترکیب وصفی مقلوب نیز آشنا شدیم و در این بخش، فاصله افتادن میان این دو جزء را بررسی می‌کنیم. در دو صورت ممکن است بین صفت و موصوف فاصله بیفتد که آن‌ها را در فهرست زیر آورده‌ایم.

• وجود قید صفت: فضای بی‌نهایت بزرگ (فضا (موصوف) + بی‌نهایت (قید برای «بزرگ») + بزرگ (صفت))
• در شعر یا نثر ادبی: جابه‌جایی اجزای جمله به دلیل شیوه بلاغی

علاوه بر ترکیب وصفی مقلوب (جابه‌جایی صفت و موصوف) در شعر و نثر ادبی، ممکن است میان موصوف و صفت فاصله نیز بیفتد و در این صورت باید بتوانیم با دقت بیشتر، ترکیب وصفی را تشخیص دهیم.

مثال

در کادر زیر و در جمله «فقیهی دختری داشت به غایت زشت...»، اگر این جمله را به فارسی معیار بنویسیم باید آن را به این صورت بنویسیم: «فقیهی، دختر به غایت زشتی داشت.» که در این صورت، کلمه «دختر» موصوف و کلمه «زشت» صفت ‌آن است. همچنین عبارت «به غایت» نیز قید صفت «زشت» است. بنابراین در این جمله، هم قید صفت و هم زبان بلاغی، بین صفت و موصوف فاصله انداخته است.

تفاوت صفت و مسند

حال که یاد گرفتیم صفت و موصوف چیست در این بخش به بررسی تفاوت صفت موصوف و صفت به عنوان مسند می‌پردازیم. مسند یکی از اجزای جمله‌های اسنادی و همان صفت یا حالتی است که آن را به نهاد جمله نسبت می‌دهیم. برای مثال در جمله «چشم‌های سارا آبی است.» واژه «آبی» مسندی برای «چشم‌ها» است. بسیاری اوقات از صفت‌ها به عنوان مسند استفاده می‌کنیم به همین دلیل باید تفاوت مسند و صفت را به خوبی بدانیم و بتوانیم آن‌ها را از یکدیگر تشخیص دهیم.

• مسند: فقط در جمله‌های دارای فعل اسنادی وجود دارد و از اجزای اصلی جمله است یعنی اگر آن را حذف کنیم، معنای جمله ناقص می‌شود.
• صفت: می‌تواند در هر نوع جمله با هر نوع فعلی وجود داشته باشد و از اجزای اصلی هیچ جمله‌ای نیست. یعنی با حذف صفت از جمله مشکلی برای معنا و ساختار جمله پیش نمی‌آید.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری مسند و تشخیص آن از صفت، فیلم آموزش رایگان مسند و فعل اسنادی در زبان فارسی در فراردس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

روش های تشخیص صفت و مسند

در فهرست زیر، روش های تشخیص مسند و صفت را به طور جداگانه آورده‌ایم.

• مسند: وجود فعلی اسنادی (عدم دلالت بر انجام کاری) و یافتن پاسخ پرسش «چگونه + فعل اسنادی»
• صفت: معنادار بودن ترکیب در صورت استفاده از روش‌هایی مانند قرار دادن «ی» و «خیلی» بین هسته و وابسته، قرار دادن «تر / ترین» بعد از وابسته، حذف ویرگول و افزودن «است» به انتهای ترکیب

مثال ۱

در جمله زیر، صفت «بد» وجود دارد که باید مسند یا صفت بودن آن را شناسایی کنیم.

• بررسی وجود فعل اسنادی در جمله: فعل «نیست» فعلی اسنادی است که معنای انجام کار خاصی را نمی‌دهد.
• «چگونه + فعل اسنادی؟»: چگونه نیست؟ چیز بدی
• بررسی ترکیب بودن یا نبودن مسند: «چیز بدی» ترکیبی است که از «چیز (اسم و موصوف)» و «بد (صفت)» ساخته شده است.
• واژه «بد» صفتی برای مسند «چیز» است و به تبعیت ا‌ز آن، نقش مسندی پذیرفته است نه به صورت اصلی.

مثال ۲

واژه «کثیف» در جمله زیر می‌تواند صفت برای یک موصوف یا مسند جمله باشد. مراحل تشخیص نقش این واژه در فهرست پس از کادر، آورده‌ایم.

• بررسی وجود فعل اسنادی در جمله: فعل «شده است» فعلی اسنادی زیرا جزء اصلی آن یعنی «است» معنای انجام کاری خاص را نمی‌دهد.
• «چگونه + فعل اسنادی؟»: چگونه شده است؟ کثیف
• واژه «کثیف» صفت موصوفی نیست بلکه به طور مستقل نقش مسند را پذیرفته است.

سؤالات متدوال صفت و موصوف

حالا که دانستیم صفت و موصوف چیست و آن‌ها را با مثال بررسی کردیم، در این بخش به پرتکرارترین سؤالات در زمینه صفت و موصوف پاسخ می‌گوییم تا ابهامی در این زمینه برای شما وجود نداشته باشد.

صفت و موصوف در فارسی چیست؟

صفت و موصوف در فارسی، اجزای ترکیب‌های وصفی هستند. صفت آن واژه‌ای است که موصوف را توصیف می‌کند. برای مثال در ترکیب وصفی «صندلی چوبی»، «چوبی» صفت و «صندلی»، موصوف است.

صفت و موصوف در عربی چیست؟

صفت و موصف یا نعت و منعوت در عربی، همان ترکیب وصفی در زبان عربی هستند. در زبان عربی، موصوف همیشه قبل از صفت می‌آید و صفت از نظر معرفه یا نکره بودن، مذکر یا مؤنث بودن، مفرد یا جمع بودن و اعراب (حرکت گذاری) از موصوف خود تبعیت می‌کند. مانند زبان فارسی، در زبان عربی نیز، موصوف نقش اصلی را در جمله می‌پذیرد و صفت فقط تابع آن است.

تمرین صفت و موصوف

حال که یاد گرفتیم صفت و موصوف چیست و روش‌های تشخیص آن‌ها را نیز یاد گرفتیم، در این بخش با پاسخ دادن به پرسش‌های زیر، یادگیری خود را تثبیت می‌کنید. برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها ابتدا با دانش خود به سؤال‌ها پاسخ دهید و بعد از آن، با کلیک بر گزینه «جواب»، پاسخ درست و کامل آن را مشاهده کنید.

نمونه سوال صفت و موصوف با جواب

حال که یاد گرفتیم صفت و موصوف چیست و آن‌ها را با مثال بررسی کردیم، می‌توانید در آزمون زیر شرکت کنید. این آزمون یک تمرین متشکل از ده پرسش چهارگزینه‌ای است که برای پاسخ دادن به هریک از آن‌ها باید گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب و روی آن کلیک کنید. سپس روی گزینه «مشاهده گزینه صحیح» کلیک کنید تا پاسخ درست آن سؤال را مشاهده کنید. با ثبت هر یک پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی بعد از ثبت پاسخ همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده خواهید کرد.

جمع بندی صفت و موصوف

در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم صفت و موصوف چیست و آن‌ها را با مثال بررسی کردیم. همچنین انواع صفت و انواع موصوف را با مثال معرفی کردیم و جایگاه صفت و موصوف را متناسب با نوع صفت‌ها شناختیم. از دیگر مباحث این مطلب، چگونگی تشخیص صفت و موصوف در یک ترکیب وصفی و در جمله‌های گوناگون است. در پایان مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار دادیم تا با پاسخ دادن به آن‌ها میزان یادگیری خود را ارزیابی کنید.