پشتوانه پول چیست و انواع آن چه هستند؟ — به زبان ساده

امروزه استفاده از اسکناس‌های پول در سراسر جهان رایج است و افراد می‌توانند با ارائه برگه‌های کاغذی که از طرف بانک‌های مرکزی صادر شده است، انواع کالا و خدمات را دریافت کنند. اما پشتوانه پول چیست و چه عاملی باعث ارزشمندی آن می‌شود. در این مقاله علاوه بر پاسخ به این سوال، انواع پول و ویژگی‌های پول را به طور کامل مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم.

پول چیست ؟

پیش از آن که به سوال پشتوانه پول چیست بپردازیم، بهتر است ابتدا تعریف مشخص و روشنی از پول داشته باشیم. پول «وسیله مبادله» (Medium of Exchange) کالا و خدمات است که داراری ارزش ذاتی یا اعتباری است. پول می‌تواند به شکل‌های مختلف کاغذی، چوبی، فلزی و الکترونیکی در جوامع ایجاد و استفاده شود. معمولا مرجع تولید پول، بانک مرکزی هر کشور است اما در طول تاریخ پول‌های زیادی بدون دخالت دولت‌ها ایجاد و استفاده شده‌اند.

فیلم آموزش مروری بر پول و بانکداری در فرادرس

کلیک کنید

در طول تاریخ انواع مختلفی از پول با ویژگی‌های متفاوت ایجاد شده است. دلیل اصلی تغییر پول در طول زمان، رشد و گسترش جوامع و تکنولوژی بوده است. پولی مورد قبول عموم است که اکثریت مردم به آن اعتماد داشته باشند، ارزش آن دچار نوسانات شدید نشود و استفاده از آن برای کاربردهای روزمره آسان باشد. در ادامه، به تاریخچه ایجاد پول می‌پردازیم که در این تاریخچه انواع پول نیز مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

انواع پول، تاریخچه مختصر تولید پول

در زمان‌های خیلی دور که هنوز پولی به این شکل اختراع نشده بود، افراد همه نیازهای خود را در گروه های کوچک چند نفره تامین می‌کردند. در این دوره، انسان‌ها تعاملات زیادی باهم نداشتند چرا که تقریبا هر کس قادر بود تمام نیازهای خود را در گروه خانوادگی رفع کند. با گذشت زمان و کشف و اختراعات جدید، تنوع فعالیت انسان‌ها بیشتر شد. انسان‌ها یاد گرفتند که چگونه کشاورزی کنند، ابزارهای شکار بسازند، خانه‌های ایمن و گرم برای خود درست کنند و حیوانات مختلف را برای مصارف خود پرورش بدهند.

فیلم آموزش مروری بر پول و بانکداری در فرادرس

کلیک کنید

گسترش فعالیت‌ها باعث شد که هر شخص به تنهایی نتواند تمامی این مسولیت‌ها را بر عهده بگیرد. بنابراین، مسولیت‌ها بین افراد مختلف تقسیم شد و هر کس بر حسب توانایی و علاقه در بخشی از این فعالیت‌ها درگیر شد. در نهایت، برای این‌که همه افراد بتوانند تمام نیازهای خود را تامین کنند به مبادله کالا و خدمات روی آوردند. در این حالت، آهنگری که نیزه درست می‌کرد، در قبال دریافت مقداری میوه از یک کشاورز نیزه را به او می‌داد و این چرخه بین تمامی افراد جامعه ادامه پیدا می‌کرد. برای انجام این تبادل معمولا در روزهای مشخصی از هفته، بازارهای محلی تشکیل می‌شد تا روند تبادل کالاها به سرعت انجام شود.

این روش مبادله مشکلات زیادی دارد که اصلی‌ترین مشکل آن ارزش‌گذاری است. در مبادله کالا به کالا، طرفین مبادله هستند که انتخاب می‌کنند یک کالای خاص را در ازای چه مقدار کالای دیگری مبادله کنند. این مساله باعث می‌شود ثبات قیمت‌گذاری وجود نداشته باشد و افراد نتوانند از خرید یک کالا با مقدار معینی از یک کالای دیگر در آینده مطمئن باشند. علاوه بر این، شما اگر سرنیزه تولید می‌کنید و به گندم نیاز دارید باید کسی را پیدا کنید که گندم تولید می‌کند و می‌خواهد آن را با سرنیزه عوض کند. اگر چنین شخصی پیدا نشود شما مجبورید با انجام چندین معامله در نهایت به کالای مد نظر خود برسید.

در مبادله کالا به کالا که به آن «تهاتر» نیز گفته می‌شود، وسیله مبادله وجود ندارد و خود کالا‌ها به صورت مستقیم معامله می‌شوند. مشکل سوم مبادله کالا به کالا این است که در این روش، افراد تنها می‌توانند یک دارایی را به دست بیاورند یا خرج کنند و پس انداز و حفظ ارزش پول در این روش معنی ندارد. این روش مبادله همچنان در برخی از مناطق دورافتاده و حتی بعضا در سطوح بین‌المللی برای برخی از کالا‌ها استفاده می‌شود. مجموع مشکلات تهاتر، انسان‌ها را به سمت ایجاد وسیله مبادله سوق داد.

ایجاد اولین پول‌های واقعی

مشکلاتی که در روش مبادله کالا به کالا وجود داشت قابل اغماض نبود. به همین دلیل، افراد تصمیم گرفتند که از کالاهای بادوام و فساد‌ناپذیر به عنوان وسیله مبادله سایر کالا‌ها استفاده کنند. کالای انتخاب شده به عنوان پول در هر منطقه با مناطق دیگر متفاوت بود. وجود مقدار زیادی از یک کالا در منطقه و محبوبیت آن کالا بین مردم سبب انتخاب آن به عنوان وسیله مبادله می‌شد. ویژگی مهم دیگر در انتخاب کالای مبادله، تقسیم‌پذیری آن به مقادیر کوچک‌تر بود تا امکان مبادله تمامی کالاها با آن وسیله وجود داشته باشد.

نتیجه این اتفاق پیدایش اولین پول‌های واقعی در سرتاسر دنیا بود. در ایران غلات، در هندوستان صدف، در آمریکای جنوبی دانه‌های قهوه و در شرق آسیا چای به عنوان پول انتخاب شد. در این دوره افراد کالاهای اضافی خود را با دریافت پول کالایی منطقه خود می‌فروختند و با استفاده از آن پول کالایی، کالاها و خدمات مورد نیاز خود را تامین می‌کردند. پول کالایی اگر چه مبادله کالاها را آسان کرد اما همچنان مشکلات زیادی داشت. اگر بخواهیم برای این نوع پول سوال پشتوانه پول چیست را پاسخ بدهیم باید به کاربرد این پول‌ها اشاره کنیم. ارزش این پول‌ها در مصرف آن‌ها است.

مشکل اصلی این نوع پول این بود که در مدت زمان طولانی در صورتی که مورد استفاده قرار نمی‌گرفت فاسد می‌شد و از بین می‌رفت. همچنین برخی از این کالاها مثل غلات و چای حجم زیادی را اشغال می‌کردند و نگهداری و حمل آن‌ها سخت و هزینه‌بر بود. این مشکلات در نهایت منجر به ایجاد نوع جدیدی از پول فسادناپذیر از فلزات شد.

پول فلزی، انقلابی که هنوز ادامه دارد

مشکلات نسخه اولیه پول‌ها بشر را به سمت فلزاتی مانند طلا و نقره سوق داد. این فلزات ویژگی‌های مختلفی مانند چگالی بالا و مقاومت در برابر  خوردگی  دارند که آن‌ها را به گزینه بهتری برای ابزار مبادله تبدیل می‌کند. این فلزات فسادناپذیرند و از طرفی از نظر حجمی نیز جای کمتری اشغال می‌کنند. مقدار این فلزات در دنیا نیز محدود است و همین مساله یک نوع ارزش ذاتی نیز به پول‌های فلزی می‌دهد. سکه‌هایی مانند «دریک» در دوره هخامنشی و «عباسی» در دوره صفوی از جمله پول‌های فلزی مورد استفاده در ایران هستند.

فیلم آموزش تحلیل بازار طلا و چارچوب های تحلیل بنیادی آن در فرادرس

کلیک کنید

پول‌های فلزی امکان ایجاد مبادلات بین‌المللی را فراهم کرد چرا که این نوع فلزات تقریبا در همه جای دنیا مورد پذیرش بودند. ارزش پول فلزی به عیار سکه‌ها وابسته بود. دولت‌ها سعی می‌کردند که ارزشمندی پول‌ها را از عیار آن‌ها جدا کنند اما هر ناامنی کوچک و بزرگ در جامعه باعث می‌شد که ارزش سکه‌های با عیار پایین کاهش یابد و دوباره مردم به استفاده از سکه‌های با عیار بالا روی بیاورند. ویژگی‌های اصلی پول‌های فلزی را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد.

• پشتوانه پول فلزی کمیاب بودن، خواص فیزیکی و کاربرد آن‌ها است. عیار هر سکه به طور مستقیم در ارزش آن تاثیر‌گذار است.
• از پول فلزی به عنوان وسیله مبادله بین‌المللی می‌توان استفاده کرد.
• این فلزات کمیاب هستند و این محدود بودن اگرچه به عنوان پشتوانه‌ای برای پول در نظر گرفته می‌شود اما محدودکننده گسترش تجارت است.
• جابجایی حجم زیاد این سکه‌ها برای تجار هزینه مالی زیادی تحمیل می‌کند و از طرفی دارای مشکلات امنیتی زیادی است.

مجموع این مشکلات باعث شد که نوع دیگری از پول ایجاد شود که اولا جابجایی آن راحت باشد ثانیا همانند پول فلزی پشتوانه مالی داشته باشد. در ادامه مقاله پشتوانه پول چیست به بررسی نوع چهارم پول یعنی پول کاغذی می‌پردازیم.

پول کاغذی، نقش پررنگ دولت‌ها

در دوران استفاده از پول فلزی تجار نمی‌توانستند حجم زیاد طلا را با خود حمل کنند. آن‌ها برای حل این مشکل به جای پرداخت سکه‌های فلزی، اسنادی مبنی بر بدهکاری مقداری پول فلزی صادر می‌کردند و طرف مقابل بر حسب اعتمادی که به تاجر داشت، این اسناد را قبول می‌کرد. این اسناد بین تاجرها که به یکدیگر اعتماد داشتند می‌چرخید و به این ترتیب بدون این‌که نیاز به چرخش سکه‌های فلزی وجود داشته باشد مبادلات تجاری انجام می‌شد. راحتی این کار باعث شد که مردم نیز پول خود را به تجار و صراف‌های معتبر بدهند و در قبال آن اسناد دریافت کنند. نگهداری و استفاده از این اسناد بسیار راحت‌تر از سکه‌های فلزی بود.

این کار اگرچه کار مبادله را بسار راحت کرده بود اما مشکلات بزرگی در آن وجود داشت. اصلی‌ترین مشکل مساله اعتماد بود. هر تاجر یا صرافی در آن زمان می‌توانست این اسناد را صادر کند اما اعتبار همه صراف‌ها و تجار یکسان نبود. ممکن بود سندی که از طرف یک تاجر محلی صادر شده بود در یک منطقه دیگر مورد قبول واقع نشود. علاوه بر این، برخی از صرافی‌ها و تجار نیز از اعتبار ایجاد شده سو استفاده می‌کردند و با دریافت سکه‌های فلزی مردم فرار می‌کردند. در کنار این دو مورد تنوع اسناد نیز نیز یکی از مشکلات پول کاغذی بود که توسط تجار و صراف‌ها ایجاد می‌شد.

با جدی‌تر شدن این مشکلات دولت‌ها تصمیم گرفتند که صدور اسناد در برابر دریافت سکه‌ها را خود بر عهده بگیرند. این مساله باعث شد که هر سه مشکل پول کاغذی که توسط تجار ایجاد می‌شد از بین برود و پول کاغذی تبدیل به اصلی‌ترین وسیله مبادله شود. در این نوع پول، اگرچه پول کاغذی وسیله مبادله است اما پشتوانه آن همچنان سکه‌های طلا و نقره‌ای است که مردم در اختیار دولت‌ها قرار داده‌اند. به این نوع پول، پول اعتباری نیز گفته می‌شود.

پول کاغذی کشورهای مختلف با یکدیگر متفاوت و به مقدار خاصی از طلا یا نقره وابسته بود. یک مشکلی که این نوع پول دارد این است که مردم به دولت برای ذخیره پشتوانه پول اعتماد می‌کنند. اگر دولت پول کاغذی را بدون پشتوانه کافی طلا و نقره ایجاد کند در این صورت ارزش پول کاغذی کاهش پیدا می‌کند. پس از جنگ جهانی دوم و در قرارداد «برتون وودز» استاندارد طلا به صورت رسمی برای ایجاد پول کاغذی پذیرفته شد. این سیستم تا سال 1971 اصلی‌ترین سیستم پولی در دنیا بود.

پول فیات، پول بدون پشتوانه

پشتوانه پول کاغذی سکه‌‌های طلا و نقره بود. این مساله اگرچه مزایای زیادی از نظر حفظ ارزش دارایی‌ها داشت اما مشکلات زیادی برای دولت‌ها ایجاد می‌کرد. از جمله این مشکلات می‌توان به سختی انتقال حجم عظیم طلا و نقره بین کشورهای مختلف اشاره کرد. مشکل دیگر جمع‌شدن طلا در کشورهای قدرتمند بود. از طرفی برخی از بانک های مرکزی کشورها با ادعای داشتن طلا و نقره، پول کاغذی ایجاد می‌کردند اما در شرایط بحران و هجوم مردم به بانک‌ها برای دریافت سکه‌های طلا ارزش پول ملی به شدت افت می‌کرد.

فیلم آموزش مقدماتی اقتصاد کلان Macroeconomics در فرادرس

کلیک کنید

این مشکلات باعث شد که در سال 1971 قرارداد برتون وودز فسخ و پول فیات بدون پشتوانه جایگزین پول کاغذی با پشتوانه طلا و نقره شود. البته تاریخچه پول فیات به حدود ده قرن پیش و ایالت سوچوان چین برمی‌گردد. در آن دوران از پول کاغذی بدون پشتوانه برای خرید و فروش کالاهایی مثل ابریشم، طلا و نمک استفاده می‌شد. این سیستم رسمی نبود تا این‌که «قوبیلای خان» یکی از نوادگان چنگیزخان مغول در قرن سیزدهم میلادی آن را تبدیل به پول ملی کرد. به زعم بسیاری از تاریخ‌پژوهان، یکی از دلایل سقوط امپراطوری مغول استفاده از پول فیات بود.

پول فیات به دلیل راحتی ایجاد و استفاده از آن امروزه در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. دولت‌ها با توجه به این‌که اختیار تولید، توزیع و حذف ارز فیات در سیستم مالی را برعهده دارند از وجود پول فیات استقبال می‌کنند چرا که وجود این پول به آن‌ها امکان سیاست‌گذاری پولی در شرایط بحرانی را می‌دهد. سیاست‌گذاری پولی دولت‌ها همواره به صورت یک شمشیر دولبه بر سر اقتصاد هست و اتخاذ سیاست‌های اشتباه ممکن است باعث افزایش نقدینگی، افزایش تورم، کاهش ارزش پول ملی و در موارد حاد سقوط اقتصاد کشورها شود.

توجه داشته باشید که پول فیات لزوما پول کاغذی نیست و می‌تواند در انواع شکل‌های سکه، اسکناس و دیجیتال در دسترس باشد. امروزه با پیشرفت تکنولوژی، استفاده از پول بیشتر در بستر دیجیتال صورت می‌گیرد اما همچنان مدیریت تولید و توزیع آن بر عهده بانک‌های مرکزی است. امرزوه چاپ پول معادل تغییر در اعداد ترازنامه بانک مرکزی است و بدون هیچ هزینه برای چاپ اسکناس یا ضرب سکه انجام می‌شود. سوال پشتوانه پول چیست در اصل به پول فیات برمی‌گردد که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.

پول رمزنگاری شده، پول مردم

پول فیات به عنوان راه‌حلی برای حل مشکلات پول با پشتوانه طلا و نقره ارائه شد. در سیستم جدید پولی نیازی به جابجایی مقادیر عظیم فلزات در سطح جهانی نبود و دولت‌ها می‌توانستند هر جایی که لازم بود با چاپ یا حذف پول، سیاست‌های مالی خود را اعمال کنند. اما همین مساله خود منجر به اتفاقات ناگواری در اقتصاد شد. پول فیات زمانی ارزش خود را حفظ می‌کند که مقادیر چاپ پول با مقادیر رشد اقتصاد و تولید همخوانی داشته باشد. در غیر اینصورت، افزایش نقدینگی منجر به افزایش تورم و کاهش ارزش پول می‌شود.

فیلم آموزش ارزهای دیجیتال و رمزارزها و اصول سرمایه گذاری در این بازار – مقدماتی در فرادرس

کلیک کنید

می‌توان گفت دولت‌ها با تغییر در مقادیر پول موجود در بازارها سعی می‌کنند اقتصاد را از شرایط بحرانی نجات دهند اما این مساله با کاهش ارزش پول همراه است و ارزش دارایی‌های مردم را کاهش می‌دهد. ایده ایجاد ارزهای دیجیتال برای جلوگیری از چنین مسائلی مطرح شده است. در سال 2009 و پس از بحران مالی بزرگ در مقیاس جهانی «بیت‌کوین» به عنوان اولین رمز ارز به دنیا معرفی شد. بیت‌کوین خود را سیستم مالی «غیرمتمرکز» (Decentralised) و «توزیع شده» (Distributed) تعریف می‌کند که به منظور انتقال ارزش همتا به همتا ایجاد شده است.

ویژگی‌های ارزهای دیجیتال

پول رمزنگاری شده با ایجاد بیت‌کوین به دنیا معرفی شد و در طی مدت زمان کوتاهی توانست توجه زیادی را به خود جلب کند. این نوع پول از ویژگی‌هایی بهره می‌برد که آن را تبدیل به خاص‌ترین پول دنیا کرده است. در ادامه چند مورد از این ویژگی‌ها را بررسی می‌کنیم.

• رمزارزها از دفتر کل توزیع شده استفاده می‌کنند. بنابراین، دفتر کل حساب‌ها به جای این‌که دست یک شخص یا نهاد مثل بانک مرکزی باشد، در اختیار تمام کاربران شبکه قرار گرفته است. امنیت اطلاعات در این حالت بسیار بالاتر است.
• توکن‌های ارز دیجیتال به صورت غیرمتمرکز مدیریت می‌شوند به این صورت که تامین امنیت اطلاعات، تایید و ثبت تراکنش‌ها و ایجاد سکه‌های جدید همه به دست ماینرها از سراسر جهان مدیریت می‌شود.
• امنیت رمزارزها توسط الگوریتم‌های رمزنگاری، توابع هش و ایده‌های اقتصادی تامین می‌شود. این ایده‌ها در شبکه بلاک چین به شکلی در کنار هم قرار گرفته‌اند که حمله به شبکه و از بین بردن آن سخت و هزینه‌بر است.
• برای استفاده از پول دیجیتال نیازی به احراز هویت و اجازه گرفتن از شخص یا سازمان خاصی نیست. افراد می‌توانند با داشتن کیف پول ارز دیجیتال به دیگران در هر جای دنیا پول ارسال کنند.
• هیچ‌کس نمی‌تواند کاربری را از معامله با ارزهای دیجیتال منع کند.
• اطلاعات تراکنش‌ها در شبکه بلاک چین کاملا شفاف در اختیار تمام کاربران قرار می‌گیرد اما چون احراز هویت وجود ندارد تشخیص افراد از روی کیف پول غیر ممکن است.
• سرعت انتقال پول در تراکنش‌های بین‌المللی با استفاده از ارزهای دیجیتال بالا است و به دلیل حذف نهادهای مالی واسطه با کمترین هزینه انجام می‌شود.
• مجموع تعداد سکه‌ها در بسیاری از پروژه‌های بلاک چینی محدود است و امکان تولید سکه‌های جدید در آن وجود ندارد. این به این معنی است که هیچ کس نمی‌تواند با تولید سکه‌های جدید ارزش دارایی افراد را کاهش دهد.

مجموع این ویژگی‌ها پول رمزنگاری شده را به عنوان یکی از گزینه‌های جایگزین یا موازی پول فیات مطرح کرده است. البته مشکلاتی مانند عدم توانایی در سیاست‌گذاری‌های مالی در شرایط بحرانی و همچنین نبود راهکاری برای دریافت مالیات و شناسایی فعالیت‌های خلافکارانه، پول رمزنگاری شده را با اما و اگر مواجه کرده است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد پشتوانه و ارزش بیت کوین، مطالعه مطالب زیر پیشنهاد می‌شود.

• پشتوانه مالی بیت کوین چیست و چقدر معتبر است؟ — به زبان ساده
• ارزش بیت کوین چیست و قیمت بیت کوین چگونه تعیین می شود؟