فرادرسقانون هماهنگی حروف در ترکی استانبولی — جامع و به زبان ساده
قانون هماهنگی حروف در ترکی استانبولی از اصلی‌ترین قاعده این زبان است که یادگیری آن برای تمامی علاقه‌مندان به زبان ترکی استانبولی لازم و ضروری است. قانون هماهنگی حروف برای تلفظ راحت‌تر و گوش‌نواز بودن کلمه‌ها به‌کار برده می‌شود که این قانون از ابتدا در زبان ترکی بوده است.
قانون هماهنگی حروف نه‌تنها در زبان ترکی استانبولی بلکه در تمامی زبان‌های ترکی در سایر کشورها نیز رعایت می‌شود. توجه به قانون هماهنگی حروف صدادار در جمله‌سازی باعث می‌شود زبان ترکی به صورت عمیق یاد گرفته شود. از آنجایی که ترکی یک زبان پسوندی است وجود این قانون باعث انتخاب پسوندهای صحیح می‌شود. در این مطلب، قانون هماهنگی حروف در ترکی استانبولی را به طور جامع و کامل همراه با مثال‌های کاربردی مورد بررسی قرار می‌دهیم.
الفبای زبان ترکی استانبولی
قبل از معرفی و تعریف قانون همانگی حروف ابتدا باید الفبای زبان ترکی را آموزش دهیم. زبان ترکی استانبولی شامل ۲۹ حرف است که ۲۱ حرف آن، بی صدا (ünsüz) و ۸ حرف آن صدادار (ünlü) است. این تقسیم‌بندی حروف الفبا در زبان ترکی استانبولی بسیار مهم است و باید توسط زبان‌آموز حفظ شود. اساس یادگیری زبان ترکی استانبولی، یادگیری حروف بر اساس دسته‌بندی آن‌هاست.
حروف صدادار و حروف بی‌صدا دارای قوانین خاص خود هستند که در جمله‌سازی، دقت به هر کدام از قوانین، باعث یادگیری صحیح و عمیق زبان ترکی استانبولی خواهد شد. صامت‌ها یا همان حروف بی‌صدا به تنهایی قابل خواندن نیستند و به همین دلیل هنگام خواندن حروف الفبا در ترکی، در کنار هر حرف صامت، یک مصوت «e» قرار می‌گیرد. به عنوان مثال برای خواندن حرف «f» از «fe» استفاده می‌شود. در جدول زیر، الفبای زبان ترکی استانبولی را بررسی کنید.
| حروف الفبا زبان ترکی استانبولی | |||
| تلفظ فارسی حروف | حروف ترکی | تلفظ فارسی حروف | حروف ترکی |
| مِ | M m | آ | A a |
| نِ | N n | بِ | B b |
| اُ | O o | جِ | C c |
| اُوو | Ö ö | چِ | Ç ç |
| پِ | P p | دِ | D d |
| رِ | R r | اِ | E e |
| سِ | S s | فِ | F f |
| شِ | Ş ş | گِ | G g |
| تِ | T t | یوموشاک گِ (گِ نرم) | Ğ ğ |
| او | U u | هِ | H h |
| اوو | Ü ü | ای کوتاه | I ı |
| وِ | V v | ای کشیده | İ i |
| یِ | Y y | ژِ | J j |
| زِ | Z z | کِ | K k |
| لِ | L l | ||
انواع حروف در ترکی استانبولی
با بررسی حروف الفبای زبان ترکی استانبولی، متوجه می‌شویم که این زبان بعضی حروف را ندارد (خ / ق ) و در مقابل چند حرف مصوت و صامت مخصوص خود (ğ/ı/ü/ö) را دارد که در زبان فارسی معادلی برای آن‌ها وجود ندارد. حروف الفبا در زبان ترکی استانبولی در دو دسته مصوت و صامت تقسیم‌بندی می‌شود که این دسته‌ها به صورت مجزا آورده شده‌اند.
- حروف صامت (Ünsüz): b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z
- حروف مصوت (Ünlü): a, ı, o, u, e, i, ö, ü
هماهنگی حروف صامت در ترکی استانبولی
قوانین مربوط به حروف مصوت (صدادار) در ترکی استانبولی در مقایسه با صامت‌ها بیشتر است، حروف صامت در ترکی استانبولی به دو گروه «حروف صامت بم» (Sert Ünsüzler) و «حروف صامت نرم» (Yumuşak Ünsüzler) تقسیم می‌شوند.
در کلمه‌ها وساختارهایی که حروف صامت بم استفاده می‌شود، باید به دو قانون «کچاپ» و قانون «چسپ ته کفش» دقت شود.
- حروف صامت بم (sert ünsüzler): f, s, t, k, ç, ş, h, p
- حروف صامت نرم(yumuşak ünsüzler): b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
نکته: اگر کلمه‌ای در ترکی استانبولی به یکی از حروف صامت بم ختم شود، پسوندی که به آن اضافه می‌شود نیز باید با صامت برم شروع شود. به همین دلیل در انتخاب پسوند برای صامت برم باید به قانون «چسپ ته کفش» توجه کرد.
مثال‌های زیر توجه کنید.
Çiçek + ci → Çiçekçi
→ گل
گل فروش
طبق قانون «چسپ ته کفش» حرف «c» به حرف «ç» تبدیل می‌شود و به این ترتیب بعد از حرف «k» که صامت برم است حرف «ç» قرار می‌گیرد که آن هم صامت برم است.
∗∗∗
Sokak + da → Sokakta
→ کوچه
در کوچه
(«t» و «k» صامت‌های بم هستند.)
∗∗∗
Kitap + cı → kitapçı
→ کتاب
کتاب فروش
(«ç» و «p» صامت‌های بم هستند.)
∗∗∗
türk + ce → türkçe
→ ترک
ترکی
(«ç» و «k» صامت‌های بم هستند.)
نکته: اگر آخرین حرف کلمه‌ای، یکی از حروف صامت نرم باشد، اولین حرف پسوند اضافه شده هم باید نرم باشد.
مثال‌های زیر برای درک بهتر نکته فوق نوشته شده است.
deniz + de = denizde
→ دریا
در دریا
(«Z» و «D» صامت‌های نرم هستند.)
∗∗∗
yol + da = yolda
→ راه
در راه
(«L» و «D» صامت‌های نرم هستند.)
∗∗∗
Telefon + da → telefonda
→ تلفن
در تلفن
(«N» و «D» صامت‌های نرم هستند.)
قواعد نرم شدن حروف صامت (تغییر حروف صامت)
تبدیل شدن حروف صامت «k/ç/t/p» به ترتیب به حروف صامت «g/ğ/c/d/b» را قانون نرم شدن حروف صامت می‌نامند. برای به خاطر سپردن این حروف کدی در نظر گرفته شده است که به یادگیری آن‌ها کمک می‌کند. کد «کچاپ» که البته می‌توان به صورت «کتچاپ» حفظ کرد تا حرف «t» نیز در آن قرار داشته باشد. این قانون زمانی که حروف صامت کنار هم قرار می‌گیرند به آسان شدن تلفظ حروف صامت، کمک می‌کند.
k→ (ğ,g)
t→ d
p→ b
ç→ c
| معنی فارسی | کلمه تبدیل شده | مصوت + کلمه |
| رنگ من | rengim | renk + im |
| جوراب من | çorabım | çorap + ım |
| پای من | ayağım | ayak + ım |
| درخت من | ağacım | ağaç + ım |
| بید او | söğüdü | söğüt + ü |
| فرزند من | çocuğum | çocuk + um |
| کتاب من | kitabım | kitap + ım |
| سند تو | senedin | senet + in |
| کمد تو | dolabın | dolap + ın |
| نان را | ekmeği | ekmek + i |
| اسلحه را | tüfeği | tüfek + i |
| دیالوگ را | diyaloğu | diyalog + u |
| برای خریدن | almağa | almak + a |
| پیراهن را | Gömleği | Gömlek + i |
- حروف صامت بم در انتهای برخی از کلمات تک هجا ممکن است نرم نشوند. به مثال‌های زیر توجه کنید.
iç + i → içi
Bu tatlının içinde ne var?
درون این شیرینی چه‌چیزی وجود دارد؟
ip + i → ipi
O ipi bana verebilirmisin?
آیا آن طناب را می‌توانی به من بدهی؟
at + ım → atım
Benim köyde samsiyah bir atım var.
من در روستا یک اسب سیاه دارم.
- این قاعده، فقط برای اسم‌ها صدق می‌کند و برای فعل‌ها این قاعده را در نظر نمی‌گیریم. به مثال‌های زیر، توجه کنید.
Bakmak → bak + ın → bakın
Pencereden aşağıya bakar mısınız lütfen?
از پنجره پایین را نگاه می‌کنید؟
(میشه از پنجره پایین را نگاه کنید؟)
Geçmek → geç + ecek→ geçecek
Bu günler hepsi geçecek, sen ümidini kayb etme.
این روز‌ها همه خواهند گذشت، تو امیدت را از دست نده.
satmak → sat + ar → satar
O bence bu sene bütün malvarlığını satar.
بنظرم او امسال تمام اموالش را می‌فروشد.
- قانون نرم شدن حروف صامت بم بر نام‌های خاص تاثیر ندارد. اگر حرف صداداری بعد از حروف صامت اسم خاص اضافه شود، به آن متصل نمی‌شود و با علامت جدا کننده جدا از کلمه نوشته می‌شود. اما در تلفظ حالت نرم شده حروف تلفظ می‌شود. به مثال‌های زیر توجه کنید.
Aytaç + ı → Aytaç’ı
که در هنگام تلفظ «Aytacı» خطاب می‌شود.
Mehmet + i → Mehmet’i
که در تلفظ «Mehmedi» گفته می‌شود.
Ahmet + i → Ahmet´i
که در تلفظ «Ahmedi» گفته می‌شود.
- کلمه‌های خارجی که از زبان‌های دیگر وارد ترکی استانبولی شده‌اند از این قاعده پیروی نمی کنند. مثال‌های زیر را بررسی کنید.
Milleti zor duruma düşüren sizsiniz.
شما هستید که مردم را در شرایط سخت قرار می‌دهید.
∗∗∗
Yaptığınız sözleşme hukuki geçerliliği olmadığı için maalesef hakkını arayamazsın.
متأسفانه نمی‌توانید حق خود را مطالبه کنید زیرا قراردادی که بسته‌اید از نظر قانونی معتبر نیست.
∗∗∗
Aşkım seni okula baban götürecek.
عشقم تو را پدرت به مدرسه خواهد برد. (خطاب به فرزند)
∗∗∗
Bugün araştırma projem için oluşturduğum anketin sorularını düzenleyeceğim.
امروز سوالات نظرسنجی که برای پروژه تحقیقاتی خود ایجاد کرده‌ام را ویرایش خواهم کرد.
∗∗∗
Hakikati öğrenmeden bu işin peşini bırakmayacağım.
تا حقیقت را ندانم جستجوی این کار را رها نمی‌کنم.
∗∗∗
Bu aracın süratini yüze çıkarırsan, motoru bozulur.
اگر سرعت این ماشین را به صد برسانی، موتورش خراب می‌شود.
∗∗∗
Okulumuz devlete bağlı bir kurumdur.
مدرسه ما موسسه وابسته به دولت است.
نزدیکی فرهنگی و اجتماعی بین مردم ایران و کشور‌های ترک‌زبان همسایه باعث افزایش اشتیاق به یادگیری بان ترکی استانبولی شده است. به دلیل اهمیت این موضوع، «فرادرس»، مجموعه آموزش زبان ترکی – سطح مقدماتی (A1 و A2) را تدوین کرده که لینک آن در ادامه آمده است.
- برای دیدن فیلم آموزش زبان ترکی – سطح مقدماتی (A1 و A2) + اینجا کلیک کنید.
قواعد بم شدن حروف صامت
یکی دیگر از قواعدی که باعث خوش آهنگ شدن زبان ترکی استانبولی می‌شود، تغییر حروف صامت بم است. نحوه تغییر حروف به شرح زیر است.
- اگر کلمه به یکی از حروف (ç/s/p/t/h/k/f/ş) ختم شود و به آن پسوندی اضافه شود که حرف اول آن یکی از حروف (c/d/g) باشد، حروف (c/d/g) به حروف (ç/t/k) تبدیل می‌شوند.
t → d
c → ç
g → k
بسیار مفید بود ، ممنون از زحماتتون
جامع و کامل?