فرادرستصمیم گیری چه مراحلی دارد؟ – از صفر تا صد مسیر تصمیم گیری
موقعیت‌های مختلفی در زندگی وجود دارند که ما را وادار به تصمیم‌گیری می‌کنند. انواع تصمیم گیری در مدیریت و زندگی نیاز به دانش و مهارت خاص خود را دارند و برای رسیدن به بهترین انتخاب باید مراحل این کار را آموخت. در این مطلب توضیح می‌دهیم که تصمیم گیری چه مراحلی دارد و چطور می‌توانید در مواجهه با دوراهی یا چندراهی‌های زندگی مطابق اصول این مهارت بهترین انتخاب را داشته باشید.
فرایند تصمیم گیری چیست؟
فرایند تصمیم گیری به مراحلی گفته میشود که برای انتخاب راهحل نهایی طی میکنید. پس از آن‌که دانستید تصمیم گیری چه مراحلی دارد این امکان را دارید که از آن‌ها برای تصمیم‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت استفاده کنید.
در محیط کار و زندگی گاهی با چندین انتخاب روبه‌رو می‌شوید و لازم است با کمک تصمیم گیری چند معیاره انتخاب کنید. این انتخاب‌ها معمولا تاثیر زیادی در ادامه شرایط کاری یا زندگی می‌گذارند بنابرین یادگیری این مهارت اهمیت بسیار زیادی دارد.
پس از آن‌که دانستید تصمیم گیری چه مراحلی دارد در هرکدام از این مراحل می‌توانید به ارزیابی تصمیم خود بپردازید. به این ترتیب راه‌حل‌های مختلف را بررسی میکنید و در میانه راه اگر متوجه شدید که انتخاب خوبی نکردید قبل از آن‌که دیر شود فرصت تغییر آن را خواهید داشت.
تفاوت مهارت حل مسئله با تصمیم گیری چیست؟
مهارت حل مسئله یا تحلیل مسئله، فرایندی است که طی آن برای مشکلی پیچیده راهحل مناسبی می‌یابید. حل مسئله و تصمیم‌گیری دو مهارت مکمل هستند اما معمولا تصمیم‌گیری پس از مراحل حل مسئله آغاز میشود و شخص در این بخش با علم به این‌که تصمیم گیری چه مراحلی دارد انتخاب نهایی را با هدف مد نظر خود تنظیم می‌کند.
تفاوت دیگر این مهارت این است که در فرایند حل مسئله جنبه‌های مختلفی از مشکل را بررسی میکنید. در حالی که در تصمیم‌گیری پس از انتخاب یکی از راه‌حل‌ها، مراحل اجرای آن را پیش می‌برید.
تصمیم گیری چه مراحلی دارد؟
هر زمان با موقعیتی مواجه شدید که نیاز داشتید از میان گزینه‌های موجود یک مورد را انتخاب کنید با علم به این که تصمیم گیری چه مراحلی دارد این ۸ گام را طی کنید تا به بهترین انتخاب برسید. البته برخی از انتخاب‌ها اهمیت چندانی ندارند.
به طور مثال انتخاب بین رفتن به محل کار با دوچرخه یا ماشین صرفا انتخابی ساده است که با در نظر گرفتن یک الی دو نکته می‌توانید به پاسخ نهایی برسید. اما در انتخاب‌های مهم زندگی نظیر انتخاب رشته، شغل، شریک زندگی، محل سکونت و... حتما طبق اصول تصمیم‌گیری پیش بروید. زیرا اشتباه در این مسائل کل سرنوشت و آینده شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
۱. شناسایی مسئله
شناسایی و درک مسئله کمک می‌کند که به شکل همه‌جانبه به مشکل بنگرید و درگیر بخش کوچکی از آن نشوید. برای مثال برخی افراد در کسب و کار خود دچار مشکل می‌شوند و به میزان فروش مورد انتظارشان نمی‌رسند. در این حالت بسیاری از افراد برای رفع مشکل به تبلیغات روی می‌آورند در حالی که باید به ارزیابی کل فرایند کسب و کار بپردازند تا ریشه مشکل اصلی را شناسایی و درک کنند. استفاده از تبلیغات در این مرحله صرفا موجب افزایش هزینه این افراد میشود و نرخ فروش همچنان پایین می‌ماند.
۲. انجام تحقیقات کامل
در مرحله دوم تصمیم‌گیری باید تحقیقات کاملی درباره مشکل و راه‌حل‌های موجود انجام دهید و هر اطلاعات مهمی را در اختیار داشته باشید. در واقع نباید هیچ نقطه پنهانی در ذهن شما باقی بماند. حتی اگر در آن حیطه متخصص باشید و تجربه کافی کسب کرده باشید باز هم گاهی با مسائلی روبه‌رو می‌شوید که حل آن‌ها پیچیده و دشوار است و انتخاب هرکدام از راه‌حل‌ها مزایا و معایب خاص خودشان را دارند.
تحقیق کامل درباره راه‌حل‌های مختلف گاهی شما را با روش حل متفاوتی روبه‌رو می‌کند که در گذشته به آن فکر نکرده بودید. در این مرحله تا حد امکان با افراد متخصص دیگر مشورت کنید تا آن‌ها نیز راه‌حل‌های خود را به شما ارائه بدهند. هرچه دید گسترده‌تری داشته باشید مزایا و معایب بیشتری را می‌بینید و در نتیجه انتخاب بهتری خواهید داشت.
به طور مثال در انتخاب رشته تحصیلی بسیاری از افراد بین دو رشته ریاضی و تجربی مردد می‌شوند. در این حالت مکالمه با دبیران مدرسه، افراد موفق در هر دو شاخه تحصیلی و ملاحظه میزان توانایی‌ها و علاقه‌مندی‌ها به شما نگاهی همه‌جانبه برای انتخاب بهتر می‌دهد.
۳. ساخت فهرستی از راه‌حل‌های بادوام
وقتی با چندراهی مواجه می‌شوید و می‌دانید که تصمیم گیری چه مراحلی دارد در گام سوم راه‌حل‌های موجود را به شکل فهرست می‌نویسید. در این فهرست پس از آن‌که روش‌های تایید شده در مرحله قبل را یادداشت کردید روبه‌روی هرکدام مزایا و معایب‌شان را بنویسید. بهتر است که در این فهرست صرفا راه‌حل‌هایی را قرار دهید که اثربخشی آن‌ها بیشتر از دیگر روش‌ها است و انتخاب آن‌ها ضرری به شما نمی‌زند. بسته به میزان حساسیت تصمیم خود در این مرحله ممکن است زمان زیادی را صرف اندیشیدن به جوانب کنید. همچنین امکان دارد با کمی تفکر استراتژیک و تفکر انتقادی به پاسخ درست برسید.
۴. استفاده از اعضای دیگر تیم
اگر در موقعیتی قرار گرفته‌اید که به تنهایی توان تصمیم‌گیری ندارید از اعضای گروه خود کمک بگیرید. وقتی از افراد دیگر درباره موضوعی سوال میکنید آن‌ها از زاویه‌های مختلفی به موضوع نگاه می‌کنند و با ایده‌هایی که می‌دهند دید وسیعی به شما برای تصمیم‌گیری بهتر ارائه می‌کنند و همچنین باعث افزایش قدرت تصمیم گیری شما می‌شوند. مخصوصا وقتی مسئله مربوط به موضوعی است که در آن تخصص کافی ندارید حضور افراد بخش‌های مختلف به شما کمک شایانی می‌کند.
وقتی درمی‌یابید که تصمیم گیری چه مراحلی دارد دیگر در برابر کمک گرفتن از دیگران مقاومتی نمی‌کنید زیرا مهم این است که به تصمیم درستی برسید و برای دستیابی به این نقطه باید از تمام منابع خود استفاده بهینه کنید.
همچنین این روش باعث میشود که همکاران و هم‌گروهی‌ها به‌خوبی تصمیم شما را درک کنند و در راه اجرای آن انتخاب، همکاری بیشتری با شما صورت دهند. از طرفی این نوع همکاری باعث تقویت مهارت های ارتباطی میان اعضای گروه نیز میشود.
به طور مثال وقتی به‌تازگی در شرکتی استخدام می‌شوید و چند نفر به عنوان اعضای تیم شما انتخاب می‌شوند این افراد قدیمی تجربه بیشتری دارند و در برخی جنبه‌ها اطلاعات آن‌ها از شما کامل‌تر است. در این حالت اگر با مسئله‌ای روبه‌رو شوید که نیاز به تصمیم‌گیری داشته باشد بهترین کار این است که جلسه‌ای تشکیل دهید و از اعضای گروه بخواهید نقطه‌نظرات خود را اعلام کنند و برای هر راه‌حلی که ارائه می‌دهند مزایا و معایب آن انتخاب را نیز بررسی کنند. به این ترتیب احتمال تصمیم‌گیری اشتباه شما تا حد زیادی کاهش می‌یابد.
۵. ارزیابی ایده‌ها بر اساس تاثیرشان
تک تک ایده‌هایی را که در مراحل قبل یادداشت کردید بر اساس تاثیر آن‌ها ارزیابی کنید. به طور مثال گاهی میزان بودجه مصرفی برای حل یک مسئله اهمیت زیادی دارد و باید راه‌حلی را انتخاب کنید که مشکل را به طور کامل ریشه‌کن نمی‌کند اما در این لحظه مقرون‌به‌صرفه است و انتخاب آن آسیبی به سیستم نمی‌زند.
سنجه ارزیابی دیگر برای تصمیم‌گیری، موضوع محدودیت زمان است. گاهی با استفاده از تکنیک های مدیریت زمان لازم است تصمیم به انتخاب راهی بگیرید که معایبی دارد اما در آن لحظه مشکل شما را رفع می‌کند. در واقع اولویت با سرعت است نه با معایب دیگر آن.
به طور مثال اگر سفارش تولید محصولی را گرفته‌اید اما نمی‌توانید تا موعد مقرر آن سفارش را آماده کنید بخشی از روند کار را برون‌سپاری میکنید. در این حالت ممکن است کیفیت محصولات آن‌طور که باید نشود اما با کاهش قیمت نهایی و ارسال سفارش‌ها مشکل محدودیت زمان را برطرف میکنید. در واقع گاهی با وجود آن‌که می‌دانید تصمیم گیری چه مراحلی دارد بین گزینه‌های موجود گزینه با ضرر کمتر را برمی‌گزینید.
۶. انتخاب بهترین رویکرد
در این مرحله از تصمیم‌گیری تمرکز روی انتخاب بهترین گزینه است. گاهی بهترین گزینه سودی برای ما و سازمان ندارد اما راه‌های دیگری وجود دارند که هم مشکل را رفع می‌کنند و هم به نفع ما هستند. به طور مثال می‌توانید کارمند جدیدی برای حسابداری شرکت استخدام کنید. این نیرو می‌تواند تمامی محاسبات شرکت را انجام دهد اما برخی از افراد داخل سازمان علم اولیه‌ای درباره این کار دارند و کافی است آموزشی مناسب در این باره ببینند. ممکن است استخدام شخص جدید رویکرد خوبی باشد اما پرورش افراد داخل سازمان رویکردی مناسب با منافع بیشتر است که هزینه‌های کلی را کاهش می‌دهد و نیاز شرکت را نیز تامین می‌کند.
۷. ارزیابی نتایج انتخاب‌ها
پس از تصمیم‌گیری بررسی کنید که آیا این تصمیم انتخاب خوبی بوده است یا خیر. برخی بر این باور هستند که اگر بدانند تصمیم گیری چه مراحلی دارد دیگر با مشکلی مواجه نمی‌شوند در حالی که مهم‌ترین بخش تصمیم‌گیری نحوه پیاده‌سازی و سپس ارزیابی آن است. بررسی کنید که آیا راهحل شما مشکل را حل کرده است یا خیر. همچنین درباره راهحل جایگزین تحقیق کنید زیرا روش دوم ممکن است عملکرد بهتری داشته باشد و بهتر مشکل را برطرف کند.
برای ارزیابی راهحل به منافع و هزینه‌های پیاده‌سازی آن دقت کنید و ملاحظه کنید که آیا می‌توانید هزینه‌ها را کاهش دهید یا حذف کنید و همچنین آیا این امکان را دارید که منفعت خود و سازمانتان را افزایش دهید یا خیر. انجام این کار به شما در مدیریت فرایند کارها و تصمیم‌گیری بهتر کمک می‌کند.
۸. اصلاح روند برای پروژه‌های آینده
در انتهای اجرای فرایند و ارزیابی آن با استفاده از نتایجی که به دست آوردید از این تجربه برای تصمیم‌‌گیری‌های بعدی استفاده کنید. به طور مثال اگر در این تصمیم‌گیری دریافتید که جلسات گروهی شما را به نتایج خوبی می‌رساند در موقعیت بعدی از همین تیم برای تصمیم‌گیری استفاده کنید. اگر فکر میکنید باید مهارت‌های خود را تقویت کنید با توجه به آن که می‌دانید تصمیم گیری چه مراحلی دارد یک مرحله دیگر برای افزایش تجربه و انتخاب بهترین گزینه اضافه کنید. تقویت تفکر انتقادی نیز کمک شایانی به شما می‌کند تا هر مسئله را از زاویه‌های مختلف بسنجید و به نتایج بهتری برسید.
آموزش تقویت مهارت تصمیم گیری
داشتن مهارت تصمیم گیری برای همه انسان‌ها ضرورت دارد. افراد فاقد این مهارت مدام اشتباه می‌کنند، از اشتباهات خود درس نمی‌گیرند و اگر با دوراهی دیگری مواجه شوند باز هم اشتباه می‌کنند. اکنون که می‌دانید تصمیم گیری چه مراحلی دارد به‌سادگی درمی‌یابید که برای حل مسائل و تصمیم‌گیری برای آن‌ها تبحر لازم را دارید یا نیاز است که خود را در این زمینه تقویت کنید.
در ادامه راه‌های تقویت این مهارت را آموزش می‌دهیم. می‌توانید با تمرین و تکرار این متدها توانایی‌های خود را برای انتخاب بهترین گزینه از میان گزینه‌های موجود افزایش دهید و میزان اشتباهات خود را به حداقل برسانید.
در صورت لزوم فرایند را تکرار کنید
گاهی تصمیمی که برای رفع یک مسئله می‌گیرید برای مسئله دیگری نیز مناسب است. همچنین برخی مسائل وجود دارند که قبلا آن‌ها را حل کرده‌اید اما پس از مدتی دوباره بروز می‌کند. اگر تصمیم شما نتایج خوبی دارد آن را به شکل فرمول درآورید و در مواجهه با موقعیت‌های مشابه از آن استفاده کنید. همچنین می‌توانید این انتخاب تضمین‌شده را با اعضای تیم مطرح کنید تا هیچ‌کدام از آن‌ها برای تصمیم‌های این‌چنینی دچار سردرگمی نشوند. به طور مثال رفتار سازمانی در هر شرکتی با شرکت دیگر متفاوت است اما می‌توانید با در نظر گرفتن بهترین رفتارهای مربوط به سازمان خود قوانینی وضع کنید و آن قوانین را در اختیار کارکنان جدید و قدیمی بگذارید تا مدام درگیر انتخاب میان گزینه‌های مختلف نباشند.
فعالانه گوش دهید
پس از آموختن این‌که تصمیم گیری چه مراحلی دارد باید مهارت گوش دادن فعال را در خود تقویت کنید. برخی افراد هنگام تصمیم‌گیری، خود را از همه چیز و همه‌کس ایزوله می‌کنند و اجازه نمی‌دهند دیگران نظرات خود را بگویند. در حالی که در مراحل تصمیم‌گیری دانستیم که یکی از مهم‌ترین کارها گوش دادن به نظرات دیگران است. بنابراین در راستای تقویت این مهارت ذهن خود را برای دریافت نظرات دیگران باز بگذارید تا راه‌حل‌های خلاقانه‌ای بیابید و جنبه‌های منفی مسائل را ببینید.
انعطاف‌پذیر باشید
بهتر است درباره نظرات خود انعطاف به خرج دهید. می‌دانید که تصمیم گیری چه مراحلی دارد بنابراین ممکن است در میانه راه نیاز به تغییر مسیر داشته باشید. تقویت مهارت تصمیم‌گیری فقط در حالتی رخ می‌دهد که اولویت شما انتخاب بهترین گزینه باشد نه این‌که حرف و نظر خودتان را ثبت کنید. این انعطاف‌پذیری شما باعث میشود که با قابلیت‌های بیشتری مشکلات را رفع کنید.
هدف‌های بزرگ‌ترین تعریف کنید
هدف‌های بزرگ و شفافی برای خود تعریف کنید و مسیر رسیدن به آن هدف‌ها را نیز مشخص کنید. البته توصیه می‌کنیم که ابتدا هدف‌های کوچک‌تری در نظر بگیرید. هرکدام از این هدف‌های کوچک ممکن است بارها شما را مجبور به تصمیم‌گیری کنند. در این حالت چون هدف نهایی در ذهن شما مشخص است دیگر تصمیم‌گیری کار دشواری نخواهد بود.
همکاری را تشویق کنید
برخی از همکاران ممکن است به جای انتخاب بهترین راهحل برای دریافت امتیازات بیشتر با هم رقابت کنند. تشویق کارمندان و حفظ فضای همکاری و دریافت نظر همه اعضا به شما در تصمیم‌گیری بهتر کمک می‌کند و همچنین مهارت این افراد را در حل مسائل پرورش می‌دهد.
گزینه‌ها را هوشمندانه بررسی کنید
وقتی وظایف روزانه را با کیفیت و دقت بالایی انجام می‌دهید برای رفع مشکلات خود توانایی بیشتری خواهید داشت و در تصمیم‌گیری‌ها موفق‌تر عمل میکنید. اگر متوجه شدید که تصمیم‌هایتان بر مبنای احساس هستند و منطق کمی دارند زمانی را برای ارزیابی استراتژی خود صرف کنید و به انتخاب‌های دیگر با دقت بیشتری بیندیشید.
استرس را از خود دور کنید
فضای بسیار پرتنش آن هم در مدت طولانی مضرات زیادی دارد. بنابراین برای پرورش مهارت تصمیم‌گیری خود را از چنین فضاهایی دور کنید و در این موقعیت‌ها تصمیم نگیرید. زیرا هر تصمیم جدید راه جدیدی را برایتان باز می‌کند و اگر آن تصمیم را در موقعیت پرتنشی گرفته باشید احتمالا نتایج خوبی نخواهید گرفت. در این موقعیت‌ها قدری به خود زمان بدهید و به محیطی آرام بروید.
با توجه به آن‌که می‌دانید تصمیم گیری چه مراحلی دارد ابتدا مسئله اصلی را شناسایی کنید و بعد تمامی مراحل را پیش بروید تا به بهترین گزینه برای انتخاب خود برسید. در صورتی که با انتخاب‌های متعد روبه‌رو هستید که هرکدام مزایا و معایب مختلفی دارند به روش تصمیم‌گیری چند شاخصه و با استفاده از متدهای موجود در این تکنیک به نتایج مدنظر خود دست یابید.
جمع بندی
در این مطلب با ۸ مرحله مهم و اساسی تصمیم‌گیری آشنا شدید و پس از آن‌که دانستید تصمیم گیری چه مراحلی دارد روش‌های تقویت این مهارت را برای مواجهه با مشکلات کوچک و بزرگ آموختید. به یاد داشته باشید که نمی‌توانید بدون توجه به مهارت‌های دیگر و به صورت مستقل روی پرورش توانایی تصمیم‌گیری کار کنید. برای این‌که انتخاب‌های مناسبی در چندراهی‌های مهم زندگی داشته باشید باید عزت نفس، مهارت حل مسئله، تفکر انتقادی و مهارت نه گفتن را پیش از آن بیاموزید.
