فرادرسجمله امری چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین
جمله امری یکی از انواع جمله از نظر مفهوم است که در آن، انجام یا عدم انجام کاری (فعل) یا پذیرفتن و نپذیرفتن حالتی از کسی درخواست می‌شود. برای مثال جمله «به خانه مادربزرگ برو.» جمله‌ای امری است که در آن، انجام فعل «رفتن»، درخواست شده است. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های متنوع یاد می‌گیریم که جمله امری چیست و انواع این جمله و تفاوتش با جمله‌های خبری، پرسشی و عاطفی را بررسی می‌کنیم. در انتها نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم.
جمله امری چیست؟
جمله امری برای درخواستِ انجام یا عدم انجام عملی یا پذیرفتن و نپذیرفتن حالتی استفاده می‌شود. برای مثال جمله «بدحال نباش.» جمله‌ای امری است که در آن از مخاطب این جمله درخواست شده است که حالت و صفت «بدحال» بودن را نداشته باشد و این حالت را نپذیرد. جمله‌ها از نظر مفهوم و پیامی که منتقل می‌کنند به چهار نوع خبری، پرسشی، عاطفی و امری تقسیم می‌شوند که در این مطلب علاوه بر بررسی کامل جمله امری و انواع و اجزای آن، به بررسی تفاوت‌های این سه جمله دیگر با جمله امری نیز می‌پردازیم.
برای یادگیری بهتر جمله‌های فارسی، پیشنهاد می‌کنیم که فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم را تماشا کنید.
جدول مثال جمله امری
در جدول زیر، چند نمونه از جمله‌های امری را آورده‌ایم تا با این نوع جمله فارسی بیشتر آشنا شوید.
| مثال جمله امری | توضیح امری بودن جمله |
| بیا اینجا. | درخواست انجام عمل «آمدن» |
| سرزنده باشید. | درخواست پذیرفتن حالت «سرزنده بودن» |
| جلوی تلویزیون نخوابید. | درخواست عدم انجام عمل «خوابیدن» |
| غمگین نباش. | درخواست عدم پذیرفتن حالت «غمگین بودن» |
جدول تفاوت جمله امری با جمله خبری و پرسشی و عاطفی
همانطور که پیش از این نیز گفتیم جمله‌های فارسی از نظر مفهومشان به چهار نوع امری، خبری، پرسشی و عاطفی تقسیم می‌شوند که هرکدام شیوه‌ای متفاوت برای بیان پیام خود دارند. در جدول زیر به طور خلاصه با تفاوت این جمله‌ها آشنا می‌شویم و آن‌ها را با جمله امری مقایسه می‌کنیم و در بخش‌های بعدی، این موضوع را به‌طور دقیق‌تر بررسی می‌کنیم.
خواندن کتاب جالب
| انواع جمله | مثال | توضیح |
| امری | این کتاب جالب را بخوان. | درخواست انجام عمل خواندن |
| خبری | این کتاب جالب را خواندی. | بیان انجام عمل خواندن |
| پرسشی | این کتاب جالب را خواندی؟ | بیان پرسش درباره انجام عمل خواندن |
| عاطفی | چه کتاب جالبی خواندی! | بیان تعجب از جالب بودن کتابِ خوانده شده |
علامت جمله امری
علامت نگارشی جمله امری وجود نقطه (.) در انتهای این جمله است اما همانطور که در جدول بخش قبلی دیدیم، علامت نگارشی جمله‌های خبری نیز همین نقطه است پس باید برای شناسایی جمله های امری، به محتوا و معنای کلی جمله دقت کنیم. اگر مفهوم کلی جمله، درخواست برای انجام یا عدم انجام کاری و پذیرفتن یا نپذیرفتن حالتی بود، جمله ما امری است. یکی دیگر از نشانه‌های ظاهری کمک‌کننده برای تشخیص جمله امری نیز، وجود فعل‌های امر در این جمله‌ها است. فعل امر از ترکیب «بـ + بن‌های مضارع» ساخته می‌شود و به مخاطب خود دستور می‌دهد یا به او توصیه می‌کند یا از او خواهش می‌کند که کاری را انجام دهد (یا ندهد) یا حالتی را بپذیرد (یا نپذیرد).
یادگیری جمله امری در فارسی هفتم
تا اینجا یاد گرفتیم جمله امری چیست و به‌طور خلاصه با تفاوت این جمله با دیگر جمله‌ها نیز آشنا شدیم. اما هر جمله‌ای در زبان فارسی از اجزای خاصی تشکیل شده است و هرکدام از این اجزا نیز، قواعد دستوری خاص خود را دارند. برای مثال جمله امری با فعل گذرا به مفعول، از یک اسم یا گروهی اسمی به عنوان فاعل، از یک اسم یا گروه اسمی به عنوان مفعول و یکی از انواع فعل‌های فارسی تشکیل شده است. هرکدام از این اسم‌ها و فعل‌ها نیز باید مطابق با دستور زبان فارسی، به کار بروند. پس برای شناخت جمله‌های فارسی باید اجزای آن‌ها و قواعد دستوری مربوط به این اجزا را به‌خوبی یاد بگیریم. به همین دلیل در این بخش برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس که در یادگیری این مطلب به شما کمک می‌کنند را آورده‌ایم.
- فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان مفعول فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
همچنین برای یادگیری مبحث‌های بیشتری که در ادبیات متوسطه با آن‌ها سروکار داریم، پیشنهاد می‌کنیم که از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
انواع جمله امری
حالا که یاد گرفتیم جمله امری چیست، می‌توانیم به معرفی انواع آن بپردازیم. جمله‌های امری از نظر مثبت و منفی بودن، از نظر نوع فعل (اسنادی یا فعل خاص) و از نظر کاربردشان به انواعی تقسیم می‌شوند که در این بخش همه آن‌ها را با مثال بررسی کرده‌ایم.
- از نظر اثبات و نفی
- از نظر نوع فعل
- از نظر کاربرد
در ادامه، هریک از این دسته‌بندی‌های جمله امری را بررسی می‌کنیم تا با انواع جمله‌های امری آشنا شویم. پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم که برای یادگیری بهتر فعل فارسی، دسته‌بندی‌هایش و انواع مختلف آن، فیلم آموزشی رایگان فعل فارسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
انواع جمله امری از نظر اثبات و نفی
جمله‌های امری یا درخواستی برای انجام کاری و پذیرفتن حالتی مطرح می‌کنند یا حاوی درخواستی برای عدم انجام کاری و نپذیرفتن حالتی هستند. بنابراین، جمله‌های امری به دو نوع مثبت و منفی تقسیم می‌شوند. به فعل‌های امری که مفهومشان درخواستِ انجام ندادن یک فعل یا نپذیرفتن یک حالت است، فعل امر منفی یا فعل نفی می‌گوییم و ساختار این فعل از ترکیب «نـ + بن مضارع» ساخته می‌شود. در جدول زیر، این دو حالت جمله‌های امری را برای چند جمله نمونه، بررسی کرده‌ایم.
| جمله امری مثبت | جمله امری منفی |
| برو آنجا. | نرو آنجا. |
| در خانه بمانید. | در خانه نمانید. |
| سریع باش. | سریع نباش. |
انواع جمله امری از نظر نوع فعل
در جمله‌های امری که حاوی درخواست برای انجام یا عدم انجام یک عمل هستند، فعل خاص یا تام به کار رفته است. یعنی آن فعل، مفهوم یک کار خاص را بیان می‌کند. اما در جمله‌های امری که حاوی درخواست برای پذیرفتن یا نپذیرفتن یک حالت هستند، فعل اسنادی یا ربطی وجود دارد که مفهومشان انجام یک عمل یا کار خاص نیست بلکه برای نسبت دادن نوعی صفت و حالت به نهاد جمله به کار می‌روند. باید دقت کنیم که فعل‌های اسنادی مانند «است، بود، شد، گردید و...» در حالت امری به صورت مصدر «باشیدن» تبدیل می‌شوند. در جدول زیر، جمله‌های امری ساخته شده با فعل‌های تام و فعل‌های اسنادی را با هم مقایسه می‌کنیم.
| جمله امری با فعل اسنادی | جمله امری با فعل تام یا خاص |
| در بازی، همیشه برنده باش. | همیشه مثل برنده‌ها بازی کن. |
| این‌قدر بدلباس نباشید. | این‌قدر لباس‌های زشت نپوشید. |
| به موقع در مدرسه باش. | به موقع به مدرسه برس. |
انواع جمله امری از نظر کاربرد
فعل‌های امر از نظر نوع کاربرد به سه نوع دستور دادن، توصیه کردن و خواهش کردن تقسیم می‌شوند بنابراین جمله‌های امری که با فعل‌های امر ساخته می‌شوند نیز از نظر نوع کاربردشان به این سه نوع تقسیم می‌شوند. در جدول زیر، کاربردهای مختلف جمله‌های امری را با مثالی برای هرکدام از آن‌ها آورده‌ایم.
| کاربرد جمله امری | مثال | توضیح |
| دستور | سریع از اینجا برو. | دستور به انجام عمل «رفتن» |
| توصیه | شادتر زندگی کن. | توصیه به انجام عمل «شاد زندگی کردن» |
| خواهش | لطفاً اینجا بمان. | خواهش برای انجام عمل «ماندن» |
نکته: تفاوت در کاربردهای فعل امر باعث ایجاد تفاوت در امری بودن یا نبودن فعل‌ها نمی‌شود و فعل‌های امر هرکدام از کاربردهای جدول بالا را که داشته باشند، از نظر دستوری و معنایی همچنان فعل امر هستند.
اجزای جمله امری
تا اینجا یاد گرفتیم جمله امری چیست و انواع مختلف آن را نیز شناختیم. در این بخش به معرفی اجزای جمله‌های امری می‌پردازیم. اجزای جمله‌های امری با توجه به اسنادی بودن یا خاص بودن فعل جمله، متفاوت هستند و در این بخش هر دو این حالت‌ها را بررسی می‌کنیم.
- اجزای جمله امری با فعل اسنادی
- اجزای جمله امری با فعل خاص
در این بخش به معرفی اجزای این جمله‌های امری می‌پردازیم اما برای یادگیری بیشتر اجزای مختلف جمله‌های فارسی می‌توانید از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس که لینکش را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.
اجزای جمله امری با فعل اسنادی
جمله‌های دارای فعل اسنادی از نهاد (مسند الیه) و گزاره (مسند + فعل اسنادی) تشکیل شده‌اند. در جدول زیر، اجزای یک جمله امری با فعل اسنادی را تجزیه کرده‌ایم تا با ساختار این نوع جمله امری بهتر آشنا شوید.
تو همیشه خوب باش.
| نهاد (مسند الیه) | گزاره (مسند + فعل اسنادی) |
| تو | خوب (مسند) + باش (فعل اسنادی) |
نکته: ممکن است اجزای دیگری جز مسند نیز در گزاره جمله‌های امری دارای فعل اسنادی وجود داشته باشد. مانند کلمه «همیشه» در جمله بالا که نوعی قید است. اما وجود این جزء در جمله‌های مختلف، الزامی نیست و می‌تواند به کار برود یا نرود. حتی خود نهاد نیز در بعضی از جمله‌های امری حذف می‌شود. برای مثال اگر جمله نمونه بالا، به صورت «همیشه خوب باش.» نوشته می‌شد، نهاد آن محذوف بود و هر اسمی با صیغه دوم شخص مفرد، می‌توانست نهاد این جمله باشد.
در مطلب زیر از مجله فرادرس به طور مفصل درباره مسند و مسند الیه و روش‌های تشخیصشان، توضیح داده‌ایم.
اجزای جمله امری با فعل خاص
فعل‌های خاص از نظر گذرا و ناگذر بودن به چهار نوع فعل ناگذر (لازم)، فعل گذرای به مفعول، فعل گذرای به متمم و فعل گذرای به مفعول و متمم تقسیم می‌شوند. پس بسته به اینکه در جمله امری، کدام‌یک از این فعل‌های خاص به کار رفته باشد، اجزای جمله‌های امری با هم متفاوت هستند. در جدول زیر اجزای مختلف جمله‌های امری دارای فعل‌های گذرا و ناگذر را با هم مقایسه می‌کنیم.
برای یادگیری نقش مهم مفعول در جمله‌های فارسی و شناسایی آن، می‌توانید از فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس که لینک آن را در کادر پایین آورده‌ایم، استفاده کنید.
| فعل‌های خاص ناگذر و گذرا | اجزای جمله‌ها | مثال |
| فعل ناگذر یا لازم | فاعل + فعل | تو (فاعل) بمان (فعل). |
| فعل گذرای به مفعول | فاعل + مفعول + فعل | تو (فاعل) آن کتاب (مفعول) را بیاور (فعل). |
| فعل گذرای به متمم | فاعل + متمم + فعل | (فاعل محذوف) + از من (متمم) نپرس (فعل). |
| فعل گذرای به مفعول و متمم | فاعل + مفعول + متمم + فعل | (فاعل محذوف) + از من (متمم) چیزی (مفعول) نپرس (فعل). |
نکته: مانند مثال‌های جدول بالا، فاعل در بسیاری از جمله‌های امری محذوف است و باید متناسب با شخص و شمار فعل جمله، صیغه فاعل محذوف را شناسایی کنیم. برای مثال، فاعل محذوف جمله امری «بنشین.» دوم شخص مفرد و فاعل محذوف جمله امری «ننشینید.» دوم شخص جمع است. البته گاهی در ابتدای جمله‌های امری، نقش منادا قرار می‌گیرد و باید توجه کنیم که منادا یکی از نقش‌های اصلی در دستور زبان فارسی است و نباید آن را به عنوان فاعل جمله امری در نظر بگیریم. در جدول زیر، به بررسی تفاوت فاعل جمله امری با منادای به کار رفته در جمله امری می‌پردازیم.
| جمله امری با فاعل | جمله امری با منادا |
| تو درس بخوان. | ای تو! درس بخوان. |
تفاوت جمله امری با دیگر جمله‌های انشایی و جمله خبری
جمله‌ها در یک دسته‌بندی کلی به دو نوع خبری و انشایی تقسیم می‌شوند و خود جمله‌های انشایی نیز به سه نوع امری و پرسشی و عاطفی تقسیم می‌شوند. تفاوت جمله‌های خبری و انشایی در این است که جمله‌های خبری، انجام یک کار یا پذیرفتن یک حالت را خبر می‌دهند پس می‌توانیم آن‌ها را از نظر درستی و نادرستی بررسی کنیم اما درستی و نادرستی هیچ‌کدام از جمله‌های انشایی اصلاً قابل بررسی نیست و این به علت نوع محتوای آن‌ها است. در ادامه، این موضوع را بیشتر توضیح می‌دهیم.
- تفاوت جمله امری با جمله خبری
- تفاوت جمله امری با جمله پرسشی
- تفاوت جمله امری با جمله عاطفی
برای یادگیری بیشتر و کامل‌تر جمله‌های فارسی، پیشنهاد می‌کنیم که فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
جدول تفاوت جمله امری با جمله‌های دیگر
در جدول زیر، یک جمله امری نمونه را به حالت خبری و پرسشی و عاطفی نوشته‌ایم تا با تفاوت‌های این چهار نوع جمله با یکدیگر آشنا شوید. در ادامه به طور جداگانه بررسی می‌کنیم که تفاوت هرکدام از این جمله‌ها با جمله امری چیست.
تو غذای خوبی بپز.
| جمله خبری | جمله پرسشی | جمله عاطفی |
| تو غذای خوبی پختی. | تو غذای خوبی پختی؟ | عجب غذای خوبی پختی! |
تفاوت جمله امری با جمله خبری
جمله خبری مانند «هوا خوب است.» برای بیان انجام یا عدم انجام یک کار و پذیرفتن یا نپذیرفتن یک حالت استفاده می‌شود. درحالیکه جمله امری برای درخواست به انجام یا عدم انجام یک کار و پذیرفتن یا نپذیرفتن یک حالت، به کار می‌رود. پس این دو نوع جمله، کاربردهای کاملاً متفاوتی دارند. در جدول زیر، حالت امری و خبری چند جمله نمونه را بررسی کرده‌ایم.
| جمله امری | جمله خبری |
| تکالیفتان را بنویسید. (درخواست انجام عمل «نوشتن») | تکالیفتان را نوشتید. (بیان انجام عمل «نوشتن») |
| بچه خوبی باش. (درخواست پذیرفتن حالت «خوبی») | بچه خوبی بودی. (بیان پذیرفتن حالت «خوبی») |
تفاوت جمله امری با جمله پرسشی
جمله‌های پرسشی مانند «به خانه می‌روی؟» برای سؤال پرسیدن درباره یکی از اجزای جمله مانند فعل، فاعل، مفعول یا کمیت و کیفیت یکی از اجزای جمله، به کار می‌روند و علامت نگارشی آن‌ها، علامت سؤال (؟) است. پس این جمله‌ها از نظر محتوایی و شکلی با جمله‌های امری تفاوت دارند. در جدول زیر، نمونه‌هایی از این دو نوع جمله را با هم بررسی کرده‌ایم.
| جمله امری | جمله پرسشی |
| بیا به خانه ما. (درخواست انجام عمل «آمدن») | به خانه ما می‌آیی؟ (پرسش درباره انجام عمل «آمدن») |
| منظم نباشید. (درخواست نپذیرفتن حالت «منظم») | چرا منظم نیستید؟ (پرسش درباره علت نپذیرفتن حالت «منظم») |
تفاوت جمله امری با جمله عاطفی
جمله‌های عاطفی برای بیان احساسات و عواطف انسانی مانند شادی و غم و افسوس و... استفاده می‌شوند. مانند جمله «عجب حرفی زدی!» که بیانگر حس تعجب است. علامت نگارشی این نوع جمله، علامت تعجب (!) است. در جدول زیر، حالت‌های امری و عاطفی جمله‌هایی نمونه را با هم مقایسه می‌کنیم.
| جمله امری | جمله عاطفی |
| این گندمزار زیبا را ببین. (درخواست انجام عمل «دیدن») | اینجا چه گندمزار زیبایی است! (بیان حس تعجب از زیبایی «گندمزار») |
| آن داستان جالب را تعریف کن. (درخواست انجام عمل «تعریف کردن») | عجب داستانی تعریف کردی! (بیان حس تعجب از کیفیت یک «داستان») |
نمونه سؤال جمله امری
حالا که یاد گرفتیم جمله امری چیست، چه انواع و چه اجزایی دارد و تفاوتش با جمله‌های خبری و پرسشی و عاطفی چیست، می‌توانید با پاسخ دادن به سؤال‌های چهارگزینه‌ای زیر، میزان یادگیری خود را بررسی کنید. برای این کار کافی است روی گزینه‌ای که فکر می‌کنید درست است کلیک کنید و بعد از آن، با زدن گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست را ببینید. با ثبت هر جواب درست، یک امتیاز می‌گیرید که در پایان آزمون و بعد از پاسخ دادن به تمام پرسش‌ها، با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیاز خود را خواهید دید.
۱. کدام‌یک از جمله‌های زیر، جمله امری است؟
همیشه از مردم فراری هستید.
پادشاه به سپاهیان خود دستور داد.
از تو درخواستی دارم.
دستت را با حوله خشک کن.
۲. کدام گزینه نادرست است؟
از جمله امری برای درخواست به انجام کاری استفاده می‌کنیم.
فعل جمله‌های امری می‌تواند از نوع فعل امر نباشد.
جمله‌های امری برای درخواست انجام ندادن یک کار نیز استفاده می‌شوند.
هرگاه محتوای جمله‌ای، درخواست انجام کار یا پذیرفتن حالتی باشد، نوع آن جمله امری است.
۳. در کدام گزینه فقط جمله امری وجود دارد؟
بیا برو بنشین توی خانه.
گفتم مگر نمی‌خواستی درس‌هایت را بخوانی؟
وقتی خسته هستم داد نزن.
وقتی به خانه رسیدم، مادرم گفت: «صدبار گفتم اخم نکن.»
۴. آیا در این عبارت، جمله امری وجود دارد؟ اگر پاسخ آری است، آن را مشخص کنید. «بهار، بهترین فصل برای سفر به شیراز است پس به این شهر زیبا سفر کن و خوش باش.»
در این عبارت، جمله امری وجود ندارد.
آری: «به این شهر زیبا سفر کن.»
آری: «خوش باش.»
آری: «به این شهر زیبا سفر کن.» و «خوش باش.»
۵. در کدام گزینه، جمله‌های امری بیشتری وجود دارد؟
به خدا توکل کن و از این مسیر بگذر.
بیا برو سراغ کار خودت و دست از سر من بردار.
آن همه حرفی که گفتم فایده‌ای ندارد پس کار خودت را بکن.
«بنشین بر لب جوی و گذر عمر ببین» (حافظ)
۶. در کدام گزینه، جمله امری وجود ندارد؟
برو توی خلوت خودت فکر کن.
از او خواهش کردم که این ماجرا را تمام بکند.
باز هم به ما سر بزن.
با صدای بلند و رسا صحبت کنید.
۷. کدام گزینه درست است؟
جمله‌های انشایی نوعی از جمله‌های خبری فارسی هستند.
تنها تفاوت جمله خبری با جمله امری، تفاوت ساختاری است.
جمله امری نوعی جمله انشایی است.
درستی و نادرستی جمله‌های انشایی، قابل بررسی است.
۸. در این عبارت، چند جمله امری وجود دارد؟ «فقط برو فکر کن که باید با دیگران مهربان باشی یا نه.»
۱ جمله امری: «برو.»
۲ جمله امری: «برو.» و «مهربان باشی.»
۲ جمله امری: «برو.» و «فکر کن.»
۳ جمله امری: «برو.»، «فکر کن.» و «مهربان باشی.»
۹. در این عبارت چند جمله وجود دارد و نوع جمله دوم آن، چیست؟ «چند دقیقه مرا به حال خودم بگذار و برو چون باید تنها باشم.»
۳ جمله: جمله دوم یعنی جمله «برو»، جمله امری است.
۲ جمله: جمله دوم یعنی جمله «چون باید تنها باشم»، جمله خبری است.
۳ جمله: جمله دوم یعنی جمله «به حال خودم بگذار.»، جمله امری است.
۲ جمله: جمله دوم یعنی جمله «برو»، جمله خبری است.
۱۰. این جمله از نظر چگونگی بیان و مفهومش، چه نوع جمله‌ای است؟ «عجب سؤال خوبی پرسیدی!»
جمله پرسشی
جمله خبری
جمله امری
جمله عاطفی
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم جمله امری چیست، چه انواعی دارد، اجزای تشکیل دهنده آن چه چیزهایی هستند و تفاوت جمله امری با جمله‌های خبری، پرسشی و عاطفی چیست. در انتها نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کردیم تا با استفاده از آن‌ها بتوانید میزان یادگیری خود را بسنجید.
