حرف چیست؟ – حرف در زبان فارسی

در آموزش‌های قبلی مجله فرادرس، با برخی از مباحث دستور زبان فارسی از قبیل شبه‌جمله، نهاد و گزاره و فاعل آشنا شدیم. در این آموزش می‌خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که حرف چیست و چه انواعی دارد.

حرف چیست؟

به جمله‌های زیر دقت کنید:

در جملات بالا کلمه‌هایی مانند «و»، «با»، «که» و «تا» وجود دارند که خود به تنهایی معنای مستقلی ندارند. اما این کلمات با اینکه خود معنای مستقلی ندارند، حضورشان در جمله لازم است. به چنین کلماتی «حرف» می‌گوییم.

در جمله اول، «و» دو شخص «من» و «احمد» را به هم ربط داده است. در جمله دوم نیز «با» برای بیان نسبت بین کلمات استفاده شده است. در جمله سوم «که» دو جمله را به هم ربط داده و در جمله چهارم، «از» و «تا» نسبت کلمات در جمله را مشخص کرده‌اند.

فیلم مجموعه آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

انواع حرف

حروف به چند دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهیم شد.

حرف ربط

حروف ربط دسته‌‌ای از حروف هستند که دو کلمه، دو بخش از یک جمله و یا دو جمله مستقل را به هم ربط می‌دهند. حروف ربط خود به دو دسته حروف ربط هم‌پایه‌ساز و وابسته‌ساز تقسیم می‌شوند. در جملات زیر حرف ربط به کار رفته است:

1. احمد و محمود برادر هستند.
2. آمدم که تو را ببینم.
3. زحمت بکش تا موفق شوی.
4. امروز نمی‌آیم، زیرا که حالم خوش نیست.
5. همین که تو بیایی، می‌رویم.

در جمله اول، «احمد» و «محمود» هر دو نقش مسندالیه جمله را دارند. این «و» که دو کلمه هم‌نقش را به هم ربط می‌دهد، «حرف ربط همپایه‌ساز» نامیده می‌شود.

فیلم مجموعه آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

اما در جمله دوم، حرف ربط «که»، «آمدم» را به جمله «تو را ببینیم» وابسته کرده است. به همین دلیل، این تنوع حرف ربط را حرف ربط وابسته‌ساز می‌نامیم. در جمله سوم نیز، «تا» «حرف ربط وابسته‌ساز» است.

اما نکته‌ای که در اینجا دانستنش خالی از لطف نیست، این است که حروف ربط از نظر ساختمان به دو دسته حروف ربط ساده و حروف ربط مرکب دسته‌بندی می‌شوند. حروف ربط ساده، مانند اگر، اما، تا، زیرا، نه، نیز، و... از یک تکواژ آزاد و حروف ربط مرکب از قبیل همین که، زیرا که، همان‌طور که و... از بیش از یک تکواژ ساخته شده‌اند. حروف ربط مرکب، گاهی علاوه بر اینکه نقش حرف ربط بودن خود را ایفا می‌کنند، نقش قیدی نیز در جمله دارند. مثلاً در جمله پنجم بالا، «همین‌ که» قیدی برای بیان زمان است.

حرف اضافه

حروف اضافه خود معنای مستقلی ندارند و کلمه یا عبارتی را به یکی از اجزای جمله ربط می‌دهند. به عبارت دیگر، اسم یا ضمیر را در نقش متمم اسم، صفت یا فعل قرار می‌دهند.

1. مردی از آنان برخاست.
2. مداد را با دفتر خریدم.

در دو جمله بالا، پس از حرف‌های «از» و «با»، متمم اسم آمده است.

حرف اضافه گاهی برای بیان برتری اسمی نسبت به اسم دیگر به کار می‌رود:

1. احمد بزرگ‌تر از محمود است.
2. تهران از شیراز آلوده‌تر است.

در این حالت، متمم صفت برتر است.

حرف اضافه اغلب برای تشکیل متمم فعل به کار می‌رود و در این مورد، مانند قید مکان، زمان، مقدار، چگونگی و... عمل می‌کند. چند مثال از این موارد در زیر بیان شده است.

مکان:

1. احمد پس از محمود از خانه خارج شد.
2. در انتهای سفرمان از ایتالیا به سوئیس رفتیم.

زمان:

1. او در یک دقیقه همه مسیر را پیمود.
2. از فردا باران می‌آید.

چگونگی:

1. احمد به سرعت به خانه بازگشت.
2. او به آرامی مرا صدا زد.

وسیله:

1. احمد با بیل زمین را کند.
2. او با اتوبوس نزد ما آمد.

مقدار:

1. همین‌ها را امروز به ۱۰ میلیون نمی‌توانی بخری.
2. ماشینش را به ۱۰۰ میلیون تومان فروخت.

حرف صوت

دسته دیگری از حروف وجود دارند که به آن‌ها صوت می‌گوییم. اصوات برای بیان احساسات و عواطفی مانند شادی، تأسف، درد، ندا و... به کار می‌روند، مثلاً آه، افسوس، به‌به، عجب، زنهار و... . چند مثال از اصوات به شرح زیر است:

1. آه از آن رفتگان بی بازگشت!
2. خوشا به بختِ بلندم که در کنارِ منی
3. زنهار از این بیابان وین راه بی‌نهایت

حرف نشانه

حروف نشانه برای تعیین جایگاه کلمه در جمله به کار می‌روند. مثلاً ‌در جمله «کتاب را آوردم»، کلمه «را» نشانه مفعول بودن «کتاب» است و حرف نشانه محسوب می‌شود.

در جمله «ای دوست!» کلمه «ای» نشانه منادا بودن «دوست» است. در مناداهایی مانند «خدایا»، «جانا» و... که «الف» برای ندا به پایان کلمه افزوده می‌شود، «الف» حرف نشانه است.

همچنین «کسره»‌ یا «یِ» که به نشانه ارتباط بین مضاف و مضاف الیه می‌آید، حرف نشانه است. مثلاً «کتاب ـِ من» و «خانه یِ کوچک».

«نقش‌نمای» اضافه همان کسره آخر موصوف و مضاف در ترکیب‌های وصفی و اضافی است. مثلاً کسره در «کتابِ من» و «کتابِ خواندنی».

معرفی فیلم آموزش فارسی پایه هشتم فرادرس

حرف چیست؟

حرف‌ها در زبان فارسی چند نوع هستند؟

حروف در زبان فارسی به چهار دسته حرف ربط، حرف اضافه، حرف ندا و حرف صورت تقسیم‌بندی می‌شود.

تمرین مربوط به حرف در زبان فارسی

جمع‌بندی

در این نوشته درباره حرف در زبان فارسی مطالبی آموختیم. فهمیدیم که یک سری کلمات در زبان فارسی وجود دارد که به تنهایی معنای مستقلی نمی‌دهند اما وقتی در جمله قرار بگیرند به آن معنا می‌بخشند. به این کلمات در زبان فارسی «حرف» می‌گویند. پر کاربردترین انواع حروف زبان فارسی «حرف ربط» و «حرف اضافه» هستند. در کنار اینها می‌توانیم از حروف ندا و صوت نیز یاد کنیم.