آلودگی هوا چیست؟ — عوامل، انواع، تاثیر بر سلامت | به زبان ساده

۱۳۷۶۰ بازدید
آخرین به‌روزرسانی: ۰۱ بهمن ۱۴۰۲
زمان مطالعه: ۳۵ دقیقه
آلودگی هوا چیست؟ — عوامل، انواع، تاثیر بر سلامت | به زبان ساده

این روزها یکی از دغدغه‌های اساسی اغلب افراد و به ویژه شهرنشینان، بحث آلودگی هوا است. آلودگی هوا، اثرات منفی و بعضا جبران‌ناپذیری را بر سلامتی انسان‌ها دارد. اما پیامدهای آلودگی هوا، فقط محدود به انسان‌ها نیست؛ بلکه زندگی دیگر موجودات زنده، شامل جانوران و گیاهان را نیز دستخوش تغییر می‌کند. دامنه این پیامدها چنان گسترده است که حتی شامل آسیب رساندن به بناهای تاریخی، ساختمان‌ها و دیگر موارد نیز می‌شود.

فهرست مطالب این نوشته

آشنایی بیشتر با چیستی آلودگی هوا، دلایل ایجاد آن، انواع آلودگی‌ها، انواع آلاینده‌ها، مه‌دود فتوشیمیایی، تاثیر آلودگی بر سلامتی، شاخص کیفیت هوا، راهکارهایی برای پیشگیری از آلودگی و همچنین، نقش استفاده از ماسک و انواع ماسک‌های موجود برای هوای آلوده، می‌تواند به افراد کمک کند که نه تنها از آلوده کردن هوا بیش از پیش اجتناب کنند، بلکه با شناخت آلاینده‌ها، خطرات محیط‌های آلوده‌ای که در آن حضور دارند را بسنجند و متناسب با آن، اقداماتی را انجام دهند.

در این مطلب، به سوالات اساسی مانند اینکه «آیا تلفن‌های همراه و دکل‌های مخابراتی سرطان‌زا هستند؟»، «آیا ماسک‌های فیلتردار روزمره‌ای که استفاده می‌کنیم از ما در مقابل آلودگی هوا محافظت می‌کنند؟» و «آیا بستن درب‌ها و پنجره‌ها مانع از ورود آلودگی به محیط می‌شود و محیط‌های بسته هوای پاک‌تری دارند؟» نیز پاسخ داده شده است.

آلودگی هوا چیست؟

«آلودگی هوا» (Air Pollution) به حضور مواد شیمیایی یا ترکیبات سمی (شامل مواردی که ریشه زیستی دارند) در هوا در سطحی گفته می‌شود که خطراتی را برای سلامتی انسان‌ها در پی داشته باشد. در سطح گسترده‌تر، آلودگی هوا به معنای حضور مواد شیمیایی یا ترکیبایی در هوا است که معمولا در هوا وجود ندارند و کیفیت هوا را کاهش می‌دهند یا منجر به تغییرات مضر در کیفیت حیات می‌شوند (مانند آسیب دیدن لایه اوزون و یا وقوع گرمایش جهانی).

آلودگی هوا در شهری بزرگ

عوامل ایجاد آلودگی هوا چه هستند؟

عوامل آلودگی هوا در دو دسته طبیعی و انسانی هستند. فوران آتشفشان‌ها و آتش‌سوزی در جنگل‌ها از عوامل طبیعی و استخراج از معادن، حمل و نقل، فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی عوامل انسانی هستند. درادامه، این موضوع به طور دقیق‌تر مورد بررسی قرار گرفته است. آلودگی هوا، احتمالا یکی از جدی‌ترین مسائل زیست محیطی است که تمدن کنونی بشر را تهدید می‌کند. اغلب اوقات، فعالیت‌هایی مانند استخراج از معادن، ساخت و ساز، حمل و نقل، فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی، ذوب فلزات و دیگر موارد، منجر به آلودگی هوا می‌شود. اگرچه، فرایندهای طبیعی مانند فوران آتشفشان‌ها و آتش‌سوزی در جنگل‌ها نیز ممکن است هوا را آلوده کند؛ اما وقوع چنین پدیده‌هایی نادر است و معمولا بر خلاف فعالیت‌های انسانی، منجر به آلودگی هوایی همه‌گیر و آلودگی هوایی جهانی نمی‌شوند و اثرات محلی دارند.

در اغلب موارد، آلاینده‌های هوا را نمی‌توان با چشم دید و یا بوی آن را احساس کرد. اگرچه، این به معنی عدم وجود آلاینده‌ها در هوا و مضر نبودن هوای بی‌رنگ و بی‌بو برای سلامتی انسان نیست. علاوه بر آن، تعدادی از گازها که به پدیده‌ای به نام «اثر گلخانه‌ای» (Greenhouse Effect) مربوط می‌شوند در گرمایش جهانی نقش دارند. گازهای گلخانه‌ای، دسته‌ای از گازها هستند که گرمای زیادی را حفظ می‌کنند. متداول‌ترین مثال از گازهای گلخانه‌ای، «کربن دی‌اکسید» (Carbon Dioxide) است که از بسیاری از فرایندهای صنعتی ساطع می‌شود. مثال دیگری در همین رابطه، گاز «متان» (Methane) است که یک گاز انفجاری محسوب می‌شود. به طور کلی، مهم‌ترین دلایل آلودگی هوا را می‌توان در دو دسته عوامل طبیعی و انسانی برشمرد. در ادامه به طور کامل به عوامل آلودگی هوا پرداخته شده است.

عوامل طبیعی آلودگی هوا

آتشفشان و آتش سوزی در جنگل دو عامل مهم طبیعی برای آلودگی هوا هستند

فعالیت‌های آتشفشانی: فوران آتشفشان‌ها موجب خارج شدن مجموعه‌ای از گازهای سمی شامل «گوگرد» (Sulfur) و «کلرین» (Chlorine) و ذرات معلق (ذرات خاکستر) می‌شود؛ اما معمولا آلودگی حاصل از آن‌ها به مناطق محلی محدود می‌شود.

باد و جریان هوا: می‌تواند آلودگی را از زمین حمل و آن را به مناطق بزرگ‌تری ببرد.

آتش‌سوزی در جنگل: کربن مونوکسید و ذرات معلق شامل «آلاینده‌های آلی» (Organic Pollutant) مانند «هیدروکربن آروماتیک چندحلقه‌ای» (Polycyclic Aromatic Hydrocarbon) را به جو اضافه می‌کند. همچنین، می‌تواند ناحیه بزرگی را تحت تاثیر قرار دهد؛ هر چند وسعت ناحیه‌ای که بدین شکل آلوده می‌شود نیز معمولا، به صورت کلی محدود است.

فرایندهای پوسیدگی میکروبی: میکروارگانیسم‌هایی که در هر محیطی وجود دارند، نقش اساسی در فرایند طبیعی پوسیدگی ارگان‌های جانداران دارند و از جمله آلاینده‌های طبیعی محسوب می‌شوند. زیرا این فعالیت‌ها منجر به آزادسازی طبیعی گازها، به ویژه گاز متان می‌شود.

فرایند فروپاشی رادیواکتیو: برای مثال، گاز «رادون» (Radon) به خاطر فرایند فروپاشی طبیعی پوسته زمین آزاد می‌شود و پتانسیل آن را دارد که در محیط‌های بسته، مانند زیرزمین‌ها، تجمع کند.

افزایش درجه حرارت: افزایش درجه حرارت زمین، منجر به افزایش میزان آلاینده‌های فرار در خاک آلوده، آب و هوا می‌شود.

عوامل انسانی آلودگی هوا

معدن‌کاوی و ذوب‌کاری: انواع فلزات جذب شده توسط ذرات معلق را در نتیجه پخش شدن این ذرات در هوا، به آن وارد می‌کند. این ذرات که در هوا معلق هستند، در واقع به دلیل خرد کردن و فرآوری رسوبات معدنی در هوا معلق شده‌اند.

دفع زباله‌های معدنی: این زباله‌ها با توجه به طبیعت ذرات ریز (ناشی از خورد و فرآوری کردن سنگ‌های معدنی)، منبعی از فلزات را در هوای محیط تشکیل می‌دهند که می‌تواند بر اثر باد در ناحیه بزرگی گسترش پیدا کند.

فعالیت‌های ریخته‌گری: انواع فلزات جذب شده روی ذرات معلق را به هوا وارد می‌کند. این ذرات که در هوا معلق هستند، به دلیل خرد کردن و فرآوری مواد فلزی در هوا معلق شده‌اند (شامل استفاده از کوره‌ها). فرایندهای صنعتی متعددی ممکن است هم آلاینده‌های آلی و هم غیر آلی را از طریق نشت تصادفی و نشت مواد شیمیایی ذخیره‌سازی شده، به ویژه مواد شیمیایی غیر آلی، به هوا وارد کنند.

حمل و نقل: مجموعه‌ای از آلاینده‌ها را (گازهایی شامل کربن مونوکسید، اکسید گوگرد و اکسید نیتروژن و همچنین، ذرات معلق) از طریق احتراق داخلی سوخت‌های گوناگون (معمولا گازهایی همچون اکسید کربن، اکسید گوگرد، اکسید نیتروژن و مواد شیمیایی آلی مانند هیدروکربن آروماتیک چندحلقه‌ای) به هوا وارد می‌کند.

ماشینی به هنگام حرکت دود زیادی تولید می کند

فعالیت‌های ساخت و ساز و تخریب: این فعالیت‌ها موجب آلوده شدن هوا با انواع مواد و مصالح ساختمانی می‌شود. یک تهدید ویژه، تخریب ساختمان‌های قدیمی است که ممکن است حاوی مجموعه‌ای از مواد شیمیایی ممنوع مانند «بیفنیل پلی‌کلر شده» (Polychlorinated Biphenyl)، «اترهای دیفنیل پلیمری» (Polybrominated Diphenyl Ethers) و «آزبست» (Asbestos) باشند.

نیروگاه برق ذغال‌سنگی: هنگامی که ذغال‌سنگ در این نیروگاه‌ها می‌سوزد، مجموعه‌ای از گازها و ذرات معلق را همراه با فلزاتی همچون «آرسنیک» (Arsenic)، «سرب» (Plumbum)، «جیوه» (Mercury) و ترکیبات آلی (به ویژه هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای) وارد هوا می‌کند.

گرم کردن ساختمان‌ها: این کار موجب می‌شود تا در نتیجه سوزاندن سوخت‌های فسیلی، مجموعه‌ای از گازها و ذرات معلق وارد هوا شوند.

زباله‌سوزی: بسته به ترکیبات زباله، گازهای سمی گوناگون و ذرات معلق، وارد جو می‌شوند.

سوزاندن زباله ها موجب آلودگی هوا می شود

فعالیت‌های مربوط به گورستان‌های دفن زباله: این فعالیت‌ها که در گورستان‌های دفن زباله انجام می‌شوند، معمولا به دلیل تشدید پوسیدگی میکروبی، منجر به تولید گاز متان می‌شوند.

کشاورزی: کشاورزی نیز معمولا از طریق نشر گاز آمونیاک و سایر گازهای گلخانه‌ای موجب آلودگی هوا می‌شود. این اتفاقات به دلیل استفاده از آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها که خود حاوی ترکیبات آلی فرار سمی هستند به وقوع می‌پیوندد.

آتش‌سوزی مصنوعی کنترل شده در کشاورزی: منجر به تولید گازها و ذرات معلق می‌شود (گازها و ذرات معلق تولید شده، مشابه با آنچه هستند که در آتش‌سوزی طبیعی تولید و در هوا آزاد می‌شود).

فعالیت‌های نظامی: ممکن است منجر به آزادسازی گازهای سمی در هوا، طی دوره‌های تمرینی و آموزشی بشود.

سیگار کشیدن: منجر به آزادسازی مواد شیمیایی شامل یک مجموعه از مواد شیمیایی آلی و غیرآلی می‌شود که برخی از آن‌ها سرطان‌زا هستند.

فردی در حال سیگار کشیدن است

ذخیره‌سازی و استفاده از محصولات خانگی: محصولاتی مانند رنگ‌ها، اسپری‌ها و جلا دهنده‌ها، حاوی حلال‌های آلی می‌شوند که در هوا فرار هستند (با وجود کم بودن آلاینده‌های این موارد در ابعاد بسیار کم، اما هنگام استفاده از آن‌ها افراد به خوبی آلاینده‌ها را احساس می‌کنند) و موجب آلودگی هوا می‌شود.

لباس‌های خشک‌شویی شده: ممکن است میزان کمی از حلال‌های کلرزنی شده مانند «اتیسیکلیدین» (Eticyclidine) یا «حلال‌های نفتی» (Petroleum Solvents) که توسط خشک‌شویی‌ها استفاده می‌شوند در لباس باقی مانده باشند و بعدا وارد هوا شوند. در صورتی که لباس‌های تحویل گرفته شده از خشک‌شویی در فضای بسته‌ای نگه‌داری شوند، این مورد به تدریج ممکن است منجر به ایجاد خطر ابتلا به بیماری‌های گوناگون (شامل بیماری‌های پوستی، تنفسی و حتی سرطان) شود.

انواع آلاینده‌های هوا

تعداد زیادی از آلاینده‌ها ممکن است به اشکال گوناگونی هوا را آلوده کنند. تقریبا همه مواد شیمیایی سمی می‌توانند راهی به جو پیدا کنند تا هوایی که انسان‌ها تنفس می‌کنند را آلوده سازند. «ذرات هواپخش» (Aerosol Particles) موجود در هوا نیز حاوی آلاینده‌هایی هستند. منظور از ذرات هواپخش، ابرهایی از ذرات مایع و جامد موجود در یک گاز است. به ترکیبات شیمیایی که کیفیت هوا را کاهش می‌دهند، معمولا «آلاینده‌های هوا» (Air Pollutants) گفته می‌شود. این ترکیبات شیمیایی ممکن است در هوا به دو شکل کلی وجود داشته باشند که در ادامه بیان شده است.

  • به شکل گاز
  • به شکل جامد (ذرات معلقی که در هوا معلق هستند)

از جمله متداول‌ترین آلاینده‌های هوا می‌توان به مواردی که در ادامه می‌آیند اشاره کرد.

اکسید گوگرد (Sulfur Oxide | SOx)

آلودگی هوای ایجاد شده توسط کارخانه ها

اکسیدهای گوگرد در اطراف ما وجود دارند. برخی از اکسیدهای گوگرد به صورت طبیعی ایجاد می‌شوند (برای مثال در فوران آتشفشان‌ها) و نسبتا بی‌ضرر هستند. اگرچه برخی از آن‌ها محصول جانبی فرایندهای صنعتی هستند و به شدت سمی محسوب می‌شوند.

خصوصیات شیمیایی

اکسید گوگرد می‌تواند یکی از چندین ترکیب گوگرد و اکسیژن باشد. متداول‌ترین اشکال آن، «گوگرد دی‌اکسید» (Sulfur Dioxide | SO2) و «گوگرد تری‌اکسید» (Sulfur Trioxide | SO3) هستند. گوگرد دی‌اکسید یک گاز بسیار سمی است که می‌تواند به صورت طبیعی یا در نتیجه فعالیت‌های انسانی ایجاد شود. این ماده بدون رنگ است و بوی کبریتی را می‌دهد که به تازگی سوخته است. گوگرد تری‌اکسید نیز به شدت سمی، بسیار واکنش‌پذیر و بسیار خورنده است.

کاربردها

از گوگرد دی‌اکسید می‌توان برای موارد گوناگونی استفاده کرد که در ادامه بیان شده‌اند.

  • کمک به آماده‌سازی اسید سولفوریک و سولفیت‌ها
  • تبرید
  • ضدعفونی کردن
  • نگهدارنده‌های مواد غذایی
  • به عنوان سفید و براق کننده برای اقلام گوناگون (آرد، غلات، میوه، الیاف نساجی، ژلاتین و دیگر موارد)

سمی بودن

گوگرد دی‌اکسید یک آلاینده متداول در بسیاری از کشورهای متمدن است که از کارخانجات فرآوری صنعتی (زغال سنگ، روغن، سیمان، فلزات، چوب، مس، نیروگاه‌های برق) ناشی می‌شود. این ماده می‌تواند مشکلات سلامتی متعددی را به ویژه در صورت قرار گرفتن در معرض آن برای مدت طولانی، قرار گرفتن در مقابل سطوح بحرانی آن و قرار گرفتن کودکان یا افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا ریوی در معرض آن ایجاد کند. این مشکلات سلامتی در ادامه بیان شده‌اند.

  • مشکلات موقتی تنفسی
  • برونشیت مزمن
  • آمفیزم
  • کاهش باروری
  • سرفه
  • دل‌درد
  • اختلالات قاعدگی
  • حالت تهوع
  • اختلال در عملکرد تیروئید
  • سردرد
  • تشنج
  • سرگیجه

اکسید نیتروژن (Nitrogen Oxide | NOx)

دود خروجی از اگزوز اتومبیل

اکسیدهای نیتروژن در اطراف انسان‌ها وجود دارند و یکی از بدترین محصولات جانبی تمدن صنعتی محسوب می‌شوند. این مواد در عین داشتن مزایای گوناگون، معایب متعددی نیز دارند.

خصوصیات شیمیایی

اکسیدهای نیتروژن گازهایی هستند که از نیتروژن و اکسیژن ساخته شده‌اند. بسیاری از آن‌ها ساخته دست بشر و برای سلامتی انسان، فوق‌العاده مضر هستند. متداول‌ترین اشکال این اکسید، «نیتریک اکسید» (Nitric Oxide | Nitric Oxide)، «نیتروژن دی‌اکسید» (Nitrogen Dioxide | NO2) و «نیروز اکسید» (گاز خنده | Nitrous Oxide | N2O) محسوب می‌شوند. اغلب این مواد فاقد رنگ و یا در دمای اتاق به رنگ قهوه‌ای هستند و بوهای متمایزی دارند.

کاربردها

از نیتریک اکسید برای سفید کردن ابریشم و تولید اسید نیتریک استفاده می‌شود. نیتروژن دی‌اکسید همراه با دیگر مواد شیمیایی برای تولید سوخت‌های موشک و مواد انفجاری استفاده می‌شود. از نیتروژن دی‌اکسید گاهی هم برای سفید کردن آرد استفاده می‌شود.

سمی بودن

اکسیدهای نیتروژن، هوا را از طریق اگزوز خودروها، نیروگاه‌های الکتریکی، سوزاندن سوخت‌های مختلف، سیگار کشیدن، آبکاری، جوشکاری و دیگر موارد، آلوده می‌کنند. اکسیدهای نیتروژن ضمن ترکیب شدن با ترکیبات آلی فرار، دودی را تشکیل می‌دهند. در ترکیب اکسیدهای نیتروژن با گوگرد دی‌کسید، «باران اسیدی» (Acid Rain) تشکیل می‌شود. بسته به سطح آلاینده در محیط و طول مدت قرار گرفتن در معرض اکسیدهای نیتروژن، مشکلات سلامتی جدی همچون مواردی که در ادامه بیان شده‌اند در افراد بروز پیدا می‌کند.

  • دشواری در تنفس
  • اسپاسم عضلات گردن
  • سردرد
  • خستگی
  • حالت تهوع
  • سرگیجه
  • ایجاد مایعات ریوی
  • کاهش باروری در زنان
  • سردرگمی ذهنی
  • نقص مادرزادی
  • سرفه

کربن مونوکسید (Carbon Monoxide | CO)

روشن کردن گاز با کبریت

کربن مونوکسید یک آلاینده شناخته شده است که تقریبا در همه شهرهای امروزی و در سراسر دنیا وجود دارد. این ماده در طول فرایند سوزاندن سوخت‌ها (بنزین، نفت، دیزل، چوب، زغال چوب و دیگر موارد) ایجاد می‌شود. این یعنی کربن مونوکسید در اگزوز خودروها، دود ناشی از کشیدن تنباکو و فضاهایی که سوخت در آن‌ها می‌سوزد، وجود دارد.

مشخصه‌های فیزیکی

مونوکسید کربن (یک مولکول کربن + یک مولکول اکسیژن) یک ماده سمی فاقد رنگ، بی‌بو و فاقد مزه با فرمول شیمیایی CO است.

کاربردها

کربن مونوکسید به طور معمول در تولید انواع گوناگونی از مواد شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده، بخشی از پردازش، آماده‌سازی و یا تولید «فسژن» (Phosgene)، «متانول» (Methanol) و دیگر مواد است و در رنگ‌آمیزی گوشت، در متالورژی برای استخراج فلز از سنگ معدن و دیگر موارد، کاربرد دارد. همچنین، این ماده به طور طبیعی در بدن انسان نیز به عنوان پیام‌رسان عصبی وجود دارد.

سمی بودن

اثرات این ماده بستگی به شدت کربن مونوکسیدی دارد که فرد در معرض آن قرار گرفته و می‌تواند شامل مواردی باشد که در ادامه آمده است.

  • سردرگمی، مشکلات بینایی و تعادل
  • از دست دادن هوشیاری
  • حالت تهوع و استفراغ
  • سردرد
  • ضعف عضلات
  • خستگی
  • کوتاه شدن نفس‌ها
  • از دست دادن حافظه
  • سقط جنین
  • نقص مادرزادی
  • آسیب به سیستم عصبی

کربن دی‌اکسید یا یا گازکربنیک (Carbon Dioxide | CO2)

آلودگی هوا -- از صفر تا صد

کربن دی‌اکسید یک ترکیب آلی موجود در جو، آب‌ها و خشکی‌های زمین است. این ماده گرما را جذب می‌کند و در گرمایش جهانی نقش‌آفرین است و نباید فراموش کرد که هر دو این موارد برای آینده بشر خطرناک هستند.

مشخصه‌های شیمیایی

کربن دی‌اکسید یک گاز بی‌رنگ و بی‌بو است که به طور طبیعی در فوران آتشفشان‌ها، قطع درختان، آب چشمه و دیگر موارد وجود دارد و بر اثر فعالیت‌های انسانی و به طور خاص، در سوزاندن سوخت‌ها و از طریق صنایع مختلفی که از کربن دی‌اکسید استفاده می‌کنند، تولید می‌شود. فرمول شیمیایی این ماده CO2 است.

کاربردها

کاربردهای گوناگونی برای کربن دی‌اکسید وجود دارد که برخی از آن‌ها در ادامه بیان شده‌اند.

  • تبرید
  • فرآوردی مواد غذایی
  • فلزکاری
  • تولید سیمان
  • کربنی کردن نوشابه‌ها
  • کودها
  • ساخت آهک
  • خاموش کننده‌های آتش
  • استخراج گاز
  • نیروگاه‌های برق
  • زباله‌سوزی

سمی بودن

کربن دی‌اکسید در صورت استنشاق شدن و یا تماس مستقیم انسان با آن، به ویژه در محیط‌های سرپوشیده، به سلامتی انسان آسیب می‌رساند. قرار گرفتن در معرض این ماده، منجر به مشکلات سلامتی گوناگونی می‌شود که برخی از آن‌ها در ادامه بیان شده‌اند.

  • بیش‌فعالی
  • از دست دادن بینایی
  • انقباض عضلانی
  • کوتاهی تنفس (بریده بریده نفس کشیدن)
  • سر درد
  • کرختی
  • سرگیجه
  • از دست دادن هوشیاری
  • آسیب به سیستم عصبی
  • از دست دادن حافظه
  • تهوع و استفراغ
  • گیجی
  • سوختگی پوست
  • افزایش فشارخون
  • نقص مادرزادی

ترکیبات آلی فرار (Volatile Organic Compounds | VOCs)

ترکیبات شیمیایی فرار

ترکیبات آلی فرار حاوی کربن هستند و می‌توانند به سرعت به بخار یا گاز تبدیل شوند. این ترکیبات آلی فرار می‌توانند به وسیله تعدادی از محصولات یا اقلام آزاد شوند که از جمله آن‌ها می‌توان به سوختن بنزین، زغال یا حلال‌ها، چسب‌ها، خشک‌شویی و دیگر موارد اشاره کرد. این ماده منجر به آلودگی هوا و مشکلات جدی سلامتی می‌شود.

خصوصیات شیمیایی

ترکیبات آلی، بر اساس تعریف، حاوی کربن هستند و کربن‌ها اساس زندگی محسوب می‌شوند. به این دلیل به این ترکیبات آلی، فرار گفته می‌شود که به سادگی از حالت جامد به بخار یا گاز تبدیل می‌شوند (چسب‌ها و بنزین و به طور ویژه، بخارها و گازهای سمی که می‌توانند تولید کنند). این موارد ممکن است حاوی «فلوئور» (Fluorine)، «برم» (Bromine)، «گوگرد» (Sulfur) و «نیتروژن» (Nitrogen) و دیگر عناصر باشند.

کاربردها

ترکیبات آلی فرار در محصولات خانگی یا اقلامی وجود دارند که به طور متداول در جوامع معاصر مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ این موارد از بنزین گرفته تا وسایل دفتری را شامل می‌شوند. در ادامه، به برخی از این موارد اشاره شده است.

  • رقیق کننده‌های رنگ
  • مواد منفجره
  • قوطی هواپخش
  • محصولات خشکشویی
  • رنگ‌ها
  • لوازم عکاسی
  • چاپ‌گرها، دستگاه‌های فتوکپی و تجهیزات آن‌ها

سمی بودن

هنگامی که هوا گرم باشد، احتمال وجود ترکیبات آلی فرار در هوایی که تنفس می‌شود بیشتر است و بنابراین، خطر بیشتری برای سلامتی انسان دارد. همه ترکیبات آلی فرار سمی نیستند، هر چند در برخی موارد تاثیرات منفی واضح‌تری را بسته به طول مدت و شدت ماده‌ای که فرد در معرض آن قرار گرفته است، در پی دارند. «فرمالدئیدها» (Formaldehyde)، اگزوز دیزل، «استایرن» (Styrene)، «بنزن» (Benzene)، «پرکلرواتیلن» (Perchloroethylene) مواد سرطان‌زای شناخته شده (یا مشکوک به سرطان‌زایی)، و ترافیک سنگین، دخانیات و دیگر انواع قرار گرفتن در معرض آلاینده در محل کار، می‌توانند منجر به خطرات جدی برای سلامت انسان شوند. برخی از این خطرات، در ادامه بیان شده‌اند.

  • مشکلات دستگاه تنفسی
  • سردرد
  • خستگی
  • حالت تهوع
  • آسیب کبد/کلیه
  • مشکلات سیستم عصبی مرکزی

ذرات معلق (Particulate Matter | PM)

ذرات معلق در هوا

ذرات معلق یک نام عمومی و کلی برای ذراتی است که در هوای اطراف ما وجود دارند. برخی از ذرات معلق میکروسکوپی هستند و برخی دیگر به اندازه‌ای بزرگ هستند که می‌توان آن‌ها را با چشم غیر مسلح نیز دید. برخی از این ذرات بی‌خطر و برخی دیگر به شدت سمی هستند.

خصوصیات شیمیایی

ذرات معلق دارای ابعاد گوناگونی هستند. سازمان حفاظت از محیط زیست ایالات متحده آمریکا از دو اندازه PM-10 (ده میکرومتر یا کم‌تر) و PM2.5 (دو و نیم میکرومتر یا کمتر) استفاده می‌کند. منبع اصلی ذرات معلق، سوزاندن سوخت‌ها، هر نوع سوختی از دیزل و بنزین گرفته تا چوب و برگ، محسوب می‌شود. محل‌های ساخت و ساز، جاده‌سازی، کارخانجات و معادن، از دیگر منابع تولید ذرات معلق محسوب می‌شوند.

سمی بودن

غلظت ذرات معلق می‌توان منجر به تجمع آن‌ها در ریه‌ها و دستگاه تنفسی شود و برای سلامتی انسان مضر باشد. هر چه مدت قرار گرفتن در معرض ذرات معلق، طولانی‌تر و یا غلظت این ذرات در هوا بیشتر باشد، تاثیرات خطرناک‌تری بر سلامتی دارد. برخی از این تاثیرات در ادامه بیان شده‌اند.

  • سرفه کردن
  • تنفس کوتاه (بریده بریده نفس کشیدن)
  • تحریک دستگاه تنفسی
  • کوفتگی بدن و صدای خس خس حین نفس کشیدن
  • اختلالات ریه
  • برونشیت مزمن
  • سرطان به ویژه سرطان ریه

جیوه به شکل گاز

آلودگی هوا -- از صفر تا صد

جیوه یکی از مضرترین مواد شیمیایی برای انسان است؛ در هر شکلی. جیوه یک «زهر عصبی» (نوروتوکسین | Neurotoxin) است که می‌تواند به طور طبیعی و یا از نیروگاه‌های برق و بسیاری از دیگر منابع تولید شود و در محیط، خاک و آب گسترش پیدا کند.

خصوصیات شیمیایی

جیوه یک فلز سنگین است که در دمای اتاق به صورت مایع، ولیکن با فشار بخار بالا وجود دارد.

کاربردها

کاربردهای زیادی برای جیوه در حالت مایع وجود دارد. اگرچه،این ماده در حالت جامد دارای کاربردهای کمتری است. بخار جیوه به الکتریسیته کمک می‌کند تا نور فرابنفشی تولید کند که بعدا نور «فلئورسنت» (Fluorescent) ایجاد می‌کند. برخی از لامپ‌های خلا، لامپ‌های مخصوص برنزه کردن پوست و لامپ‌های ضدعفونی از جیوه گازی استفاده می‌کنند.

سمی بودن

در حالی که جیوه یک ماده بسیار سمی است، در آب و خاک ساخته می‌شود و در حالت گازی، خطرناک‌تر است؛ زیرا به این شکل راحت‌تر استنشاق، بلعیده و یا روی بدن اسپری می‌شود. اثرات سمی جیوه به صورت گاز، در ادامه بیان شده است.

  • اختلال رشد
  • اختلالات تولید مثل
  • اختلال در عملکرد تیروئید
  • اختلال در عملکرد کلیه
  • اختلالات اعصاب و روان

آمونیاک (Ammonia | NH3)

آلودگی هوا -- از صفر تا صد

آمونیاک ترکیبی است که به صورت طبیعی وجود دارد و قابل ساخته شدن نیز است. از جمله موارد تولید طبیعی این ماده می‌توان به پوسیدگی مواد اشاره کرد. آمونیاک در آب، خاک و هوا نیز موجود است. این ماده معمولا پس از تولید، به شکل مایع است و کاربردهای صنعتی و خانگی متعددی دارد. آمونیاک معمولا به شکل مایع به فروش می‌رسد و «ماده شیمیایی خورنده» (Corrosive Chemical) است.

خواص شیمیایی

فرمول شیمیایی آمونیاک NH3 است. آمونیاک یک گاز بدون رنگ با بویی متمایز و ناخوشایند است. این ماده، منبع نیتروژن برای حیات جهان است، هر چند در حجم زیاد، می‌تواند بسیار سمی باشد.

کاربردها

کاربردهای زیادی برای آمونیاک ساخته شده (توسط بشر) وجود دارد که در ادامه بیان شده اند.

  • کودها
  • آفت‌کش‌ها
  • مواد منفجره
  • الیاف مصنوعی
  • محصولات پاک کننده
  • تثبیت کننده‌های صنعتی
  • تبرید
  • واکس کف
  • نمک بودار
  • سوخت موشک
  • دباغی

سمی بودن

سطح بالای آمونیاک می‌تواند به شدت برای سلامت بدن مضر باشد. اثرات سمی این ماده در ادامه بیان شده‌اند.

  • تحریک چشم، پوست و گلو
  • سرفه
  • کوتاهی تنفس (بریده بریده نفس کشیدن)
  • سر درد
  • حالت تهوع و استفراغ
  • التهاب حنجره (لارنژیت)
  • درد قفسه سینه
  • آسم
  • فشار خون افزایش یافته
  • درد شکم
  • مایع آوردن ریه
  • فروپاشی ریله
  • تشنج
  • نابینایی

آلاینده‌های رادیواکتیو

«آلودگی رادیواکتیو» (Radioactive Pollution) به افزایش سطح تشعشعات طبیعی گفته می‌شود که به دلیل فعالیت‌های انسانی به وقوع می‌پیوندند. تخمین زده می‌شود که حدود ٪۲۰ از تشعشعاتی که انسان‌ها در معرض آن‌ها قرار می‌گیرند، به دلیل فعالیت‌های انسانی است. از جمله فعالیت‌های انسانی که منجر به آزادسازی تشعشعات می‌شود، می‌توان به فعالیت‌های مربوط به مواد رادیواکتیو مانند معدن‌کاوی، مدیریت و فرآوری مواد رادیواکتیو، ذخیره‌سازی زباله‌های رادیواکتیو و همچنین، استفاده از واکنش‌های رادیواکتیو برای تولید انرژی (نیروگاه‌های برق هسته‌ای)، استفاده از تشعشعات با اهداف درمانی (اشعه ایکس) و امور تحقیقاتی اشاره کرد.

اما درباره مایکروویو، تلفن‌های همراه، فرستنده رادیویی، دستگاه‌های بی‌سیم، کامپیوترها و دیگر کالاهای مورد استفاده در زندگی روزمره چه می‌توان گفت؟ هنگامی که صحبت از تشعشعات می‌شود، افراد بمب‌ها و انفجارهای هسته‌ای را به خاطر می‌آورند. در حالیکه این‌ها منابع جدی برای سطح بالایی از تشعشعات (با انرژی بالا) هستند. منابع زیاد دیگری وجود دارد که متداول‌تر هستند و عملا همه جا وجود دارند و سطح پایینی از تشعشعات را تولید می‌کند و اساسا بدون آنکه به آن‌ها توجه شود باقی می‌مانند. حقیقتا چند نفر از انسان‌ها به تلفن‌های همراه به عنوان منبعی از تشعشعات فکر می‌کنند؟

آلاینده های رادیواکتیو

هنوز هم تلفن‌های همراه، دکل‌های تلفن همراه، تلفن‌های بی‌سیم، تلویزیون‌ها، کامپیوترها، اجاق‌های مایکروویو، آنتن‌ها، رادارهای نظامی و هواپیمایی، ماهواره‌ها و اینترنت بی‌سیم، همه و همه منابع تشعشعات هستند. همچنین، اشعه ایکس که با اهداف پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز از جمله منابع تشعشعات هسته‌ای محسوب می‌شوند. با در نظر گرفتن این موضوع، تصویر آلودگی هسته‌ای به طور موثری گسترش پیدا می‌کند. از انفجارها و حوادث هسته‌ای که در برخی از نقاط به وقوع می‌پیوندد، تصویر آلودگی هسته‌ای به ماتریس پیچیده‌ای مبدل می‌شود که همه زمین را در بر می‌گیرد و بنابراین، همه ما در هر کجای کره زمین را متاثر می‌کند. همین موجب می‌شود تا افراد از خودشان بپرسند، آیا تشعشعات خیلی بد هستند؟ اگر اینطور است، چرا همه ما تا این لحظه نمرده‌ایم و یا مریض نشده‌ایم؟

تشعشعات، اساسا انرژی‌هایی هستند که سفر و در طی سفر خود، گسترش پیدا می‌کنند. به این موارد، «تشعشعات الکترومغناطیس» (Electromagnetic Radiation) گفته می‌شود. به عنوان مثالی از این مورد می‌توان به نور مرئی، موج‌های رادیویی، مایکروویوها، «فروسرخ» (Infrared)، «نورهای فرابنفش» (Ultraviolet)، «اشعه‌های ایکس» (X-ray) و «اشعه‌های گاما» (Gamma Ray) اشاره کرد. تفاوت بین انواع این تشعشعات شامل تفاوت در مواردی مانند خصوصیات فیزیکی مانند انرژی، فرکانس و طول موج است. بدین ترتیب، تنوعی از تشعشعات الکترومغناطیس وجود دارد. این یعنی هر یک از این انواع تشعشعات اگر به وسیله فعالیت‌های انسانی تشدید شوند، می‌توانند آلودگی هسته‌ای ایجاد کنند. اگرچه، اندازه آلودگی‌های ایجاد شده متفاوت است.

خطر آلودگی ایجاد شده به وسیله تشعشعات دارای سطح انرژی بالاتر مانند اشعه‌های گاما، صرف‌نظر از مدت زمانی که فرد در معرض آن قرار می‌گیرد، بسیار بیشتر است. این تشعشعات از طریق انفجار سلاح‌های هسته‌ای و در نیروگاه‌های برق تولید می‌شوند. بنابراین، آلودگی هسته‌ای بیشتر در چنین مواردی معنا پیدا می‌کند و با وجود آنکه منابع متعددی از تشعشعات وجود دارند، معمولا تشعشعات دارای انرژی بالا هستند که خطرهای سلامتی جدی را (مانند سرطان و مرگ) برای انسان در پی دارند. به همین دلیل است که هنگام صحبت کردن پیرامون آلودگی رادیواکتیو و اثرات آن، روی منابع تشعشعات دارای خطرات سلامتی بالا متمرکز می‌شوند. اگرچه، دیگر انواع تشعشعات (در دوز پایین و در طول مدت بیشتری) ممکن است مشکلات گوناگون و مهمی را شامل اختلالات اعصاب، تولید مثل و قلب در پی داشته باشند.

انواع آلودگی‌های رادیواکتیو

بر اساس فرکانسی که آلودگی رادیواکتیو اتفاق می‌افتد، آلودگی می‌تواند به صورت پیوسته، گاه به گاه یا تصادفی باشد.

آلودگی پیوسته: آلودگی رادیواکتیو پیوسته، نوعی از آلودگی است که معمولا از معادن اورانیوم، راکتورهای هسته‌ای و آزمایشگاه‌های تست ناشی می‌شود که معمولا، آلاینده‌های رادیواکتیو در آن‌ها وجود دارند.

آلودگی گاه به گاه: آلودگی رادیواکتیو گاه به گاه، نوعی از آلودگی است که در طول آزمایش‌های هسته‌ای یا تست‌های تجربی روی مواد رادیواکتیو به وقوع می‌پیوندد.

آلودگی تصادفی: آلودگی رادیواکتیو تصادفی نوعی از آلودگی است که وقتی به وقوع می‌پیوندد که نوع خاصی از آزمایش‌ها که شامل مواد خطرناک هستند با شکست مواجه می‌شوند و مواد مورد استفاده برای آزمایش از کنترل خارج می‌شوند.

مثال‌هایی از آلاینده‌های رادیواکتیو

آلاینده های رادیواکتیو زندگی انسان را تهدید می کنند.

مواد رادیواکتیو، مواد یا عناصری هستند که تشعشعات را ایجاد می‌کنند، بنابراین پایدار نیستند و به دیگر مواد رادیواکتیو یا غیر رادیواکتیو تبدیل می‌شوند. آسیبی که آن‌ها می‌رسانند، بستگی به نوع ماده رادیواکتیو و «نیمه عمر» (Half-life) آن (مدت زمانی که ماده پرتوزا، بر اثر واکنش‌های پرتوزایی به نصف خود تقلیل پیدا کند) دارد. اساسا، هر چه نیمه عمر بالاتر باشد، تاثیر کمتری بر سلامتی انسان می‌گذارد. عناصر رادیواکتیو با نیمه عمر کم و خیلی کم، به خاطر اثرات خطرناکی که دارند یک تهدید بسیار جدی برای سلامتی انسان محسوب می‌شوند. اغلب مواد رادیواکتیو، نیمه عمری برابر با صدها و هزاران سال دارند و هنگامی که تولید شدند، برای مدت بسیار بسیار زیادی در محیط باقی می‌مانند. بسیاری از عناصر رادیواکتیو (مواد)، به طور طبیعی در محیط وجود دارند. اغلب آن‌ها در نیروگاه‌های برق هسته‌ای استفاده می‌شوند و مولفه اساسی سلاح‌های هسته‌ای هستند. مثال‌هایی از انواع مواد رادیواکتیو، در ادامه بیان شده است.

  • «سزیم-۱۳۷» (CAESIUM-137): برای تشعشع درمانی در پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد (برای درمان سرطان).
  • «استرانسیوم-۹۰» (STRONTIUM-90): برای «مولدهای ترموالکتریک» (Thermoelectric Generators)، منابع برق قابل حمل برای تجهیزات فضایی، ایستگاه‌های فضایی و دیگر موارد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • «پلوتونیوم-۲۳۸» (Plutonium-238): به عنوان منبع گرمایش برای «مولد گرما-الکتریکی ایزوتوپی» (Radioisotope Thermoelectric Generators) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • «اورانیوم-۲۳۵» (Uranium-235): برای سوخت رآکتورهای هسته‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • «کرومیوم-۵۱» (Chromium-51): به عنوان تشعشع قابل ردیابی استفاده می‌شود که می‌تواند پارامترهای گوناگون پزشکی را نشان دهد.
  • «کبالت-۵۷ و ۶۰» (Cobalt -57 & 60): در پزشکی هسته‌ای کاربرد دارد.
  • «کلسیوم-۴۷» (Calcium-47): در تحقیقات پزشکی کاربرد دارد.
  • «یودین-۱۲۳» (Iodide-123): برای درمان بیماری‌های تیروئید مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • «کریپتون-۸۵» (Krypton-85): برای چراغ‌های نشانگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • «نیکل-۶۳» (Nickel-63): برای تشخیص مواد منفجره مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • «رادیوم-۲۲۶» (Radium-226): در میله‌های برق‌گیر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • «استرانسیم-۸۵» (Strontium-85): در تشکیل استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • «توریم-۲۲۹» (Thorium-229): برای لامپ‌های فلئورسنت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • «تریتیوم» (Tritium): در مطالعات مربوط به متابولیسم داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • «اورانیوم-۲۳۴» (Uranium-234): در وسایل دندان‌پزشکی، مانند تاج، استفاده می‌شود.
  • «رادون» (Radon): در حدود ٪۵۵ از تشعشعات طبیعی را تشکیل می‌دهد.

تاثیرات آلودگی رادیواکتیو

بسته به میزان تشعشعاتی که فرد در معرض آن قرار دارد و اینکه فرد جزو گروه‌های حساس محسوب می‌شود یا نه، تاثیر آلودگی رادیواکتیو می‌تواند به شدت بین افراد متفاوت باشد. در حالیکه قرار گرفتن در معرض میزان زیادی از آلودگی منجر به ایجاد بیماری‌های مزمن فوری، سرطان و یا حتی در برخی از شرایط نادر منجر به مرگ فوری می‌شود، میزان کمی از تشعشعات می‌تواند منجر به بیماری‌هایی شود که خیلی جدی نیستند؛ ولی در طول زمان گسترش پیدا می‌کنند. خطر ابتلا به سرطان با افزایش دوز تشعشعات افزایش پیدا می‌کند؛ ولیکن، دوز کمتر تشعشعات می‌تواند منجر به ابتلا به سرطان پس از قرار گرفتن در معرض آن برای مدت بسیار طولانی و حتی سال‌ها، شود.

قرار گرفتن در معرض رادون، دومین (و بر اساس پژوهش‌هایی، اولین) علت سرطان ریه در آمریکا است. باید توجه داشت که خطر گسترش بیماری سرطان ریه با سیگار کشیدن افزایش پیدا می‌کند. همچنین، قرار گرفتن در معرض مواد رادیواکتیو مشابه نیز می‌تواند منجر به ایجاد بیماری‌های اعصاب، اختلالات تولید مثل یا قلبی شود. چه والدین به سرطان مبتلا شده باشند و چه نباشند، اگر در دوران حاملگی در معرض تشعشعات قرار بگیرند، نقص‌های ژنتیکی و عقب‌ماندگی ممکن است در فرزندان آن‌ها به وقوع بپیوندد.

ارث‌بری ژنتیک نقش مهمی در این موضوع دارد که چقدر افراد ممکن است در مقابل آلودگی‌های مبتنی بر تشعشعات حساس باشند. اگرچه، هر میزانی از تشعشعات می‌تواند منجر به سرطان شود و هر قرار گرفتنی در معرض تشعشعات، ممکن است منجر به خطراتی برای سلامتی شود. بنابراین، بهتر است تا افراد در حد ممکن از قرار گرفتن در معرض تشعشعات خودداری کنند.

مه دود فتوشیمیایی چیست؟

آلودگی هوا در شهرهای بزرگ

«مه دود فتوشیمیایی» (Photochemical Smog) نوعی مه دود است. این نوع از مه‌دود هنگامی تولید می‌شود که نور فرابنفش خورشید در جو با اکسید نیتروژن واکنش نشان می‌دهد. مه دود فوتوشیمیایی به صورت ریزگرد قهوه‌ای رنگ دیده می‌شود و در طول صبح و بعد از ظهر، به ویژه در شهرهای بسیار گرم و آلوده، برجسته‌تر می‌شود. شهرهای گوناگونی در دنیا تاکنون مه‌دود فوتوشیمیایی را تجربه کرده‌اند.

شکل‌گیری

مه‌دود فوتوشیمیایی طی فرایند پیچیده‌ای تولید می‌شود؛ اگرچه، منبع این نوع ماده آشکار است. عامل اصلی مه دود فوتوشیمایی، خودروها هستند. همچنین، نیروگاه‌هایی با سوخت زغال سنگ و برخی از دیگر نیروگاه‌های برق نیز با تولید آلاینده‌هایی، به تسهیل فرایند شکل‌گیری مهم دود فوتوشیمیایی کمک می‌کنند. نظر به فراوان‌تر بودن وقوع این رویداد در دمای گرم، معمولا مه‌دود فوتوشیمیایی در تابستان‌ها متداول‌تر است.

این مه‌دود، صبح‌ها، هنگامی که جمعیت زیادی از افراد با خودروهای خود به محل کار می‌روند، شکل می‌گیرد. اکسید نیتروژن تولید شده در موتور خودروها وارد جو می‌شود و ممکن است با آب ترکیب شود تا اسید نیتریک تولید کند یا با نور خورشید برای تولید اتم‌های اکسیژن مفرد واکنش نشان دهد که این امر موجب ترکیب شدن آب اکسیژن مولکولی برای تولید اوزون (تری اکسیژن | Trioxygen) می‌شود. اسید نیتریک ممکن است در صورت بارش باران جزئی، مبدل به باران اسیدی شود و یا در مه‌دود باقی بماند. نظر به تولید مستقیم این ماده توسط وسایل نقلیه، مه‌دود در شهرهایی با جمعیت بیشتر اتفاق می‌افتد و ممکن است تاثیرات سلامتی زیادی را برای جمعیت بالایی از افراد به دنبال داشته باشد. روزهای گرم‌تر، به معنای مه‌دود فوتوشیمیایی بیشتر است، به ویژه در شهرهایی با جمعیت بالا که مساحت کمی دارند. نظر به آلودگی‌های شهری که هر روز بیشتر و بیشتر ظهور می‌کنند، به نظر می‌رسد بشر به زودی شاهد مه‌دودهای فوتوشیمیایی بیشتری نیز باشد.

ترکیبات

«اکسید نیتریک» (NO) و «نیتروژن دی‌اکسید» (NO2) از احتراق سوخت‌های فسیلی ناشی می‌شوند. در عین حال، این مواد به صورت طبیعی نیز از آتشفشان‌ها و آتش‌سوزی‌هایی منتشر می‌شوند که در جنگل‌ها اتفاق می‌افتد (مهم‌ترین مسئله، تولید آلاینده‌ها در محیط‌های شهری است؛ زیرا این آلاینده‌ها به محیط‌های بزرگ‌تری گسترش پیدا می‌کنند.)

هنگامی که NO2 در معرض مجموعه پیچیده‌ای از واکنش‌ها با هیدروکربن‌ها برای تولید مولفه‌های مه‌دود فوتوشیمایی قرار می‌گیرد، مجموعه‌ای از واکنش‌های پیچیده را با هیدروکربن‌ها می‌دهد تا مولفه‌هایی از مه‌دود فوتوشیمیایی را تولید کند که ترکیبی از اوزون، نیتریک، اسید، «آلدهیدها» (Aldehydes)، «نیتراتهای پراكسیاسیل» ( Peroxyacyl Nitrates | PANs) و دیگر آلاینده‌های ثانویه است.

NO2، اوزون و PAN‌ها را «اکسیدان‌های فوتوشیمیایی» (Photochemical Oxidants) می‌نامند. زیرا این مواد می‌توانند واکنش دهند و مولفه خاصی از اتمسفر یا ریه انسان را اکسید کنند که به طور طبیعی اکسید نمی‌شود. حتی ردپاهای کوچکی از این مواد شیمیایی می‌تواند دستگاه تنفسی انسان‌ها و حیوانات را تحت تاثیر قرار دهد و به محصولات زراعی و درختان آسیب برساند.

تاثیرات

مه‌دود فوتوشیمیایی تاثیرات منفی زیادی را در پی دارد. هنگامی که مه‌دود با هیدروکربن‌ها ترکیب می‌شود، مواد شیمیایی موجود در آن، مولکول‌هایی را شکل می‌دهند که منجر به سوزش چشم می‌شوند. رادیکال‌های موجود در هوا با تخریب اوزون سطح زمین، در چرخه نیتروژن مداخله می‌کنند. از دیگر تاثیرات مه دود فوتوشیمیایی می‌توان به کاهش دید و بیماری‌های تنفسی اشاره کرد. اوزون سطح زمینی که تولید می‌شود نیز به نوبه خود تاثیراتی را بر سطح سلامتی انسان‌ها دارد.

آلودگی هوا در فضاهای سرپوشیده

انسان‌ها می‌توانند انتخاب کنند که چه غذایی بخورند و چه نوشیدنی را بنوشند. اما آن‌ها، نمی‌توانند انتخاب کنند که چه هوایی را تنفس کنند. بنابراین، امکان دارد که هر یک از انسان‌ها به سادگی با استنشاق هوای آلوده، در معرض آلاینده‌ها قرار گرفته باشند یا بگیرند. همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، تاثیر قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا ممکن است بسته به نوع، میزان و مدت انتشار آن آلاینده، متفاوت باشد. برخی از آلاینده‌ها فورا ظاهر می‌شوند، اما برخی دیگر از آن‌ها در طول زمان و مدت طولانی پس از انتشار پیدا کردن، بروز پیدا می‌کنند. به همین دلیل، که همیشه خوب است که انتشارهای پیشین آلاینده‌ها را در محیط (خانه، مدرسه و دیگر محیط‌ها) ارزیابی کرد. زیرا آلاینده‌هایی که در گذشته در محیط منتشر شده‌اند، می‌توانند در زمان حال و یا در آینده، مشکلات جدی را ایجاد کنند.

طی سفر با هواپیما، در مقایسه با دیگر انواع حمل و نقل، آلاینده‌ها نیز به سادگی و سرعت در ناحیه گسترده‌تری از هوا پخش می‌شوند و افراد زیادی را حتی در خانه‌هایشان تحت تاثیر قرار می‌دهند. این یعنی هنگامی که یک آلاینده در آب یا خاک ریخته و منتشر می‌شود، ممکن است دیگر محیط‌ها از جمله هوا را نیز آلوده کند و در واقع، این آلودگی ممکن است به سرعت در ناحیه وسیعی گسترش پیدا و حتی نواحی بسیار دور و با فعالیت‌های انسانی کم یا صفر را نیز درگیر کند.

شخصی با ماسک در اتاق آلوده نشسته است

هوای موجود در محیط بسته، بیش از هوای آزاد برای سلامتی خطرناک است. در حالی که هوای آلوده ممکن است همه جا پخش شود و بنابراین، هوای موجود در محیط برای سلامتی انسان خطرناک باشد، برخی از آلاینده‌ها در فضاهای محصور و با گردش هوای ضعیف یا فاقد گردش هوا، متمرکز می‌شوند. به همین دلیل است که قرار گرفتن در معرض بسیاری از آلاینده‌های هوا معمولا در محیط‌های بسته اتفاق می‌افتد. در نتیجه، گردش هوای خوب بین محیط‌های بسته و باز برای کاهش خطرات سلامتی ناشی از نفس کشیدن در فضای بسته، الزامی است.

بنابراین، مهم‌ترین اقدام پیشگیرانه برای اجتناب از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا، حفظ تهویه مناسب در محیط‌هایی است که انسان‌ها حضور دارند (باز کردن پنجره‌ها یا داشتن سیستمی که موجب گردش هوا به صورت مرتب می‌شود). در بسیاری از موارد، قرار گرفتن در معرض هوای آلوده، توسط هیچ یک از حواس انسانی محسوس نیست. دلیل این امر آن است که تمرکز آلاینده‌های موجود در هوا کمتر از آن است که انسان بتواند بو یا مزه آن را بفهمد.

به همین دلیل است که برای مثال، گاز بوتان حاصل از اجاق‌های گاز و یا گاز طبیعی موجود در لوله‌کشی‌ها دارای افزودنی‌هایی هستند که به آن‌ها بو می‌دهند. در غیر این صورت، انسان قادر به حس کردن بوی میزان خطرناکی از گاز نیست که از اجاق گاز یا لوله‌کشی گاز خارج می‌شود. صرف‌نظر از گازی که از لوله‌کشی می‌آید، در طبیعت هیچ کسی ترکیباتی به گاز اضافه نمی‌کند که موجب بودار شدن آن بشود؛ بنابراین، در صورتی که در یک ناحیه خاص گاز به طور طبیعی تولید و منتشر شود، فرد قادر به احساس کردن آن نیست و همین امر ممکن است حتی او را به کام مرگ بکشاند. بنابراین، هرگز در صورتی که بویی از آلاینده‌ها در هوا احساس نمی‌کنید، فکر نکنید که آلاینده‌ای وجود ندارد. محل‌هایی که باید در آن‌ها به آلودگی هوا توجه کرد در ادامه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

فضاهای سرپوشیده: حضور در فضاهای سرپوشیده حتی در صورت عدم وجود مواد شیمیایی سمی در هوا، ممکن است منجر به خطرات سلامتی بدی شود. نواحی که برای مدت زیادی مهر و موم شده باشند، مانند چاه‌ها و سرداب‌ها، مخزن‌ها و انبارهایی که مدت طولانی باز نشده‌اند، ممکن است حاوی آلاینده‌های خطرناک ولی بی‌بویی باشند. خطر مهم‌تری که در چنین مکان‌هایی وجود دارد، فقدان اکسیژن است. علاوه بر آن، برخی از فضاهای بسته مانند مکان‌هایی که میوه‌ها و سبزیجات را در آن ذخیره می‌کنند، ممکن است تعمدا تخلیه اکسیژن شده باشند تا از رسیدن میوه‌ها جلوگیری کنند. بنابراین، پیش از ورود به هر محل بسته‌ای که ممکن است برای مدت طولانی باز نشده باشد، عاقلانه‌تر است که در را باز گذاشت و محیط را هوادهی کرد.

محصولات خانگی متداول: موادی مانند چسب‌ها، رنگ‌ها، مواد تمیز کننده و پولیش‌ها، عطرها و خوشبو کننده‌ها، اسپری‌ها و دیگر موارد، منابع آلوده کننده هوا در فضای بسته هستند. این بدین دلیل است که این محصولات حاوی یک یا تعداد بیشتری ماده شیمیایی سمی (مانند حلال‌های طبیعی) هستند که می‌توانند در هوای محیط سرپوشیده تبخیر شوند و بنابراین آن را آلوده کنند. همیشه هوشمندانه است که استفاده از این مواد را به مواردی که الزام به استفاده از آن‌ها وجود دارد محدود کرد و درب این محصولات را در حالت عادی به صورت کاملا بسته نگه داشت و آن‌ها را در کابینت جداگانه‌ای نگهداری کرد.

شخصی در حال ضد عفونی کردن مکانی آلوده است

خشک‌شویی: خشک‌شویی لباس‌ها نیز ممکن است منجر به آلودگی هوا شود. دلیل این امر آن است که لباس‌ها با حلال‌های طبیعی (مانند حلال‌های نفتی کلرزنی شده) برای حذف لکه‌ها و آلودگی‌ها، خشک‌شویی شده‌اند. پس از متوقف شدن پاک‌سازی، میزان کمی از حلال‌ها معمولا آغشته به پارچه باقی می‌مانند. این مواد بعدا و تا تخلیه کامل، در هوا تبخیر می‌شوند و ممکن است علارغم میزان ناچیزی که دارند، منجر به خطرات سلامتی شوند.

آلودگی هوای خودروها: نگه داشتن خودرو در پارکینگ که بخشی از خانه است (و معمولا به وسیله یک در از اتاق‌های خانه جدا شده است) هوای داخل را آلوده می‌کند، مگر آنکه پارکینگ یک در یا پنجره باز داشته باشد. دلیل وقوع این امر آن است که هیدروکربن‌های گوناگونی که بنزین را تشکیل می‌دهند فرار هستند و با تبخیر شدن از اگزوز خودرو به محیط اطراف، محیط را آلوده می‌کنند. این اتفاق ممکن است وقتی به وقوع بپیوندد که پارکینگ درست زیر یک اتاق خانه باشد و مسئله وقتی مهم‌تر می‌شود که اتاق خواب‌ها روی پارکینگ سرپوشیده‌ای باشند که در یا پنجره بازی ندارد.

مراکز خرید و دیگر فرشگاه‌ها: این مکان‌ها ممکن است به دلیل انبار کردن حجم زیادی از محصولاتی که حاوی مواد شیمیایی فرار هستند، هوای آلوده‌ای داشته باشند. از آنجا که وجود خطر معمولا با بویایی انسان قابل حس کردن نیست، تنها کافیست فرض کنید که هوای چنین فروشگاه‌هایی کاملا آلوده است.

پرینترها و دستگاه‌های چاپ: این دستگاه‌ها نیز ممکن است هوا را آلوده کنند. البته، این مسئله معمولا درباره خانه‌ها صادق نیست، زیرا استفاده کمی از پرینتر یا دستگاه‌های چاپ دارند. این اتفاق معمولا در دفاتر و مراکزی رخ می‌دهد که حجم زیادی کار چاپ و کپی را به صورت روزانه انجام می‌دهند. دلیل این امر، تبخیر مواد شیمیایی آلی از جوهر است که به خاطر گرم شدن ناشی از استفاده بسیار زیاد، به وقوع می‌پیوندد.

ماژیک‌ها: این وسایل معمولا حاوی حلال‌های آلی هستند که ممکن است هوا را آلوده کنند. احتمالا، همه متوجه بوی این ماژیک‌ها هنگام باز کردن در آن‌ها شده‌اند. در جاهایی که تعداد زیادی از ماژیک‌ها همه روزه در کلاس‌های درس، محل کار و دیگر مراکز مورد استفاده قرار می‌گیرند، امکان بروز آلودگی هوا وجود دارد. استفاده از ماژیک‌ها به طور کامل برای انسان‌ها امن و عاری از خطر نیستند. بنابراین، ماژیک‌ها نیز می‌توانند موجب آلودگی هوای محیط شوند.

نفوذ بخار: به معنای نفوذ بخار مواد شیمیایی سمی متنوع در هوای محیط سرپوشیده (به شکل گاز) است که از محیط زیرسطحی (زیر ساختمان‌ها) مانند آب‌های زیرزمینی و خاک تبخیر می‌شوند. احتمالا این مورد یکی از جدی‌ترین مشکلات زیست محیطی است که تمدن امروزی با آن مواجه شده است؛ زیرا این مساله می‌تواند خانه‌ها را در فواصل گوناگونی از منبع آلودگی (آلاینده‌ها با آب‌های زیر زمینی جا به جا می‌شوند) آلوده کنند. همچنین، به دلیل آنکه برای ساکنان یک مکان سخت است که در این شرایط به وجود هرگونه آلودگی هوایی مشکوک شوند، کار زیادی برای پیش‌گیری از قرار گرفتن در معرض آن انجام داده نمی‌شود و بدین شکل، پیامدهای آن بیش‌تر گریبان‌گیر افراد می‌شود. البته، وجود تهویه هوای مناسب و دائمی در این فضاها، مانع از وقوع چنین اتفاقاتی می‌شود.

راهکارهایی برای پیشگیری از آلودگی هوا در فضاهای سرپوشیده

در ادامه، راهکارهایی برای پیش‌گیری از آلودگی هوا در مکان‌های سرپوشیده بیان می‌شود.

  • نگهداری وسایل خانگی مانند چسب، رنگ، محصولات پاک‌کننده و براق کننده و دیگر موارد، در ناحیه جداگانه‌ای به دور از اتاق‌هایی از خانه که افراد بیشترین وقت خود را در آن‌ها سپری می‌کنند.
  • نگهداری وسایل خشک‌شویی شده در فضاهایی با هوادهی عالی برای چند روز پس از دریافت آن‌ها از اتوشویی.
  • کاهش مدت زمانی که فرد در فروشگاه‌ها (به ویژه مراکز فروش شوینده یا ابزار فروشی‌ها) صرف می‌کند.
  • داشتن یک اتاق جدا با پرینتر و دستگاه‌های چاپ و حفظ تهویه مناسب در اتاق مذکور.
  • نگه‌داری ماژیک‌ها به صورت در پوشیده و محدود کردن استفاده از آن‌ها.
  • حفظ تهویه مناسب برای محل‌های سرپوشیده به منظور جلوگیری از انباشته شدن مواد شیمیایی و یا سموم تبخیر شده از محیط‌های زیر سطحی در آن مکان‌ها.
  • کاهش قرار گرفتن در معرض هوا در مناطق کاملا صنعتی، مناطق شهری با ترافیک بالا، معادن و دیگر موارد.

تاثیر آلودگی هوا بر سلامتی انسان‌ها چیست؟

اثر آلودگی هوا بر سلامتی انسان‌ها بسته به سطح آلودگی و نوع آلاینده‌های هوا متفاوت است و از علائم ساده مانند سرفه و تحریک دستگاه تنفسی گرفته تا ایجاد شرایط حادی مانند آسم و بیماری‌های مزمن کبد را شامل می‌شود. در واقع، آلودگی هوا دارای اثرات بسیار جدی بر سلامتی انسان‌ها است. ممکن است انواع مشکلات و تحریکات پوستی در نتیجه قرار گرفتن طولانی مدت در برابر برخی از آلاینده‌ها به وقوع بپیوندد. همچنین، انواع سرطان‌ها نیز ممکن است در اثر استنشاق آلاینده‌های هوا ایجاد شوند. نباید از بیماری‌های نشانی از آلودگی هوا غافل شد. آلاینده‌های هوا که دارای اثرات منفی جدی روی سلامتی انسان هستند را می‌توان به دو دسته سمی و غیرسمی تقسیم کرد. به متداول‌ترین انواع آلاینده‌ها و انواع تاثیراتی که بر سلامتی انسان‌ها دارند، در بخش‌های پیشین و به طور مشروح، پرداخته شد.

شخصی به دلیل آلودگی هوا ماسک زده است

شاخص کیفیت هوا چیست؟

«شاخص کیفیت هوا» (Air Quality Index | AQI) توسط سازمان‌های دولتی برای برقراری تعامل با جامعه و اطلاع‌رسانی به آن‌ها پیرامون میزان آلودگی هوا در زمان حال و یا میزان آلودگی پیش‌بینی شده برای هوا در زمان‌های مشخصی، است. خطرات سلامت عمومی با افزایش شاخص کیفیت هوا (AQI)، افزایش پیدا می‌کند.

کشورهای مختلف، شاخص کیفیت خاص خود را بسته به استانداردهای ملی آب و هوای خود دارند. از جمله این شاخص‌ها می‌توان به «شاخص سلامت کیفیت هوا» (Air Quality Health Index) در کشور کانادا، «شاخص آلودگی هوا» (Air Pollution Index) در مالزی و «شاخص استاندارد آلودگی» (Pollutant Standards Index) در کشور سنگاپور اشاره کرد.

به طور کلی و به بیان ساده، شاخص آلودگی هوا، اندیسی برای گزارش دادن کیفیت هوای روزانه است. این شاخص به افراد می‌گوید که هوا چقدر پاک یا چقدر آلوده است. همچنین، می‌گوید که چه تاثیرات سلامتی ممکن است برای افراد با شرایط گوناگون، وجود داشته باشد. AQI روی تاثیرات سلامتی که فرد ممکن است پس از چند ساعت یا چند روز تنفس در هوای آلوده با آن‌ها مواجه شود، متمرکز شده است.

روش محاسبه شاخص کیفیت هوا

محاسبه شاخص کیفیت هوا (AQI) نیاز به غلظت آلودگی هوا در طول یک دوره زمانی خاص دارد که با استفاده ار پایش هوا (پایش زیست محیطی یا همان Environmental Monitoring) یا مدل‌ها (مدل‌سازی پراکندگی جوی یا همان Atmospheric Dispersion Modeling) به دست می‌آید. با استفاده از غلظت و مدت آلودگی، دوز آلودگی نشان داده می‌شود. آثار یک دوز خاص از آلودگی برای سلامت بدن، از طریق پژوهش‌های «همه‌گیرشناسی» (Epidemiological) تعیین می‌شود. قدرت آلاینده‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است و بنابراین، تابعی که برای تبدیل غلظت این آلاینده‌ها به شاخص کیفیت هوا مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز متفاوت است. مقادیر شاخص کیفیت معمولا در دسته‌هایی گروه‌بندی می‌شوند و هر گروه دارای یک توصیف‌گر، یک کد رنگی و یک مشاوره استاندارد بهداشت عمومی است.

شاخص کیفیت هوا ممکن است به دلیل افزایش آلاینده‌های هوا (برای مثال در هنگام ترافیکی یا زمانی که آتش‌سوزی در جنگل‌ها در جریان است) و یا فقدان روش‌های کاهش غلظت آلودگی، افزایش پیدا کند. «راکد شدن هوا» (Stagnant Air) (به دلیل باقی ماندن یک توده هوایی در یک منطقه و برای مدت طولانی) معمولا به دلیل «واچَرخَند» (Anticyclone)، «وارونگی دما» (Temperature Inversion) یا سرعتِ کمِ باد اتفاق می‌افتد و موجب می‌شود آلودگی هوا در یک ناحیه محلی باقی بماند. بنابراین، غلظت آلودگی بالا رفته، واکنش‌های شیمیایی بین آلاینده‌های هوا اتفاق می‌افتد و موجب «ریزگرد» (Haze) نیز می‌شود. در روزهایی که AQI به دلیل وجود آلودگی با ذرات ریز، افزایش پیدا می‌کند، نهادها یا سازمان‌های مربوط به بهداشت عمومی، ممکن است اقدامات بیان شده در زیر را انجام دهند.

  • توصیه به گروه‌های حساس مانند افراد کهنسال، کودکان، افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی یا قلبی عروقی برای اجتناب از بیرون رفتن.
  • فراخوان برای تشویق به اقدامات داوطلبانه‌ای مانند استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی.
  • توصیه به استفاده از ماسک‌ها برای جلوگیری از ورود ذرات به ریه‌ها.

در هنگامی که کیفیت هوا خیلی بد است، AQI نشان می‌دهد که قرار گرفتن حاد در معرض هوای آلوده، ممکن است منجر به آسیب‌های جدی سلامتی شود و در نتیجه، سازمان‌های مربوط به حوادث غیر مترقبه ممکن است از برنامه‌های اضطراری استفاده کنند (مثلا توقف یا کاهش فعالیت برخی از صنایع از جمله صنایع سوخت زغال‌سنگ). این اقدامات به منظور پیش‌گیری از تولید آلاینده‌های بیشتر و بهبود کیفیت هوا به صورت تدریجی، انجام می‌شود.

بسیاری از آلاینده‌های هوا، فاقد شاخص کیفیت هوای مرتبط هستند. بسیاری از کشورها، «اوزون تروپوسفری» (Ground-Level Ozone)، ذرات معلق، گوگرد دی‌اکسید، کربن مونوکسید و نیتروژن دی‌اکسید را پایش می‌کنند و شاخص کیفیت هوا را نیز برای این آلاینده‌ها محاسبه می‌کنند. تعریف AQI در هر کشوری، منعکس کننده استانداردهای ملی کیفیت هوا در آن کشور است. اغلب کشورها دارای وب‌سایت‌هایی هستند که به آن‌ها این امکان را می‌دهد تا شاخص کیفیت هوا را به صورت لحظه‌ای به اطلاع شهروندان خود برسانند.

شاخص کیفیت هوا، در ایران، از عدد ۰ تا ۵۰۰ را شامل می‌شود. دسته‌بندی این عدد به همراه رنگ‌های مورد استفاده برای آن، در تصویر زیر آمده است.

وب‌سایت‌های اعلام شاخص آلودگی هوا در ایران

وب‌سایت‌های گوناگونی در بحث اعلام شاخص کیفیت هوا فعالیت دارند که عمدتا وابسته به مراکز پایش و کنترل کیفیت هوای شهرهای گوناگون هستند. برخی از این موارد در ادامه بیان شده‌اند. البته، وب‌سایت‌های جامع‌تری مانند سامانه پایش هوای کشور وجود دارد که در ادامه بیشتر معرفی شده است. همچنین، وب‌سایت‌های جهانی نیز مانند پروژه شاخص جهانی کیفیت هوا در زمینه اطلاع‌رسانی شاخص کیفیت هوا فعالیت دارند. در ادامه، این وب‌سایت‌ها که با استفاده از آن‌ها می‌توان شاخص کیفیت هوا و دیگر موارد مربوط به وضعیت آب و هوا در آن‌ها مشاهده کرد، معرفی شده‌اند. شایان ذکر است که در یک منطقه، یک یا چند ایستگاه پایش هوا وجود دارد که این وب‌سایت‌ها، داده‌های گردآوری شده از این ایستگاه‌ها را نمایش می‌دهند. بنابراین، بررسی شاخص هوای ثبت شده توسط نزدیک‌ترین ایستگاه به محل کار یا زندگی فرد، می‌تواند دید بهتری را نسبت به وضعیت آب و هوای آن محل در اختیار فرد قرار دهد.

  • سامانه پایش کیفی هوای کشور [+]: در این وب‌سایت نقشه‌ای تعبیه شده است که مراجعان می‌توانند با کلیک روی شهر و بعضا ایستگاه مورد نظر خود در آن، شاخص کیفیت هوا را مشاهده کنند.
  • پروژه شاخص جهانی کیفیت هوا [+]: در این وب‌سایت می‌توان شاخص کیفیت هوا در شهرهای سراسر دنیا از جمله ایران را مشاهده کرد.

آلودگی هوا -- از صفر تا صد

در ادامه، دو نمونه از وب‌سایت‌های شهری پایش و کنترل کیفیت هوا نیز برای شهرهای اصفهان و تهران معرفی شده است. شهرهای دیگر نیز اغلب دارای چنین وب‌سایت‌هایی هستند و با یک جستجوی ساده در گوگل، می‌توان وب‌سایت یک شهر خاص را پیدا کرد.

  • شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران [+]: از وب‌سایت این شرکت می‌توان برای مشاهده نقشه شاخص کیفیت هوای روز و روزهای آتی برای شهر تهران استفاده کرد. از دیگر اطلاعاتی که این وب‌سایت به مخاطبان خود ارائه می‌کند، بیشینه، کمینه و دمای هوا، سرعت و جهت باد و میزان بارش است.
  • مرکز پایش و کنترل کیفیت هوای شهر اصفهان [+]: در این وب‌سایت نیز می‌توان اطلاعات مربوط به شاخص کیفیت هوای روز و روزهای آتی برای شهر اصفهان را به همراه برخی از دیگر اطلاعات پیرامون وضعیت آب و هوا، مشاهده کرد.

راهکارهایی برای کاهش اثرات مخرب آلودگی هوا

صرف‌نظر از اینکه افراد در محل کار، بیرون یا داخل خانه هستند، راهکارهای ساده‌ای وجود دارد که انجام دادن آن‌ها می‌تواند به کاهش آلودگی هوا و محافظت از فرد در مقابل آلودگی کمک کند.

حمل و نقل عمومی یا هم‌سفری: آلودگی ناشی از وسایل نقلیه و تراکم ترافیک در کنار هم از جمله عوامل مهم آلودگی هوا هستند. برای کاهش این آلودگی، بهترین حالت آن است که از استفاده از وسایل نقلیه شخصی برای جا به جایی‌های روزانه اجتناب شود و به جای آن، از حمل و نقل عمومی یا هم‌سفری (Carpool) برای رفتن به مسیرهای مشابه استفاده شود.

اجتناب از تردد در ساعات اوج ترافیک: اجتناب از تردد در شهر در ساعات شلوغی و اوج ترافیک، برای حصول اطمینان از اینکه فرد در محاصره آلودگی ناشی از اگزوز خودروها قرار نگیرد، گزینه بسیار مناسبی است. در عوض، تردد کردن کمی پیش از ساعات اوج ترافیک توصیه می‌شود. همچنین، در صورت امکان، استفاده از مسیرهایی با تردد و ترافیک کمتر که در نتیجه، آلودگی هوای کمتری نیز دارند، توصیه می‌شود. در صورتی که مسیرهای گیاه کاری شده‌ای برای رسیدن به مقصد وجود داشته باشد، استفاده از چنین مسیرهایی توصیه می‌شود.

ترک سیگار: این یکی از واضح‌ترین کارهایی است که برای پیش‌گیری از آلودگی هوا و البته، اجتناب قرار گرفتن در معرض آن می‌توان انجام داد. بر اساس پژوهش‌های انجام شده توسط دانشمندان، سیگار بالغ بر ۴,۰۰۰ آلاینده شیمیایی مضر دارد و یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا محسوب می‌شود. در حالت ایده‌آل، افراد نباید سیگار بکشند، اما اگر این کار را انجام می‌دهند، حتما باید اطمینان حاصل کنند که در هیچ فضای بسته‌ای شامل خانه، محل کار، خودرو و دیگر مکان‌های سرپوشیده، اقدام به سیگار کشیدن نمی‌کنند. افرادی که در معرض دود سیگار قرار دارند، به اندازه افرادی که خود سیگار می‌کشند در معرض خطر قرار دارند. بنابراین، افرادی که سیگار نمی‌کشند اما اطرافیان سیگاری دارند نیز باید اطمینان حاصل کنند که اطرافیانشان در محیط سربسته به ویژه در منزل و محل کار، سیگار نمی‌کشند.

باز کردن پنجره‌ها و جاروبرقی کشیدن وسایل منزل: همانطور که پیش از این نیز بیان شد، پژوهش‌های انجام شده در زمینه آلودگی هوا حاکی از آن است که کیفیت هوا در محیط‌های بسته به مراتب بدتر از محیط‌های باز است. پژوهشگران توصیه می‌کنند که افراد پنجره اتاق‌های خانه را باز کنند تا هوای تازه به داخل اتاق بیاید و سطح CO2 هوای درون اتاق کاهش پیدا کند. در شرایطی که مه غلیظ (ناشی از آلودگی) وجود دارد، بهتر است این کار خیلی زود و پیش از اینکه ترافیک خودروها موجب بدتر شدن وضعیت شود، صورت پذیرد. این کار به کاهش میزان غباری که در حال حاضر اطراف فرد را احاطه کرده است کمکی نمی‌کند؛ به همین دلیل است که باید وسایل و اثاثیه منزل را دستکم هفته‌ای یک بار جاروبرقی کشید.

مقایسه دو شهر با هوای آلوده و تمیز

گیاهان تصفیه کننده هوا: استفاده از گیاهانی که هوا را تصفیه می‌کنند می‌تواند به کاهش گازهای سمی که منجر به خارش، سرماخوردگی مکرر و یا احساس سوزش در چشم‌ها می‌شوند کمک کنند. برخی از گیاهانی که هوا را تصفیه می‌کنند عبارتند از: آلوئه‌ورا، گیاه عنکبوتی، سانسِوِریا، پُتوس طلایی، پُتوس قلبی، دراسینای لبه‌قرمز، بنجامین فیکوس، پاپیتال، دراسینا درمنسیس، آگلونما، بامبو، برگ‌قاشقی، داوودی، ژربرا جامزونی و آزالیا.

حفظ رطوبت هوا روی ۳۰ تا ۵۰ درصد: خشک نگه داشتن هوای محل زندگی، نقش مهمی برای حصول اطمینان از این موضوع دارد که رطوبت موجب ایجاد قارچ‌ها و انگل‌ها نمی‌شود. باید اطمینان حاصل کرد که رطوبت در محل زندگی، زیر ۶۰ درجه باشد. به طور ایده‌آل، سطح رطوبت بین ۳۰ الی ۵۰ درصد مناسب است. ولی برخی از افراد، خانه‌های خود را زیر ۴۰ درصد مرطوب نگه می‌دارند تا به اندازه کافی خشک باشد.

بیرون رفتن پس از باران: بارش باران نقش موثری در کاهش آلودگی هوا دارد. زیرا بارش باران، حتی ذرات معلق را نیز پایین می‌برد و هوا را می‌شورد. هوا بعد از باران تمیزتر است، بنابراین، بعد از بارش باران می‌توان برای پیاده‌روی بیرون رفت.

ماسک‌های هوا: ماسک‌های هوا ابزارهای موثری برای محافظت از افراد در مقابل آلودگی هوا هستند. ماسک‌های ارزان‌تر فاقد فیلتر هستند و معمولا خیلی موثر واقع نمی‌شوند. استفاده از ماسک‌های حداقل دارای رتبه N95 و بیشتر (N99 و دیگر موارد) توصیه می‌شود. در این ماسک‌ها از لایه‌های فیلتر‌دار برای محافظت از فرد در مقابل آلودگی هوا استفاده شده است و در نتیجه، یک تنفس سالم را برای فرد به ارمغان می‌آورند. ماسک‌های قوی‌تر و گران قیمت‌تری نیز وجود دارند که دارای فیلترهای اضافی برای مقابله با باکتری و دیگر موارد هستند. همچنین، ماسک‌هایی ویژه ورزشکاران وجود دارد که می‌توان از آن‌ها برای کارهایی که فشار بالایی دارند (و در نتیجه منجر به تنفس بیشتر و عمیق‌تر می‌شوند) استفاده کرد. در ادامه، به طور کامل به مبحث استفاده از ماسک‌ها برای پیشگیری از آلودگی، پرداخته شده است.

استفاده از ماسک در هنگام آلودگی هوا

یکی از تجهیزاتی که افراد در هنگام آلودگی هوا برای حضور در خیابان و دیگر محل‌ها از آن استفاده می‌کنند، ماسک است. اما مسئله‌ای که در این میان مطرح می‌شود این است که آیا ماسک تاثیری در پیشگیری از آلودگی هوا دارد یا خیر؟ همچنین، با توجه به اینکه ماسک‌ها انواع مختلفی دارند، استفاده از کدام نوع از ماسک‌ها در هنگام آلودگی هوا توصیه می‌شود و چرا؟ در ادامه، انواع ماسک‌هایی که می‌توان از آن‌ها در هنگام آلودگی هوا استفاده کرد، مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

گروهی از افراد برای در امان ماندن از هوای آلوده ماسک زده اند

شایان ذکر است که نکات عمومی در مورد ماسک‌ها وجود دارد که باید به آن‌ها توجه داشت. برای مثال، برخی از ماسک‌ها تک سایز هستند؛ در واقع، برخی از انواع ماسک‌ها دارای یک اندازه خاص (مثلا سایز متوسط) هستند. در حالی که برخی دیگر از انواع ماسک‌ها دارای اندازه‌های گوناگون (بسیار کوچک، کوچک، متوسط، بزرگ و بسیار بزرگ) هستند. از سوی دیگر، بسته به نوع آلاینده‌های موجود در محیط و اولویت‌های موجود برای جلوگیری از استنشاق آن‌ها، فرد باید ماسک مناسب خود را تهیه کند. برای یک نوع خاص از ماسک، طراحی‌هایی با کیفیت‌های گوناگون وجود دارد که توسط یک شرکت خاص یا چندین شرکت ارائه شده‌اند و قیمت آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. شرکت‌های گوناگونی در دنیا اقدام به تولید ماسک‌های هوا می‌کنند که ار معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به « 3M»، «هانی‌ول» (Honeywell)، «وُگ‌مَسک» (Vogmask)، «کمبریج» (Cambridge) و «اسمارت‌ایر» (SmartAir) اشاره کرد.

انواع ماسک‌های ویژه آلودگی هوا

در ادامه، انواع ماسک‌های قابل استفاده در هنگام آلودگی هوا مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

ماسک‌های هوای N95: ماسک‌های هوای N95 از جمله ماسک‌هایی با حداقل رتبه برای مراقبت از افراد در مقابل آلودگی هوا محسوب می‌شوند. ماسک‌هایی با رتبه N95 می‌توانند تا ۹۵ درصد از ذرات معلق PM2.5 آسیب‌زننده را فیلتر کنند. این ذرات معلق از جمله ذراتی هستند که احتمال استقرار آن‌ها در هوا بیشتر و احتمال اینکه از طریق استنشاق وارد ریه‌ها شوند، بسیار زیاد است. هنگام استنشاق، PM2.5 می‌تواند در بینی، گلو، ریه‌ها و یا حتی سیستم گردش خون نشست کند. یک مطالعه علمی نشان می‌دهد که ذرات معلق PM2.5 منجر به رسوب پلاک در شریان‌ها می‌شوند که خود موجب سخت شدن شریان‌ها و به طور غیر مستقیم، بروز حمله قلبی می‌شود.

آلودگی هوا -- از صفر تا صد

در هنگام خرید یک ماسک N95، باید دقت کرد تا ماسکی را تهیه کرد که دریچه هوای مناسبی برای هدایت کردن هوای بازدم داشته باشد. این قابلیت مانع از ایجاد رطوبت اضافی و در نتیجه ممانعت از شکل‌گیری مِهی از رطوبت در اطراف بینی و چشم‌ها می‌شود. انواع بسیار زیادی از  ماسک‌های N95 وجود دارد که فرد می‌تواند برای تهیه گزینه مورد نظر خود اقدام کند.

ماسک‌های هوای N99 و N100: ماسک‌های هوای N99 و N100 قادر به فیلتر کردن ذرات معلق PM2.5 موجود در هوا تا ۹۹ و ۹۹/۷ درصد به طور موثر هستند. اگرچه، این ماسک‌ها، مانند ماسک‌های N95 قادر به مقاومت در برابر روغن یا آلاینده‌های بر پایه روغن نیستند. برندهای گوناگونی در دنیا ماسک‌های N99 را تولید می‌کنند. برای این رتبه از ماسک‌ها نیز گزینه‌های گوناگونی موجود است که برخی از آن‌ها متداول‌تر و ارزان‌تر هستند. اما هنگامی که بحث از استحکام ماسک یا تجربه کاربری می‌شود، نیاز به بررسی بیشتر در میان گزینه‌های موجود است. پیدا کردن ماسک‌های N100 کار به مراتب دشوارتری است و احتمالا به سادگی آن‌ها را نتوان در هر داروخانه یا فروشگاه اینترنتی پیدا کرد.

آلودگی هوا -- از صفر تا صد

ماسک‌های هوای P95 و R95: ماسک‌های دارای رتبه‌بندی P نسبت به آلاینده‌های مبتنی بر روغن مقاومت دارند؛ در حالی که ماسک‌های دارای رتبه R فاقد این خصوصیت هستند. هر دو این نوع از ماسک‌ها بسیار گران هستند و معمولا، بیشتر مصارف صنعتی دارند تا شخصی.

آلودگی هوا -- از صفر تا صد

روش کار ماسک‌های آلودگی هوا

ماسک‌های آلودگی هوا دارای لایه‌هایی از فیلترها هستند که برای نوع خاصی از آلودگی هوا طراحی شده‌اند. این فیلترها در ادامه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

فیلتر اولیه: ذرات بزرگ مانند گرد و غبار توسط فیلتر اولیه، فیلتر می‌شوند. ذرات آلاینده نیز در این فیلتر به دام می‌افتند، اگرچه این فیلتر نمی‌تواند ذرات معلق PM2.5 را به دام بیندازند.

فیلتر ذرات: این فیلتر از افراد در مقابل آلاینده‌های کوچک‌تری مانند PM2.5 محافظت می‌کند. ذرات معلق آلاینده که توسط فیلتر اولیه حذف نشده‌اند، توسط این فیلتر حذف خواهند شد. برای آنکه یک ماسک هوا به طور موثری کار کند، حائز اهمیت است که یک فیلتر اولیه و یک فیلتر ذرات داشته باشد.

فیلتر کربن: فیلتر کربن فعال معمولا در ماسک‌هایی برای آلودگی‌های شدیدتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و به شدت در فیلتر کردن آلاینده‌های گازی که دو فیلتر دیگر در حذف آن‌ها ناکارآمد هستند، موفق عمل می‌کند. فیلتر کربن باکتری‌ها و ویروس‌های موجود در هوا را نیز حذف می‌کند.

مزایای ماسک‌های آلودگی

مزایای زیادی برای استفاده از ماسک‌های آلودگی هوا وجود دارد که برخی از آن‌ها در ادامه بیان شده‌اند.

جلوگیری از تاثیرات بلند مدت آلودگی هوا روی بدن: ماسک‌های آلودگی هوا از استنشاق آلودگی‌هایی که منجر به آلرژی‌های هوابرد و دیگر بیماری‌های ریوی می‌شوند، جلوگیری می‌کنند. همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آلاینده‌ها می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی از جمله آسم می‌شود.

افزایش ظرفیت ریه‌ها: استنشاق هوای خالص، ظرفیت ریه‌ها را افزایش می‌دهد و موجب می‌شود تا نفس کشیدن راحت‌تر شود. این کار قدرت عضلات تنفسی و جذب اکسیژن را افزایش می‌دهد.

محافظت در مقابل باکتری‌ها و قارچ‌ها: ماسک‌های آلودگی هوا با فیلترهای کربن فعال، از افراد در مقابل باکتری‌ها و قارچ‌ها و همچنین، بیماری‌ها و واکنش‌های آلرژیک محافظت می‌کند.

اگر نوشته بالا برای شما مفید بوده است، آموزش‌های زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:

^^

بر اساس رای ۳۹ نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
اگر بازخوردی درباره این مطلب دارید یا پرسشی دارید که بدون پاسخ مانده است، آن را از طریق بخش نظرات مطرح کنید.
منابع:
Environmental Pollution CentersKaiterraGadgetsEnergy Educationویکی‌پدیای انگلیسی‌شرکت کنترل کیفیت هوای تهران
۱ دیدگاه برای «آلودگی هوا چیست؟ — عوامل، انواع، تاثیر بر سلامت | به زبان ساده»

سلام ممنون بابت اطلاعات مفید.
ولی ما با هم میتونیم در برابرش مقاومت کنیم،کارهایی مثله: بازیافت ، کاهش دادن استفاده از ماشین و غیره ، استفاده گیاهان در محل کار و خانه ، کاشت درخت که یکی از مهمترین کارهاست.( درخت هایی مثله: اقاقیا،توت،اکالیپتوس،چنار یا مثلاً هر درختی که خودتون پسند تون هست مثلاً نارنجی یا لیمو.)

نظر شما چیست؟

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *