روانشناس کیست و چه می کند؟ – هر آنچه باید بدانید

افراد بسیار کمی در نسل‌های گذشته می‌دانستند که روانشناس کیست و فعالیت‌های متخصص روانشناس چه تأثیری در زندگی آ‌ن‌ها دارد. روانشناسی مطالعه علمی رفتار و فرایندهای ذهنی است و روانشناس با گذراندن دوره‌های تخصصی، یاد می‌گیرد که رفتار و فرایندهای ذهنی را بشناسد، پیش‌بینی کرده و تغییر دهد. در نتیجه هر جا که نیاز به شناخت فرایندهای فکری (مانند فعالیت‌های آموزشی یا شناخت مدل‌های انتخاب مشتریان)، پیش‌بینی عملکرد افراد (مانند فرایند جذب‌واستخدام یا استعدادیابی) یا تغییر رفتار (فعالیت‌های بالینی یا توانبخشی ناتوانی‌های رفتاری) باشد، متخصص روانشناسی می‌تواند به‌‌صورت حرفه‌ای فعالیت کند. در این مطلب از مجله فرادرس، حوزه‌های فعالیت روانشناس در تمام شاخه‌های روانشناسی را یاد می‌گیریم، تفاوت روانشناس و روان‌پزشک را می‌فهمیم و با اثرگذارترین روانشناسان تاریخ آشنا می‌شویم.

روانشناس کیست؟

متخصص روانشناس فردی است که آموزش‌های تخصصی و آکادمیک در حوزه مطالعه رفتار و فرایندهای ذهنی دیده است و می‌تواند به دیگران کمک کند تا مسائل روان‌شناختی خود را مدیریت کنند و از نظر روانی به تکامل و خودشکوفایی برسند. به‌طور کلی، واژه «متخصص روانشناس» (Psychologist) در مورد افرادی به‌کار می‌رود که در دو حوزه فعالیت دارند.

• از دانش روانشناسی خود برای حل مشکلات روانی مانند اختلال‌های روانی، مشکلات رشدی یا روابط بین‌فردی استفاده می‌کنند.
• به عنوان «دانشمندان علوم انسانی و اجتماعی» (Humanistic and Social Scientists) به تحقیق و آموزش در حوزه روانشناسی می‌پردازند.

همچنین روانشناس‌ها به سه‌دسته اصلی تقسیم می‌شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• روانشناس‌های کاربردی: این افراد به‌صورت عملیاتی از اصول روانشناسی برای تحقیق و حل مسائل روانی مراجع‌ها استفاده می‌کنند. روانشناس‌های تربیتی، صنعتی‌وسازمانی و سلامت از انواع روانشناس‌های کاربردی محسوب می‌شوند.
• روانشناس‌های پژوهش‌گر: این افراد به مطالعه و آزمایش بر روی انسان‌ و حیوانات می‌پردازند. محل کار روانشناس پژوهش‌گر در دانشگاه‌ها، مشاغل خصوصی یا تحقیقات دولتی است. پژوهش‌های این متخصصان در حوزه گسترده‌ای از جمله فرایندهای شناختی، «علوم اعصاب» (Neuroscience)، شخصیت، رشد و رفتار اجتماعی انجام می‌شود.
• روانشناس‌های سلامت روان: این متخصصان برای بهبود حال افراد دارای اختلال روانی یا ناتوانی‌های ذهنی و جسمی تلاش می‌کنند. متخصصان سلامت روان شامل «روانشناسان بالینی» (Clinical Psychologists)، «روانشناسان مشاور» (Counseling Psychologists) و «روانشناسان مدرسه» (School Psychologists) می‌شود.

«انجمن روانشناسی آمریکا» (American Psychological Association |APA) به عنوان معتبرترین کانون فعال در حوزه روانشناسی در دنیا، ۵۴ حوزه فعالیت حرفه‌ای و کسب‌وکار روانشناسی مختلف را معرفی کرده است. بیشتر مردم در مواجهه با سؤال روانشناس کیست تنها به‌ یاد روانشناس‌های کاربردی می‌افتند، در حالی‌که متخصصان روانشناسی فعالیت‌های علمی بسیار گسترده‌ای دارند.

کسب و کار روانشناس

حوزه‌های فعالیت روانشناس بسیار گسترده هستند و به‌طور معمول، متخصص‌های روانشناسی در چند حوزه به صورت موازی فعالیت می‌کنند. برای مثال، بخشی از هفته خود را به روان‌درمانی مراجع‌ها در کلینیک اختصاص می‌دهند، بخشی از هفته را مشاوره‌های تبلیغات یا جذب‌واستخدام در حوزه روانشناسی صنعتی‌وسازمانی می‌کنند و انتهای هفته خود را به آموزش و تربیت کارآموزان روانشناسی می‌پردازند. حال که می‌دانیم روانشناس کیست و با سه دسته اصلی روانشناسان آشنا شده‌ایم، وقت آن شده تا به کسب و کار روانشناس در جامعه اشاره کنیم. در ادامه، مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت روانشناس را مبتنی بر شاخه‌های روانشناسی توضیح می‌دهیم.

فیلم آموزش مباحث اساسی در روانشناسی ۲ در فرادرس

کلیک کنید

• «روانشناسی بالینی» (Clinical Psychology): به افراد دارای مشکلات روانی کمک می‌کنند تا با حال بد خود کنار بیایند و با کمک تکنیک‌های روان‌درمانی بهبود بیابند.
• «روانشناسی صنعتی‌وسازمانی یا شغلی» (Industrial Organizational Psychology or Occupational Psychology): به نیروهای شرکتی کمک می‌کنند تا بازدهی بهتری داشته، از کار خود لذت‌ ببرند و روابط سازمانی پایدار و مؤثر داشته باشند. همچنین با ارزیابی وضعیت روانی، توانمندی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی نیروهای مناسب را برای شرکت جذب می‌کنند.
• «مشاوره پیش‌از ازدواج» (Premarital Counseling): به افراد در شُرُف ازدواج کمک می‌کنند تا خودشان و شریک آینده زندگی‌شان را به‌شناسند.
• «مشاوران انتخاب رشته» (Field Selection Consultants): به دانش‌آموزان و دانش‌جویان کمک می‌کنند تا رشته تحصیلی و فعالیت شغلی منطبق با توانمندی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی‌شان پیدا کنند.
• «روانشناسی ورزشی» (Sports Psychology): به ورزشکاران کمک می‌کنند تا بر روی مسابقات تمرکز کنند، انگیزه بالا داشته باشند و استرس خود را کنترل کنند.
• «روانشناسی تربیتی» (Educational psychology): به دانش‌آموزان و دانشجویان کمک می‌کنند تا بر روی فرایندهای درسی تمرکز کنند و چالش‌های زندگی خود را برطرف کنند. همچنین بهترین شیوه‌های آموزشی را برای دانش‌آموزان انتخاب می‌کنند.
• «روانشناسی بالینی کودک» (Clinical Child Psychology): مشکلات روانی کودکان را تشخیص داده و بهبود می‌دهند.
• «روانشناسی بالینی خانواده» (Clinical Family Psychology): تعارض‌های خانوادگی را التیام می‌دهند.
• «روانشناسی کودکان با نیازهای ویژه» (Rehabilitation psychology): با استفاده از تمرینات مختلف کودکان دارای معلولیت یا ناتوانی‌های ذهنی و رفتاری را توانمند می‌کنند.
• «روانشناسی شناختی» (Cognitive Psychology): به ارزیابی شیوه‌های یادگیری بدون فراموشی، «ضریب هوشی» (Integigence Quitiont |IQ) و «هوش هیجانی» (Emotional Quitiont |EQ)، حل مسئله و تصمیم‌گیری، انواع تفکر، تشخیص خطاهای شناختی، هیپنوتیزم و مدل‌های تلقین می‌پردازد.

• «روانشناسی مثبت‌گرا» (Positive Psychology): شیوه‌هایی را برای مثبت‌نگری، زندگی شاد، افزایش انگیزه و انرژی و امیدواری بیشتر به آینده تدوین می‌کند.
• «روانشناسی تجربی» (Experimantal Psychology): روش‌های علمی را برای تحقیقات روانشناسی طراحی می‌کند تا نتایج دقیق‌تری به‌دست بیاید.
• «روانشناسی اجتماعی» (Social Psychology): به تأثیر حضور حقیقی یا تخیلی افراد در گروه بر یک‌دیگر، تصمیم‌های جمعی و روابط درون تیمی می‌پردازد.
• «روانشناسی سالمندی» (Geropsychology): به ارزیابی وضعیت روانی سالمندان، حفظ انگیزه در دوره بازنشستگی، سازگاری با پدیده آشیانه خالی، افسردگی سالمندی، افزایش مثبت‌اندیشی و مواجهه با مرگ می‌پردازد.
• «روانشناسی قانونی» (Forensic Psychology): در تیم‌های قضایی قرار می‌گیرد و به ارزیابی وضعیت روانی مجرمان، پدیده جرم و شیوه تحقیق‌های قانونی مشغول می‌شوند.
• «روانشناسی سلامت» (Health psychology): تأثیر وضعیت روانی افراد را بر روی سلامت جسمی آن‌ها ارزیابی می‌کند. همچنین سعی در شناسایی عادت‌های ناسالم افراد و عوامل روانی تأثیرگذار بر بیماری‌ها دارد.
• «روانشناسی تبلیغات» (Advertisement Psychology): شیوه‌هایی را برای تأثیرگذاری بر مخاطب، هدایت و متقاعد کردن او در راستای خرید محصولات یا خدمات تدوین می‌کند.
• «روانشناسی فرهنگی» (Cross Cultural Psychology): تأثیر فرهنگ‌های مختلف بر روی نگرش اعضای جامعه و روابط اجتماعی آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد.
• «روانشناسی محیط‌گرا» (Environmental Psychology): به ارزیابی اقلیم‌های مختلف بر روی وضعیت روانی افرادی که در آن مناطق زندگی می‌کنند می‌پردازد.
• «روانشناسی تطبیقی» (Comparative psychology): با ارزیابی و تحقیق بر روی حیوانات نزدیک به انسان، اطلاعات زیادی از فرایندهای روانی آن‌ها به‌دست می‌آورد و فرضیاتی در رابطه با فرایندهای روانی انسان تولید می‌کند.
• «روانشناسی فیزیولوژیک» (Biological or physiologic Psychology): تأثیر فرایندهای بیولوژیک بدن و عوامل زیستی را بر روی فرایندهای روانی مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
• «عصب‌روانشناسی» (Neuropsychology): با استفاده از ارزیابی‌های مغزی، اختلال‌های مختلف روانی را تشخیص داده و تأثیر مغز را بر این اختلال‌ها روشن می‌کند. همچنین درمان‌های عصب‌شناسی برای برخی اختلال‌ها مانند بیش‌فعالی تدوین می‌کند.
• «روانشناسی اعتیاد» (Addiction Psychology): روانشناسی اعتیاد بهترین شیوه‌های تغییر عادات را ابداع کرده، در مواجهه با فشار روانی دوره ترک به مراجع‌ها کمک می‌کند و با انجام تحقیقات، عوامل ایجاد اعتیاد در افراد و قشر آسیب‌پذیر جامعه را شناسایی می‌کند.

متخصصان روانشناسی به‌طور میانگین ۶ سال آموزش‌های تخصصی می‌بینند و با گذراندن مقطع «کارشناسی» و «کارشناسی ارشد» وارد بازار کار می‌شوند. حال می‌دانیم که روانشناس کیست و در چه مشاغلی فعالیت دارد.

تفاوت کار روانشناس و روانپزشک

روانشناس‌های فعال در حوزه آسیب‌های روانی، متخصصان روانشناسی بالینی نام داشته و در فضای درمانی به آن‌ها «رواندرمانگر» (Psycho Therapist) گفته می‌شود . روان‌پزشک‌ها نیز پزشک‌های عمومی هستند که به‌‌صورت تخصصی در گرایش روان‌پزشکی آموزش دیده‌اند. در ادامه، به‌صورت دقیق‌تر فعالیت‌های هر کدام را توضیح می‌دهیم.

• فعالیت حرفه‌ای روانشناس بالینی: متخصص بالینی دارای مدرک «کارشناسی ارشد» (Master Degree) یا «دکتری» (PhD or PsyD) روانشناسی بالینی است. او رویکرد درمانی خاصی دارد و بر اساس مدل درمانی خود، شروع به روان‌درمانی می‌کند. فرایند روان‌درمانی متخصص بالینی صرفاً با گفتار درمانی (talk therapy) اتفاق میفتد. مدت‌زمان جلسات روان‌درمانی بین ۴۵ دقیقه تا یک ساعت است. در ادامه، مراحل روان‌درمانی متخصص روان‌شناسی بالینی را بیان می‌کنیم.
  • گرفتن شرح حال کامل به‌همراه همدلی و تحکیم «رابطه درمانی» (Teraputic Relationship)
  • تشخیص مشکلات روانی و دلایل شکل‌گیری آن‌ها
  • انجام آموزش‌های درمانی لازم در صورت نیاز
  • استفاده از مدل‌ درمانی و به‌کار بردن انواع تکنیک‌های «شناختی» (Cognitive)، «هیجانی» (Emotional) و «رفتاری» (Behavioral) برای درمان اختلال روانی
• فعالیت حرفه‌ای روان‌پزشک: روان‌پزشک بعد از گذراندن دوره پزشکی عمومی، مدرک تخصصی روان‌پزشکی را دریافت می‌کند و با استفاده از داروهای روان‌پزشکی به درمان اختلال‌های روانی می‌پردازد. در بیشتر مواقع، فرایند درمانی روان‌پزشک شامل گرفتن شرح‌حال جزئی، تشخیص اختلال روانی و تجویز دارو برای درمان اختلال می‌شود. مدت‌زمان درمان جلسات ویزیت روان‌پزشک بسیار کمتر از روانشناس است.

در نتیجه سه تفاوت اصلی روانشناس و روانپزشک در استفاده از دارو، تحصیلات متفاوت و مدت‌زمان جلسات است. با توجه به این تفاوت‌ها، هر کدام از این متخصص‌ها در موقعیت خاصی اثرگذارتر عمل می‌کنند. حال به‌طور کامل می‌دانیم روانشناس کیست و تفاوت او با روان‌پزشک چیست. در ادامه، هر کدام از این موقعیت‌ها را بیان می‌کنیم.

در چه مواقعی به روانشناس بالینی نیاز داریم؟

فرایندهای روان‌درمانی برای موارد متعددی کاربرد دارد که در ادامه بیان می‌کنیم.

• اختلالات روانی سطحی‌تر: برای اختلالات روانی نه‌چندان شدید مانند اضطراب، فوبیا و افسردگی خفیف.
• روابط بین‌فردی: مشکلات روابط بین‌فردی و مهارت‌های زندگی.
• مشکلات شخصیتی: اختلال‌های شخصیتی و منش‌شناختی.
• درمان غیردارویی: افرادی که تمایل به مصرف داروهای روان‌پزشکی ندارند.

پیشنهاد می‌شود که برای شروع فرایند درمان، در ابتدا با داروهای روان‌پزشکی مواجه نشوید و بعد از مشورت با روان‌شناس به روان‌پزشک مراجعه کنید.

در چه مواردی به روان‌پزشک نیاز داریم؟

در برخی موارد، درمان‌های دارویی اهمیت بسیار زیادی پیدا می‌کند و مراجعه به روان‌پزشک بسیار ضروری می‌شود. این موارد را در ادامه بیان می‌کنیم.

• اختلالات روانی شدید: وجود اختلالات روانی بسیار شدید (مانند «افسردگی عمده» (Majer Deppresion)).
• ریشه‌های زیستی: وجود اختلال‌هایی که عوامل زیستی بسیار قوی دارند (مانند «اختلال دوقطبی» (Bipolar Disorder)).
• توهم و هذیان: وجود «توهم» (Hallusination) و «هذیان» (Dellusion) در افراد.
• عدم همکاری بیمار: وجود بیمارانی که برای فرایند درمانی همکاری ندارند یا از نظر هوشی یا آگاهی، امکان روان‌درمانی ندارند.
• درمان فوری: افرادی که به دلایلی نیاز به درمان سریع اختلال دارند (برای مثال، نزدیک بودن روز کنکور).

در نتیجه فعالیت حرفه‌ای روانشناس و روان‌پزشک به‌طور کامل با یکدیگر تفاوت دارد و هر کدام در موارد خاصی مورد نیاز هستند. حال می‌دانیم روانشناس کیست و چه زمان‌هایی باید به روانشناس بالینی مراجعه کرد.

اثر‌گذارترین روانشناسان تاریخ کدام هستند؟

حال که تا این بخش از مطلب مجله فرادرس، می‌دانیم روانشناس کیست و چه‌کار می‌کند، وقت آشنایی با اثرگذارترین روانشناسان است. علم روانشناسی مسیر پرفراز و نشیبی در طول تاریخ داشته و با نجات بیماران روانی از زندان‌ها و شکنجه‌های قرون وسطا، کمک بزرگی به نسل بشر، کاهش اختلالات روانی و افزایش رفاه زندگی کرد. در ادامه، ۱۰ نفر از اثرگذارترین روانشناسان تاریخ را نام می‌بریم.

1. «فردریک اسکینر» (Burrhus Frederic Skinner): او مدافع سرسخت رویکرد رفتاری بود و با فعالیت‌های خود، این مکتب رفتارگرایی را به یکی از مهم‌ترین رویکردهای روانشناسی تبدیل کرد. برخی از تکنیک‌های درمانی او مانند «اقتصاد ژتونی» (Token Economies) و «اصلاح رفتاری» (Behavior Modification) هنوز هم به‌صورت گسترده در دنیا استفاده می‌شود.
2. «ژان پیاژه» (Jean Piaget): ژان پیاژه تأثیرگذارترین فرد در تاریخ برای فهم فرایند رشد شناختی کودکان است. فعالیت‌های او تغییرات بزرگی در شاخه‌های روانشناسی شناختی، روانشناسی رشد و روانشناسی تربیتی ایجاد کرد.
3. «زیگموند فروید» (Sigmund Freud): به‌یقین فروید معروف‌ترین و بحث‌برانگیزترین روانشناس دنیا است. نظریات او به‌عنوان «مکتب روانکاوی» (Psychoanalitic) در دنیا شناخته شد و به جامعه علمی دنیا نشان داد که مؤلفه‌های زیستی تنها دلایل اختلال‌های روانی نیست.
4. «آلبرت بندورا» (Albert Bandura): فعالیت‌های آلبرت بندروا در سال ۱۹۶۰، نقش بسیار مؤثری در انقلاب مکتب شناخت در حوزه روانشناسی داشت. «نظریه یادگیری اجتماعی» (Social Learning Theory) تأکید بسیار زیادی بر روی «یادگیری مشاهده‌ای» (Observational Learning)، «تقلید» (Imitation) و «الگویابی» (Modeling) داشت.
5. «لئون فستینگر» (Leon Festinger): نظریه «ناهماهنگی‌های شناختی» (Cognitive Dissonance) و «مقایسه اجتماعی» (Social Comparison) در حوزه روانشناسی اجتماعی حاصل نبوغ فستینگر است. این دانشمند نقش زیادی در شناخت تأثیر موقعیت‌های اجتماعی بر افراد دارد.
6. «ویلیام جیمز» (William James): ویلیام جیمز به‌عنوان پدر علم روانشناسی معرفی شده است. آثار او در زمان خود کمک‌های فراوانی کرد تا علم روانشناسی از پزشکی و فلسفه جدا شده و به‌عنوان یک علم مستقل محسوب شود. در حال حاضر تلاش‌ها و نوشته‌های او در کتابی ۱۲۰۰ صفحه‌ای به‌نام «اصول روانشناسی» (The Principles of Psychology) موجود است.
7. «ایوان پاولوف» (Ivan Pavlov): این پژوهشگر خودش را روانشناس نمی‌دانست اما تحقیقات او در ابداع «نظریه شرطی‌سازی کلاسیک» (Classical Conditioning)، کمک‌های زیادی به شکل‌گیری نظریه‌های یادگیری امروزی و پیشرفت رویکرد رفتاری کرد. پاولوف در تحقیقات خود از «شیوه‌های تجربی‌» (Experimental Methods) و علمی استفاده می‌کرد. در نتیجه تلاش‌های او باعث شد تا علم روانشناسی از مفاهیم انتزاعی و ناملموسی مانند ناهشیار یا رویاها گذر کند و به ارزیابی‌های عینی و ملموس رفتاری به‌پردازد.
8. «کارل راجرز» (Carl Rogers): کارل‌ راجرز از نظریه‌پردازان رویکرد انسان‌گرا بود و به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های بالقوه افراد توجه ویژه داشت. نظریات او تأثیرات عظیمی بر روی روانشناسی و آموزش داشت. همچنین آفریننده مدل درمانی «مراجع‌محور» (Client Centered Therapy) است.
9. «اریک اریکسون» (Erik Erikson): مراحل رشد روانی‌-اجتماعی اریکسون مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نظریه در شاخه روانشناسی رشد است که به‌طور کامل تغییرات رشدی افراد را در قالب «مراحل رشدی» (Developmental Stages) تببین کرد. همچنین مدل درمان «روانشناسی خود» (Ego Psychology) مبتنی بر رویکرد «روان‌کاوی» (Psychoanalytic) نیز با همکاری «آنا فروید» (دختر زیگموند فروید) و اریک‌ اریکسون ابداع شد.
10. «لئون ویگوتسکی» (Lev Vygotsky): این دانشمند روسی تنها ۳۸ سال عمر کرد و در دوران حیات خود چندان معروف نشد، یکی از مهم‌ترین دلایل آن، ناشناخته بودن آثار این دانشمند در کشورهای غربی تا همچین چند دهه اخیر است. اما نوشته‌های او تأثیرات بزرگی در نظام آموزشی و تربیتی سال‌های اخیر داشته است. همانند ژان‌پیاژه، فعایت‌های ویگوتسکی تأثیر قابل توجهی بر روانشناسی رشد و روانشناسی آموزشی داشته است.

البته ده‌‌ها دانشمند تأثیرگذار دیگر نیز در حوزه روانشناسی وجود دارد، اما سعی کردیم تا به‌صورت خلاصه، مهم‌ترین این دانشمندان را نام ببریم.

روانشناس خوب کیست؟

متخصصان روانشناسی نیاز به توانمندی‌هایی دارند که احتمال موفقیت آن‌ها را در حوزه‌های مربوط به کسب‌وکار روانشناس افزایش دهد. با توجه به گستردگی فعالیت‌های روانشناس، ویژگی‌های روانشناس خوب را برای دو حوزه «روانشناس فعال در حوزه تحقیقات» و «روانشناس فعال در حوزه سلامت روان» بیان می‌کنیم.

توانمندی‌های روانشناس فعال در حوزه سلامت روان

متخصصان حوزه سلامت باید توانمندی‌هایی در حوزه روابط بین‌فردی، تشخیص مشکلات مراجع و انتخاب شیوه درمانی داشته باشند. در ادامه، این ویژگی‌ها را بیان می‌کنیم.

• «داشتن همدلی» (Empathy): روانشناس باید بتواند بدون هیچ‌گونه قضاوتی مراجع را درک کند و به‌شکلی صادقانه، نگرانی خود را با مخاطب در میان بگذارد. مراجع به‌راحتی متوجه تفاوت‌های ظریف در لحن درمانگر و زبان بدن او می‌شود. وجود مهارت‌هایی مانند «گوش دادن فعال» (Active Listening) و «توجه بی‌قیدوشرط» (Unconditional Attention) در درمانگر، مخاطب را تشویق می‌کند تا احساسات، افکار و خاطرات خود را بیان کند.
• «توانایی حل مسئله» (Problem Solving Ability): روانشناس باید بتواند مشکل را به‌طور کامل برای مخاطب روشن کند، ریشه‌های رخ دادن آن را تشخیص دهد و پیامد واکنش‌های مختلف مراجع را برای او روشن کند. همچنین به‌هیچ عنوان نباید مخاطب را نصیحت کرده یا به‌سمت خاصی هدایت کند.
• «داشتن مرزهای مناسب» (Appropriate Boundaries): روانشناس بالینی به‌هیچ عنوان نباید از مرزهای حرفه‌ای، فضای درمانی و فعالیت درمانی خارج شود. همچنین مراجعه‌کننده‌ها باید بتوانند ساختار حمایتی در اختیار داشته باشند تا هنگامی که درمانگر در درسترس نیست، به آن ساختار مراجعه کنند. همچنین هر گونه ارتباط عاطفی، جنسی یا فیزیکی با مراجعه‌کننده در فرایند درمانی، در تمام دنیا به‌عنوان جرم محسوب می‌شود و درمانگر تا پایان عمر اجازه فعالیت درمانی را نخواهد داشت.
• «قابل اعتماد بودن» (Trustworthiness): درمانگر باید به‌تواند با زبان بدن مناسب و ارتباط غیرکلامی خود، فضای امنی را ایجاد کرده و مراجع را قانع کند که فرد قابل اعتمادی است. البته در ابتدا توضیح می‌دهد که مبتنی بر اخلاق حرفه‌ای، تمام صحبت‌های این جلسه تنها در اتاق درمان باقی می‌ماند، «مگر این‌که بخواهید به خودتان یا دیگری صدمه وارد کرده یا در معرض پیگرد قضایی قرار بگیرید.»
• «صبور بودن» (Patience): فرایند درمانی بسته به مدل درمانی فرازونشیب‌‌های زیادی دارد و بسیاری از مراجعه‌کننده‌ها نیز رفتارهای ناسازگرانه زیادی از خودشان نشان می‌دهند. در این فرایند اگر درمانگر صبور نباشد، ارتباط درمانی و همدلی مورد نیاز از بین می‌رود و تأثیر التیام‌بخش جلسات درمانی به‌کلی خنثی می‌شود. این صبر نیاز به تجربه بالا دارد و از طریق آن، روانشناس به‌جای هدایت کردن مراجعه‌کننده، او را به‌سمت «کشف دنیای درونی خود» (self discovery) سوق می‌دهد.
• «داشتن استانداردهای اخلاقی» (Solid Ethical Core): به‌دلیل حساسیت فعالیت‌های روان‌درمانی، وجود استانداردهای اخلاقی بسیار محکم مبتنی بر قوانین «انجمن روانشناسی آمریکا» و همچنین «خودکنترلی» (Self Control) بالا در متخصصان روانشناسی بسیار مهم است. در غیر این صورت، مراجعه‌کننده‌ها با خطرات عاطفی و جنسی زیادی مواجه می‌شوند.
• «علاقه به مسائل فرهنگی» (Cross Cultural Sensitivity): «آگاهی از خود» (Self Awareness) در کنار تعهد به تفاوت‌های فردی ویژگی‌های یک روانشناس تأثیرگذار است. رویکردهای سرهم‌بندی‌شده (cookie cutter approachs) برای تشخیص سریع و درمان مراجعان در جوامع کثرت‌گرا موفق عمل نمی‌کنند. آگاهی اجتماعی روانشناس‌ها از فهم ساختارهای اجتماعی مانند مسائل نژادی، قدرت‌های اجتماعی، تبعیض‌ها و جریان‌های اجتماعی بر روی توانایی همدلی، یافتن ریشه‌های مشکل و پیش‌برد جلسه درمان تأثیرگذار است. همچنین در حوزه تحقیقات روانشناس اجتماعی نیز نقش ویژه‌ای بازی می‌کند.
• «داشتن تفکر خلاق» (Creative Thinking): هیچ‌کدام از جلسات درمان شبیه به دیگری نیست. در نتیجه تفکر خلاق و نگاه خارج از چارچوب از مهم‌ترین ويژگی‌های روانشناس موفق است. این مدل تفکر باعث می‌شود تا بهترین شیوه‌ درمانی را متناسب با ویژگی‌های مراجعه‌کننده انتخاب کند.
• «داشتن تفکر تحلیلی» (Analytical Thinking): «تفکر تحلیلی» (Analytical Thinking) و «تفکر سیستماتیک» (Systematic Thinking) از مهم‌ترین انواع تفکر هستند که برای روشن‌کردن مشکل بیمار، تشخیص ریشه‌ها و فرایند شکل‌گیری اختلال به‌کار می‌روند.

توانمندی‌های روانشناس فعال در حوزه تحقیقات

حوزه پژوهشی نیاز به افرادی دارد که به کار با اطلاعات، مباحث نظری و بنیادی روانشناسی علاقه‌مند هستند. در ادامه، ویژگی‌های این افراد را معرفی می‌کنیم.

• «اشتیاق به یادگیری» (Learner): پایبندی به مطالعه همیشگی در طول عمر، از صلاحیت‌های روانشناس است. زیرا با توجه به حجم زیاد تحقیقات روانشناسی در دنیا، همواره ایده‌های جدید و رویکردهای نوینی به‌وجود می‌آیند. در نتیجه روانشناس با مشارکت در سمینارها و مطالعه پژوهش‌های جدید، همواره باید اطلاعات خود را به‌روز کند.
• «علاقه به جست‌وجوی اطلاعات» (Input): اگر پژوهشگران حوزه روانشناس از جستجو کردن و گردآوری اطلاعات لذت ببرند، به‌سرعت در حوزه تحقیقی و پژوهشی پیشرفت می‌کنند و به‌موفقیت می‌رسند.

البته بسیاری از ویژگی‌های ذکر شده در روانشناس فعال در حوزه سلامت مانند «علاقه‌ به مسائل فرهنگی» یا «داشتن تفکر تحلیلی» برای روانشناس فعال در حوزه تحقیقات نیز اهمیت دارد.

وظایف روانشناس چیست؟

تا اینجا یاد گرفتیم که روانشناس کیست و اثرگذارترین روانشناس‌های تاریخ آشنا شده‌ایم، حال وقت آن رسیده تا با انواع وظایف روانشناس آشنا شویم. در ادامه، مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت روانشناس را نام می‌بریم.

• وظایف روانشناس در اورژانس اجتماعی: روانشناسان اورژانس با همکاری تیم اورژانس تلاش می‌کنند تا در بحران‌های طبیعی، افرادی که با تروما مواجه می‌شوند را آرام کرده و با شرایط جدید سازگار کنند. همچنین زمانی که فردی در معرض خودکشی بوده یا در خطر شدیدی قرار دارد، این روانشناس‌ها با افراد تحت خطر ارتباط گرفته و سعی می‌کنند تا وضعیت را تحت کنترل بگیرند.
• وظایف روانشناس در مراکز ترک اعتیاد: متخصصان روانشناسی در مراکز ترک اعتیاد به مراجعه‌کننده‌ها کمک می‌کنند تا دوره ترک را با موفقیت به‌پایان برسانند، فشار ترک را راحت‌تر تحمل کنند، افکار ناکارآمد خود را در حوزه مواد تغییر دهند و زندگی جدیدی را شروع کنند.
• وظایف روانشناس در مراکز توانبخشی: روانشناس‌های متخصص نیازهای ویژه آموزش‌های تخصصی در حوزه ارتباط با کودکان دارای نیازهای ویژه مانند کودکان «اوتیسم» (Autism) یا دارای «سندرم داون» (Down Syndrom) می‌بینند. همچنین شیوه‌هایی را برای ارزیابی میزان ناتوانی و شیوه‌های توانبخشی یاد می‌گیرند.
• وظایف روانشناس مدرسه: روانشناس مدرسه در تلاش است تا دانش‌آموزان را در بهترین شرایط فکری و وضعیت روانی قرار دهد تا با بیشترین بازدهی ممکن درس بخوانند. همچنین در برطرف کردن چالش‌های بین‌فردی، مشکلات خانوادگی و دغدغه‌های «وجودی» (Existential) دوران نوجوانی (زیر سؤال بردن مسائل بنیادین) دانش‌آموزان را همراهی می‌کنند.
• وظایف روانشناس بالینی در بیمارستان: روانشناس بالینی در بیمارستان‌ها با استفاده از شیوه‌های تشخیصی مانند مصاحبه تشخیصی، ارزیابی رفتاری و تست‌های روانشناسی به تشخیص اختلال‌های بیماران روانی می‌پردازد. همچنین با «آموزش‌های روانشناختی» (Psycho Education) به بیماران، مفاهیم مختلف مانند مهارت‌های اجتماعی، خودکنترلی یا حل مسئله بیماران را افزایش می‌دهد تا سازگاری بیشتری با محیط پیدا کنند. همچنین برای بیماران مستعد، جلسات روان‌درمانی فردی و گروهی برگزار می‌کند.
• وظایف روانشناس سلامت: بیشتر فعالیت‌های روانشناسان سلامت به‌صورت پژوهشی بوده و با هدف پیدا کردن عوامل روانی دخیل در بیماری‌های جسمی است. برای مثال، «تأثیر خشم سرکوب شده بر سرطان» یا «تأثیر استرس بر فشار خون یا بیماری‌های قلبی» در حوزه روانشناسی سلامت مطرح می‌شود. همچنین به بیماران کمک می‌کنند تا خودشان را در بهترین حالت بهداشت روانی قرار دهند و با این کار، مسیر بهبود بیماران را تسهیل می‌کنند.
• وظایف روانشناس عمومی: فعالیت‌های تخصصی روانشناس‌های عمومی در حوزه پژوهش‌های بنیادین و کاربردی روانشناسی است. اما با توجه به عمومیت این شاخه از روانشناسی، متخصصان روانشناسی عمومی در تمام حوزه‌های فعالیت روانشناسی می‌توانند فعالیت قابل توجهی داشته باشند.
• وظایف روانشناس کودک: متخصصان روانشناسی کودک به روانشناس‌های بالینی کودک‌، روانشناس‌های کودکان با نیازهای ویژه و روانشناس‌های تربیتی تقسیم می‌شوند. اما روانشناس کودک بیشتر به روانشناس بالینی کودک گفته می‌شود که به ارزیابی، علت‌شناسی و درمان اختلال‌های روانی کودکان می‌پردازند.

البته وظایف روانشناس بستگی به حوزه فعالیت او دارد. بسیاری از روانشناس‌ها فعالیت‌های متنوع دیگری دارند و اینجا تنها به مهم‌ترین آن‌ها اشاره کرده‌ایم. تا اینجا با تمام اطلاعات مورد نیاز برای این‌که بدانیم روانشناس کیست و چه فعالیت‌هایی انجام می‌دهد آشنا شده‌ایم. حال بخواهید وارد حوزه روانشناسی شوید، با آگاهی کامل این کار را انجام خواهید داد.

سؤالات متداول

حال که در مطلب از مجله فرادرس به‌طور کامل با مفاهیم پیرامون روانشناس و علم روانشناسی آشنا شده‌ایم، می‌توانیم به سؤالات متداول در حوزه روانشناسی بپردازیم.

روانشناس زرد کیست و روانشناسی زرد را چگونه تشخیص دهیم؟

روانشناسی زرد به مفاهیمی از علم روانشناسی گفته می‌شود که پایه‌های علمی قوی ندارند و بیشتر از تجربیات روانشناس زرد بیان شده یا نوشته می‌شود. همچنین به مفاهیم روانشناسی که با هدف تبلیغاتی ساده‌ شده و عمق یا دقت خود را از دست داده‌اند نیز روانشناسی زرد گفته می‌شود. البته به این معنا نیست که روانشناسی زرد لزوماً اشتباه یا ناکارآمد باشد، اما نمی‌توان به آن اتکا کرد و احتمال اشتباه بودن آن بسیار زیاد است.

بهترین روانشناس کیست؟

بهترین روانشناس کسی است که توانایی همدلی، تحلیل اطلاعات و تفکر خلاقانه داشته باشد. همچنین قابل اعتماد بوده و استانداردهای اخلاقی محکمی داشته باشد. برای این‌که بدانیم بهترین روانشناس کیست نیاز داریم کمی با اطلاعات روانشناسی آشنا شده‌ باشیم.

آیا روانشناس دارو تجویز میکند؟

خیر؛ روانشناس به‌هیچ‌عنوان اجازه تجویز دارو ندارد. او تنها می‌تواند نیاز به دارو را تشخیص دهد و برای درمان دارویی، مراجعه‌کننده را به روان‌پزشک ارجاع دهد.