گروه فعلی چیست و هر یک چه ویژگی هایی دارند؟ – با مثال و تمرین

۱۶۹ بازدید
آخرین به‌روزرسانی: ۲۴ آذر ۱۴۰۳
زمان مطالعه: ۱۶ دقیقه
دانلود PDF مقاله
گروه فعلی چیست و هر یک چه ویژگی هایی دارند؟ – با مثال و تمرینگروه فعلی چیست و هر یک چه ویژگی هایی دارند؟ – با مثال و تمرین

در زبان فارسی، یک کلمه هم می‌تواند گروه باشد. منظور از گروه فعلی نیز همان فعل جمله است. فعل کلمه‌ یا مجموعه‌ای از کلمات است که انجام کاری یا پذیرفتن حالتی را توسط شخص و شمار خاصی و در زمانی معین نشان می‌دهد. برای مثال، «پرسیده بودند»، گروه فعلی جمله «آن‌ها از من سؤال پرسیده بودند.» است. پس هر فعل، یک گروه فعلی است و دارای مشخصاتی چون صیغه، زمان، معلوم و مجهول، وجه و گذرا و ناگذر و... است. در این مطلب از مجله فرادرس، یاد می‌گیریم گروه فعلی چیست و ویژگی‌های گروه‌های فعلی مختلف را با مثال توضیح می‌دهیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم تا با استفاده از آن‌ها یادگیری خود را بسنجید.

فهرست مطالب این نوشته
نمایش همه
997696

گروه فعلی

گروه فعلی همان فعل است که می‌تواند در زمان‌های مختلف، شخص و شمارهای متفاوت، وجوه اخباری یا التزامی، وضعیت معلوم یا مجهول و گذرا یا ناگذر صرف شده باشد. اگر ساختمان فعلی دارای یک کلمه باشد، همان یک کلمه، یک گروه فعلی است و اگر در ساختار نوعی از فعل، دو فعل کمکی و یک فعل اصلی وجود داشته باشد، بازهم هر سه بخش این فعل، با هم یک گروه فعلی محسوب می‌شوند. برای مثال، هرکدام از فعل‌های «رفتند» و «به دنیا آمده بود»، یک گروه فعلی محسوب می‌شوند و از این نظر، تفاوتی بین آن‌ها وجود ندارد. در زبان فارسی سه نوع گروه فعلی مضارع، ماضی و آینده وجود دارد که همه را با مثال توضیح می‌دهیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری گروه‌های فعلی مختلف، فیلم آموزش ادبیات فارس پایه نهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

مثال گروه‌های فعلی

در جدول زیر، چند جمله‌ مثال را آورده‌ایم و گروه فعلی هرکدام از آن‌ها را مشخص کرده‌ایم.

مثالگروه فعلی
گربه‌ها زیر یک درخت پاییزی خوابیده بودند.خوابیده بودند
او امروز از اینجا رفت.رفت
ستاره‌های دریایی موجودات جالبی هستند.هستند
این کتاب در زمان ساسانیان نوشته شده بوده است.نوشته شده بوده است
کتاب‌های صوتی جدید را می‌شنویم.می‌شنویم

انواع گروه فعلی

گروه‌های فعلی در یک دسته‌بندی کلی به سه نوع حال (مضارع)، گذشته (ماضی) و آینده (مستقبل) تقسیم می‌شوند.

  • گروه فعلی زمان حال
  • گروه فعلی گذشته
  • گروه فعلی آینده

در جدول زیر، برای هرکدام از انواع گروه فعلی یک مثال آورده‌ایم. البته هرکدام از این سه نوع گروه، ساختارهای متفاوتی دارند که در ادامه همین مطلب، همه را با مثال توضیح می‌دهیم.

جدول انواع گروه‌های فعلی با مثال

در جدول زیر، هر سه گروه فعلی اصلی را با مثال آورده‌ایم.

انواع گروه فعلیمثال
زمان حالاین مطلب را می‌نویسم.
گذشتهاین مطلب را نوشتم.
آیندهاین مطلب را خواهم نوشت.

اجزای گروه‌های فعلی

هر گروه فعلی، متناسب با نوع خود، دارای اجزایی متفاوت است اما آنچه در ساختمان همه گروه‌های فعلی مختلف وجود دارد و اجزای ضروری فعل است، بن فعل و شناسه‌های فعل هستند. بن فعل، معنای اصلی فعل و شناسه، شخص و شمار فعل را مشخص می‌کنند. ممکن است فعل‌های مخلف، دارای اجزای بیشتری باشند اما هیچ گروه فعلی نمی‌تواند این اجزای اصلی را نداشته باشد.

در ادامه، اجزای هر سه گروه فعلی مضارع، ماضی و آینده را به طور جداگانه بیان کرده‌ایم.

اجزای گروه فعلی ماضی

اجزای همه گروه‌های فعلی ماضی را در کادر زیر آورده‌ایم.

بن فعل ماضی + شناسه‌های ماضی (-َم، ـی، ندارد، ـیم، ـید، -َند)

اجزای گروه فعلی مضارع

در کادر زیر، اجزای اصلی همه گروه‌های فعلی مضارع را آورده‌ایم.

بن فعل مضارع + شناسه‌های مضارع (-َم، ـی، -َد، ـیم، ـید، -َند)

اجزای گروه فعلی آینده

اجزای افعال آینده را در کادر زیر مشخص کرده‌ایم.

بن مضارع «خواه» + شناسه‌های مضارع + بن فعل ماضی

انواع گروه فعلی

ویژگی های گروه فعلی

گروه‌های فعلی به دلیل وجود ویژگی‌هایی که در این بخش، بررسی می‌کنیم، فعل محسوب می‌شوند.

  • شخص و شمار
  • ساختمان
  • مجهول
  • وجه فعل
  • اسنادی و غیراسنادی
  • گذرا و ناگذر

در ادامه درباره هرکدام از این ويژگی‌ها، با مثال توضیح می‌دهیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری گروه‌های فعلی، فیلم آموزش رایگان فعل فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

شخص و شمار

فعل فارسی دارای شش صیغه است که از اول شخص، دوم شخص و سوم شخص مفرد و جمع تشکیل می‌شود. در جدول زیر، صیغه‌های فعل فارسی را آورده‌ایم و فعل ماضی و مضارع نمونه‌ای را برای هرکدام از آن‌ها صرف کرده‌ایم.

شخص و شمارفعل ماضیفعل مضارع
اول شخص مفردپوشیدممی‌پوشم
دوم شخص مفردپوشیدیمی‌پوشی
سوم شخص مفردپوشیدمی‌پوشد
اول شخص جمعپوشیدیممی‌پوشیم
دوم شخص جمعپوشیدیدمی‌پوشید
سوم شخص جمعپوشیدندمی‌پوشند

ساختمان

فعل‌ها از نظر ساختمان به سه نوع ساده، مرکب و پیشوندی تقسیم می‌شوند. فعل ساده برای معنای خود به چیزی جز بن فعل نیاز ندارد اما فعل مرکب به یک تکواژ معنادار و بن فعل و فعل پیشوندی به یک پیشوند و بن فعل نیاز دارند تا معنای انجام کاری را بدهند. در جدول زیر، حالت‌های مختلف ساختمان فعل را با مثال مشخص کرده‌ایم.

انواع ساختمان فعلساختارمثال
سادهبن فعل + شناسهداشت
مرکبتکواژ معنادار + بن فعل + شناسهپناه آورد
پیشوندیپیشوند معناساز + بن فعل + شناسهبرداشت

مجهول و معلوم

فعل‌ها متناسب با مشخص بودن یا نبودن فاعل (انجام دهنده) آن‌ها به دو نوع معلوم و مجهول تقسیم می‌شوند. برای مثال از فعل «خواندند» مشخص است که انجام‌دهنده عمل «خواندن»، سوم شخص جمع است اما از فعل «خوانده شدند»، مشخص نیست که چه کسی عمل «خواندن» را انجام داده است. در جدول زیر، افعال مجهول و معلوم را با مثال توضیح داده‌ایم.

معلوم و مجهولتوضیحمثال
ساختار معمولی هر فعلفاعل قابل تشخیصمن این مجسمه را ساختم.
استفاده از فعل کمکی از مصدر «شدن / شو» برای مجهول‌سازیفاعل غیرقابل تشخیص / تأکید بر فعلاین مجسمه ساخته شد.

وجه فعل

فعل‌ها دارای وجه‌های اخباری، التزامی و امری هستند. هرکدام از این وجوه، حالتی متفاوت برای فعل ایجاد می‌کنند. در جدول زیر، توضیح هرکدام از وجه‌های فعل را با فعل‌های دارای این وجوه، آورده‌ایم.

وجوه فعلتوضیحفعل‌ها
وجه اخباریانجام کاری به صورت قطعیهمه فعل‌ها جز افعال امر و ماضی و مضارع التزامی
وجه التزامیانجام کاری همراه با شک، تردید، آرزو و...فعل‌های ماضی و مضارع التزامی
وجه امریدرخواست، دستور یا توصیه به انجام کاریتمام افعال امر (بـ + بن مضارع)
ویژگی گروه‌‌های فعلی

اسنادی و غیراسنادی

اسنادی یا غیراسنادی بودن فعل، تغییری در ظاهر گروه‌های فعلی، پدید نمی‌آورد اما تفاوتی اساسی در معنای آن‌ها ایجاد می‌کند. فعل‌های غیراسنادی، معنای انجام کاری را می‌دهند اما از افعال اسنادی، بدون داشتن معنای انجام کاری خاص و فقط برای نسبت دادن حالتی یا صفتی به نهاد جمله، استفاده می‌کنیم. در جدول زیر، این دو نوع گروه فعلی را با هم مقایسه می‌کنیم.

انجام کار یا واسطه و رابطتوضیحمثال
گروه اسنادینسبت دادن مسند به نهادمن عصبانی بودم.
گروه غیراسنادیانجام کاری خاصمن می‌رفتم.

در مطلب زیر از مجله فرادرس فعل اسنادی را توضیح داده‌ایم و نکته‌های آن را با مثال بررسی کرده‌ایم.

گذرا و ناگذر

این ویژگی نیز، تغییری در ظاهر فعل ایجاد نمی‌کند اما اجزای جمله را تغییر می‌دهد. یعنی اگر فعل، ناگذر یا لازم باشد، جمله فقط به فاعل نیاز دارد اما اگر گذرا یا متعدی باشد، متناسب با نوع آن، علاوه بر فاعل، به مفعول، متمم، تمیز یا ترکیبی از این‌ها نیاز خواهد داشت. در جدول زیر، انواع فعل از نظر گذرا و ناگذر را با مثال قرار داده‌ایم.

گذرا و ناگذر بودن گروه‌های فعلیتوضیحمثال
ناگذرفاعل + فعلمن نشستم.
گذرا به مفعولفاعل + مفعول + فعلمادر کودک را نشاند.
گذرا به متممفاعل + متمم + فعلمن از خانه رفتم.
گذرا به مفعول و متممفاعل + مفعول + متمم + فعلآن‌ها توپ را از همسایه گرفتند.
گذرا به مفعول و تمیزفاعل + مفعول + تمیز + فعلاو ما را دشمن می‌دانست.

یادگیری گروه های فعلی با فرادرس

تا اینجا یاد گرفتیم گروه فعلی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد. فعل یکی از مهم‌ترین اجزای جمله‌های فارسی است که اجزای جمله و معنای آن به نوع فعل آن جمله بستگی دارد. برای مثال اگر فعل، مجهول باشد، نباید در ساختار جمله، فاعل بگذاریم و مفعول آن فعل به جای فاعل آن در جمله قرار می‌گیرد. فعل فارسی دارای انواع مختلفی است که هرکدام کاربرد خاصی دارند و مطابق ساختار ویژه‌ای ساخته می‌شوند. بنابراین برای تشخیص یک گروه فعلی باید با انواع فعل آشنا باشیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که برای یادگیری انواع گروه‌های فعلی، مفید هستند.

مجموعه آموزش ادبیات فارسی متوسطه
برای تماشای مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس، روی عکس کلیک کنید.

همچنین برای یادگیری کامل مباحث دیگر در درس ادبیات دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.

گروه فعلی زمان حال

گروه فعلی زمان حال یا مضارع، گروهی فعلی است که انجام کار یا پذیرفتن حالتی در زمان حال را نشان می‌دهد. گروه فعلی مضارع، دارای چهار نوعِ اخباری، التزامی، مستمر و ساده است که همه را در همین بخش و با مثال توضیح می‌دهیم. می‌توانید همه فعل‌های مضارع فارسی را با مشاهده فیلم آموزش رایگان انواع فعل مضارع فارسی در فرادرس، یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

جدول انواع گروه‌های فعلی مضارع با مثال

در جدول زیر، انواع فعل مضارع را با ساختار آن‌ها قرار داده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها، مثال نیز بیان کرده‌ایم.

انواع گروه فعلی مضارعساختارمثال
اخباریمی + بن مضارع + شناسهمن می‌روم.
التزامیبـ + بن مضارع + شناسهمن بروم.
مستمربن کمکی «دار» + شناسه + می + بن مضارع + شناسهمن دارم می‌روم.
سادهبن مضارع + شناسهمن روم.

نکته: فعل‌های مضارع ساده، امروزه در زبان فارسی کاربرد چندانی ندارند و فعل‌های حال ساده، به معنای مضارع اخباری یا التزامی به کار می‌رود. به جز صرف فعل‌هایی از مصدرهایی چون «استن» که همچنان با معنای مضارع ساده به کار می‌رود.

گروه فعلی مضارع اخباری

گروه فعلی مضارع اخباری، انجام عملی در زمان حال یا پذیرفتن حالتی در همین زمان را نشان می‌دهد. این فعل متناسب با شخص، معلوم و مجهول بودن و... دارای ساختارهای مختلفی است که همه را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

انواع مضارع اخباریساختارمثال
مفردمی + بن مضارع + -َم، ـی، -َدتو در مدرسه می‌مانی.
جمعمی + بن مضارع + ـیم، ـید، -َندما به خانه می‌رویم.
مجهولصفت مفعولی + می‌ + بن «شو» + شناسه مضارعمجله‌ها چیده می‌شوند.
مرکبتکواژ معنادار + می + بن مضارع + شناسهآن‌ها رنج می‌کشند.
پیشوندیپیشوند + می + بن مضارع + شناسهاو درمی‌رفت.

گروه فعلی مضارع التزامی

فعل‌های مضارع التزامی، انجام عملی یا پذیرفتن حالتی در زمان حال را همراه با شک، ترید، آرزو و... بیان می‌کنند. انواع این فعل را در جدول پایین آورده‌ایم.

انواع مضارع التزامیساختارمثال
مفردبـ + بن مضارع + -َم، ـی، -َداگر سارا برود.
جمعبـ + بن مضارع + ـیم، ـید، -َندشاید شما بیایید.
مجهولصفت مفعولی + بـ + بن کمکی «شو» + شناسهکاش میزها ساخته بشوند.
مرکبتکواژ معنادار + بـ + بن مضارع + شناسهباید حسرت بخورند.
پیشوندیپیشوند + بـ + بن مضارع + شناسهکاش آن پروانه بازبگردد.

گروه فعلی مضارع مستمر

این فعل، در حال انجام بودن کاری یا در شرف انجام بودن آن در زمان حال را نشان می‌دهد. در جدول زیر، ساختارهای مختلف افعال حال مستمر را مشخص کرده‌ایم.

انواع مضارع مستمرساختارمثال
مفرددار + -َم، ـی، -َد + می + بن مضارع + -َم، ـی، -َدمن دارم می‌رسم.
جمعدار + ـیم، ـید، -َند + می + بن مضارع + ـیم، ـید، -َندما داریم می‌رسیم.
مجهولدار + شناسه + صفت مفعولی + می + «شو» + شناسهغذا دارد پخته می‌شود.
مرکبدار + شناسه + تکواژ معنادار + می + بن مضارع + شناسهشما دارید او را فریب می‌دهید.
پیشوندیدار + شناسه + پیشوند + می + بن مضارع + شناسهآن‌ها دارند فرو می‌روند.

نکته: مانند مثال چهارم جدول بالا، ممکن است بین اجزای فعل مضارع مستمر، فاصله بیفتد. پس باید در تشخیص این فعل در جمله‌های مختلف، به این فاصله دقت کنیم.

انواع گروه‌های فعلی زمان حال

گروه فعلی گذشته

گروه فعلی گذشته، شامل انواع فعل‌های ماضی است که وقوع کاری یا پذیرفتن حالتی در زمان گذشته را نشان می‌دهند. گروه فعلی گذشته، دارای انواع ساده، نقلی، استمراری، جاری یا مستمر، بعید، التزامی و ابعد است. در ادامه همه آن‌ها را با مثال توضیح می‌دهیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری فعل‌های ماضی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

جدول انواع گروه‌های فعلی گذشته با مثال

انواع فعل ماضی یا گذشته را در جدول زیر آورده‌ایم و علاوه بر توضیح ساختار آن‌ها، برای هرکدام مثالی نیز قرار داده‌ایم.

انواع گروه فعلی ماضیساختارمثال
سادهبن ماضی + شناسهمن نوشتم.
استمراریمی + بن ماضی + شناسهمن می‌نوشتم.
نقلیصفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ام، ای، است، ایم، اید، اندمن نوشته‌ام.
التزامیصفت مفعولی + بن کمکی «باش» + شناسهمن نوشته باشم.
بعیدصفت مفعولی + بن کمکی «بود» + شناسهمن نوشته بودم.
ابعدصفت مفعولی + «بوده» + ام، ای، است، ایم، اید، اندمن نوشته بوده‌ام.
جاری یا مستمربن کمکی «داشت» + شناسه + می + بن ماضی + شناسهمن داشتم می‌نوشتم.

گروه فعلی گذشته ساده

افعال گذشته ساده را برای بیان انجام کاری در زمان گذشته بدون وجه التزامی یا استمرار، به کار می‌بریم. ساختارهای مختلف این فعل را در جدول زیر آورده‌ایم.

انواع ماضی سادهساختارمثال
مفردبن ماضی + -َم، ـی، نداردتو گفتی.
جمعبن ماضی + ـیم، ـید، -َندآن‌ها گفتند.
مجهولصفت مفعولی + «شد» + شناسهحرف‌ها گفته شدند.
مرکبتکواژ معنادار + بن ماضی + شناسهشما او را دوست دارید.
پیشوندیپیشوند + بن ماضی + شناسهما این نکته را دریافتیم.

گروه فعلی گذشته استمراری

از افعال گذشته استمراری برای نشان دادن استمرار و پیوستگی در انجام کاری در گذشته، استفاده می‌کنیم. ساختارهای مختلف این فعل را در جدول زیر با مثال، مشخص کرده‌ایم.

انواع ماضی استمراریساختارمثال
مفردمی + بن ماضی + -َم، ـی، نداردمن درسم را می‌خواندم.
جمعمی + بن ماضی + ـیم، ـید، -َندشما درستان را می‌خواندید.
مجهولصفت مفعولی + می + «شد» + شناسهدرس‌ها خوانده می‌شدند.
مرکبتکواژ معنادار + می + بن ماضی + شناسهما درس را یاد می‌گرفتیم.
پیشوندیپیشوند + می + بن ماضی + شناسهسنگ‌ها فرو می‌ریختند.

گروه فعلی گذشته نقلی

از افعال گذشته نقلی برای بیان انجام کاری در گذشته استفاده می‌کنیم که تأثیر آن‌ها تا زمان حال باقی است. در جدول زیر، ساختارهای مختلفی که ممکن است این فعل داشته باشد را آورده‌ایم.

انواع ماضی نقلیساختارمثال
مفردصفت مفعولی + ام، ای، استاو غذایش را خورده‌است.
جمعصفت مفعولی + ایم، اید، اندآن‌ها غذایشان را خورده‌اند.
مجهولصفت مفعولی + «شده» + ام، ای، است، ایم، اید، اندغذا خورده شده است.
مرکبتکواژ معنادار + صفت مفعولی + ام، ای و...ما او را صدا زده‌ایم.
پیشوندیپیشوند + صفت مفعولی + ام، ای و...تو کتاب مرا پس داده‌ای.
مثال گروه‌های فعلی

گروه فعلی گذشته التزامی

افعال گذشته التزامی، انجام کاری در زمان گذشته همراه با شک، تردید، آرزو و... را نشان می‌دهند. حالت‌های مختلف این فعل را با مثال و ساختار آن‌ها، بررسی کرده‌ایم.

انواع ماضی التزامیساختارمثال
مفردصفت مفعولی + باش + -َم، ـی، -َدشاید من نوشته باشم.
جمعصفت مفعولی + باش + ـیم، ـید، -َندکاش ما نوشته باشیم.
مجهولصفت مفعولی + «شده» + باش + شناسهمشق‌ها نوشته شده‌ باشند.
مرکبتکواژ معنادار + صفت مفعولی + باش + شناسهشاید آن‌ها به ما پناه آورده باشند.
پیشوندیپیشوند + صفت مفعولی + باش + شناسهباید مقداری دانش اندوخته باشید.

گروه فعلی گذشته بعید

از افعال گذشته بعید برای بیان انجام کاری در زمان گذشته دور، استفاده می‌کنیم. در جدول زیر، ساختارهای مختلف این فعل را آورده‌ایم.

انواع ماضی بعیدساختارمثال
مفردصفت مفعولی + «بود» + -َم، ـی، ندارداو خواهرش را نشانده بود.
جمعصفت مفعولی + «بود» + ـیم، ـید، -َندما خواهرمان را نشانده بودیم.
مجهولصفت مفعولی + «شده» + بود + شناسهخواهر او نشانده شده بود.
مرکبتکواژ معنادار + صفت مفعولی + بود + شناسهمن از او دل کنده بودم.
پیشوندیپیشوند + صفت مفعولی + بود + شناسهآن‌ها برگشته بودند.

گروه فعلی گذشته ابعد

فعل گذشته ابعد، برای بیان انجام کاری در زمان گذشته دورتر (قبل از یک فعل دیگر در گذشته) کاربرد دارد. ساختارهای مختلف این فعل را با مثال در جدول زیر قرار داده‌ایم.

انواع ماضی ابعدساختارمثال
مفردصفت مفعولی + «بوده» + ام، ای، استاو رفته بوده است.
جمعصفت مفعولی + «بوده» + ایم، اید، اندشما رفته بوده‌اید.
مجهولصفت مفعولی + «شده» + «بوده» + ام، ای و...این حرف‌ها گفته شده بوده‌اند.
مرکبتکواژ معنادار + صفت مفعولی + «بوده» + ام، ای و...شما حسرت خورده بوده‌اید.
پیشوندیپیشوند + صفت مفعولی + «بوده» + ام، ای و...او کتاب من را پس داده بوده است.

گروه فعلی گذشته جاری یا مستمر

افعال گذشته مستمر، در حال وقوع بودن انجام کاری یا در شرف وقوع بودن کاری در زمان گذشته را بیان می‌کنند. در جدول زیر، ساختارهای مختلف این فعل را با مثال آورده‌ایم.

انواع ماضی مستمرساختارمثال
مفردداشت + -َم، ـی، ندارد + می + بن ماضی + -َم، ـی، نداردمن داشتم می‌آمدم.
جمعداشت + ـیم، ـید، -َند + می + بن ماضی + ـیم، ـید، -َندآن‌ها داشتند می‌آمدند.
مجهولداشت + شناسه + صفت مفعولی + می + «شد» + شناسهمبل‌ها داشتند آورده می‌شدند.
مرکبداشت + شناسه + تکواژ معنادار + می + بن ماضی + شناسهما داشتیم سخن می‌گفتیم.
پیشوندیداشت + شناسه + پیشوند + می + بن ماضی + شناسهاو داشت از پس همه‌چیز برمی‌آمد.

نکته: در فعل ماضی مستمر نیز مانند مضارع مستمر، ممکن است بین بخش کمکی و اصلی این فعل فاصله بیفتد. مانند مثال آخر در جدول بالا که بین «داشت» و «برمی‌آمد»، واژه‌های دیگری قرار دارند.

انواع گروه‌های فعلی گذشته

گروه فعلی زمان آینده

افعال آینده، انجام کاری یا پذیرفتن حالتی در زمان آینده را نشان می‌دهند. ساختارهای گروه فعلی زمان آینده را در جدول زیر آورده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها مثالی نیز قرار داده‌ایم.

گروه فعلی آیندهساختارمثال
فعل آیندهبن کمکی «خواه» + شناسه مضارع + بن ماضیمن خواهم برد.
مفردخواه + -َم، ـی، -َد + بن ماضیاو خواهد برد.
جمعخواه + ـیم، ـید، -َند + بن ماضیآن‌ها خواهند برد.
مجهولصفت مفعولی + خواه + شناسه + «شد»غذاها خورده خواهند شد.
مرکبتکواژ معنادار + «خواه» + شناسه + بن ماضیآیندگان، ما را مَثَل خواهند زد.
پیشوندیپیشوند + «خواه» + شناسه + بن ماضیما به زودی برخواهیم گشت.

حذف گروه فعلی

ممکن است کل یک گروه فعلی یا بخشی از آن، از جمله حذف شود. در زبان فارسی، اجزای جمله‌ها به قرینه‌های لفظی یا معنوی از جمله حذف می‌شوند. برای مثال، «تولدت مبارک.» یک جمله است و فعل آن یعنی فعل «باشد» به قرینه معنایی از جمله حذف شده است. در این بخش، گروه‌های فعلی حذف‌شده به قرینه لفظی یا معنایی را با مثال توضیح می‌دهیم.

برای یادگیری حذف فعل و شناسایی آن، می‌توانید فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

حذف گروه‌های فعلی به قرینه لفظی

اگر کل یک فعل یا بخشی از آن، از جمله‌ای حذف شود اما خود آن یا نشانه‌ای از آن، در جمله‌های قبلی یا بعدی وجود داشته باشد، گروه فعلی به قرینه لفظی حذف شده است. در ادامه دو نمونه از این حذف فعل را با هم بررسی می‌کنیم.

مثال ۱

جمله آخر کادر زیر، هیچ فعلی ندارد اما در واقع، فعل آن، به قرینه لفظی موجود در جمله قبل از آن، حذف شده است.

«شنیدم که به دریای مغرب اندر، راه مصر برگرفته بود و خیال فرعونی در سر.» (سعدی)

جمله با فعل محذوفقرینه
خیال فرعونی در سر (برگرفته بود).«برگرفته بود» موجود در جمله قبلی

مثال ۲

فعل جمله اول موجود در عبارت زیر، «برگشته بودند» است که فعل ماضی بعید است. این فعل را از صفت مفعولی «برگشته» و صرف ماضی ساده از مصدر «بودن» ساخته‌ایم. بخش کمکی این فعل، یعنی «بودند» در خود این جمله وجود ندارد و در جمله بعدی موجود است.

بچه‌ها از مدرسه برگشته و به‌آرامی خوابیده بودند.

جمله با فعل محذوفقرینه
بچه‌ها از مدرسه برگشته (بودند).«بودند» موجود در جمله بعدی
مثال حذف افعال

حذف گروه‌های فعلی به قرینه معنایی

اگر فعلی از جمله حذف شده باشد اما خود آن یا نشانه‌ای از آن، در جمله‌های قبلی یا بعدی وجود نداشته باشد، فعل آن به قرینه معنایی، حذف شده است. یعنی فعل محذوف از طریق معنا قابل شناسایی است. در ادامه، نمونه‌های این نوع حذف گروه فعلی را با هم مشاهده می‌کنیم.

مثال ۱

حالت کامل عبارت زیر، «نوروز پیروز باد (باشد)» است و ما فعل محذوف آن را از طریق معنای آن کشف کردیم.

نوروز پیروز!

مثال ۲

معنای عبارت «چه غم» در بیت زیر، «چه غمی دارد؟» است اما فعل این جمله، در دیگر جمله‌ها نیز وجود ندارد و ما این فعل را از طریق معنای این عبارت، فهمیده‌ایم.

کسی را که بختش بود نوجوان
چه غم از کمین و سپاه گران
(سراینده فرازنامه)

مثال افعال محذوف به قرینه معنایی

تفاوت گروه اسمی و گروه فعلی چیست؟

گروه اسمی یا یک اسم است یا یک اسم همراه با وابسته‌های پیشینی و پسینی آن. گروه‌های اسمی در جمله‌های مختلف، نقش‌های دستوری متفاوتی را می‌پذیرند. پس تفاوت گروه اسمی و گروه فعلی در طبقه بندی دستوری آن‌ها است. گروه فعلی، از نوع فعل است و گروه اسمی از نوع اسم و تفاوت گروه اسمی و فعلی، همان تفاوت اسم و فعل است. تفاوت اسم و فعل نیز در همان نقش‌های متفاوتی است که در جمله‌ها ایفا می‌کنند.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری گروه‌های اسمی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

جدول تفاوت گروه اسمی و فعلی

تفاوت‌های اسم یا فعل یا گروه اسمی و فعلی را در جدول زیر بیان کره‌ایم.

گروه فعلیگروه اسمی
نقش ثابت در همه جمله‌ها (کامل‌کننده معنا)نقش متفاوت در هر جمله (فاعل، مفعول، متمم و...)
جایگاه اصلی در انتهای جملهامکان حضور در هر جایگاهی جر انتهای جمله
صرف‌های مختلف فعل‌های ماضی و مضارعاسم به‌علاوه وابسته‌های پیشینی یا پسینی یا هر دو

مثال مقایسه گروه اسمی و فعلی

در کادر زیر، یک جمله آورده‌ایم و گروه‌های اسمی و فعلی آن را مشخص کرده‌ایم تا بتوانید آن‌ها را با هم مقایسه کنید.

این درخت‌های سبز را تماشا می‌کردند.

گروه اسمیگروه فعلی
این درخت‌های سبز (صفت اشاره + هسته + صفت بیانی)تماشا می‌کردند (فعل مرکب: تکواژ آزاد + می + بن «کرد» + شناسه)
تفاوت گروه اسمی و افعال

نمونه سؤال گروه‌های فعلی

حالا که گروه فعلی را یاد گرفتیم و انواع آن را در دسته‌بندی‌های مختلف، بررسی کردیم، می‌توانید به سؤال‌های چهارگزینه‌ای زیر پاسخ دهید. این سؤالات یک تمرین هستند و برای انجام این تمرین، باید گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس گزینه «مشاهده جواب» را بزنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برای مطالعه توضیحاتِ تشریحی برخی سؤال‌ها نیز، همین مراحل کافی است. با ثبت هر پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان تمرین یعنی بعد از انتخاب پاسخ همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» خواهید دید.

۱. منظور از گروه فعلی چیست؟

اگر در یک عبارت، چند فعل وجود داشته باشد، ترکیب آن‌ها، گروه فعلی خواهد بود.

اگر چند فعل مختلف را در یک جمله و پشت سر هم به کار ببریم، گروه فعلی ساخته‌ایم.

اگر در ساختار یک فعل، فعل یا افعال کمکی وجود داشته باشد، به ترکیب فعل اصلی و فعل کمکی، گروه فعلی می‌گوییم.

هر فعل، یک گروه فعلی است حتی اگر در جمله، چیزی جز یک فعل وجود نداشته باشد نیز، همان فعل یک گروه فعلی محسوب می‌شود.

۲. در کدام گزینه گروه فعلی وجود ندارد؟

«مثال داد تا به چهار پاره کردند و به چهار دار کشیدند.» (بیهقی)

«یکی از ملوک با تنی چند خاصان در شکارگاهی به زمستان از عمارت دور...» (سعدی)

ای صاحب کرامت! شکرانه سلامت
روزی تفقدی کن درویش بی‌نوا را
(حافظ)

عاشق مهجور نگر، عالم پرشور نگر
تشنه مخمور نگر، ای شه خمار بیا
(مولانا)

پاسخ تشریحی

گروه‌های فعلی موجود در گزینه‌های اول، سوم و چهارم این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم.

  • گزینه اول: مثال داد / کردند / کشیدند
  • گزینه سوم: تفقدی کن
  • گزینه چهارم: نگر / نگر / نگر / بیا

۳. در کدام گزینه، گروه‌های فعلی بیشتری وجود دارند؟

با لب او چه خوش بود گفت‌وشنید و ماجرا
خاصه که در گشاید و گوید خواجه اندر آ
(مولانا)

جرمی نکرده‌ام که عقوبت کند ولیک
مردم به شرع می‌نکشد ترک مست را
(سعدی)

کسان که تلخی زهر طلب نمی‌دانند
ترش شوند و بتابند رو ز اهل سؤال
(رودکی)

ما در پیاله عکس رخ یار دیده‌ایم
ای بی‌خبر ز لذت شرب مدام ما
(حافظ)

پاسخ تشریحی

گروه‌های فعلی همه گزینه‌های این سؤال را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.

  • گزینه اول: بود / گشاید / گوید / آ (بیا)
  • گزینه دوم: نکرده‌ام / عقوبت کند / می‌نکشد
  • گزینه سوم: نمی‌دانند / شوند / رو بتابند
  • گزینه چهارم: دیده‌ایم

۴. در عبارت زیر چند گروه فعلی وجود دارد و آن‌ها در کدام گزینه آمده‌اند؟

دام هر بار ماهی آوردی
ماهی این بار رفت و دام بِبُرد
(سعدی)

دام / آوردی / رفت

دام / آوردی / رفت / ببرد

آوردی / رفت / ببرد

رفت / ببرد

۵. همه گروه‌های فعلی را در کدام گزینه آورده‌ایم؟

زمان حال / گذشته / آینده

فعل حال / فعل ماضی

زمان حال / زمان مضارع / زمان آینده

زمان گذشته / فعل ماضی / مستقبل

۶. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، فعل مضارع مستمر وجود دارد؟

فردا به بازارچه سنتی تبریز می‌رویم.

امروز دارم برای امتحان فردا درس می‌خوانم.

اگر به سوی دریاچه رویم، با خطرات جدی روبه‌رو می‌شویم.

شما هم داشتید همین موضوع را به معلم خود می‌گفتید؟

پاسخ تشریحی
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۷. اجزای اصلی و همیشگی گروه‌های فعلی مختلف را در کدام گزینه‌ آورده‌ایم؟

پیشوندهای تصریفی / بن فعل / شناسه‌های ماضی و مضارع

بن‌های فعل ماضی و مضارع / شناسه‌های ماضی و مضارع 

بن فعل‌های کمکی / شناسه‌های ماضی و مضارع / بن ماضی و مضارع

پیشوندهای تصریفی / بن فعل‌های کمکی / بن ماضی و مضارع اصلی / شناسه‌های ماضی و مضارع

۸. مجهول بودن، چه ویژگی‌ای برای گروه‌های فعلی است و در کدام گزینه، فعلی مجهول وجود دارد؟

فعلی که به مفعول نیاز ندارد. / رفته بوده‌اند

فعلی که فاعل آن مشخص نیست. / می‌بَرَد

فعلی که به جزئی جز فاعل نیاز ندارد. / می‌ساختیم

فعلی با فاعل نامشخص / گفته شده است

۹. ساختمان کدام‌یک از گروه‌های فعلی زیر با بقیه تفاوت دارد؟

«این بگفت و به مسند قضا بازآمد.» (سعدی)

«خلق را گاه به وعده می‌خندانید و گاه به وعده می‌گریانید.» (حمیدالدین بلخی)

«و امیر از بلخ برفت بر جانب ترمذ روز دوشنبه نوزدهم این ماه.» (بیهقی)

«و تن تو بر لب دریاست و جان تو دریایی است.» (مولانا)

پاسخ تشریحی
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۱۰. وجه فعل کدام‌یک از گروه‌های فعلی موجود در گزینه‌های زیر، با گزینه‌های دیگر متفاوت است؟

«شاعری تازی‌گوی پیش پادشاهی آمد و آن پادشاه، ترک بود و پارسی نیز نمی‌دانست.» (مولانا)

«و خردمندان گفته‌اند هرکس سخن نسنجد، از جوابش برنجد.» (سعدی)

یخچه می‌بارید از ابر سیاه
چون ستاره بر زمین از آسمان
(رودکی)

به ما بر خدمت خود عرض کردی
جزای آن به خود بر فرض کردی
(نظامی)

پاسخ تشریحی
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

 جدول خلاصه نکات گروه‌های فعلی

در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم گروه فعلی چیست و گروه‌های فعلی مختلف را از نظر زمان، شخص و شمار، معلوم و مجهول، گذرا و ناگذر و وجه، با مثال توضیح دادیم. در انتهای مطلب نیز سؤال‌هایی چهارگزینه‌ای قرار دادیم تا با پاسخ دادن به آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید. در جدول زیر، مهم‌ترین نکته‌های بیان شده در این مطلب را به صورت خلاصه قرار داده‌ایم اما برای یادگیری درست و کامل گروه فعلی، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.

۱. گروه فعلیهر فعلی با هر ساختاری، یک گروه فعلی محسوب می‌شود. / نوشت / نوشته شده بوده است
۲. ویژگی گروه‌های فعلیشخص و شمار / ساختمان / معلوم و مجهول / وجه فعل / اسنادی و غیراسنادی / گذرا و ناگذ
۳. انواع گروه‌های فعلیگروه فعلی زمان حال: انجام کاری در زمان حال
گروه‌های فعلی گذشته: انجام کاری در زمان گذشته
گروه‌های فعلی آینده: انجام کاری در زمان آینده
۶. تفاوت گروه اسمی و گروه فعلیتفاوت اسم و فعل / تفاوت در طبقه دستوری  و ایفای نقش متفاوت در جمله‌ها
بر اساس رای ۱ نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
اگر بازخوردی درباره این مطلب دارید یا پرسشی دارید که بدون پاسخ مانده است، آن را از طریق بخش نظرات مطرح کنید.
منابع:
دستور زبان فارسی ۲، انوری و احمدی گیوی
دانلود PDF مقاله
نظر شما چیست؟

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *