فرادرسقید زمان چیست؟ –توضیح در ادبیات فارسی با مثال و تمرین
قید زمان، کلمه یا گروهی از کلمات است که زمان وقوع فعل جمله یا زمان پذیرفتن یک حالت در جمله‌های اسنادی را مشخص می‌کند. برای مثال در جمله «دیروز در مدرسه بودیم.» کلمه «دیروز» قید زمان است. با حذف کردن قیدهای جمله، مشکلی در معنای آن جمله ایجاد نمی‌شود. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم قید زمان چیست، چه انواعی دارد و چگونه آن را در جمله تشخیص دهیم. در پایان مطلب نیز برای تمرین بیشتر، پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم.
قید زمان چیست؟
قید زمان، کلمه یا کلمه‌هایی هستند که در جمله‌ها قرار می‌گیرند و انجام یک فعل خاص یا پذیرفتن یک حالت را مقید به زمان خاصی می‌کنند. برای مثال، در جمله «سه‌شنبه به سفر می‌رویم.» کلمه «سه‌شنبه» قید زمان برای فعل «می‌رویم» است و زمان انجام این فعل را مشخص می‌کند. اگر این قید و هر قیدی دیگری را از جمله حذف کنیم، هیچ مشکلی در معنا و مفهوم جمله، ایجاد نخواهد شد.
در ادامه نمونه‌های بیشتری از این قید و انواع آن را بررسی می‌کنیم. پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس، قید زمان و دیگر قیدهای فارسی را یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال قید زمان
در جدول زیر، قیدهای زمان چند جمله نمونه را مشخص کرده‌ایم تا با انواع قید زمان آشنا شوید.
| جمله | قید زمان |
| هرروز پدرش را می‌بیند. | هرروز |
| تاریخ بلیت من چهارشنبه است. | چهارشنبه |
| اخیراً حالم بهتر شده است. | اخیراً |
| فردا هوا آفتابی می‌شود. | فردا |
| ما به‌زودی به شیراز خواهیم رفت. | به‌زودی |
| امسال را خوب درس بخوان. | امسال |
تفاوت قید زمان و قیدهای دیگر
قیدها از نظر معنا، بیانگرِ مفاهیم دیگری به جز زمان نیز هستند که همه آن‌ها را در جدول زیر آورده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها، یک جمله نمونه نیز نوشته‌ایم.
| انواع قید از نظر معنا | مثال |
| قید زمان | فردا درس می‌خوانم. |
| قید مکان | همینجا درس می‌خوانم. |
| قید مقدار | خیلی درس می‌خوانم. |
| قید چگونگی | درسم را خوب می‌خوانم. |
| قید حالت | با خوشحالی درس می‌خوانم. |
| قید تأسف | متأسفانه درس می‌خوانم. |
| قید تعجب | عجب درس‌هایی می‌خوانم! |
| قید تصدیق | حتماً درس می‌خوانم. |
| قید پرسش | چرا درس می‌خوانم؟ |
| قید شک و تردید | احتمالاً درس می‌خوانم. |
| قید آرزو | کاش درس بخوانم. |
| قید قصد | من تعمّدی درس نمی‌خوانم. |
| قید تدریج | من کم‌کم درس می‌خوانم. |
| قید تکرار | دوباره درس می‌خوانم. |
| قید تفسیر | من در کتابخانه هستم یعنی درس می‌خوانم. |
| قید ترتیب | من یکی‌یکی درسهایم را می‌خوانم. |
| قید استثناء | استثنائاً دارم درس می‌خوانم. |
| قید نفی | من به‌هیچ‌وجه درس نمی‌خوانم. |
| قید تشبیه | مثل‌اینکه دارم درس می‌خوانم. |
| قید علت | به این دلیل درس می‌خوانم که موفق شوم. |
| قید انحصار | من فقط درس می‌خوانم. |
| قید ادب و تبرّی | بلانسبت شما حالم بد است. |
| قید اختصار | خلاصه دارم درس می‌خوانم. |
یادگیری قید زمان در فارسی نهم
تا اینجا یاد گرفتیم قید زمان چیست و نمونه‌هایی از آن را نیز دیدیم. همانطور که در جدول بخش قبلی دیدید، قیدها انواع مختلفی دارند که برای تشخیص آن‌ها از یکدیگر باید تمام آن‌ها را بشناسیم. علاوه بر این، قیدها یکی از نقش های‌دستوری کلمه‌ها در زبان فارسی هستند و انواع دیگری از نقش‌ها مانند نقش فاعلی، نقش مفعولی، نقش متمم و... در زبان فارسی وجود دارند که هرکدام از آن‌ها قواعد خاصی دارند و برای تشخیص آن‌ها از یکدیگر باید ابتدا آن‌ها را یاد گرفته باشیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم تا میزان یادگیری خود در این زمینه را افزایش بدهید.
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس
همچنین پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری بیشتر تمام مباحث ادبیات فارسی دوره متوسطه، از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
انواع قید زمان
حالا که متوجه شدیم قید زمان چیست، می‌توانیم انواع آن را نیز یاد بگیریم. قیدهای زمان از نظر نوع فعل، ساختمان کلمه، نشانه داشتن یا نداشتن و نقش‌های دستوری به انواع تقسیم می‌شوند.
- ساخت کلمه
- نوع فعل
- نشانه‌دار بودن یا نبودن
- نقش دستوری
در ادامه انواع قید زمان را با مثال بررسی می‌کنیم. پیش از آن پیشنهاد می‌کنیم با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس که لینک آن را در کادر یزر آورده‌ایم، مبحث قید و گروه‌های قیدی را یاد بگیرید.
انواع قید زمان از نظر ساخت کلمه
قید زمان از نظر نوع ساختمان و ساختارش به انواعی تقسیم می‌شود که آن‌ها را در فهرست زیر آورده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها نمونه‌ای نیز قرار داده‌ایم.
| انواع ساختمان قید زمان | فرمول | مثال |
| ساده | یک تکواژ مستقل | صبح به دیدن مادرشان رفتند. |
| مرکب | دو یا چند تکواژ مستقل | سه‌شنبه (سه + شنبه) تو را می‌بینم. |
| مشتق | یک تکواژ مستقل + یک یا چند تکواژ وابسته (وند) | سالانه (سال + انه) انسان‌های زیادی می‌میرند. |
| مشتق مرکب | دو یا چند تکواژ آزاد و مستقل + یک یا چند تکواژ وابسته | فروشگاه همه‌روزه (همه + روز + ه) باز است. |
| گروه قیدی | حروف اضافه + متمم یا گروه متممی | در همین ماه، یک جلسه برگزار می‌کنند. |
انواع قید زمان از نظر نوع فعل
قیدهای زمان از نظر ربطی بودن یا خاص بودن فعل جمله، معنای متفاوتی خواهند داشت. فعل‌های خاص، انجام یک عمل خاص را بیان می‌کنند و فعل‌های ربطی فقط حالت و صفتی (مسند) را به نهاد جمله نسبت می‌دهند. پس قیدهای زمان در جمله‌های دارای فعل خاص یا تام، زمان انجام یا وقوع فعل را نشان می‌دهند و در جمله‌های اسنادی یا ربطی، زمان پذیرش یک حالت و صفت را بیان می‌کنند. در جدول زیر نمونه‌هایی از قیدهای زمان در جمله‌های دارای فعل تام و فعل اسنادی را آورده‌ایم تا بتوانید قید زمان را در این دو نوع جمله مقایسه کنید.
برای یادگیری انواع فعل‌های فارسی و قواعد مربوط به آن‌ها پیشنهاد می‌کنیم از فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس استفاده کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
| قید زمان برای فعل اسنادی | قید زمان برای فعل تام |
| امروز هوا بارانی است. | امروز باران می‌بارد. |
| درآمدت، ماهانه بیشتر خواهد شد. | ماهانه درآمد بیشتری به دست خواهی آورد. |
| شنبه‌ها حال او بهتر بود. | شنبه‌ها او را می‌دیدم. |
در مطلب زیر از مجله فرادرس، انواع فعل‌های فارسی را با مثال‌های بسیاری بررسی کرده‌ایم.
انواع قید زمان از نظر نشانه
بعضی از کلمه‌ها، دارای نشانه‌هایی هستند که با دیدن ظاهر آن‌ها متوجه می‌شویم که قید هستند اما در برخی از کلمه‌ها هیچ نشانه‌ای برای مشخص شدن قید بودن آن‌ها وجود ندارد. در جدول زیر، نشانه‌های قید زمان و انواع قید زمان از نظر نشانه داشتن یا نداشتن را با مثال آورده‌ایم.
| انواع قید زمان از نظر نشانه | نوع قید نشانه‌دار یا بی‌نشانه | مثال |
| قید زمان نشانه‌دار | قیدهای دارای تنوین نصب (-ً) | اخیراً آن‌ها را دیدم. |
| قیدهای با پیشوند | کودک‌های زیادی در ماه (در (پیشوند) + ماه) متولد می‌شوند. | |
| قیدهای با میان‌وند | او زودبه‌زود (زود + به (وند) + زود) به ما سر می‌زد. | |
| قیدهای با پس‌وند | گاهی (گاه + پس‌وند «ی») به دانشگاه برو. | |
| تکرار یک کلمه | کم‌کم (کم + کم) داریم می‌رسیم. | |
| قید زمان بی‌نشانه | هر قید بدون نشانه | ما دیر به کلاس رفتیم. |
انواع قید زمان از نظر نقش دستوری
قیدها از نظر امکان ایفای نقش به عنوان نقش‌های دستوری دیگر و یا عدم این امکان، به انواع مشترک و مختص تقسیم می‌شوند.
- قید زمان مختص
- قید زمان مشترک
در ادامه، قید زمان مشترک و قید زمان مختص را با هم مقایسه می‌کنیم و بعد از آن، نقش‌های دستوری دیگری که قیدهای زمان مشترک می‌پذیرند را نیز معرفی می‌کنیم. پیش از آن می‌توانید برای یادگیری انواع نقش‌های دستوری زبان فارسی از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس استفاده کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
تفاوت قید زمان مختص و مشترک
قیدهای مختص، کلمه‌هایی هستند که فقط به عنوان قید قابل استفاده هستند و نمی‌توانند نقش دستوری دیگری بگیرند. قیدهای مشترک، کلمه‌هایی هستند که می‌توانند در بعضی از جمله‌ها نقش قیدی بپذیرند و در برخی جمله‌ها، نقش‌های دیگری جز نقش قیدی بگیرند. در جدول زیر قید زمان مختص و مشترک را با آوردن نمونه‌هایی با هم مقایسه کرده‌ایم. قیدهای موجود در جمله‌های سمت راست جدول، فقط به عنوان قید قابل استفاده هستند اما قیدهای موجود در جمله‌های سمت چپ جدول، می‌توانند در جمله‌های دیگری نقش‌های دستوری متفاوتی مانند نهاد، مسند و.. داشته باشند.
| قید زمان مختص | قید زمان مشترک |
| خدا همواره ما را دوست دارد. | خدا امروز در کنار ما است. |
| او اخیراً حال خوبی ندارد. | آن‌ها شنبه به مقصدر رسیدند. |
نقش های دیگر قید زمان مشترک
در این بخش به معرفی نقش های دستوری دیگری جز قید برای قیدهای زمان مشترک می‌پردازیم. همانطور که در بخش قبلی گفتیم، می‌توانیم از قیدهای زمان مشترک در جمله‌های مختلف به عنوان نقش‌های دیگری جز قید نیز استفاده کنیم که این نقش‌ها را در جدول زیر آورده‌ایم و برای حالت قیدی و غیرقیدی هرکدام از آن‌ها مثالی نیز قرار داده‌ایم.
| دیگر نقش‌های قید زمان مشترک | مثال |
| نهاد | قید: امروز حالم خوب است. |
| نهاد: امروز خوب است. | |
| مسند | قید: شنبه در مسابقه شرکت کردیم. |
| مسند: زمان مسابقه، شنبه بود. | |
| نقش مفعول | قید: جشنواره ما امسال برگزار شد. |
| مفعول: امسال را به‌خوبی گذراندیم. | |
| مضاف الیه | قید: فردا روزنامه بخر. |
| مضاف الیه: روزنامه فردا را بخر. | |
| صفت | قید: پاداش‌هایت را ماهیانه دریافت کن. |
| صفت: پاداش‌های ماهیانه را دریافت کن. |
تشخیص قید زمان در جمله
تا اینجا یاد گرفتیم قید زمان چیست و چه انواعی دارد و در این بخش، مراحل تشخیص قید زمان را توضیح می‌دهیم. قیدها یکی از اجزای غیرضروری و قابل حذف در جمله‌های فارسی هستند پس باید راه تشخیص آن‌ها را بلد باشیم تا در شناخت آن‌ها از اجزای اصلی جمله، دچار اشتباه نشویم. برای تشخیص قید زمان، می‌توانیم قبل از فعل جمله، یک سؤال «چه زمانی؟» اضافه کنیم و پاسخی که آن جمله به این سؤال بدهد، قید زمان آن جمله است.
برای یادگیری بیشتر درباره قید زمان و انواع آن، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مراحل تشخیص قید زمان جمله
در جدول زیر، مراحل تشخیص قید زمان را برای یک جمله نمونه توضیح داده‌ایم.
زمستان برف خواهد بارید.
| مراحل تشخیص قید زمان | مثال |
| ۱. تشخیص فعل جمله | «خواهد بارید» فعل این جمله است. |
| ۲. آوردن پرسش «چه زمانی؟» قبل از فعل جمله | «چه زمانی» خواهد بارید؟ |
| ۳. یافتن پاسخ پرسش «چه زمانی؟» از جمله | «زمستان» |
| ۴. بررسی معنای جمله بعد از حذف پاسخ پرسش «چه زمانی» | «برف خواهد بارید.» دارای معنای کامل است، پس «زمستان»، قید این جمله است. |
نکته: اگر پاسخی که برای پرسش «چه زمانی» در جمله وجود دارد، قابل حذف از جمله نباشد یعنی با حذف آن کلمه از جمله، معنای آن ناقص شود، آن کلمه نمی‌تواند قید باشد و یکی از اجزای اصلی جمله است. برای مثال در جمله «قرار ما، امروز بود.» پاسخ پرسش «چه زمانی بود؟»، «امروز» است اما اگر این اسم را از این جمله حذف کنیم، تبدیل به «قرار ما بود.» می‌شود که معنایش ناقص است. پس کلمه «امروز» نمی‌تواند قید این جمله باشد و یکی از اجزای اصلی آن یعنی مسند این جمله است.
نمونه سؤال قید زمان
حالا که دانستیم قید زمان چیست و انواع و مراحل تشخیص آن را نیز یاد گرفتیم، می‌توانید با پاسخ دادن به پرسش‌های چهارگزینه‌ای زیر، میزان یادگیری خود را بسنجید. برای انجام این تمرین، در هر سؤال، گزینه درست مورد نظر خود را انتخاب کنید و سپس با زدن گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست آن سؤال را ببینید. با ثبت هر جواب درست، یک امتیاز می‌گیرید که در پایان تمرین و بعد از پاسخ دادن به تمام سؤال‌ها، می‌توانید با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون» امتیاز خود را ببینید.
۱. در کدام گزینه قید زمان وجود دارد؟
امروز را غنیمت بدان.
فردا به کوهستان خواهیم رفت.
حتماً لباس‌های مناسب فصل را بپوش.
چرا به حرف مادرت توجه نمی‌کنی؟
۲. در کدام گزینه هیچ قیدی وجود ندارد؟
او گاهی کتابهای فلسفی می‌خواند.
ما خیلی کم سفر می‌کنیم.
کاش درس‌هایت را خوب بخوانی.
امشب شب خوبی است.
در گزینه چهارم، کلمه «امشب» نهاد جمله و گروه اسمی «شب خوبی»، مسند جمله است و هیچ‌کدام از این واژه‌ها، قید نیستند.
۳. کدام گزینه درست است؟
قید زمان، زمان فاعل جمله را مشخص می‌کند.
قید زمان، اسم‌های جمله را مقید می‌کند.
قید زمان، می‌تواند زمانِ پذیرفتن یک حالت توسط نهاد را نشان بدهد.
قید زمان قابل حذف از جمله نیست.
۴. در این جمله چه نوع قیدی وجود دارد و در کدام گزینه قرار دارد؟
هوای این شهر، کمی آلوده است.
این شهر: قید مکان
آلوده: قید حالت
آلوده: قید کیفیت
کمی: قید مقدار
۵. در کدام گزینه، قیدهای بیشتری وجود دارد؟
او حتماً خیلی درس می‌خواند.
ما تفنّنی کوهنوردی می‌کنیم.
امسال را سال خوبی بدان.
جلسه را امروز برگزار می‌کنیم.
۶. قید کدام‌یک از جمله‌های زیر، انجام یک فعل تام را مقید به زمانی خاص کرده است؟
شب زمان خوبی برای آرامش است.
همواره کتابهای مفید بخوان.
در همان لحظه، هوا آفتابی شد.
او زودتر از خواهرش اینجا بود.
۷. نقش عبارت «در تاریخ معاصر» در جمله زیر چیست؟
در تاریخ معاصر، شاهد تغیرات زیادی بوده‌ایم.
متمم است.
گروه قیدی و قید است.
نهاد است.
مسند است.
۸. نقش دستوری کلمه «ماهانه» در عبارت زیر، در کدام گزینه درست آمده است؟
پاداش‌های ماهانه کارمندان را پرداخت کردیم.
مضاف الیه
قید
صفت
مفعول
۹. قید یا قیدهای زمان این عبارت در کدام گزینه آمده‌اند؟
امسال سال خوبی را پیش رو داریم پس قدر روزها و لحظه‌هایش را می‌دانیم.
امسال و روزها
امسال، روزها و لحظه‌ها
امسال
امسال و سال
۱۰. کلمه «فردا» در جمله زیر، قید است؟ اگر نیست، نقش دستوری آن در کدام گزینه درست آمده است؟
امروز همان فردایی است که در پی آن هستی.
قید است.
خیر / مفعول است.
خیر / نهاد است.
خیر / مسند است.
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم قید زمان چیست، انواع قید زمان راشناختیم و مراحل تشخیص قید زمان در جمله را نیز معرفی کردیم. در پایان مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار دادیم تا بتوانید در مبحث قید زمان، تمرین کنید.
