فرادرسانواع جمله در عربی – به زبان ساده با مثال و تمرین
انواع جمله در عربی به دو دسته «جمله اسمیه» و «جمله فعلیه» تقسیم می‌شود. جمله اسمیه با اسم یا ضمیر شروع می‌شود اما جمله فعلیه با فعل آغاز می‌شود. به‌طور مثال، جمله «هُوَ ضاحَکٌ» نوعی جمله اسمیه است اما جمله «یَضْحَکُ عَلیٌ» در دسته جملههای فعلیه قرار می‌گیرد. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، انواع جمله در عربی را بررسی می‌کنیم و ساختار هرکدام از آن‌ها را با مثال توضیح می‌دهیم. در مرحله بعد، روش تشخیص جملههای اسمیه و فعلیه را آموزش می‌دهیم و تمرین‌هایی را برای مرور این مبحث ارائه می‌کنیم.
انواع جمله در عربی
در جدول زیر، انواع جمله در عربی، همین‌طور اجزای تشکیل‌دهنده آن‌ها را با مثال نشان داده‌ایم.
| انواع جمله در عربی | اجزای تشکیل‌دهنده | مثال |
| اسمیه | مبتدا + خبر | خالِدٌ یَذْهَبُ. (خالد می‌رود.) |
| فعلیه | فاعل + فعل + مفعول | یَقْرَأُ خالِدٌ کِتاباً. (خالد کتابی را می‌خواند.) |
در مورد انواع جملههای عربی، نکته‌های زیر را به خاطر داشته باشید.
- جمله اسمیه با «اسم» یا «ضمیر» شروع می‌شود اما جمله فعلیه با «فعل» شروع می‌شود.
- در جمله اسمیه، علاوه‌بر مبتدا و خبر، از جار و مجرور، مفعول‌فیه و... هم استفاده می‌شود.
- در جمله فعلیه، علاوه‌بر فعل، فاعل و مفعول، می‌توان از جار و مجرور، مفعول‌فیه و... هم استفاده کرد.
در فیلم آموزش زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس، انواع جملههای عربی همراه با مثال آموزش داده شده‌اند. برای دسترسی به این فیلم آموزشی، روی لینک زیر کلیک کنید.
در این بخش، به‌طور کلی یاد گرفتید که چند نوع جمله در زبان عربی وجود دارد و هرکدام از این جمله‌ها چه اجزایی دارند. در بخش‌های بعدی، هریک از انواع جمله‌ها را به‌طور جداگانه و با مثال می‌آموزید.
ساختار جمله اسمیه
«جملههای اسمیه»، جمله‌هایی هستند که با انواع اسم و ضمیر آغاز می‌شوند. این نوع از جمله‌ها، دارای دو بخش «مبتدا» و «خبر» هستند. ساختار کلی جملههای اسمیه را همراه با مثال، در کادر زیر نشان داده‌ایم.
جمله اسمیه: مبتدا + خبر
مثال: زَیْنَبٌ جَمیلَةٌ.
با دقت به نکته‌های زیر، جملههای اسمیه و ساختار آن‌ها را بهتر یاد می‌گیرید.
- «مبتدا» کلمه‌ای است که خبر و نکته‌ای در مورد آن بیان می‌شود.
- «خبر» همان نکته و خبری است که در مورد «مبتدا» بیان می‌شود.
- معمولاً مبتدا قبل از خبر قرار می‌گیرد اما گاهی ممکن است بعد از خبر بیاید.
- اگر مبتدا نکره باشد و خبر نیز جار و مجرور باشد، معمولاً خبر قبل از مبتدا قرار می‌گیرد. (مانند: في الشارِعِ رَجُلٌ)
- مبتدا و خبر هر دو به‌صورت مرفوع می‌آیند.
- مبتدا معمولاً اسم معرفه است اما خبر، نکره است.
هم مبتدا و هم خبر، خود به چند دسته تقسیم می‌شوند. در بخش‌های بعدی، انواع مبتدا و خبر را بررسی می‌کنیم و نوع اعراب آن‌ها را نشان می‌دهیم. البته برای آشنایی بیشتر با این مباحث پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس را تهیه و مشاهده کنید.
انواع مبتدا در جمله اسمیه
در جدول زیر، انواع مبتدا را با مثال مشاهده می‌کنید.
| انواع مبتدا | مثال |
| اسم ظاهر | الطالِبُ ناجِحٌ. (دانش‌آموز موفق است.) |
| ضمیر | هُوَ ناجِحٌ. (او موفق است.) |
برای آشنایی بیشتر با انواع مبتدا، به نکته‌های زیر دقت کنید.
- اسم ظاهر کلمه معربی است که می‌تواند به‌صورت مفرد، مثنی و جمع به کار برود.
- ضمیر کلمه‌ای مبنی است که جانشین اسم می‌شود و از تکرار آن جلوگیری می‌کند.
- فقط ضمایر منفصل مرفوعی می‌توانند در جایگاه مبتدای جمله قرار بگیرند که عبارتند از: هُوَ، هُما، هُمْ، هِي، هُما، هُنَّ، أَنتَ، أَنْتُما، أَنتُم، أَنتِ، أَنتُما أَنتُنَّ، أَنا، نَحنُ.
اعراب انواع مبتدا
در جدول زیر، اعراب انواع مبتدا را در حالت‌های مختلف مشخص کرده‌ایم.
| انواع مبتدا | اعراب | مثال | |
| اسم ظاهر | مفرد | مرفوع به اعراب ظاهری اصلی (ـُ و ـٌ) | المُعَلِّمُ عالِمٌ. |
| مثنی | مرفوع به اعراب ظاهری فرعی (ـَ انِ) | المُعَلِّمَان عالِمَانِ. | |
| جمع مذکر سالم | مرفوع به اعراب ظاهری فرعی (ـُ ونَ) | المُعَلِّمُونَ عالِمونَ. | |
| جمع مؤنث سالم | مرفوع به اعراب ظاهری اصلی (ـُ و ـٌ) | المُعَلِّماتُ عالِماتٌ. | |
| ضمیر منفصل فاعلی | مَحَلّاً مرفوع | هي عالِمَةٌ. | |
نکته: انواع ضمایر از نوع کلمه‌های مبنی‌اند. به همین علت، اعراب آن‌ها محلّی است و در ظاهر نشان داده نمی‌شود.
انواع خبر در جمله اسمیه
در جدول زیر، انواع خبرهای جملههای اسمیه را با مثال آورده‌ا‌یم.
| انواع خبر | مثال |
| مفرد (جامد یا مشتق) |
جامد: هُوَ اِمامٌ. (او امام است.) مشتق: هُوَ نَظیفٌ. (او تمیز است.) |
| جمله (فعلیه یا اسمیه) |
خبر جمله فعلیه: هُوَ یَجْلِسُ. (او می‌نشیند.) خبر جمله اسمیه: هُوَ والدُهُ کَریمٌ. (او پدرش بخشنده است.) |
| شبه‌جمله (جار و مجرور یا ظرف) |
جار و مجرور: هُوَ في المَدْرَسَةِ. (او در مدرسه است.) ظرف: هُوَ عِندَ المُدیرِ. (او نزد مدیر است.) |
انواع خبرهای جمله اسمیه را با دقت به نکته‌های زیر بهتر یاد می‌گیرید.
- «مفرد» بودن خبر به این معناست که آن خبر از نوع اسم ظاهر است، نه اینکه مثنی یا جمع نیست. در واقع، خبرهای مفرد را می‌توان به سه صورت «مفرد»، «مثنی» و «جمع» به کار برد.
- خبر «جمله» می‌تواند به‌صورت فعل ماضی، مضارع یا مستَقبَل باشد.
- خبر شبه‌جمله می‌تواند به‌صورت «حرف جرّ + اسم یا ضمیر» باشد.
- خبر شبه‌جمله همچنین می‌تواند ظرف زمان یا مکان باشد.
- اگر خبر مفرد و مشتق باشد، از نظر شمار و جنسیت با مبتدا مطابقت دارد. (مانند: المُعَلِّمونَ عالِمونَ)
- اگر خبر مفرد و جامد باشد، از نظر شمار و تعداد با مبتدا مطابقت ندارد. (مانند: المُعَلِّمونَ سِراجٌ)
- اگر خبر از نوع جمله اسمیه باشد، باید ضمیری در آن جمله باشد که از نظر شمار و جنسیت با مبتدا مطابقت داشته باشد. (مانند: بَیتي غُرْفَتُهُ کَبیرَةٌ)
- اگر خبر از نوع جمله فعلیه باشد، باید ضمیری داشته باشد که از نظر شمار و جنسیت با مبتدای جمله مطابقت داشته باشد. (مانند جمله «الطالِبُ یَدْخُلُ» که ضمیر مستتر «هْوَ» در «یَدْخُلُ» با مبتدا مطابقت دارد.)
با مشاهده فیلم آموزش زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس نه‌تنها ساختار جملههای اسمیه را به‌خوبی یاد می‌گیرید، بلکه انواع خبر را نیز با مثال می‌آموزید.
اعراب انواع خبر
در جدول زیر، اعراب انواع خبر را در حالت‌های مختلف نشان داده‌ایم.
| انواع خبر | اعراب | مثال | |
| مفرد (اسم ظاهر) | کلمه مفرد: مرفوع به اعراب ظاهری اصلی (ـُ و ـٌ) | الطالِبُ نَشیطٌ. | |
| کلمه مثنی: مرفوع به اعراب ظاهری فرعی (ـَ انِ) | الطالِبَانِ نَشیطانِ. | ||
| کلمه جمع مذکر سالم: مرفوع به اعراب ظاهری فرعی (ـُ ونَ) | الطالِبُونَ نَشیطونَ. | ||
| کلمه جمع مؤنث سالم: مرفوع به اعراب ظاهری اصلی (ـُ و ـٌ) | الطالِبَاتُ نَشیطاتٌ. | ||
| جمله | جمله فعلیه: مَحَلّاً مرفوع | المُعَلِّمُ یُدَرِّسُ. | |
| جمله اسمیه: مَحَلّاً مرفوع | المُعَلِّمُ دَرسُهُ صَعبٌ. | ||
| شبه‌جمله | جار و مجرور: مَحَلّاً مرفوع | المُعَلِّمُ في المَدْرَسَةِ. | |
| ظرف: مَحَلّاً مرفوع | المُعَلِّمُ عِندَ المُدیرِ. | ||
ساختار جمله فعلیه
به جمله‌ای که با «فعل» شروع می‌شود، «جمله فعلیه» می‌گویند. ساختار اصلی این جمله‌ها را با مثال در کادر زیر نشان داده‌ایم.
جمله فعلیه: فعل + فاعل + مفعول
مثال: الطِفلُ شَرَبَ الحَلیبَ. (کودک شیر را نوشید.)
