جمله عاطفی چیست؟ – توضیح به زبان ساده با مثال و تمرین

جمله عاطفی یا هیجانی یا احساسی، دربردارنده احساسات و عواطف مختلف است و حس‌هایی مانند تعجب، شادی، غم، افسوس و... را نشان می‌دهد. برای مثال، جمله «چه گل های زیبایی!» جمله‌ای عاطفی است که احساس تعجب و شگفتی را نشان می‌دهد. در انتهای جمله‌های عاطفی، علامت تعجب (!) قرار می‌گیرد. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های مختلفی یاد می‌گیریم که جمله عاطفی چیست و انواع آن و تفاوتش با جمله‌های خبری و پرسشی و امری را نیز بررسی می‌کنیم. در انتها نیز، پرسش‌های چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم.

جمله عاطفی چیست؟

جمله عاطفی یا احساسی یا هیجانی، احساسات و عواطف انسانی مانند غم و شادی و تعجب و افسوس و... را بیان می‌کند. برای مثال، جمله «چه بد شد!»، احساس غم را بیان می‌کند. در انتهای این نوع جمله، علامت تعجب یعنی «!» قرار می‌گیرد. جمله عاطفی یکی از انواع جمله از نظر مفهوم و معنا است و جمله‌های خبری، پرسشی و امری، دیگر انواع این دسته‌بندی هستند که در این مطلب، درباره‌ آن‌ها نیز توضیح خواهیم داد.

برای یادگیری بهتر جمله‌های فارسی، پیشنهاد می‌کنیم از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.

مثال جمله عاطفی

در جدول زیر، مفهوم و چگونگی بیان چند جمله عاطفی را بررسی کرده‌ایم تا با این نوع جمله، بهتر آشنا شوید.

نکته: بعضی از جمله‌های عاطفی مانند مثال «آفرین» در جدول بالا، فعل ندارند و نمی‌توانیم آن‌ها را جمله بدانیم اما از طرفی دیگر، مانند یک جمله دارای فعل، معنای کاملی را به ما منتقل می‌کنند. پس به عبارت‌های این‌چنینی که شبیه به جمله هستند، شبه جمله می‌گوییم و قواعد جمله‌ها را برای آن‌ها نیز در نظر می‌گیریم.

علامت نگارشی جمله عاطفی

علامت نگارشی جمله عاطفی، وجود علامت تعجب (!) در انتهای آن است و لازم است که این علامت را در پایان جمله‌های عاطفی قرار بدهیم اما اگر در انتهای جمله‌ای که بیانگر احساسات و عواطف انسانی بود، علامت نگارشی «!» وجود نداشت، باید دقت کنیم که آن جمله را همچنان جمله عاطفی بدانیم.

جدول جمله عاطفی و خبری و پرسشی و امری

جمله‌ها از نظر مفهومی که به مخاطبشان منتقل می‌کنند، به چهار دسته عاطفی، خبری، پرسشی و امری تقسیم می‌شوند. در جدول زیر، به‌طور خلاصه و با مثال‌هایی، با تفاوت این چهار جمله با یکدیگر آشنا می‌شویم و در بخش‌های بعدی، تفاوت جمله عاطفی با هرکدام از آن‌ها را به‌طور جداگانه بررسی می‌کنیم.

 

یادگیری جمله عاطفی در فارسی هفتم

تا اینجا یاد گرفتیم جمله عاطفی چیست و مثال‌هایی از آن را بررسی کردیم. اما این جمله تنها یکی از دسته‌بندی‌های جمله‌های فارسی است و جمله‌ها از نظر ساختمان (ساده و مرکب) و پایه و پیرو بودن و... به انواع دیگری تقسیم می‌شوند. علاوه بر این، هر نوع جمله‌ای از اجزایی مانند نهاد و گزاره و فعل و مفعول و قیدها و... ساخته شده است و واژه‌های مختلفی، در هر نوعی از جمله ایفای نقش می‌کنند. هر کدام از این اجزا نیز، قواعد دستوری خاص خود را دارند. پس برای یادگیری درست انواع جمله، باید با تمام این مباحث آشنا باشیم و آن ها را به درستی یاد گرفته باشیم. به همین خاطر در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که به شما کمک می‌کنند مباحث مختلف جمله و اجزایش را به‌خوبی یاد بگیرید.

• فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
• فیلم آموزش رایگان نگارش پایه هفتم فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
• فیلم‌ آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس

همچنین برای یادگیری کامل درس ادبیات فارسی در دوره متوسطه و مباحث مختلف آن مانند جمله و انواعش، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.

• مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس

انواع جمله عاطفی

تا اینجا یاد گرفتیم جمله عاطفی چیست اما جمله‌های عاطفی از نظر نوع حسی که به مخاطب، منتقل می‌کنند و از نظر جمله بودن یا شبه جمله بودن، به انواعی تقسیم می‌شوند. جمله یا شبه جمله بودن جمله‌های عاطفی به وجود و عدم وجود فعل در آن‌ها بستگی دارد. حس‌هایی که جمله‌های عاطفی بیان می‌کنند نیز مانند حس‌های مختلف انسان‌ها، متنوع است. پس در این بخش، انواع جمله‌های عاطفی را از نظر نوع حس و از نظر وجود یا عدم وجود فعل در ساختارشان، بررسی می‌کنیم.

• از نظر معنا
• از نظر داشتن یا نداشتن فعل

پیش از بررسی انواع جمله عاطفی از این دو لحاظ، پیشنهاد می‌کنیم که با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، با انواع جمله آشنا شوید.

انواع جمله عاطفی از نظر معنا

همانطور که پیش از این گفتیم، جمله‌های عاطفی برای بیان احساسات و عواطف انسانی به کار می‌روند و به دلیل تنوع داشتن احساسات انسانی، جمله‌های عاطفی نیز از نظر نوع احساسی که بیان می‌کنند متفاوت هستند. در فهرست زیر، پرکاربردترین حس‌های جمله‌های عاطفی را قرار داده‌ایم.

• شادی
• غم
• افسوس
• تشویق
• نفرت
• دعا
• خشم

در ادامه نمونه‌هایی از جمله‌های عاطفی را که هرکدام از این حس‌ها را بیان می‌کنند، بررسی می‌کنیم.

بیان شادی

خیلی وقت‌ها در زبان گفتاری و نوشتاری خود، برای بیان حس شادی و خوشحالی نسبت به چیزی، از جمله‌های عاطفی استفاده می‌کنیم. در واقع، وقتی مفهوم کلی و اساسی کلام ما، بیان حس شادی نسبت به چیزی باشد، چاره‌ای جز ارائه دادن آن کلام در ساختار جمله عاطفی نداریم. در جدول زیر، نمونه‌هایی از این نوع جمله عاطفی را می‌بینیم.

نکته: کلمه‌هایی مانند «چه»، «چه‌قدر»، «عجب» و... که در ابتدای بعضی از جمله‌های عاطفی قرار دارند، صفات تعجبی هستند که در مطلب زیر از مجله فرادرس، به طور مفصل درباره آن‌ها توضیح داده‌ایم.

بیان غم

اگر محتوا و مفهوم کلی یک جمله، غم و ناراحتی را نشان بدهد، آن جمله، عاطفی است. در جدول زیر، نمونه‌هایی از این نوع جمله عاطفی را با هم بررسی می‌کنیم.

بیان افسوس

برای بیان حس افسوس و تأسف نسبت به اتفاق یا چیز دیگری، از جمله‌های عاطفی استفاده می‌کنیم. در جدول زیر، می‌توانید نمونه‌هایی از این نوع جمله عاطفی را ببینید.

بیان تشویق

برای انتقال حس تشویق و تعریف کردن از کسی یا چیزی، از جمله‌های عاطفی استفاده می‌کنیم. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های عاطفی که برای تشویق کردن استفاده می‌شوند را با هم بررسی می‌کنیم.

بیان نفرت و نفرین

هم در زبان گفتاری و هم در زبان نوشتاری، جمله‌هایی را به کار می‌بریم که محتوا و مفهوم کلی آن‌ها، بیان نفرت از چیزی یا بیان دعای بد یا همان نفرین برای کسی است. در این مواقع نیز از جمله‌های عاطفی استفاده می‌کنیم چون نفرت نیز یکی از حس‌های موجود در انسان است. در جدول زیر، نمونه‌هایی از این نوع جمله عاطفی را می‌بینیم.

بیان دعا و آرزو

بسیاری اوقات برای اینکه کسی را دعا کنیم یا چیز خوبی برای او بخواهیم، از جمله‌های عاطفی استفاده می‌کنیم. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های عاطفی که مفهوم کلی آن‌ها دعا و آرزوی خوب داشتن برای کسی است را با هم بررسی می‌کنیم.

نکته: به معنای جمله «عید نوروز مبارک!» در جدول بالا، یک «باشد» اضافه می‌شود. در واقع، معنای این جمله این است که «عید نوروز مبارک باشد!»

بیان خشم

برخی اوقات برای بیان خشم خود نسبت به کسی یا چیزی، از جمله‌های عاطفی استفاده می‌کنیم. در جدول زیر، نمونه‌هایی از این نوع جمله عاطفی را ببینید.

انواع جمله عاطفی از نظر وجود فعل

تا اینجا یاد گرفتیم جمله عاطفی چیست و انواع این جمله‌ها را از نظر معنا بررسی کردیم. اما جمله‌های عاطفی از نظر داشتن یا نداشتن فعل نیز به دو نوع جمله و شبه جمله تقسیم می‌شوند که در ادامه، هرکدام را با مثال بررسی می‌کنیم.

• جمله عاطفی
• شبه جمله عاطفی

با تماشای فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، قواعد فعل فارسی و انواع‌ آن را به‌خوبی یاد بگیرید.

جدول جمله عاطفی و شبه جمله عاطفی

در جدول زیر، یک مفهوم را در دو قالبِ جمله و شبه جمله عاطفی مقایسه می‌کنیم و در ادامه، هرکدام از این‌ها را به‌طور جداگانه بررسی می‌کنیم.

 

جمله عاطفی

جمله‌های عاطفی، مانند هر جمله دیگری دارای فعل هستند. یعنی نوعی از فعل در اجزای تشکیل دهنده آن‌ها وجود دارد و معنای آن جمله را کامل می‌کند. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله عاطفی را با هم می‌بینیم.

شبه جمله عاطفی

شبه جمله‌های عاطفی بدون اینکه دارای فعل باشند، معنای کاملی را به ما منتقل می‌کنند پس آن‌ها را «مانند جمله» یا «شبه جمله» در نظر می‌گیریم. در جدول زیر، نمونه‌هایی از شبه جمله‌های عاطفی را با هم بررسی می‌کنیم.

اجزای جمله عاطفی

حالا که یاد گرفتیم جمله عاطفی چیست و با انواع آن نیز آشنا شدیم، به سراغ شناختِ اجزای آن می‌رویم. هر جمله ساختار خاصی دارد پس باید اجزای خاصی داشته باشد. جمله‌های عاطفی نیز، متناسب با اینکه جمله هستند یا شبه جمله، اجزای متفاوتی دارند که در ادامه، هرکدام را با مثال توضیح می‌دهیم.

• اجزای جمله عاطفی
• اجزای شبه جمله عاطفی

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری اجزای جمله‌های مختلف، از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس که لینکش را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.

اجزای جمله عاطفی

جمله‌های عاطفی، متناسب با نوع فعلشان، ساختارهای متفاوتی دارند. برای مثال، جمله‌های دارای فعل اسنادی از مسند الیه و مسند و فعل تشکیل می‌شوند یا جمله‌های با فعل گذرا به مفعول، از فاعل و مفعول و فعل تشکیل شده‌اند. در جدول زیر، با انواع جمله‌های عاطفی و ساختارشان آشنا می‌شویم و مثالی از هرکدام را نیز بررسی می‌کنیم.

برای یادگیری و شناسایی مفعول در جمله‌ها، می‌توانید از فیلم‌ آموزشی رایگان مفعول در فارسی فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، بهره ببرید.

نکته: صفت‌های تعجبی مانند «چه‌قدر» و «چه» که در بعضی از جمله‌های نمونه جدول بالا قرار دارند، از اجزای اصلی جمله نیستند.

اجزای شبه جمله عاطفی

در ساختار شبه جمله‌های عاطفی، فعل وجود ندارد. بنابراین یا از یک کلمه یا عبارت که معنای بیان حس را می‌دهد، تشکیل شده‌اند یا موارد دیگری مانند متمم اسم، به‌ آن کلمه‌ها و عبارات، اضافه می‌شود. در جدول زیر، نمونه‌هایی از اجزای شبه جمله‌های عاطفی را با هم می‌بینیم.

تفاوت جمله عاطفی با انواع جمله از نظر مفهوم

جمله‌های عاطفی از نظر مفهومی که به مخاطبشان منتقل می‌کنند، با جمله‌های دیگر متفاوت هستند. جمله‌های خبری، انجام یک عمل یا پذیرفتن یک حالت را بیان می‌کنند. جمله‌های پرسشی، از مخاطب خود، سؤالی می‌پرسند و جمله‌های امری نیز، از مخاطب خود درخواست می‌کنند که کاری انجام دهد یا حالتی را بپذیرد. خوب است بدانید که جمله‌ها در یک دسته‌بندی کلی‌تر، به انواع خبری و انشایی تقسیم می‌شوند و در واقع، جمله‌های عاطفی و پرسشی و امری، جمله‌های انشایی هستند. یعنی نمی‌توانیم این جمله‌ها را از نظر درست یا غلط بودن، بررسی کنیم. در این بخش، بررسی می‌کنیم که تفاوت‌های این سه نوع جمله با جمله عاطفی چیست.

• تفاوت جمله عاطفی با جمله خبری
• تفاوت جمله عاطفی با جمله پرسشی
• تفاوت جمله عاطفی با جمله امری

برای یادگیری ساده و کامل جمله‌های فارسی، پیشنهاد می‌کنیم که فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

جدول تفاوت جمله عاطفی با جمله های دیگر

در جدول پایین، حالت خبری و پرسشی و امری یک جمله عاطفی را نوشته‌ایم تا بهتر درک کنید که تفاوت این جمله‌ها با جمله عاطفی چیست. در ادامه این بخش، به‌طور جداگانه به بررسی تفاوت این جمله‌ها با جمله عاطفی می‌پردازیم.

 

تفاوت جمله عاطفی با جمله خبری

جمله‌های خبری، انجام یا عدم انجام یک عمل (فعل) و پذیرفتن یا نپذیرفتن حالتی را بیان می‌کنند. برای مثال، جمله‌های «هوا خوب است.» و «به خانه نرفتم.» هر دو، خبری هستند. علامت نگارشی ‌آن‌ها نیز، نقطه (.) در انتهایشان است. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های عاطفی را با جمله‌های خبری، مقایسه کرده‌ایم.

تفاوت جمله عاطفی با جمله پرسشی

جمله‌های پرسشی، سؤالی درباره یکی از اجزای جمله مطرح می‌کنند. برای مثال در جمله پرسشی «کجا می‌روید؟» درباره مکان انجام فعل «رفتن»، سؤال شده است. علامت نگارشی این نوع جمله، علامت تعجب (؟) در انتهای آن‌ است. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های عاطفی را با حالت پرسشی آن‌ها مقایسه می‌کنیم.

نکته: کلمه «چه‌قدر» و «چه» در جمله‌های عاطفی مثال‌های بالا، صفت تعجبی هستند اما همین کلمه‌ها در جمله‌های پرسشی این جدول، صفات پرسشی هستند زیرا برای سؤال پرسیدن، استفاده شده‌اند.

تفاوت جمله عاطفی با جمله امری

جمله‌های امری دارای فعل‌های امر هستند و مفهوم آن‌ها شامل دستور یا درخواست یا خواهش از کسی برای انجام کار یا پذیرفتن حالتی است. برای مثال، جمله «برو مدرسه.» جمله‌ای امری است که از مخاطب خود، درخواست می‌کند که عمل «رفتن» را انجام دهد. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های عاطفی را با حالت امری آن‌ها مقایسه می‌کنیم.

نمونه سؤال جمله عاطفی

حالا که یاد گرفتیم جمله خبری چیست و انواع و اجزای آن و تفاوتش با جمله‌های خبری و پرسشی و امری را بررسی کردیم، در این بخش، با پاسخ دادن به پرسش‌های چهارگزینه‌ای، می‌توانید میزان یادگیری خود را بسنجید. برای این کار، کافی است روی گزینه صحیح موردنظرتان کلیک کنید و سپس با زدن گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست را ببینید. هر جواب درستی که می‌دهید، یک امتیاز می‌گیرید که بعد از پاسخ دادن به همه سؤالات و با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیاز خود را خواهید دید.