جمله خبری چیست؟ – با مثال و به زبان ساده

جمله خبری یکی از انواع جمله از نظر مفهوم است و در آن، از انجام یا وقوع کاری (فعلی) یا وجود و پذیرفتن حالتی، به صورت قطعی یا غیر قطعی خبر داده می‌شود. البته اگر جمله‌ای، عدم انجام یا وقوع یک فعل یا عدم وجود و نپذیرفتن حالتی را بیان کند نیز، جمله خبری است. برای مثال، جمله‌های «شاید رستم برسد.» و «حالم خوب نیست»، جمله‌های خبری هستند. جمله‌ها از نظر مفهوم و چگونگی بیان، به چهار دسته جمله‌های خبری، جمله‌های پرسشی، جمله‌های عاطفی و جمله‌های امری تقسیم می‌شوند. در جمله‌های پرسشی، سؤالی مطرح می‌شود، در جمله‌های عاطفی، احساسات بیان می‌شوند و در جمله‌های امری نیز، انجام کار یا پذیرفتن حالتی، خواسته می‌شود. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال یاد می‌گیریم که جمله خبری چیست و انواع و اجزای تشکیل دهنده آن و تفاوتش با دیگر انواع جمله‌ها را می‌شناسیم. در انتها نیز، سؤال‌هایی چهارگزینه‌ای قرار داده ایم که میزان یادگیری خود را بسنجید.

جمله خبری چیست؟

جمله خبری نوعی از جمله است که انجام و عدم انجام کاری یا پذیرفتن و نپذیرفتن حالتی را به ما بیان می‌کند. برای مثال در جمله «او به مدرسه می‌رود.»، انجام عمل «رفتن» توسط یک فرد، به ما خبر داده می‌شود یا در جمله «آن مرد، خوب نیست.» خبری درباره «خوب نبودنِ آن مرد»، به ما داده شده است. در مقابل این نوع جمله، جمله پرسشی و عاطفی و امری را داریم که همگی از نظر مفهوم کلی جمله با هم تفاوت دارند و هریک از آن‌ها، به شیوه‌ای متفاوت، موضوعی را بیان می‌کنند.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری بهتر جمله‌های فارسی، فیلم آموزشی ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را که لینکش را در کادر زیر آورده‌ایم، تماشا کنید.

فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس

کلیک کنید

جدول جمله خبری و پرسشی و عاطفی و امری

در جدول پایین، یک مفهوم را در هر چهار حالت جمله یعنی خبری، پرسشی، عاطفی و امری آورده‌ایم تا با تفاوت این جمله‌ها بهتر آشنا شوید.

مثال جمله خبری

حالا که با بررسی تفاوت انواع جمله از نظر مفهوم، پی بردیم که جمله خبری چیست، در جدول زیر نمونه‌های بیشتری از جمله‌های خبری را با هم بررسی می‌کنیم.

علامت جمله خبری

نشانه یا علامت ظاهری جمله خبری این است که در انتهای آن، نقطه (.) قرار دارد. اما ممکن است که در پایان جمله‌های امری نیز، نقطه وجود داشته باشد یا ممکن است که یک جمله خبری درون متنی به کار رفته باشد و با استفاده از حروفی مانند «و» به جمله دیگری مرتبط شده باشد و در انتهایش، هیچ نشانه‌ای وجود نداشته باشد. مانند جمله اول این عبارت که خبری است اما در انتهایش نشانه «.» وجود ندارد: «ما می‌رویم بیرون اما تو در خانه بمان.» پس نکته اصلی در شناسایی جمله خبری، توجه به معنا و مفهوم کلی جمله است. هرجا معنای جمله، بر دادن خبری درباره انجام یا عدم انجامِ کاری یا پذیرفتن و نپذیرفتن حالتی دلالت می‌کرد، آن جمله خبری است.

یادگیری جمله خبری در فارسی هفتم

تا اینجا فهمیدیم جمله خبری چیست و به‌طور خلاصه با تفاوت جمله خبری با جمله‌های پرسشی، عاطفی و امری نیز آشنا شدیم. اما جمله‌ها با تقسیم‌بندی‌های دیگری مانند ساختمان جمله (ساده و مرکب)، پایه و پیرو بودن و... نیز به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند و هرکدام از آن‌ها قواعد و اجزای خاص خود را دارند. علاوه بر این موضوع، هر جمله‌ای از واژه‌هایی مانند اسم‌ها و افعال و صفت‌ها و قید‌ها و... ساخته می‌شود که هرکدام از این موارد نیز، دارای نقش‌های دستوری خاصی هستند که شناخت و یادگیری آن‌ها برای درک درست معنا و قواعد جمله‌ها، لازم و ضروری است. به همین جهت در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم تا با استفاده از آن‌ها با انواع جمله‌ها و اجزای آن‌ها آشنا شوید و قواعد مربوط به ‌آن‌ها را به سادگی یاد بگیرید.

• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
• فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
• فیلم آموزش رایگان نگارش پایه هفتم فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
• فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس

همچنین برای یادگیری کامل مباحث مختلف درس ادبیات فارسی در دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش‌ زیر استفاده کنید.

• مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس

انواع جمله خبری

حالا که فهمیدیم جمله خبری چیست و مثال‌هایی از آن را نیز بررسی کردیم، لازم است که با انواع جمله خبری نیز آشنا شویم تا در شناسایی این جمله از سایر جمله‌ها مشکلی نداشته باشیم. انواع این جمله را در فهرست زیر آورده‌ایم و همانطور که می‌بینید، نوع فعل هایشان با هم متفاوت است.

• جمله خبری با فعل تام
• جمله خبری با فعل اسنادی

در ادامه هر دو این جمله‌های خبری را با مثال بررسی می‌کنیم اما پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم با تماشای فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس که لینکش را در کادر زیر آورده‌ایم، انواع فعل فارسی و قواعد آن‌ها را یاد بگیرید.

فیلم آموزش فعل در فارسی – به زبان ساده (رایگان) در فرادرس

کلیک کنید

جدول انواع جمله خبری

در جدول زیر، به‌طور خلاصه تفاوت این دو نوع جمله خبری با یکدیگر را با مثال بررسی می‌کنیم و بعد از آن، هرکدام را به‌طور جداگانه توضیح می‌دهیم.

جمله خبری با فعل تام

جمله‌های خبری که انجام یا عدم انجام یک فعل و عمل یا واقع شدن و نشدن یک فعل را بیان می‌کنند، جمله‌های خبری با فعل تام یا خاص هستند. مانند جمله خبری «برادرم از سفر آمد.» که بر انجام فعل «آمدن» دلالت می‌کند. منظور از فعل تام یا فعل خاص، فعلی است که بر انجام و وقوع یک فعل خاص (دارای معنای خاص) دلالت می‌کند. در جدول زیر نمونه‌هایی از جمله‌های خبری دارای فعل تام یا خاص را با هم بررسی می‌کنیم.

نکته: مهم نیست که فعل تام یا اسنادی در کدام‌یک از شخص و شمارهای فارسی صرف شده باشد و یا مطابق با ساختار کدام زمان فعل فارسی، ساخته شده باشد، در هر صورت فعلی که مفهوم خبری داشته باشد، جمله خود را تبدیل به جمله خبری می‌کند.

جمله خبری با فعل اسنادی

وقتی جمله‌ای، خبری درباره پذیرفتن یا نپذیرفتن حالتی می‌دهد، جمله خبری با فعل اسنادی است. یعنی مانند جمله‌های دارای فعل تام، بر انجام یا عدم انجام یک فعل خاص دلالت نمی‌کنند بلکه فقط حالتی را به کسی یا چیزی نسبت می‌دهند. مانند جمله «هوا ابری شد.» که صفت (حالت) ابری بودن را به اسم «هوا» نسبت می‌دهد و انجام هیچ کاری را نشان نمی‌دهد. فعل‌های اسنادی «است، بود، شد، گشت و...» هستند. برای آشنایی بیشتر با این نوع جمله خبری و فعل‌های اسنادی، به جدول زیر توجه کنید.

نکته: در جمله‌های اسنادی، مسند همان صفت و حالتی است که به کسی نسبت داده می‌شود و مسند الیه نیز همان فرد یا چیزی است که مسند (صفت) به آن نسبت داده می‌شود.

اجزای جمله خبری

طبق دستور زبان فارسی، هر جمله‌ای از اجزایی تشکیل می‌شود. جمله‌های خبری نیز متناسب با اینکه دارای فعل تام یا فعل اسنادی باشند، اجزایی دارند که در ادامه، آن‌ها را توضیح می‌دهیم.

• ارکان جمله خبری با فعل تام
• ارکان جمله خبری با فعل اسنادی

برای یادگیری اجزای جمله‌ها، تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس را به شما پیشنهاد می‌کنیم. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

فیلم آموزش درس فارسی – پایه هشتم در فرادرس

کلیک کنید

در ادامه به بررسی ارکان هرکدام از این جمله‌های خبری می‌پردازیم.

اجزای جمله خبری با فعل تام

فعل‌‌های تام یا خاص به انواع فعل ناگذر، گذرا به نقش مفعول، گذرا به نقش متمم و گذرا به مفعول و متمم تقسیم می‌شوند و هرکدام از آن‌ها، اجزای متفاوتی دارند که در جدول پایین آن‌ها را بررسی کرده‌ایم. لازم است بدانید که فعل‌های ناگذر برای کامل شدن معنای خود فقط به فاعل نیاز دارند اما فعل‌های گذرا علاوه بر فاعل، به مفعول یا متمم یا مفعول و متمم نیاز دارند.

با تماشای فیلم‌ آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس، می‌توانید این جزء مهم جمله‌های اسنادی را به‌خوبی یاد بگیرید و بتوانید آن را در جمله‌های مختلف، شناسایی کنید.

جدول فرمول و مثال جمله خبری با فعل تام

در جدول زیر، اجزای تشکیل دهنده جمله‌های خبری دارای فعل تام را با مثالی برای هرکدام از آن‌ها آورده‌ایم.

در مطلب زیر از مجله فرادرس، متمم را با مثال‌های بیشتری بررسی کرده‌ایم.

اجزای جمله خبری با فعل اسنادی

جمله‌های دارای فعل اسنادی از ترکیب نهاد و گزاره ساخته می‌شوند. نهاد، همان فرد یا چیزی است که صفت یا حالتی به او نسبت داده می‌شود و در گزاره، همان صفت یا حالتی که به کسی یا چیزی نسبت داده می‌شود و فعل اسنادی، وجود دارد. برای مثال در جمله خبری اسنادی «رشت، بارانی بود.»، کلمه «رشت» نهاد جمله و «بارانی بود» که از مسند «بارانی» و فعل اسنادی «بود»، ساخته شده، گزاره جمله است. در ضمن، اسم «رشت»، مسند الیه نیز است. یعنی مسند جمله (بارانی)، به این کلمه نسبت داده شده است.

فرمول جمله خبری با فعل اسنادی

جمله خبری دارای فعل اسنادی از اجزای زیر ساخته شده است.

مثال جمله خبری با فعل اسنادی

در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های خبری دارای فعل اسنادی را تجزیه کرده‌ایم تا با اجزای این نوع جمله خبری بهتر آشنا شوید.

نکته: در مثال‌ اول جدول بالا، مسند الیه یا نهاد جمله، گروه اسمی «این گل» است که هسته آن، کلمه «گل» است و «این» صفتی اشاره برای این هسته است. در مثال سوم جدول بالا نیز، نهاد جمله، گروه اسمی «خانه ما» است که هسته این گروه اسمی، کلمه «خانه» است و ضمیر «ما»، مضاف الیهی برای این هسته است. پس ممکن است در جمله‌های خبری، اجزای دیگری مانند صفت و مضاف الیه نیز باشند اما این موارد، از اجزای اصلی این جمله‌ها به شمار نمی‌آیند.

تفاوت جمله خبری با انواع جمله از نظر مفهوم

جمله‌ها از نظر مفهوم و چگونگی بیان، به دو دسته‌بندی کلی خبری و انشایی تقسیم می‌شوند یعنی هر سه جمله پرسشی و عاطفی و امری، انشایی هستند. منظور از این دسته‌بندی این است که صحت و درستی جمله‌های خبری را می‌توانیم بسنجیم اما جمله‌های انشایی اصلا از نظر درست و غلط بودن قابل بررسی نیستند چون خبری را بیان نمی‌کنند. این جمله‌ها یا سؤالی مطرح می‌کنند، یا حسی را بیان می کنند و یا انجام کاری را درخواست می‌کنند. برای مثال وقتی می گوییم: «هوا گرم شد.»، می توانیم بررسی کنیم که‌ آیا این جمله درست است و واقعاً هوا گرم است یا خیر. اما وقتی می‌گوییم:‌ «هوا سرد است؟»، با یک سؤال مواجه هستیم و خبری به ما داده نشده است که درست و غلط بودن آن، قابل شناسایی باشد.

• تفاوت جمله خبری با جمله پرسشی
• تفاوت جمله خبری با جمله عاطفی
• تفاوت جمله خبری با جمله امری

پیش بررسی تفاوت جمله خبری با انواع جمله انشایی، تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را برای یادگیری انواع جمله، پیشنهاد می‌کنیم. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس

کلیک کنید

در این بخش ابتدا، یک جمله خبری را با حالت‌های انشایی همان جمله، مقایسه می‌کنیم و سپس به طور جداگانه بررسی می‌کنیم که تفاوت هریک از جمله‌های انشایی با جمله خبری چیست.

جدول تفاوت جمله خبری با جمله انشایی

در جدول پایین، حالت پرسشی و عاطفی و امری یک جمله خبری را آورده‌ایم تا با تفاوت این چهار نوع جمله با یکدیگر بهتر آشنا شوید.

تفاوت جمله خبری با جمله پرسشی

در جمله‌های پرسشی، سؤالی درباره انجام کاری، چگونگی انجام کاری، بودن یا نبودن حالتی در فرد یا چیزی، مقدار چیزی و... پرسیده می‌شود. علامت ظاهری جمله‌های پرسشی این است که در انتهای این جمله‌ها همیسشه علامت سؤال (؟) گذاشته می‌شود. در جدول زیر، تفاوت جمله پرسشی با جمله خبری را بهتر درک می‌کنیم.

نکته: وجود کلمه‌هایی مانند «چه‌قدر»، «چگونه»، «چرا»، «آیا»، «چند»، «چه» و... در جمله، می‌تواند نشانه پرسشی بودن آن جمله باشد اما همچنان باید توجه کنیم که معنای کل جمله، باید پرسشی باشد.

تفاوت جمله خبری با جمله عاطفی

جمله‌های عاطفی یا احساسی یا هیجانی مانند اسمی که دارند، برای بیان احساسات مختلف مانند تعجب، آرزو، افسوس، غم، تحسین و... به کار می‌روند. برای مثال، محتوای جمله «زنده باد ایران!» آرزو برای پایداری ایران است. یا جمله «آه از این همه درد!» افسوس و ناراحتی را بیان می‌کند. نشانه یا علامت ظاهری جمله‌های عاطفی، علامت تعجب (!) در انتهای آن‌ها است. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله خبری را با جمله عاطفی مقایسه می‌کنیم تا تفاوت این دو نوع جمله را بهتر درک کنید.

نکته: اگر صفات تعجبی مانند «چه»، «عجب»، «چگونه»، «چه‌قدر» و... در جمله‌ای وجود داشته باشند، آن جمله می‌تواند جمله عاطفی باشد. اما بودن علامت تعجب (!) در انتهای جمله، نشانه ظاهری قوی‌تری برای جمله عاطفی است. همچنین برای اشتباه نگرفتن جمله عاطفی با جمله پرسشی، باید دقت کنیم که محتوا و معنای کلی جمله، پرسشی را طرح می‌کند یا تعجب و شگفتی را نشان می‌دهد.

تفاوت جمله خبری با جمله امری

جمله امری دارای فعل با وجه امری است و انجام یا عدم انجام کاری یا پذیرفتن و نپذیرفتن حالتی را از فرد یا چیزی، درخواست می‌کند. این فعل از «ب + بن مضارع فعل» ساخته می‌شود. برای مثال در جمله «به اتاقت برو.»، انجام عمل «رفتن» از کسی درخواست شده است یا در جمله «خوب باشید.»، پذیرفتن حالت «خوب» از کسانی درخواست شده است. البته نام این نوع جمله و فعلش امری است اما فقط برای دستور دادن و امر کردن استفاده نمی‌شود بلکه برای خواهش یا توصیه به انجام کار یا پذیرفتن حالتی نیز از این نوع فعل و جمله استفاده می‌کنیم. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های امری را با جمله‌های خبری مقایسه می‌کنیم.

نکته: اگر فعل امر منفی نیز در جمله‌ای به کار برود، آن جمله را تبدیل به جمله امری می‌کند. برای مثال جمله «انقدر کند نباش.» نیز جمله امری است چون مفهومش، درخواست به پذیرفتن حالتی است.

نمونه سؤال جمله خبری

حال که یاد گرفتیم جمله خبری چیست، انواع و اجزای جمله خبری چیست و تفاوت این جمله با جمله‌های پرسشی و عاطفی و امری چیست، می‌توانید با پاسخ دادن به سؤال‌های چهارگزینه‌ای زیر، بررسی کنید که این موضوع را چه‌قدر یاد گرفته‌اید. برای این کار کافی است روی گزینه صحیح مورد نظرتان کلیک کنید و سپس با زدن گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست را ببینید. هر جواب درست، یک امتیاز دارد که بعد از پاسخ به تمام سؤال‌ها و با زدن گزینه‌ «دریافت جواب آزمون»، می‌توانید امتیاز خود را مشاهده کنید.