نحوه نوشتن مقاله علمی (بخش دوم) – از صفر تا صد

در آموزش قبل به نکات مهم قبل از نگارش مقاله علمی پرداختیم. در این قسمت سعی داریم به نحوه نوشتن مقاله علمی بعد از آماده‌سازی مطالب بپردازیم. البته بعد از اینکه نوشته‌های خود را سازماندهی کردید، باید به این نکته توجه کنید که ترتیب بخش‌های مقاله ممکن است با آنچه شما از قبل پیش‌بینی کرده‌اید متفاوت باشند. یک مقاله علمی به طور معمول شامل «موضوع» (Title)، «چکیده» (Abstract) و «کلمات کلیدی» (Keywords) می‌شود. همانطور که در بخش اول مطرح شد، نوشتن مقاله علمی مستلزم رعایت یک ساختار کلی تحت عنوان IMRAD است که پاسخ به سوالات زیر را به همراه دارد:

• مقدمه (Introduction): چه کاری را شما یا دیگران در رابطه با این موضوع انجام داده‌اید؟ به چه منظور به این تحقیق پرداخته‌اید؟
• روش تحقیق (Methods): نحوه انجام آن به چه صورت بوده است؟
• نتایج (Results): چه نتایجی از تحقیق خود کسب کرده‌اید؟
• «و» (AND)
• بحث (Discussion): تحقیق شما به طور کلی به چه معناست؟

انتهای متن اصلی شامل «نتیجه‌گیری» (Conclusion)، «تقدیر و تشکر» (Acknowledgements)، «مراجع» (References) و «ضمائم و پیوست‌ها» (Supporting Materials) می‌شود. با اینکه مقاله شما در نهایت با این ساختار به چاپ می‌رسد، اما ترتیب جمع‌آوری و سازماندهی مطالب به هنگام نوشتن مقاله علمی به طور معمول با این ساختار تفاوت دارد.

مراحل سازماندهی در نوشتن مقاله علمی

برای نوشتن یک مقاله علمی و به چاپ رساندن آن باید به ترتیبی که در زیر آمده است، مطالب و نوشته‌های خود را سازماندهی کنید:

1. آماده‌سازی جداول و شکل‌ها
2. نوشتن روش تحقیق
3. نوشتن «نتایج» (Results)
4. نوشتن «بحث‌ها» (Discussion): ذکر این نکته ضروری است که برخلاف تصور کلی، ابتدا باید نتایج و بحث‌ها را در یک مقاله به اتمام رساند چراکه اگر بخش بحث‌ها به طور مکفی تکمیل نشده باشد، چطور می‌توان به اهمیت علمی یک مقاله در مقدمه آن پرداخت.
5. نوشتن یک «نتیجه‌گیری» (Conclusion) کامل
6. نوشتن یک «مقدمه» (Introduction) مستدل و تاثیرگذار
7. نوشتن «چکیده» (Abstract)
8. آماده‌سازی یک «عنوان» (Title) دقیق و توصیفی
9. انتخاب کلمات کلیدی برای «شاخص‌گذاری» (Indexing)
10. نوشتن تقدیر و تشکر
11. نوشتن مراجع

شرح این ۱۱ مرحله را در ادامه به تفصیل خواهیم آورد. قبل از شروع به نوشتن مقاله، ضروری است که دو کار مهم را در رابطه با نوشته خود انجام دهید تا به عنوان پیش‌زمینه‌ای برای کل این فرآیند در نظر گرفته شود:

• موضوع مورد مطالعه، اولین مسأله‌ای است که باید حل شود. تئوری و اهداف خود را به هنگام نوشتن مقدمه مشخص کنید.
• مقالات مرتبط با موضوع مورد نظر خود را به خوبی مطالعه کنید و از میان آنها در حدود 30 مقاله که قابلیت ارجاع دارند را انتخاب کنید.

در نهایت فراموش نکنید که هر مجله برای خود قوانین و ساختار متفاوتی دارد و حتما به «راهنمای نویسندگان» (Guide for Authors) آن مجله رجوع کنید. لازم به ذکر است، در این آموزش از عبارت «مجله» به‌ جای واژه «ژورنال» استفاده شده است.

مرحله اول: آماده‌سازی جداول و شکل‌ها

همیشه به یاد داشته باشید که طراحی نمودار و جدول بهتر از نوشتن هزاران کلمه است. بنابراین، تشریح موضوع به کمک جداول و شکل‌ها بهترین راه برای ارائه نتایج علمی به شمار می‌آید. به عبارت دیگر، داده‌های شما نقش نیرو محرکه مقاله شما را بازی می‌کنند و نمایش آنها بسیار حائز اهمیت است.

به هنگام نوشتن مقاله علمی بین جدول و شکل کدامیک را برای ارائه کار خود انتخاب کنیم؟ به طور کلی جداول نشان‌دهنده نتایج واقعی آزمایشات هستند در صورتیکه شکل‌ها معمولا به جهت مقایسه نتایج آزمایشگاهی با تحقیقات قبلی یا مقایسه مقادیر محاسبه شده با مقادیر نظری مورد استفاده قرار می‌گیرند. در تصویر زیر،‌ برای یک دسته از داده‌ها، دو نوع متفاوت از شکل و جدول ارائه شده است. بسته به نوع هدف و داده خود می‌توانید از اشکال یا جداول استفاده کنید. در مواقعی که بر روی نمایش اعداد تمرکز دارید از جداول استفاده کنید و زمانی که می‌خواهید شیب‌های نزولی و صعودی و روند متغیرها را نشان دهید از نمودارها استفاده کنید.

باید خاطرنشان کرد که فارغ از هر انتخابی که بین جدول یا شکل انجام می‌دهید، نباید اطلاعاتی که در جداول یا شکل‌ها آورده می‌شوند توضیح مجددی از متن مقاله باشند. همچنین اطلاعاتی که در زیر شکل‌ها و جداول می‌آیند، باید توصیف کاملی از فرآیند را در بر بگیرند و خود به تنهایی اطلاعات جامعی در اختیار خواننده قرار دهند.

فیلم آموزش انتشار مقاله علمی – از انتخاب مجله تا فرایند داوری در فرادرس

کلیک کنید

به هنگام ارائه جداول و شکل‌ها، ظواهر آن‌ها نیز از جنبه‌های مهم نوشتن مقاله علمی به شمار می‌آیند. به همین خاطر بهتر است در این خصوص نکات زیر را مد نظر قرار دهید:

• از آوردن نمودارهای متعدد همانند آنچه که در تصویر آمده است خودداری کنید. در هر نمودار از دو یا سه «مجموعه داده» (Data Set) با مقیاس مناسب استفاده کنید.
• اندازه برچسب‌های محور‌های نمودار بسیار مهم است.
• از نمادهای واضح و مجموعه داده‌هایی که به سادگی قابل فهم هستند استفاده کنید.
• هیچ‌گاه از جداول طولانی مانند ترکیبات شیمیایی امولسیونی یا فهرستی از ذرات به همراه پراکندگی آن‌ها استفاده نکنید.

اگر از عکس در مقاله خود استفاده می‌کنید، هر کدام از عکس‌ها باید شامل یک نشانگر مقیاس با کیفیت مناسب در گوشه تصویر باشند. به هنگام ارسال مقاله برای چاپ فیزیکی، تنها در موارد ضروری از شکل‌ها و تصاویر رنگی استفاده کنید. بهتر است تا نمودارها و شکل‌های خود را با ساختارهای متفاوت از یکدیگر متمایز کنید چراکه به طور معمول چاپ مقاله به صورت رنگی مستلزم هزینه بیشتری است. البته این امر شامل مجلات آنلاین نمی‌شود. در بسیاری از مجلات می‌توانید دو نسخه از شکل‌ها و جداول را برای آنها ارسال کنید: نسخه‌ای رنگی به منظور چاپ آنلاین و نسخه‌ای سیاه و سفید برای چاپ فیزیکی مجله.

مساله دیگری که در نوشتن مقاله علمی باید به آن توجه کرد، استفاده بیش از حد از خطوط و هیستوگرام‌ها است. استفاده از خطوط متصل به داده‌ها تنها برای مواقعی است که به توضیح سری‌های زمانی داده‌های متوالی می‌پردازید. نمونه‌ای از این شکل‌ها در تصویر زیر آمده است که داده‌ها به صورت برش‌های عرضی نیز از یکدیگر متمایز شده‌اند:

به خاطر داشته باشید که تمامی نمودارهایی که به هنگام نوشتن مقاله علمی از آنها استفاده می‌کنید دارای محورهایی با واحد مشخص باشند. همچنین، زمانی که ارتباطی بین نمونه‌ها وجود ندارد یا این ارتباط به صورت گرادیانی (شیب‌دار) نیست می‌توانید از هیستوگرام استفاده کنید:

ضروری است که در زمان نوشتن مقاله علمی به اندازه فونت‌ها در جداول توجه کنید، در برخی موارد این اندازه بسیار کوچک و موجب ناخوانا بودن آن می‌شود. در تصویر زیر، اعداد نمودار سمت چپ به خوبی خوانده نمی‌شوند که این مشکل در نمودار سمت راست برطرف شده است.

در نهایت باید در استفاده از اعداد اعشاری، خطوط و ... توجه لازم را داشته باشید. در تصویر زیر دو جدول نشان داده شده است که در جدول بالایی، واحد‌ها و اعداد و همچنین خطوط جدول به خوبی نشان داده نشده‌اند. علاوه براین برای نشان دادن ممیز در اعداد انگلیسی باید از «نقطه» بهره گرفت که در این تصویر از «,» استفاده شده است. شکل صحیح آن، در جدول پایینی دیده می‌شود.

مرحله دوم: نوشتن روش تحقیق

چگونگی مطالعه و بررسی موضوع تحقیق،‌ در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر در مقاله خود، یک روش جدید را معرفی می‌کنید، باید به گونه‌ای اطلاعات آن را در مقاله بیاورید تا یک خواننده آگاه بتواند روش شما را مجددا پیاده‌سازی کند. البته نیازی به تکرار جزییات روش‌ها نیست،‌ در این خصوص می‌توانید از مراجع و ضمائم برای نشان دادن مراحل انجام شده و معتبر قبلی استفاده کنید. استفاده از خلاصه‌نویسی جامع یا ارجاع به مطالب مهم و کلیدی در این مورد کفایت می‌کند.

خوب است بدانید که داوران مقالات، روش‌های تحقیق ناقص یا اشتباه را مورد انتقاد قرار می‌دهند و این مقالات عموما رد خواهند شد چراکه این قسمت - نوشتن روش تحقیق - به عنوان بخشی حیاتی از بازتولید تحقیقات شما قلمداد می‌شود. در این خصوص باید تمامی مواد شیمیایی مورد استفاده خود را به طور کامل مشخص کنید. از مواد با نام تجاری و ترکیبات نامعلوم استفاده نکنید. به همین منظور بهتر است موارد زیر را رعایت کنید:

• برای استفاده از مواد شیمیایی و نام‌گذاری آنها از قواعد «آیوپاک» (اتحادیه بین‌المللی شیمی محض و کاربردی) استفاده کنید.
• برای نام‌گذاری گونه‌ها از «فهرست جهانی گونه‌های دریایی» (World Register of Marine Species) یا «فهرست اروپایی گونه‌های دریایی» (European Register of Marine Species) کمک بگیرید.
• برای اندازه‌گیری‌ها از واحدهای SI استفاده کنید.

سعی کنید «آزمایش‌ها با متغیرهای کنترل شده» (Control Experiment) و داده‌های آن‌ها را به خوبی ارائه کنید تا همانطور که گفته شد بتوان این آزمایشات را دوباره اجرا کرد. به هنگام نوشتن مقاله علمی و فهرست کردن روش‌ها، باید نکاتی را در نظر بگیرید. به عبارت دیگر روش‌های تحقیق باید به صورت منطقی و با ترتیب مشخص ارائه شوند. به عبارت دیگر، این روش‌ها به همان ترتیب ذکر شده در بخش نتایج، ارائه می‌شوند:

• توضیح محل و منطقه تحقیق
• توضیح نظرسنجی‌ها یا آزمایشات انجام شده به همراه دادن اطلاعات روزشمار از آزمایشات
• توضیح روش‌های آزمایشگاهی، شامل جداسازی یا فرآوری نمونه‌ها، روش‌های تحلیلی و به دنبال آن خصوصیات آب‌ها، رسوبات و همچنین «بیومانیتورهای» (Biomonitors) استفاده شده. اگر از گونه‌های زیستی متنوعی استفاده کرده‌اید، از ساده‌ترین آنها ـ مانند میکروب‌ها - شروع کنید و به پیچیده‌ترین آنها ـ همچون پستانداران - برسید.
• توضیح روش‌های آماری استفاده شده شامل «سطح اطمینان» (Confidence Level) و ...

در این بخش از اشتباهات رایج یعنی نظردادن، ارائه نتایج و بحث‌ها بپرهیزید.

مرحله سوم: نوشتن نتایج

این بخش به یافته‌های شما اختصاص دارد بنابراین، تنها نتایجی که در این بخش باید آورده شوند، نتایج تحقیق فعلی شما است. این نتایج برای ارائه «بحث» (Discussion) ضروری هستند. فراموش نکنید که در بعضی مجلات می‌توانید ضمائم و پیوست‌های خود را نیز دخیل کنید. از این فرصت برای داده‌های درجه دوم خود استفاده کنید. داده‌های خود را برای استفاده در مقالات دیگر پنهان نکنید چراکه ممکن است شواهدی ارائه دهید که برای استحکام بخشیدن به نتیجه‌گیری مکفی نباشند. بنابراین اگر از داده‌های زیادی استفاده کرده‌اید، آنها را به صورت ضمیمه یا پیوست در مقاله خود قرار دهید.

در بیان نتایج یک موضوع خاص، به منظور خوانش بهتر مقاله از «زیرعنوان‌ها» (sub-Headings) استفاده کنید. به این زیرعنوان‌ها اعدادی اختصاص دهید تا ارجاع به بخش‌های داخلی مقاله برایتان ساده‌تر شود. البته توجه داشته باشید که حتما برای این کار به راهنمای نویسندگان رجوع کنید. برای ارائه داده‌ها از یک ترتیب منطقی استفاده کنید که فرآیند تحقیق را به طور کامل از ابتدا تا انتها شرح دهد و به این سبب فهم آن ساده‌تر شود. به طور معمول، این روند به همان ترتیبِ نوشته شده در مرحله دوم خواهد بود.

ذکر این نکته ضروری است که در این مرحله نباید به هیچ منبع دیگری ارجاع دهید. در حقیقت، شما نتایج کار خود را در این بخش ارائه می‌دهید و بنابراین نمی‌توانید به کار دیگران ارجاع بدهید. این کار بدین معنی است که شما در خصوص کار خود مشغول بحث و بررسی هستید و در نتیجه، باید در بخش «بحث‌ها» (Discussion) به آن بپردازید.

پیش از ادامه مطلب باید به این نکته اشاره کنیم که برای نوشتن مقاله، باید با روش تحقیق آشنا باشید و اگر می‌خواهید به شکل مناسبی با این موضوع آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم از مجموعه آموزش اصول و روش های تحقیق مقدماتی تا پیشرفته فرادرس کمک بگیرید.

مرحله چهارم: نوشتن بحث‌ها

در این بخش باید به بیان معنای نتایج خود بپردازید. شاید این بخش از ساده‌ترین بخش‌ها در نوشتن مقاله عملی باشد اما نوشتن صحیح آن دشوار است. دشواری آن به این دلیل است که در حقیقت مهمترین بخش مقاله شما همینجاست. اینجاست که می‌توانید اطلاعات خود را به فروش برسانید. این مورد را هم در نظر بگیرید که بیشتر مقالات به دلیل ضعف در همین بخش مورد قبول قرار نمی‌گیرند.

بحث‌‌ها را باید در ارتباط با نتایج بنویسید اما نباید خود نتایج را بازنویسی کنید. در این بخش باید نتایج خود را با نتایج دیگران مقایسه کنید. از برخی مقالاتی که در مقدمه آمده است می‌توانید جهت مقایسه کمک بگیرید. هیچگاه پژوهش‌هایی را که با نتایج شما موافق نیستند نادیده نگیرید، به عکس باید خواننده را متقاعد کنید که  نظر شما در این خصوص صحیح است. بهتر است موارد زیر را در نظر داشته باشید:

• • 1. از بیان جملات فراتر از نتایج کار خود بپرهیزید.
    2. از کلی گویی در خصوص متغیرها دوری کنید. جملات کمی همچون $$(35 C ^ \circ)$$، $$(0.5 \%)$$  و $$(p < 0.001)$$ جایگزین عباراتی نظیر «دمای بالاتر»، «در غلظت پایین‌تر»، «بسیار قابل توجه» کنید.
    3. از معرفی عبارات، اصطلاحات و بیان ایده‌های جدید در این بخش بپرهیزید. تمامی این مسائل را باید در مقدمه بیاورید.
    4. گمانه‌زنی در خصوص تفسیر نتایج اشکالی ندارد اما این حدس‌ها باید رنگ حقیقت داشته باشند، برای رسیدن به تفاسیری صحیح، در خصوص موارد زیر تفکر کنید:
       1. نتایج بدست آمده چه ارتباطی با سوال اصلی تحقیق و اهداف مطرح شده در مقدمه دارند؟
       2. آیا داده‌ها در راستای نظریه شما هستند؟
       3. آیا نتایج شما با دیگر تحقیقات همپوشانی دارند؟
       4. نقاط ضعف و تناقضات کار خود را به بحث بگذارید؟ اگر نتایج شما قابل انتظار نبود، دلایل آن‌را توضیح دهید.
       5. آیا راه دیگری برای تفسیر نتایج شما وجود دارد؟
       6. چه تحقیقاتی دیگری برای پاسخ به سوالات برخاسته از تحقیق شما نیاز است؟
       7. بدون اغراق کردن توضیح دهید چه چیز جدیدی در این کار می‌بینید؟
    5. به یاد داشته باشید که «بازبینی» (Revision) نتایج و بحث‌ها تنها محدود به مقاله نمی‌شود. ممکن است به انجام آزمایشات یا شبیه‌سازی‌های بیشتری نیاز داشته باشید. در مواقعی نمی‌توانید ایده‌های خود را بوضوح در قالب کلمات بیان کنید چراکه برخی از موارد به خوبی مطالعه نشده‌اند.

مرحله پنجم: نوشتن یک نتیجه‌گیری کامل

این بخش از نوشتن مقاله علمی نشان می‌دهد که چطور کار شما موجب توسعه دانش در زمینه تحقیق مورد نظر شده است. در برخی مجلات،‌ این بخش به طور جداگانه لحاظ شده و در برخی دیگر شامل پاراگراف آخر بخش بحث‌ها است. به هر حال اگر مقاله شما فاقد یک نتیجه‌گیری کامل و مشخص باشد،‌ داوران برای ارزش‌گذاری مقاله شما و شایستگی انتشار آن دچار تردید خواهند شد. یک اشتباه رایج در این بخش، نوشتن دوباره چکیده یا فهرست کردن نتایج آزمایشگاهی است. بیان دوباره و غیرضروری نتایج در این بخش قابل قبول نیست.

فیلم آموزش نگارش مقاله علمی – مبانی و اصول اولیه در فرادرس

کلیک کنید

در این قسمت باید دلایل مشخص و علمی برای کار خود ارائه دهید. همچنین کاربرد و راه‌های توسعه آن را نیز در صورت لزوم بیان کنید. علاوه بر این می‌توانید آزمایشات دیگری را پیشنهاد دهید و به آزمایشات در حال انجام اشاره کنید. همچنین می‌توانید نتایج جهانی حال حاضر و به طور ویژه مرتبط با اهداف تحقیق خود در این بخش پیشنهاد دهید. فراموش نکنید که این اهداف تحقیق در مقدمه آمده است.

مرحله ششم: نوشتن یک مقدمه مستدل و تاثیرگذار

این بخش فرصتی است تا خوانندگان خود را متقاعد کنید که به طور واضح اهمیت تحقیق خود را می‌دانید. یک مقدمه خوب باید به سوالات زیر پاسخ دهد:

• چه مشکلی باید برطرف شود؟
• آیا راه‌حل‌هایی در حال حاضر برای آن وجود دارد؟
• کدامیک از راهکارها مناسب‌تر هستند؟
• اصلی‌ترین محدودیت آن چیست؟
• انتظار چه دستاوردی دارید؟

سردبیران مجلات تمایل دارند تا شما یک جنبه فکری منسجم در چارچوب خط فکری مجله به آن‌ها ارائه دهید. علاوه بر این باید، مقالات اصیل و معتبری را که در زمینه کار شما به چاپ رسیده‌اند نیز معرفی کنید. بهتر است به هنگام نوشتن مقاله علمی به دو مقاله معتبر و مهم اخیر ارجاع دهید. البته داوران و سردبیران از ارجاع بی‌رویه به مقالات نامرتبط یا قضاوت‌های ناصحیح شما از کار خودتان بیزارند و موجب می‌شود این حس را به آنها القا کند که هیچ چشم‌اندازی برای کار خود در نظر نگرفته‌اید. در زیر نکات دیگری در خصوص نوشتن مقدمه آمده است:

• ایجاز را در نوشتار خود رعایت کنید و به نکات اصلی بپردازید. از کار خود تاریخچه نسازید چراکه مقدمه طولانی به مذاق خوانندگان خوش نمی‌آید.
• همه می‌دانیم که به شدت تمایل دارید تا یافته‌های جدید خود را بیان کنید اما فراموش نکنید که در ابتدا باید یک تصویر کلی از کار خود ارائه دهید.
• در نوشتار مقدمه برای یک مقاله علمی، باید از کل به جزء برسید. این کار موجب می‌شود تا خوانندگان خود را به اهداق تحقیق خود راهنمایی کنید.
• علت نوشتار مقاله و روش‌ تحقیق استفاده شده برای پاسخ به سوالات را بیان کنید اما مقدمه را با بخش‌های نتایج، بحث‌ها و نتیجه‌گیری تلفیق نکنید. همواره سعی کنید تا در متن شما این بخش‌ها به طور منطقی از یکدیگر متمایز باشند.
• فرضیات و اهداف تحقیق باید به طور مشخص در انتهای مقدمه آورده شوند.
• از آوردن عباراتی همچون «بدیع»، «برای اولین بار» و «نوآورانه» خودداری کنید.

مرحله هفتم: نوشتن چکیده

چکیده، خوانندگان را با جنبه فکری مقاله و آنچه که در تحقیق خود انجام داده‌اید آشنا و یافته مهم شما را به آنها معرفی می‌کند. چکیده به همراه موضوع مقاله، در حقیقت حکم تبلیغ برای شما دارند. سعی کنید در نوشتن مقاله علمی این دو مطلب را ساده و قابل فهم بنوسید تا با خواندن آن نیازی به مطالعه کل مقاله نباشد. از آوردن لغات تخصصی، اختصارات و ارجاعات در این بخش دوری کنید.

در نوشتن چکیده باید دقیق باشید و از کلماتی استفاده کنید که به خوبی منظور از تحقیق را به خواننده منتقل کنند. در حقیقت، این بخش جنبه‌ای کلی و توضیحی کوتاه در خصوص مقاله برای خواننده ارائه می‌کند. چکیده نتایج کلیدی و مهم را در بر دارد اما وارد جزئیات آزمایشگاهی نمی‌شود. حتما به یاد داشته باشید که در جمله آخرِ چکیده خود توضیحی کوتاه در خصوص تفاسیر و نتیجه‌گیری‌ها ارائه دهید. یک چکیده روشن و واضح بر چاپ و تاثیرگذاری آن برای خواننده و استفاده‌های بعدی بسیار تاثیرگذار است.

چکیده باید در حد امکان مختصر و مفید نوشته شود. برای نوشتن چکیده به راهنمای نویسندگان مراجعه کنید اما به طور معمول این بخش کمتر از 250 کلمه است. در نوشتن چکیده باید به دو سوال اساسی پاسخ دهید:

• چه کاری انجام شده است؟
• یافته‌های اصلی کدام‌اند؟

با خواندن چکیده برخی مقالات مرجع پاسخ این دو سوال را در داخل آنها پیدا کنید.

مرحله هشتم: آماده‌سازی یک عنوان دقیق و توصیفی

عنوان مقاله یک توضیح کلی در خصوص موضوع مقاله بدست می‌دهد. به عبارت دیگر، اولین و تنها فرصت شما برای جذب یک خواننده، عنوان مقاله است. فراموش نکنید که اولین خوانندگان مقاله شما، سردبیر و داوران هستند. همچنین، خوانندگان، خود نویسندگانی بالقوه هستند که امکان دارد در نوشته خود به مقاله شما ارجاع دهند و بنابراین تاثیر اولیه می‌تواند بسیار قدرتمند عمل کند.

اکثر ما غرق در نشریات مختلف هستیم و خوانندگان مختلف، زمانی ندارند تا همه تولیدات علمی را مطالعه کنند بلکه باید به صورت انتخابی عمل کنند و این انتخاب از عنوان نشأت می‌گیرد.

عنوان صریح و نمایانگر محتوای مقاله به طور معمول توسط داوران مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. آنها از عناوینی که به خوبی موضوعات بحث را مشخص نکند بیزارند. بنابراین یک عنوان جامع و دقیق انتخاب و دقت کنید که خیلی طولانی نباشد. همچنین در نوشتن مقاله علمی از بیان عبارات تخصصی در عنوان خودداری کنید. این امر کمک می‌کند تا میزان خوانش و بازدید مقاله شما افزایش پیدا کند. زمانی را برای انتخاب عنوان اختصاص دهید و آن را با «نویسندگان همکار» (co_Authors) در بررسی کنید.

در زیر مثال‌هایی از یک عنوان انتخابی، قبل و بعد از تجدید نظر و بررسی را مشاهده می‌کنید:

مثال اوّل

• عنوان اولیه: مشاهدات اولیه بر تاثیر شوری آب بر توزیع موجودات کف‌زی در داخل یک سیستم رسوبی در مصب رود کارون
• عنوان تجدید نظر شده: تاثیر شوری آب بر توزیع موجودات کف‌زی مصب رود کارون
• نظرات: عنوان طولانی خواننده را گمراه می‌کند. لغات غیر ضروری همچون «مطالعه‌ای بر»، «طبیعت» و ... را حذف کنید. از بیان اصطلاحاتی همچون «اولیه» (Preliminary) خودداری و عنوان را دقیق ذکر کنید.

مثال دوم

• عنوان اولیه: عملکرد آنتی‌بیوتیک‌ها بر روی باکتری‌ها
• عنوان تجدید نظر شده: محدود کردن رشد «میکوباکتریم» (Mycobacterium) بیماری سل به کمک «استرپتومایسین» (Streptomycin)
• نظرات: عنوان باید مشخص باشد. به هنگام طراحی عنوان به این فکر کنید که «چگونه برای پیدا کردن اطلاعات به جستجو خواهم پرداخت».

مثال سوم

• عنوان اولیه: ساخت نانوفیبرهای کواکسیال «کربن/کادمیوم سولفید» (Carbon/CdS) نشان‌دهنده خواص نوری و الکتریکی از طریق «الکترواسپینینگ» (Electrospinning) کربن
• عنوان تجدید نظر شده: الکترواسپینینگ نانوفیبرهای کربن/کادمیوم سولفید با خواص نوری و الکتریکی
• نظرات سردبیر مجله: «نوشتار لغوی متن نیاز به اصلاح دارد و عنوان، معنی درستی بدست نمی‌دهد. تمامی مواد دارای خاصیت‌های متغیری هستند. می‌توانید یک تار مو را به منظور بررسی خواص نوری و الکتریکی بررسی کنید. در بیان این خواص باید مشخص عمل کنید. مقاله را مطالعه نکردم اما به نظر می‌آید باید چیزی در خصوص این خواص مطرح باشد، در غیر اینصورت چرا باید آن را گزارش می‌کردم.»

مرحله نهم: انتخاب کلمات کلیدی برای شاخص‌گذاری

کلمات کلیدی بمنظور شاخص‌گذاری مقاله شما انتخاب می‌شوند و به نوعی نقش «برچسب‌» (Label) متن شما را بازی می‌کنند. درست است که امروزه استفاده کمتری از این کلمات می‌شود چراکه می‌توانید کل متن را جستجو کنید اما به هنگام انتخاب کلمات کلیدی از کلمات با معانی گسترده یا کلمات عنوان متن خود استفاده نکنید. برخی مجلات استفاده از کلمات کلیدی شامل عنوان مجله را مجاز نمی‌دانند چراکه خود مجله به طور ضمنی به همین موضوع اشاره می‌کند. مثلا مجله «زیست‌شناسی خاک و بیوشیمی» (Soil Biology & Biochemistry) استفاده از کلیدواژه «خاک» (Soil) را در مقالات نمی‌پذیرد.

فقط زمانی از حروف و اختصارات استفاده کنید که به بکارگیری این واژه‌ها به طور گسترده در موضوع مورد نظر رواج داشته باشند. با مراجعه به راهنمای نویسندگان، در خصوص تعداد کلمات کلیدی، تعریف‌ها، مترادف‌ها،‌ «بازه» (Range) و سایر موارد اطلاعات کسب کنید.

مرحله دهم: نوشتن تقدیر و تشکر

در این بخش از نوشتن مقاله علمی می‌توانید از افراد مختلفی که شما را یاری کرده‌اند تشکر کنید. به طور مثال در این بخش می‌توانید از نمونه‌خوانان متن یا کمک‌های فنی سایرین تشکر کنید. شاید مهمترین قسمت برای تشکر از سرمایه‌گذاران یا ارائه دهندگان بورس این تحقیق در همین بخش باشد. در خصوص پروژه‌های اروپایی، فراموش نکنید که حتما «شماره بورسیه» (Grant Number) یا مرجعی در خصوص بورسیه را ذکر کنید. همچنین برخی از موسسات، تعداد نشریه سازمان را ذکر می‌کنند. به طور مثال: این نسخه، نشریه شماره ۶۵۷ از (AZTI-Tecnalia) است.

مرحله یازدهم: ذکر منابع

به طور معمول این بخش در مقایسه با دیگر قسمت‌های مقاله، بیشترین اشتباهات را شامل می‌شود. یکی از رنج‌آورترین مشکلات در نوشتن مقاله علمی مربوط به همین بخش است و سردبیران از آن بیزارند. البته امروزه به دلیل گسترش استفاده از ابزارهای مرجع‌نویسی،‌ نوشتن مقاله علمی در این بخش ساده‌تر شده‌ است. باید متن خود را به مقالات استفاده شده ارجاع دهید. از ارجاعات زیاد و بی‌مورد خودداری کنید چراکه این کار موجب تولید متن بهتری از شما نخواهد شد. به هیچ عنوان متن خود را به کارهای خود یا چند مقاله از یک منطقه ارجاع ندهید. همچنین اگر زبان مقاله شما انگلیسی است، آن را به مقالات با زبان‌های دیگر ارجاع ندهید چراکه داوران مقاله ممکن است به زبان آن مقاله مسلط نباشند. پس بهتر است به نوعی از ترجمه آن استفاده کنید.

همانطور که در طول متن بارها به آن اشاره شد، در اینجا نیز با مراجعه به راهنمای نویسندگان اطلاعات مفیدی در خصوص نحوه ارجاع به منابع کسب خواهید کرد. به طور کلی بهتر است که روابط شخصی را در ارجاع به مقالات در نظر نگیرید و استفاده از مقالاتی که هنوز داوری نشده‌اند را فراموش کنید.

در خصوص مدیریت منابع علمی می‌توانید از نرم‌افزارهای مختلفی همچون «اندنوت» (EndNote) و «مندلی» (Mendeley) استفاده کنید. در حال حاضر بسیاری از مجلات، فایل‌هایی با قالب‌های مختلف را به منظور استفاده در نرم‌افزارهای مدیریت منابع علمی در اختیار شما قرار می‌دهند تا بتوانید از آن‌ها در مرجع‌نویسی استفاده کنید.

به یاد داشته باشید که نحوه نوشتار منابع چه در طول متن و چه در انتهای آن باید دقیقا منطبق با «راهنمای نویسندگان» (Guide for Authors) باشد. فراموش نکنید که ارائه مناسب منابع با قالب صحیح، بیشتر نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری نویسنده است تا سردبیر. کنترل و بررسی این قالب‌ها وقت زیادی از سردبیران می‌گیرد،‌ پس با نوشتار صحیح خود،‌ موجب صرفه‌جویی در وقت آنها شوید که این کار برای آنها بسیار با ارزش جلوه خواهد کرد. در نهایت برای این بخش از نوشتن مقاله علمی بهتر است موارد زیر را هم بررسی کنید:

• املا صحیح نام نویسندگان
• سال انتشار
• استفاده از کلمه «همکاران» (et al)
• «نشانه‌گذاری» (Punctuation)
• بررسی اینکه آیا تمامی مقالات استفاده شده در منابع آمده‌اند یا خیر

اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌های زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:

• مجموعه آموزش‌های نگارش مقاله، پایان نامه و نشریه علمی
• مجموعه آموزش‌‌های دروس دانشگاهی
• مجموعه آموزش‌های نگارش متون علمی در LaTeX
• آموزش انتشار مقاله علمی (از انتخاب مجله تا فرایند داوری)
• معرفی رشته‌های مختلف دانشگاهی

^^