فرادرسفعل نفی در عربی چیست؟ – نحوه ساخت + مثال، تمرین و تلفظ
فعل نفی در عربی فعلی است که انجام گرفتن کار توسط آن نفی میشود. از چنین فعلی با عنوان «فعل منفی» نیز در جملات یاد میشود. با استفاده از ساختار فعل نفی در عربی میتوانیم در جملات نشان دهیم که چه کارهایی انجام نشده، نمی‌شود و قرار نیست که انجام شود. برای این کار باید به سراغ انواع حروف اضافه «ما، لم، لما، لا، لن و لیس» برویم. هر کدام از این حروف همراه با افعال خاصی استفاده می‌شوند تا فعل با معنی منفی بسازند. به همین خاطر ابتدا فعل‌ها و نحوه ترجمه آنها را در حالت ساده بررسی می‌کنیم و بعد به سراغ این حروف منفیساز و نحوه تاثیر آنها بر افعال می‌رویم. در پایان این متن از مجله فرادرس تمرین‌هایی برای سنجیدن میزان فهم و درک‌مان از این مطلب قرار داده شده که می‌توان از آنها استفاده و نقاط ضعف مرتبط با این مبحث را تقویت کرد.
تعریف فعل نفی در عربی
به طور کلی فعل نفی به فعلی میگویند که انجام گرفتن کار توسط آن نفی میشود. یعنی میتوانیم به این وسیله نشان دهیم چه کاری را در گذشته انجام ندادهایم، یا در حال حاضر انجام نمیدهیم و در آینده انجام نخواهیم داد. به این ترتیب نیاز داریم تا با شکل منفی شده افعال در سه زمان ماضی عربی، مضارع عربی و مستقبل عربی آشنا شویم.
به همین خاطر حروف اضافه «ما، لم، لما، لا، لن و لیس» را بررسی می‌کنیم. چرا که با استفاده از آنها میتوانیم انواع فعل نفی در عربی را بسازیم. سه حرف «ما، لم و لما» برای ساختن فعل نفی زمان گذشته یا ماضی مورد استفاده قرار می‌‌گیرند. با استفاده از حرف اضافه «لا» میتوانیم افعال مضارع را منفی کنیم و یک فعل نفی عربی در زمان حال یا مضارع بسازیم. برای ساختن فعل نفی در زمان آینده یا مستقبل باید از حرف «لن» کمک بگیریم. این حرف یکی از انواع حروف ناصبه عربی محسوب میشود. به همین خاطر باید قواعد مربوط به آنها و تاثیرشان بر فعل‌های عربی را نیز بررسی کنیم.
«لیس» یکی از افعال ناقصه در عربی است که میتوانیم در جملات اسمیه و فعلیه از آن استفاده و معنی جمله را از حالت مثبت به منفی تبدیل کنیم. این کلمه نیز با وارد شدن به جمله نیازمند اسم و خبر است و می‌تواند مبتدا در جمله اسمیه را به «اسم فعل ناقصه لیس با اعراب مرفوع» و خبر جمله اسمیه را به «خبر فعل ناقصه لیس و منصوب» تبدیل کند.
در ادامه ابتدا درباره فعل ماضی و مضارع و ساختار آن در زبان عربی مطالبی می‌خوانیم. سپس به سراغ نحوه ساختن فعل نفی با استفاده از این حروف اضافه می‌رویم. برای هر یک از آنها مثال‌های متعددی در متن قرار دارد که می‌توانید برای درک بهتر از آنها کمک بگیرید.
ساخت فعل نفی ماضی در عربی
برای نشان دادن انجام شدن کاری در گذشته نیاز داریم تا از فعل «ماضی» در زبان عربی استفاده کنیم. برای ساختن چنین فعلی نیاز است تا سه حرف اصلی یک فعل یا ریشه‌های آن را به وزن‌های فعل ماضی وارد و آن را در ۱۴ صیغه غائب، مخاطب و متکلم صرف کنیم.
برای این کار لازم است ابتدا ریشه‌ها و حرکت عین‌الفعل را از معجم یا فرهنگ لغات عربی استخراج کنیم و سپس سه حرف اصلی را به وزن فعل ماضی وارد کنیم. منظور از وارد کردن ریشه فعل به وزن‌های فعل ماضی این است که نخستین حرف ریشه را با فاءالفعل، دومین حرف ریشه را با عین‌الفعل و سومین حرف آن را با لام‌الفعل جایگزین کنیم تا به فعل مناسب برسیم. برای درک بهتر می‌توانید به کادر زیر توجه کنید.
فَعَلَ← فَ عَ لَ ← کَ تَ بَ ← کَتَبَ
فَعَلوا ← فَ عَ ل و ← کَ تَ ب و ← کَتَبوا
در این کادر نحوه جای‌گذاری سه حرف اصلی فعل از مصدر «کتابة» نمایش داده شده است. با استفاده از فرهنگ لغات عربی توانستیم بفهمیم که سه حرف اصلی این مصدر عربی «ک ت ب» است. به این ترتیب آنها را با سه حرف اصلی فعل در وزن‌های ماضی جایگزین کردیم و به یک فعل ماضی از این مصدر رسیدیم. در جدول زیر وزن‌های صرف ۱۴ صیغه غائب، مخاطب و متکلم فعل ماضی ثلاثی مجرد را همراه با نام صیغه‌ها مشاهده می‌کنید.
| جدول وزن ۱۴ صیغه صرف فعل ماضی در عربی | |
| صیغه | وزن |
| ۱- الغائب | فعل |
| ۲- الغائبان | فعلا |
| ۳- الغائبون | فعلوا |
| ۴. الغائبة | فعلت |
| ۵- الغائبتان | فعلتا |
| ۶- الغائبات | فعلنَ |
| ۷- المخاطب | فعلتَ |
| ۸- المخاطبان | فعلتما |
| ۹- المخاطبون | فعلتم |
| ۱۰- المخاطبة | فعلتِ |
| ۱۱- المخاطبتان | فعلتما |
| ۱۲- المخاطبات | فعلتن |
| ۱۳- متکلم‌الوحده | فعلتُ |
| ۱۴- متکلم‌مع‌الغیر | فعلنا |
بر اساس جدول وزن‌های فعل ماضی ثلاثی مجرد می‌توان فهمید که اکثر تغییرات به کار رفته در فعل ماضی مربوط به حضور ضمایر در انتهای آن است. بر اساس این ضمایر است که میتوانیم به صیغه‌های افعال پی ببریم. به جز دو صیغه «الغائب» و «الغائبة» که ضمایر بارز در آنها به کار نرفته و در هر دو صیغه ضمیر‌ها به شکل مستتر به کار می‌روند. در جدول زیر می‌توانید نحوه صرف فعل ماضی از ریشه «کتب» را همراه با معنی آنها مشاهده کنید.
| جدول صرف فعل ماضی از ریشه ک ت ب | |
| فعل | معنی |
| کَتَبَ | نوشت |
| کَتَبا | نوشتند |
| کَتَبوا | نوشتند |
| کَتَبَتْ | نوشت |
| کَتَبَتا | نوشتند |
| کَتَبنَ | نوشتند |
| کَتَبتَ | نوشتی |
| کَتَبتما | نوشتید |
| کَتَبتم | نوشتید |
| کَتَبتِ | نوشت |
| کَتَبتما | نوشتید |
| کَتَبتنَّ | نوشتید |
| کَتَبتُ | نوشتم |
| کَتَبنا | نوشتیم |
در ادامه جملاتی را می‌خوانید که در آنها فعل به شکل ماضی و در وزن‌های ثلاثی مجرد به کار رفته است.
نِمْتُ اللَّيْلةَ المَاضِيَة.
شب گذشته خوابیدم.
فَهِمَ الطَّالِبُ الدَّرْس.
دانش‌آموز درس را فهمید.
جَاءَتْ سَارَة.
ساره آمد.
ذَهَبْتُ إِلَى الحَفْلَة، وأَكَلْتُ و شَرِبْت.
به جشن رفتم و خوردم و نوشیدم.
هنَّ ذَهَبنَ إلی الجامعة.
آنها به دانشگاه رفتند.
هی کَتَبَتْ واجِباتِها.
او تکالفیش را نوشت.
هُم سَمِعوا کلامَ الأستاذِ.
آنها حرف‌های استاد را شنیدند.
البِنتان طَبَخِتا العَشاء.
دو دختر شام را پختند.
أکَلَ الطِفلُ التُفاحَة.
کودک سیب را خورد.
ساخت فعل نفی ماضی با «ما»
برای ساخت فعل نفی ماضی در عربی میتوانیم از حرف «ما» منفیساز استفاده کنیم. با افزودن این حرف پیش از فعل ماضی میتوانیم معنای آن را از مثبت به منفی تبدیل کنیم. این حرف از جمله حروف غیر عامل در زبان عربی محسوب میشود. یعنی با ورودش بر سر فعل ماضی تغییری در ساختار فعل ایجاد نمی‌شود و فعل ماضی بدون هرگونه تغییری باقی می‌ماند.
