گروه فعلی چیست و هر یک چه ویژگی هایی دارند؟ – با مثال و تمرین
در زبان فارسی، یک کلمه هم میتواند گروه باشد. منظور از گروه فعلی نیز همان فعل جمله است. فعل کلمه یا مجموعهای از کلمات است که انجام کاری یا پذیرفتن حالتی را توسط شخص و شمار خاصی و در زمانی معین نشان میدهد. برای مثال، «پرسیده بودند»، گروه فعلی جمله «آنها از من سؤال پرسیده بودند.» است. پس هر فعل، یک گروه فعلی است و دارای مشخصاتی چون صیغه، زمان، معلوم و مجهول، وجه و گذرا و ناگذر و... است. در این مطلب از مجله فرادرس، یاد میگیریم گروه فعلی چیست و ویژگیهای گروههای فعلی مختلف را با مثال توضیح میدهیم. در انتهای مطلب نیز پرسشهایی چهارگزینهای طرح کردهایم تا با استفاده از آنها یادگیری خود را بسنجید.
گروه فعلی
گروه فعلی همان فعل است که میتواند در زمانهای مختلف، شخص و شمارهای متفاوت، وجوه اخباری یا التزامی، وضعیت معلوم یا مجهول و گذرا یا ناگذر صرف شده باشد. اگر ساختمان فعلی دارای یک کلمه باشد، همان یک کلمه، یک گروه فعلی است و اگر در ساختار نوعی از فعل، دو فعل کمکی و یک فعل اصلی وجود داشته باشد، بازهم هر سه بخش این فعل، با هم یک گروه فعلی محسوب میشوند. برای مثال، هرکدام از فعلهای «رفتند» و «به دنیا آمده بود»، یک گروه فعلی محسوب میشوند و از این نظر، تفاوتی بین آنها وجود ندارد. در زبان فارسی سه نوع گروه فعلی مضارع، ماضی و آینده وجود دارد که همه را با مثال توضیح میدهیم.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری گروههای فعلی مختلف، فیلم آموزش ادبیات فارس پایه نهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مثال گروههای فعلی
در جدول زیر، چند جمله مثال را آوردهایم و گروه فعلی هرکدام از آنها را مشخص کردهایم.
مثال | گروه فعلی |
گربهها زیر یک درخت پاییزی خوابیده بودند. | خوابیده بودند |
او امروز از اینجا رفت. | رفت |
ستارههای دریایی موجودات جالبی هستند. | هستند |
این کتاب در زمان ساسانیان نوشته شده بوده است. | نوشته شده بوده است |
کتابهای صوتی جدید را میشنویم. | میشنویم |
انواع گروه فعلی
گروههای فعلی در یک دستهبندی کلی به سه نوع حال (مضارع)، گذشته (ماضی) و آینده (مستقبل) تقسیم میشوند.
- گروه فعلی زمان حال
- گروه فعلی گذشته
- گروه فعلی آینده
در جدول زیر، برای هرکدام از انواع گروه فعلی یک مثال آوردهایم. البته هرکدام از این سه نوع گروه، ساختارهای متفاوتی دارند که در ادامه همین مطلب، همه را با مثال توضیح میدهیم.
جدول انواع گروههای فعلی با مثال
در جدول زیر، هر سه گروه فعلی اصلی را با مثال آوردهایم.
انواع گروه فعلی | مثال |
زمان حال | این مطلب را مینویسم. |
گذشته | این مطلب را نوشتم. |
آینده | این مطلب را خواهم نوشت. |
اجزای گروههای فعلی
هر گروه فعلی، متناسب با نوع خود، دارای اجزایی متفاوت است اما آنچه در ساختمان همه گروههای فعلی مختلف وجود دارد و اجزای ضروری فعل است، بن فعل و شناسههای فعل هستند. بن فعل، معنای اصلی فعل و شناسه، شخص و شمار فعل را مشخص میکنند. ممکن است فعلهای مخلف، دارای اجزای بیشتری باشند اما هیچ گروه فعلی نمیتواند این اجزای اصلی را نداشته باشد.
- بن مضارع و ماضی
- شناسه مضارع و ماضی
در ادامه، اجزای هر سه گروه فعلی مضارع، ماضی و آینده را به طور جداگانه بیان کردهایم.
اجزای گروه فعلی ماضی
اجزای همه گروههای فعلی ماضی را در کادر زیر آوردهایم.
بن فعل ماضی + شناسههای ماضی (-َم، ـی، ندارد، ـیم، ـید، -َند)
اجزای گروه فعلی مضارع
در کادر زیر، اجزای اصلی همه گروههای فعلی مضارع را آوردهایم.
بن فعل مضارع + شناسههای مضارع (-َم، ـی، -َد، ـیم، ـید، -َند)
اجزای گروه فعلی آینده
اجزای افعال آینده را در کادر زیر مشخص کردهایم.
بن مضارع «خواه» + شناسههای مضارع + بن فعل ماضی
ویژگی های گروه فعلی
گروههای فعلی به دلیل وجود ویژگیهایی که در این بخش، بررسی میکنیم، فعل محسوب میشوند.
- شخص و شمار
- ساختمان
- مجهول
- وجه فعل
- اسنادی و غیراسنادی
- گذرا و ناگذر
در ادامه درباره هرکدام از این ويژگیها، با مثال توضیح میدهیم. پیشنهاد میکنیم برای یادگیری گروههای فعلی، فیلم آموزش رایگان فعل فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
شخص و شمار
فعل فارسی دارای شش صیغه است که از اول شخص، دوم شخص و سوم شخص مفرد و جمع تشکیل میشود. در جدول زیر، صیغههای فعل فارسی را آوردهایم و فعل ماضی و مضارع نمونهای را برای هرکدام از آنها صرف کردهایم.
شخص و شمار | فعل ماضی | فعل مضارع |
اول شخص مفرد | پوشیدم | میپوشم |
دوم شخص مفرد | پوشیدی | میپوشی |
سوم شخص مفرد | پوشید | میپوشد |
اول شخص جمع | پوشیدیم | میپوشیم |
دوم شخص جمع | پوشیدید | میپوشید |
سوم شخص جمع | پوشیدند | میپوشند |
ساختمان
فعلها از نظر ساختمان به سه نوع ساده، مرکب و پیشوندی تقسیم میشوند. فعل ساده برای معنای خود به چیزی جز بن فعل نیاز ندارد اما فعل مرکب به یک تکواژ معنادار و بن فعل و فعل پیشوندی به یک پیشوند و بن فعل نیاز دارند تا معنای انجام کاری را بدهند. در جدول زیر، حالتهای مختلف ساختمان فعل را با مثال مشخص کردهایم.
انواع ساختمان فعل | ساختار | مثال |
ساده | بن فعل + شناسه | داشت |
مرکب | تکواژ معنادار + بن فعل + شناسه | پناه آورد |
پیشوندی | پیشوند معناساز + بن فعل + شناسه | برداشت |
مجهول و معلوم
فعلها متناسب با مشخص بودن یا نبودن فاعل (انجام دهنده) آنها به دو نوع معلوم و مجهول تقسیم میشوند. برای مثال از فعل «خواندند» مشخص است که انجامدهنده عمل «خواندن»، سوم شخص جمع است اما از فعل «خوانده شدند»، مشخص نیست که چه کسی عمل «خواندن» را انجام داده است. در جدول زیر، افعال مجهول و معلوم را با مثال توضیح دادهایم.
معلوم و مجهول | توضیح | مثال |
ساختار معمولی هر فعل | فاعل قابل تشخیص | من این مجسمه را ساختم. |
استفاده از فعل کمکی از مصدر «شدن / شو» برای مجهولسازی | فاعل غیرقابل تشخیص / تأکید بر فعل | این مجسمه ساخته شد. |
وجه فعل
فعلها دارای وجههای اخباری، التزامی و امری هستند. هرکدام از این وجوه، حالتی متفاوت برای فعل ایجاد میکنند. در جدول زیر، توضیح هرکدام از وجههای فعل را با فعلهای دارای این وجوه، آوردهایم.
وجوه فعل | توضیح | فعلها |
وجه اخباری | انجام کاری به صورت قطعی | همه فعلها جز افعال امر و ماضی و مضارع التزامی |
وجه التزامی | انجام کاری همراه با شک، تردید، آرزو و... | فعلهای ماضی و مضارع التزامی |
وجه امری | درخواست، دستور یا توصیه به انجام کاری | تمام افعال امر (بـ + بن مضارع) |
اسنادی و غیراسنادی
اسنادی یا غیراسنادی بودن فعل، تغییری در ظاهر گروههای فعلی، پدید نمیآورد اما تفاوتی اساسی در معنای آنها ایجاد میکند. فعلهای غیراسنادی، معنای انجام کاری را میدهند اما از افعال اسنادی، بدون داشتن معنای انجام کاری خاص و فقط برای نسبت دادن حالتی یا صفتی به نهاد جمله، استفاده میکنیم. در جدول زیر، این دو نوع گروه فعلی را با هم مقایسه میکنیم.
انجام کار یا واسطه و رابط | توضیح | مثال |
گروه اسنادی | نسبت دادن مسند به نهاد | من عصبانی بودم. |
گروه غیراسنادی | انجام کاری خاص | من میرفتم. |
در مطلب زیر از مجله فرادرس فعل اسنادی را توضیح دادهایم و نکتههای آن را با مثال بررسی کردهایم.
گذرا و ناگذر
این ویژگی نیز، تغییری در ظاهر فعل ایجاد نمیکند اما اجزای جمله را تغییر میدهد. یعنی اگر فعل، ناگذر یا لازم باشد، جمله فقط به فاعل نیاز دارد اما اگر گذرا یا متعدی باشد، متناسب با نوع آن، علاوه بر فاعل، به مفعول، متمم، تمیز یا ترکیبی از اینها نیاز خواهد داشت. در جدول زیر، انواع فعل از نظر گذرا و ناگذر را با مثال قرار دادهایم.
گذرا و ناگذر بودن گروههای فعلی | توضیح | مثال |
ناگذر | فاعل + فعل | من نشستم. |
گذرا به مفعول | فاعل + مفعول + فعل | مادر کودک را نشاند. |
گذرا به متمم | فاعل + متمم + فعل | من از خانه رفتم. |
گذرا به مفعول و متمم | فاعل + مفعول + متمم + فعل | آنها توپ را از همسایه گرفتند. |
گذرا به مفعول و تمیز | فاعل + مفعول + تمیز + فعل | او ما را دشمن میدانست. |
یادگیری گروه های فعلی با فرادرس
تا اینجا یاد گرفتیم گروه فعلی چیست و چه ویژگیهایی دارد. فعل یکی از مهمترین اجزای جملههای فارسی است که اجزای جمله و معنای آن به نوع فعل آن جمله بستگی دارد. برای مثال اگر فعل، مجهول باشد، نباید در ساختار جمله، فاعل بگذاریم و مفعول آن فعل به جای فاعل آن در جمله قرار میگیرد. فعل فارسی دارای انواع مختلفی است که هرکدام کاربرد خاصی دارند و مطابق ساختار ویژهای ساخته میشوند. بنابراین برای تشخیص یک گروه فعلی باید با انواع فعل آشنا باشیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلمهای آموزشی فرادرس را آوردهایم که برای یادگیری انواع گروههای فعلی، مفید هستند.
- فیلم آموزش رایگان فعل فارسی در فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان چگونگی پیدا کردن فعل ماضی و مضارع فارسی در فرادرس
- فیلم آموزش رایگان انواع فعل مضارع در فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادس
- فیلم آموزش رایگان صرف فعل فارسی در فرادرس
- فیلم آموزش رایگان مجهول کردن فعل فارسی در فرادرس
همچنین برای یادگیری کامل مباحث دیگر در درس ادبیات دوره متوسطه، میتوانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
گروه فعلی زمان حال
گروه فعلی زمان حال یا مضارع، گروهی فعلی است که انجام کار یا پذیرفتن حالتی در زمان حال را نشان میدهد. گروه فعلی مضارع، دارای چهار نوعِ اخباری، التزامی، مستمر و ساده است که همه را در همین بخش و با مثال توضیح میدهیم. میتوانید همه فعلهای مضارع فارسی را با مشاهده فیلم آموزش رایگان انواع فعل مضارع فارسی در فرادرس، یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
جدول انواع گروههای فعلی مضارع با مثال
در جدول زیر، انواع فعل مضارع را با ساختار آنها قرار دادهایم و برای هرکدام از آنها، مثال نیز بیان کردهایم.
انواع گروه فعلی مضارع | ساختار | مثال |
اخباری | می + بن مضارع + شناسه | من میروم. |
التزامی | بـ + بن مضارع + شناسه | من بروم. |
مستمر | بن کمکی «دار» + شناسه + می + بن مضارع + شناسه | من دارم میروم. |
ساده | بن مضارع + شناسه | من روم. |
نکته: فعلهای مضارع ساده، امروزه در زبان فارسی کاربرد چندانی ندارند و فعلهای حال ساده، به معنای مضارع اخباری یا التزامی به کار میرود. به جز صرف فعلهایی از مصدرهایی چون «استن» که همچنان با معنای مضارع ساده به کار میرود.
گروه فعلی مضارع اخباری
گروه فعلی مضارع اخباری، انجام عملی در زمان حال یا پذیرفتن حالتی در همین زمان را نشان میدهد. این فعل متناسب با شخص، معلوم و مجهول بودن و... دارای ساختارهای مختلفی است که همه را در جدول زیر مشخص کردهایم.
انواع مضارع اخباری | ساختار | مثال |
مفرد | می + بن مضارع + -َم، ـی، -َد | تو در مدرسه میمانی. |
جمع | می + بن مضارع + ـیم، ـید، -َند | ما به خانه میرویم. |
مجهول | صفت مفعولی + می + بن «شو» + شناسه مضارع | مجلهها چیده میشوند. |
مرکب | تکواژ معنادار + می + بن مضارع + شناسه | آنها رنج میکشند. |
پیشوندی | پیشوند + می + بن مضارع + شناسه | او درمیرفت. |
گروه فعلی مضارع التزامی
فعلهای مضارع التزامی، انجام عملی یا پذیرفتن حالتی در زمان حال را همراه با شک، ترید، آرزو و... بیان میکنند. انواع این فعل را در جدول پایین آوردهایم.
انواع مضارع التزامی | ساختار | مثال |
مفرد | بـ + بن مضارع + -َم، ـی، -َد | اگر سارا برود. |
جمع | بـ + بن مضارع + ـیم، ـید، -َند | شاید شما بیایید. |
مجهول | صفت مفعولی + بـ + بن کمکی «شو» + شناسه | کاش میزها ساخته بشوند. |
مرکب | تکواژ معنادار + بـ + بن مضارع + شناسه | باید حسرت بخورند. |
پیشوندی | پیشوند + بـ + بن مضارع + شناسه | کاش آن پروانه بازبگردد. |
گروه فعلی مضارع مستمر
این فعل، در حال انجام بودن کاری یا در شرف انجام بودن آن در زمان حال را نشان میدهد. در جدول زیر، ساختارهای مختلف افعال حال مستمر را مشخص کردهایم.
انواع مضارع مستمر | ساختار | مثال |
مفرد | دار + -َم، ـی، -َد + می + بن مضارع + -َم، ـی، -َد | من دارم میرسم. |
جمع | دار + ـیم، ـید، -َند + می + بن مضارع + ـیم، ـید، -َند | ما داریم میرسیم. |
مجهول | دار + شناسه + صفت مفعولی + می + «شو» + شناسه | غذا دارد پخته میشود. |
مرکب | دار + شناسه + تکواژ معنادار + می + بن مضارع + شناسه | شما دارید او را فریب میدهید. |
پیشوندی | دار + شناسه + پیشوند + می + بن مضارع + شناسه | آنها دارند فرو میروند. |
نکته: مانند مثال چهارم جدول بالا، ممکن است بین اجزای فعل مضارع مستمر، فاصله بیفتد. پس باید در تشخیص این فعل در جملههای مختلف، به این فاصله دقت کنیم.
گروه فعلی گذشته
گروه فعلی گذشته، شامل انواع فعلهای ماضی است که وقوع کاری یا پذیرفتن حالتی در زمان گذشته را نشان میدهند. گروه فعلی گذشته، دارای انواع ساده، نقلی، استمراری، جاری یا مستمر، بعید، التزامی و ابعد است. در ادامه همه آنها را با مثال توضیح میدهیم.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری فعلهای ماضی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
جدول انواع گروههای فعلی گذشته با مثال
انواع فعل ماضی یا گذشته را در جدول زیر آوردهایم و علاوه بر توضیح ساختار آنها، برای هرکدام مثالی نیز قرار دادهایم.
انواع گروه فعلی ماضی | ساختار | مثال |
ساده | بن ماضی + شناسه | من نوشتم. |
استمراری | می + بن ماضی + شناسه | من مینوشتم. |
نقلی | صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ام، ای، است، ایم، اید، اند | من نوشتهام. |
التزامی | صفت مفعولی + بن کمکی «باش» + شناسه | من نوشته باشم. |
بعید | صفت مفعولی + بن کمکی «بود» + شناسه | من نوشته بودم. |
ابعد | صفت مفعولی + «بوده» + ام، ای، است، ایم، اید، اند | من نوشته بودهام. |
جاری یا مستمر | بن کمکی «داشت» + شناسه + می + بن ماضی + شناسه | من داشتم مینوشتم. |
گروه فعلی گذشته ساده
افعال گذشته ساده را برای بیان انجام کاری در زمان گذشته بدون وجه التزامی یا استمرار، به کار میبریم. ساختارهای مختلف این فعل را در جدول زیر آوردهایم.
انواع ماضی ساده | ساختار | مثال |
مفرد | بن ماضی + -َم، ـی، ندارد | تو گفتی. |
جمع | بن ماضی + ـیم، ـید، -َند | آنها گفتند. |
مجهول | صفت مفعولی + «شد» + شناسه | حرفها گفته شدند. |
مرکب | تکواژ معنادار + بن ماضی + شناسه | شما او را دوست دارید. |
پیشوندی | پیشوند + بن ماضی + شناسه | ما این نکته را دریافتیم. |
گروه فعلی گذشته استمراری
از افعال گذشته استمراری برای نشان دادن استمرار و پیوستگی در انجام کاری در گذشته، استفاده میکنیم. ساختارهای مختلف این فعل را در جدول زیر با مثال، مشخص کردهایم.
انواع ماضی استمراری | ساختار | مثال |
مفرد | می + بن ماضی + -َم، ـی، ندارد | من درسم را میخواندم. |
جمع | می + بن ماضی + ـیم، ـید، -َند | شما درستان را میخواندید. |
مجهول | صفت مفعولی + می + «شد» + شناسه | درسها خوانده میشدند. |
مرکب | تکواژ معنادار + می + بن ماضی + شناسه | ما درس را یاد میگرفتیم. |
پیشوندی | پیشوند + می + بن ماضی + شناسه | سنگها فرو میریختند. |
گروه فعلی گذشته نقلی
از افعال گذشته نقلی برای بیان انجام کاری در گذشته استفاده میکنیم که تأثیر آنها تا زمان حال باقی است. در جدول زیر، ساختارهای مختلفی که ممکن است این فعل داشته باشد را آوردهایم.
انواع ماضی نقلی | ساختار | مثال |
مفرد | صفت مفعولی + ام، ای، است | او غذایش را خوردهاست. |
جمع | صفت مفعولی + ایم، اید، اند | آنها غذایشان را خوردهاند. |
مجهول | صفت مفعولی + «شده» + ام، ای، است، ایم، اید، اند | غذا خورده شده است. |
مرکب | تکواژ معنادار + صفت مفعولی + ام، ای و... | ما او را صدا زدهایم. |
پیشوندی | پیشوند + صفت مفعولی + ام، ای و... | تو کتاب مرا پس دادهای. |
گروه فعلی گذشته التزامی
افعال گذشته التزامی، انجام کاری در زمان گذشته همراه با شک، تردید، آرزو و... را نشان میدهند. حالتهای مختلف این فعل را با مثال و ساختار آنها، بررسی کردهایم.
انواع ماضی التزامی | ساختار | مثال |
مفرد | صفت مفعولی + باش + -َم، ـی، -َد | شاید من نوشته باشم. |
جمع | صفت مفعولی + باش + ـیم، ـید، -َند | کاش ما نوشته باشیم. |
مجهول | صفت مفعولی + «شده» + باش + شناسه | مشقها نوشته شده باشند. |
مرکب | تکواژ معنادار + صفت مفعولی + باش + شناسه | شاید آنها به ما پناه آورده باشند. |
پیشوندی | پیشوند + صفت مفعولی + باش + شناسه | باید مقداری دانش اندوخته باشید. |
گروه فعلی گذشته بعید
از افعال گذشته بعید برای بیان انجام کاری در زمان گذشته دور، استفاده میکنیم. در جدول زیر، ساختارهای مختلف این فعل را آوردهایم.
انواع ماضی بعید | ساختار | مثال |
مفرد | صفت مفعولی + «بود» + -َم، ـی، ندارد | او خواهرش را نشانده بود. |
جمع | صفت مفعولی + «بود» + ـیم، ـید، -َند | ما خواهرمان را نشانده بودیم. |
مجهول | صفت مفعولی + «شده» + بود + شناسه | خواهر او نشانده شده بود. |
مرکب | تکواژ معنادار + صفت مفعولی + بود + شناسه | من از او دل کنده بودم. |
پیشوندی | پیشوند + صفت مفعولی + بود + شناسه | آنها برگشته بودند. |
گروه فعلی گذشته ابعد
فعل گذشته ابعد، برای بیان انجام کاری در زمان گذشته دورتر (قبل از یک فعل دیگر در گذشته) کاربرد دارد. ساختارهای مختلف این فعل را با مثال در جدول زیر قرار دادهایم.
انواع ماضی ابعد | ساختار | مثال |
مفرد | صفت مفعولی + «بوده» + ام، ای، است | او رفته بوده است. |
جمع | صفت مفعولی + «بوده» + ایم، اید، اند | شما رفته بودهاید. |
مجهول | صفت مفعولی + «شده» + «بوده» + ام، ای و... | این حرفها گفته شده بودهاند. |
مرکب | تکواژ معنادار + صفت مفعولی + «بوده» + ام، ای و... | شما حسرت خورده بودهاید. |
پیشوندی | پیشوند + صفت مفعولی + «بوده» + ام، ای و... | او کتاب من را پس داده بوده است. |
گروه فعلی گذشته جاری یا مستمر
افعال گذشته مستمر، در حال وقوع بودن انجام کاری یا در شرف وقوع بودن کاری در زمان گذشته را بیان میکنند. در جدول زیر، ساختارهای مختلف این فعل را با مثال آوردهایم.
انواع ماضی مستمر | ساختار | مثال |
مفرد | داشت + -َم، ـی، ندارد + می + بن ماضی + -َم، ـی، ندارد | من داشتم میآمدم. |
جمع | داشت + ـیم، ـید، -َند + می + بن ماضی + ـیم، ـید، -َند | آنها داشتند میآمدند. |
مجهول | داشت + شناسه + صفت مفعولی + می + «شد» + شناسه | مبلها داشتند آورده میشدند. |
مرکب | داشت + شناسه + تکواژ معنادار + می + بن ماضی + شناسه | ما داشتیم سخن میگفتیم. |
پیشوندی | داشت + شناسه + پیشوند + می + بن ماضی + شناسه | او داشت از پس همهچیز برمیآمد. |
نکته: در فعل ماضی مستمر نیز مانند مضارع مستمر، ممکن است بین بخش کمکی و اصلی این فعل فاصله بیفتد. مانند مثال آخر در جدول بالا که بین «داشت» و «برمیآمد»، واژههای دیگری قرار دارند.
گروه فعلی زمان آینده
افعال آینده، انجام کاری یا پذیرفتن حالتی در زمان آینده را نشان میدهند. ساختارهای گروه فعلی زمان آینده را در جدول زیر آوردهایم و برای هرکدام از آنها مثالی نیز قرار دادهایم.
گروه فعلی آینده | ساختار | مثال |
فعل آینده | بن کمکی «خواه» + شناسه مضارع + بن ماضی | من خواهم برد. |
مفرد | خواه + -َم، ـی، -َد + بن ماضی | او خواهد برد. |
جمع | خواه + ـیم، ـید، -َند + بن ماضی | آنها خواهند برد. |
مجهول | صفت مفعولی + خواه + شناسه + «شد» | غذاها خورده خواهند شد. |
مرکب | تکواژ معنادار + «خواه» + شناسه + بن ماضی | آیندگان، ما را مَثَل خواهند زد. |
پیشوندی | پیشوند + «خواه» + شناسه + بن ماضی | ما به زودی برخواهیم گشت. |
حذف گروه فعلی
ممکن است کل یک گروه فعلی یا بخشی از آن، از جمله حذف شود. در زبان فارسی، اجزای جملهها به قرینههای لفظی یا معنوی از جمله حذف میشوند. برای مثال، «تولدت مبارک.» یک جمله است و فعل آن یعنی فعل «باشد» به قرینه معنایی از جمله حذف شده است. در این بخش، گروههای فعلی حذفشده به قرینه لفظی یا معنایی را با مثال توضیح میدهیم.
برای یادگیری حذف فعل و شناسایی آن، میتوانید فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
حذف گروههای فعلی به قرینه لفظی
اگر کل یک فعل یا بخشی از آن، از جملهای حذف شود اما خود آن یا نشانهای از آن، در جملههای قبلی یا بعدی وجود داشته باشد، گروه فعلی به قرینه لفظی حذف شده است. در ادامه دو نمونه از این حذف فعل را با هم بررسی میکنیم.
مثال ۱
جمله آخر کادر زیر، هیچ فعلی ندارد اما در واقع، فعل آن، به قرینه لفظی موجود در جمله قبل از آن، حذف شده است.
«شنیدم که به دریای مغرب اندر، راه مصر برگرفته بود و خیال فرعونی در سر.» (سعدی)
جمله با فعل محذوف | قرینه |
خیال فرعونی در سر (برگرفته بود). | «برگرفته بود» موجود در جمله قبلی |
مثال ۲
فعل جمله اول موجود در عبارت زیر، «برگشته بودند» است که فعل ماضی بعید است. این فعل را از صفت مفعولی «برگشته» و صرف ماضی ساده از مصدر «بودن» ساختهایم. بخش کمکی این فعل، یعنی «بودند» در خود این جمله وجود ندارد و در جمله بعدی موجود است.
بچهها از مدرسه برگشته و بهآرامی خوابیده بودند.
جمله با فعل محذوف | قرینه |
بچهها از مدرسه برگشته (بودند). | «بودند» موجود در جمله بعدی |
حذف گروههای فعلی به قرینه معنایی
اگر فعلی از جمله حذف شده باشد اما خود آن یا نشانهای از آن، در جملههای قبلی یا بعدی وجود نداشته باشد، فعل آن به قرینه معنایی، حذف شده است. یعنی فعل محذوف از طریق معنا قابل شناسایی است. در ادامه، نمونههای این نوع حذف گروه فعلی را با هم مشاهده میکنیم.
مثال ۱
حالت کامل عبارت زیر، «نوروز پیروز باد (باشد)» است و ما فعل محذوف آن را از طریق معنای آن کشف کردیم.
نوروز پیروز!
مثال ۲
معنای عبارت «چه غم» در بیت زیر، «چه غمی دارد؟» است اما فعل این جمله، در دیگر جملهها نیز وجود ندارد و ما این فعل را از طریق معنای این عبارت، فهمیدهایم.
کسی را که بختش بود نوجوان
چه غم از کمین و سپاه گران
(سراینده فرازنامه)
تفاوت گروه اسمی و گروه فعلی چیست؟
گروه اسمی یا یک اسم است یا یک اسم همراه با وابستههای پیشینی و پسینی آن. گروههای اسمی در جملههای مختلف، نقشهای دستوری متفاوتی را میپذیرند. پس تفاوت گروه اسمی و گروه فعلی در طبقه بندی دستوری آنها است. گروه فعلی، از نوع فعل است و گروه اسمی از نوع اسم و تفاوت گروه اسمی و فعلی، همان تفاوت اسم و فعل است. تفاوت اسم و فعل نیز در همان نقشهای متفاوتی است که در جملهها ایفا میکنند.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری گروههای اسمی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
جدول تفاوت گروه اسمی و فعلی
تفاوتهای اسم یا فعل یا گروه اسمی و فعلی را در جدول زیر بیان کرهایم.
گروه فعلی | گروه اسمی |
نقش ثابت در همه جملهها (کاملکننده معنا) | نقش متفاوت در هر جمله (فاعل، مفعول، متمم و...) |
جایگاه اصلی در انتهای جمله | امکان حضور در هر جایگاهی جر انتهای جمله |
صرفهای مختلف فعلهای ماضی و مضارع | اسم بهعلاوه وابستههای پیشینی یا پسینی یا هر دو |
مثال مقایسه گروه اسمی و فعلی
در کادر زیر، یک جمله آوردهایم و گروههای اسمی و فعلی آن را مشخص کردهایم تا بتوانید آنها را با هم مقایسه کنید.
این درختهای سبز را تماشا میکردند.
گروه اسمی | گروه فعلی |
این درختهای سبز (صفت اشاره + هسته + صفت بیانی) | تماشا میکردند (فعل مرکب: تکواژ آزاد + می + بن «کرد» + شناسه) |
نمونه سؤال گروههای فعلی
حالا که گروه فعلی را یاد گرفتیم و انواع آن را در دستهبندیهای مختلف، بررسی کردیم، میتوانید به سؤالهای چهارگزینهای زیر پاسخ دهید. این سؤالات یک تمرین هستند و برای انجام این تمرین، باید گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس گزینه «مشاهده جواب» را بزنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برای مطالعه توضیحاتِ تشریحی برخی سؤالها نیز، همین مراحل کافی است. با ثبت هر پاسخ درست، یک امتیاز دریافت میکنید و امتیاز نهایی خود را در پایان تمرین یعنی بعد از انتخاب پاسخ همه پرسشها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» خواهید دید.
۱. منظور از گروه فعلی چیست؟
اگر در یک عبارت، چند فعل وجود داشته باشد، ترکیب آنها، گروه فعلی خواهد بود.
اگر چند فعل مختلف را در یک جمله و پشت سر هم به کار ببریم، گروه فعلی ساختهایم.
اگر در ساختار یک فعل، فعل یا افعال کمکی وجود داشته باشد، به ترکیب فعل اصلی و فعل کمکی، گروه فعلی میگوییم.
هر فعل، یک گروه فعلی است حتی اگر در جمله، چیزی جز یک فعل وجود نداشته باشد نیز، همان فعل یک گروه فعلی محسوب میشود.
۲. در کدام گزینه گروه فعلی وجود ندارد؟
«مثال داد تا به چهار پاره کردند و به چهار دار کشیدند.» (بیهقی)
«یکی از ملوک با تنی چند خاصان در شکارگاهی به زمستان از عمارت دور...» (سعدی)
ای صاحب کرامت! شکرانه سلامت
روزی تفقدی کن درویش بینوا را
(حافظ)
عاشق مهجور نگر، عالم پرشور نگر
تشنه مخمور نگر، ای شه خمار بیا
(مولانا)
گروههای فعلی موجود در گزینههای اول، سوم و چهارم این سؤال را در فهرست زیر آوردهایم.
- گزینه اول: مثال داد / کردند / کشیدند
- گزینه سوم: تفقدی کن
- گزینه چهارم: نگر / نگر / نگر / بیا
۳. در کدام گزینه، گروههای فعلی بیشتری وجود دارند؟
با لب او چه خوش بود گفتوشنید و ماجرا
خاصه که در گشاید و گوید خواجه اندر آ
(مولانا)
جرمی نکردهام که عقوبت کند ولیک
مردم به شرع مینکشد ترک مست را
(سعدی)
کسان که تلخی زهر طلب نمیدانند
ترش شوند و بتابند رو ز اهل سؤال
(رودکی)
ما در پیاله عکس رخ یار دیدهایم
ای بیخبر ز لذت شرب مدام ما
(حافظ)
گروههای فعلی همه گزینههای این سؤال را در فهرست زیر مشخص کردهایم.
- گزینه اول: بود / گشاید / گوید / آ (بیا)
- گزینه دوم: نکردهام / عقوبت کند / مینکشد
- گزینه سوم: نمیدانند / شوند / رو بتابند
- گزینه چهارم: دیدهایم
۴. در عبارت زیر چند گروه فعلی وجود دارد و آنها در کدام گزینه آمدهاند؟
دام هر بار ماهی آوردی
ماهی این بار رفت و دام بِبُرد
(سعدی)
دام / آوردی / رفت
دام / آوردی / رفت / ببرد
آوردی / رفت / ببرد
رفت / ببرد
۵. همه گروههای فعلی را در کدام گزینه آوردهایم؟
زمان حال / گذشته / آینده
فعل حال / فعل ماضی
زمان حال / زمان مضارع / زمان آینده
زمان گذشته / فعل ماضی / مستقبل
۶. در کدامیک از گزینههای زیر، فعل مضارع مستمر وجود دارد؟
فردا به بازارچه سنتی تبریز میرویم.
امروز دارم برای امتحان فردا درس میخوانم.
اگر به سوی دریاچه رویم، با خطرات جدی روبهرو میشویم.
شما هم داشتید همین موضوع را به معلم خود میگفتید؟
۷. اجزای اصلی و همیشگی گروههای فعلی مختلف را در کدام گزینه آوردهایم؟
پیشوندهای تصریفی / بن فعل / شناسههای ماضی و مضارع
بنهای فعل ماضی و مضارع / شناسههای ماضی و مضارع
بن فعلهای کمکی / شناسههای ماضی و مضارع / بن ماضی و مضارع
پیشوندهای تصریفی / بن فعلهای کمکی / بن ماضی و مضارع اصلی / شناسههای ماضی و مضارع
۸. مجهول بودن، چه ویژگیای برای گروههای فعلی است و در کدام گزینه، فعلی مجهول وجود دارد؟
فعلی که به مفعول نیاز ندارد. / رفته بودهاند
فعلی که فاعل آن مشخص نیست. / میبَرَد
فعلی که به جزئی جز فاعل نیاز ندارد. / میساختیم
فعلی با فاعل نامشخص / گفته شده است
۹. ساختمان کدامیک از گروههای فعلی زیر با بقیه تفاوت دارد؟
«این بگفت و به مسند قضا بازآمد.» (سعدی)
«خلق را گاه به وعده میخندانید و گاه به وعده میگریانید.» (حمیدالدین بلخی)
«و امیر از بلخ برفت بر جانب ترمذ روز دوشنبه نوزدهم این ماه.» (بیهقی)
«و تن تو بر لب دریاست و جان تو دریایی است.» (مولانا)
۱۰. وجه فعل کدامیک از گروههای فعلی موجود در گزینههای زیر، با گزینههای دیگر متفاوت است؟
«شاعری تازیگوی پیش پادشاهی آمد و آن پادشاه، ترک بود و پارسی نیز نمیدانست.» (مولانا)
«و خردمندان گفتهاند هرکس سخن نسنجد، از جوابش برنجد.» (سعدی)
یخچه میبارید از ابر سیاه
چون ستاره بر زمین از آسمان
(رودکی)
به ما بر خدمت خود عرض کردی
جزای آن به خود بر فرض کردی
(نظامی)
جدول خلاصه نکات گروههای فعلی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم گروه فعلی چیست و گروههای فعلی مختلف را از نظر زمان، شخص و شمار، معلوم و مجهول، گذرا و ناگذر و وجه، با مثال توضیح دادیم. در انتهای مطلب نیز سؤالهایی چهارگزینهای قرار دادیم تا با پاسخ دادن به آنها میزان یادگیری خود را بسنجید. در جدول زیر، مهمترین نکتههای بیان شده در این مطلب را به صورت خلاصه قرار دادهایم اما برای یادگیری درست و کامل گروه فعلی، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
۱. گروه فعلی | هر فعلی با هر ساختاری، یک گروه فعلی محسوب میشود. / نوشت / نوشته شده بوده است |
۲. ویژگی گروههای فعلی | شخص و شمار / ساختمان / معلوم و مجهول / وجه فعل / اسنادی و غیراسنادی / گذرا و ناگذ |
۳. انواع گروههای فعلی | گروه فعلی زمان حال: انجام کاری در زمان حال |
گروههای فعلی گذشته: انجام کاری در زمان گذشته | |
گروههای فعلی آینده: انجام کاری در زمان آینده | |
۶. تفاوت گروه اسمی و گروه فعلی | تفاوت اسم و فعل / تفاوت در طبقه دستوری و ایفای نقش متفاوت در جملهها |