فرادرسساختار جمله در زبان ترکی استانبولی — آموزش ساخت جمله به زبان ساده + مثال
یکی از پرتکرارترین سوال‌ها بین زبان‌آموزان، چگونگی ساختار جمله در زبان ترکی استانبولی است. زبان ترکی زبان پسوندی است و تمامی گرامرها در این زبان به صورت پسوند به کلمه اصلی جمله متصل می‌شوند. جمله از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود که جزء اصلی جمله، در زبان ترکی استانبولی فعل جمله است. تمامی بخش‌های دیگر، برای توصیف و توضیح فعل، به جمله اضافه می‌شوند. در زبان ترکی استانبولی جمله‌ها با توجه به ترتیب قرارگیری اجزای جمله سه نوع، جملههای باقاعده، جملههای بی‌قاعده، جملههای بی‌فعل تقسیم می‌شوند. در این مطلب، تمامی اجزای جمله در زبان ترکی استانبولی بررسی شده و با مثال توضیح داده می‌شود.
اجزای جمله در زبان ترکی استانبولی
در زبان ترکی استانبولی، مانند زبان‌های دیگر، جمله از بخش‌های گوناگونی تشکیل می‌شود. وجود هر کدام در جمله باعث فهم بهتر آن برای مخاطب می‌شود. در این قسمت آن‌ها را نام می‌بریم و با مثال به ترتیب توضیح می‌دهیم.
- فعل
- فاعل
- مفعول
- قید
به‌طور کلی می‌توان گفت، ساختار جمله در زبان ترکی استانبولی به صورت زیر است.
فعل + اجزای دیگر (قیدها) + مفعول + فاعل
نقش فعل در ساختار جمله در زبان ترکی استانبولی چیست؟
در زبان ترکی استانبولی اصلی‌ترین بخش جمله فعل است که همیشه در آخر جمله قرار می‌گیرد. اما در مکالمه‌های روزمره در ترکی استانبولی، شعرها و ضرب‌المثل‌ها در جاهای مختلفی استفاده می‌شود. در هر جمله‌ای فقط یک فعل وجود دارد، با این تفاوت که از بقیه اجزای جمله مانند قید، به تعداد متفاوتی می‌توانند وجود داشته باشند. گاهی چند جمله کوتاه، درباره یک موضوع، کنار هم قرار می‌گیرند که باعث درک اشتباه از وجود چند فعل کنار هم در یک جمله می‌شوند، درحالی‌که هر کدام جمله‌ای جدا محسوب می‌شوند. به مثال‌های زیر توجه کنید.
Sakla samanı, gelir zamanı.
هر چیز که خوار آید، یک روز به کار آید.
(در ضرب‌المثل، فعل‌ها در ابتدای جمله نوشته شده‌اند.)
Bugünkü iş bitmiş, yemek yenmiş, ocak başında sohbete başlanmıştı.
کارهای امروز تمام شده بود. غذا صرف شده بود. دور (اطراف) آتش شروع به صحبت کرده بودند.
(در زبان ترکی استانبولی چند جمله کوتاه کنار هم می‌آیند و با ویرگول جدا می‌شوند.)
در جملههای اسمیه در ترکی استانبولی، پسوندی که به آخر کلمه متصل می‌شود نقش فعل را دارد که آن هم در انتهای جمله قرار می‌گیرد. همچنین در جمله اسمیه منفی که با کلمه منفی‌ساز «نیست» (Değil) ساخته می‌شود، پسوندی که به کلمه «Değil» متصل می‌شود، نقش فعل را در جمله دارد. در مثال‌های زیر، به فعل‌های جمله اسمیه توجه کنید.
Bugün akşama kadar okuldayız.
امروز تا شب در مدرسه هستیم.
Geçen sene bu zamanlar istanbuldaydık.
سال پیش این موقع‌ها در استانبول بودیم.
Biz dün şehir dışında değildik.
ما دیروز بیرون از شهر نبودیم.
در ساختار جمله در زبان ترکی استانبولی یکی از نکات مهم، کاربرد فعل‌ها هم به صورت گروهی و هم به صورت تک در جمله است. به مثال‌های زیر، توجه کنید.
Karlı dağlar atalarımın yurdudur.
کوه‌های برفی، سرزمین پدران من است.
(جمله شامل مضاف و مضاف الیه است و فعل گروهی محسوب می‌شود.)
Bu, bir hafta önce kaybolan pırlanta yüzüktü.
این، همان انگشتر الماسی است که یک هفته پیش گم شده بود.
(جمله شامل ترکیب وصفی است)
Eşyanızı buraya bırakabilirsiniz.
وسایلتان را می‌توانید اینجا بگذارید.
(در این جمله از فعل دوقسمتی (فعل گذاشتن و فعل توانستن) استفاده شده است.)
Kırk sekizin yarısı yirmi dörttür.
نصف چهل و هشت، بیست و چهار است.
(فعل عددی که پسوند به عدد متصل شده و فعل ساخته است که به آن فعل گروهی گفته می‌شود.)
نقش فاعل در ساختار جمله در زبان ترکی استانبولی چیست؟
به انجام‌دهنده کار در جمله، فاعل گفته می‌شود که در ساختار جمله در زبان ترکی استانبولی در ابتدای جمله قرار می‌گیرد. فاعل بدون هیچ پسوندی به فعل مربوط می‌شود. به عبارتی فاعل و فعل با هم در شخص جمله ارتباط دارند و نیاز به هیچ پسوندی برای مرتبط کردن این دو به هم وجود ندارد. فعل و فاعل باید از نظر جمع و مفرد بودن با هم هماهنگ باشند. اگر فاعل مفرد باشد فعل هم مفرد استفاده می‌شود و اگر جمع باشد، فعل هم باید جمع استفاده شود.
Çocuklar sabahtan beri parkta oynuyorlar.
بچه‌ها از صبح در پارک بازی می‌کنند.
Çocuk bakıcısı işini çok seviyordu.
پرستار کودک کارش را خیلی دوست داشت.
Ali siparişleri tam vaktinde getirdi.
علی سفارش‌ها را دقیقا در زمان تعیین شده آورد.
در زبان ترکی استانبولی گاهی، کلمه‌‌ای یا گروهی از کلمه‌ها می‌توانند در نقش فاعل در جمله ظاهر شوند. به مثال‌های زیر، در رابطه با این موضوع توجه کنید.
Konuşmak ihtiyaç olabilir, susmak sanattır.
اگر صحبت کردن، یک نیاز باشد، سکوت کردن هنر است.
(اسم ساخته شده از فعل در نقش فاعل)
Zehra hanım, bugün yorgun görünüyordu.
زهرا خانم، امروز خسته به نظر می‌رسید.
(اسم گروهی در نقش فاعل مانند، عنوان، احترام و..)
Ömrünün en güzel çağları bu topraklarda geçti.
بهترین دوره‌های عمرش در این زمین‌ها سپری شد.
(مضاف و مضاف الیه در نقش فاعل)
Ahmet bey, dün işe gelmemişti.
آقای احمد، دیروز به سر کار نیامده بود.
(اسم گروهی در نقش فاعل مانند، عنوان، احترام و..)
در زبان ترکی استانبولی، جملههایی وجود دارند که شامل چند فاعل در یک جمله هستند، در این نوع از جمله‌ها همه فاعل‌ها به فعل جمله مربوط می‌شوند. به عبارت دیگر، در جمله یک فعل و چندین فاعل وجود دارد. به مثال‌های زیر توجه کنید.
Kitabı, defteri, kalemi hiçbir şeyi yoktu.
کتاب، دفتر، مداد هیچ‌چیزی نداشت.
Güneş, yer, gök, deniz iç içe kaynaşır.
آفتاب، زمین، آسمان، دریا همه در ارتباط باهمند.
در برخی از جمله‌ها فاعل جمله پنهان است و با کمک پسوندهای شخصی که به فعل متصل هستند، ضمیر مورد نظر تشخیص داده می‌شود. این ضمیرها در واقع فاعل جمله هستند. به مثال‌های زیر، دقت کنید.
Bütün yaz gelmeni bekledim.
کل تابستان منتظر آمدنت بودم.
(فاعل پنهان است و از پسوند فعل، متوجه می‌شویم که فاعل «من» (Ben) است.)
Yarın akşam sinemaya gideceğiz.
فردا شب به سینما خواهیم رفت.
(فاعل پنهان است و از پسوند فعل متوجه می‌شویم که فاعل «ما» (Biz) است.)
Her zaman doğruları söyler.
همیشه حقیقت‌ها (واقعیت‌ها) را می‌گوید.
(ترجمه در فارسی: همیشه حقیقت را می‌گوید.)
(فاعل پنهان است و از پسوند فعل متوجه می‌شویم که فاعل «او» (O) است. چون فاعل سوم‌شخص مفرد است، هیچ پسوندی ندارد)
نکته: در صرف جملههای «باید (وجه اجباری در ترکی استانبولی)»، برای سوم‌شخص مفرد، برخی از جمله‌ها نمی‌توانند فاعل داشته باشند. مثال زیر را بررسی کنید.
Şimdi eve gitmeli, bir kahve içmeli, okumaya başlamalı.
الآن باید به خانه رفت، یک قهوه خورد و درس خواندن را شروع کرد.
(این جمله به فاعل نیاز ندارد.)
نکته: کلمه‌هایی که برای مخاطب قرار دادن افراد در جمله استفاده می‌شوند مانند، برادر، خواهر، استاد و غیره. فاعل جمله نیستند چراکه به فعل مربوط نمی‌شوند و جزء دیگر جمله به حساب می‌آیند.
Hocam bu konuyu anlatmadınız.
استاد، این موضوع را توضیح ندادید.
Arkadaş nasıl bir dünyada yaşıyoruz, herkes mi kötü artık?
[ای] دوست، در چه دنیایی زندگی می‌کنیم، همه بد شده‌اند؟
در برخی از جمله‌ها برای پیدا کردن فاعل جمله، با اضافه کردن یکی از دو پسوند «an» یا «en» به فعل جمله و پرسیدن یکی از دو سوال «Kim» یا «Ne» می‌توان فاعل را پیدا کرد. به مثال زیر دقت کنید.
Yolun kenarında kırmızı bir araba duruyordu.
در کنار جاده، یک ماشین قرمز ایستاده بود.
«چه چیزی ایستاده؟» (?Duran ne)
«یک ماشین قرمز» (Kırmızı bir araba)
نقش مفعول در ساختار جمله در زبان ترکی استانبولی چیست؟
به بخشی از جمله که فعل آن را مشخص می‌کند و فاعل آن را انجام می‌دهد، مفعول جمله گفته می‌شود. در ساختار جمله در زبان ترکی استانبولی مفعول فقط در جملههایی وجود دارد که فعل آن‌ها گذرا باشد. مفعول‌ها در دو نوع مفعول مشخص (معلوم) و بی‌نشان وجود دارند. مفعول معلوم (بانشان)، در جمله با حرف اضافه در ترکی استانبولی «را» (ı / i / u / ü) به فعل، ربط پیدا می‌کند که برای یافتن آن‌ها در جمله کافی است دو سوال «چه کسی را؟» (Kimi) و «چه چیزی را؟» (Neyi) پرسیده شود. به کلمه‌هایی که بدون حرف اضافه «را» به فعل جمله، ربط پیدا می‌کنند مفعول بی‌نشان یا مبهم گفته می‌شود. برای یافتن مفعول بی‌نشان در جمله، کافی است که سوال «چه چیزی؟» (Ne) پرسیده شود. به مثال‌های زیر توجه کنید.
Ben istanbul´u seviyorum.
من استانبول را دوست دارم. (مفعول مشخص)
?Topu getirebilir misin
آیا توپ را می‌توانی بیاوری؟ (مفعول مشخص)
Seni bu sene çok güzel bir tatile götüreceğim.
امسال تو را به یک مسافرت زیبا خواهم برد. (مفعول مشخص)
Kitapları çantadan çıkar.
کتاب‌ها را از کیف بیرون بیاور. (مفعول مشخص)
fotoğrafları bana da gösterin.
تصویرها را به من هم نشان دهید. (مفعول مشخص)
سلام و ممنون. برای من خیلی خوب بود ای کاش به همین شکل مباحثی مثل ساختارهای صفت مفعولی و فاعلی و انواع قیدها را هم توضیح بدهید. گاهی هرچقدر به بعضی ساختارها نگاه می کنی نمی توانی خودت بفهمی بر اساس کدام قاعده ساخته شده اند.