روش مطالعه دروس حفظی – یادگیری سریع تر و بدون فراموشی

حفظ کردن مطالب درسی و یادآوری آن‌ها در طولانی‌مدت کار ساده‌ای نیست. حتی گاهی تبدیل به معضلی می‌شود که برای حل آن نیاز به مهارت‌های حل مسئله داریم. اما اگر روش مطالعه دروس حفظی را بدانید بدون فراموشی مباحث می‌توانید امتحان فوق‌العاده‌ای بدهید. در این مطلب ما به بررسی انواع روش‌ها و معرفی بهترین روش مطالعه دروس حفظی می‌پردازیم. در میانه مطلب نیز راهکارهایی کلیدی برای حفظ‌کردن مطالب مخصوص کنکور ارائه می‌دهیم. همچنین اپلیکیشن‌های معتبری را معرفی می‌کنیم که استفاده از آن‌ها یادگیری شما را سریع‌تر و عمیق‌تر می‌کند.

نحوه مطالعه دروس حفظی

بسیاری از ما در دوران تحصیل درس‌ها را مرور نمی‌کنیم و شب امتحان با کوهی از مطالب خوانده‌نشده مواجه می‌شویم. مطالعاتی که شب امتحان انجام می‌دهید نهایتا تا چند ساعت در ذهن شما باقی می‌مانند و به سرعت فراموش می‌شوند. در شرایطی مانند کنکور یا آزمون‌های جامع این روش مطالعه هیچ فایده‌ای ندارد و نمی‌توانید از آن نتیجه مطلوبی نمی‌گیرید.

آنچه باعث موفقیت شما می‌شود اطلاعاتی است که به حافظه بلند‌مدت منتقل شده‌اند. بنابراین باید از روش‌های کارآمدی استفاده کنید که حافظه بلندمدت شما را به چالش بکشند.

تاکنون انواع روش مطالعه دروس حفظی توسط محققان ارائه شده‌ است اما برخی از این روش‌ها کارایی بیشتری دارند. به طوری که به آن‌ها بهترین روش مطالعه دروس حفظی می‌گوییم. در ادامه به معرفی برخی از این متدها و نحوه تقویت حافظه به کمک آن‌ها را توضیح می‌دهیم.

1. روش یادآوری فعال (Active Recall)

یک روش مطالعه دروس حفظی این است که مطالب را فعالانه به یاد بیاورید. یادآوری فعال تفاوت زیادی با یادآوری غیرفعال دارد. در حالت غیرفعال شما مطالب را به صورت منفعل یاد می‌گیرید. به طور مثال یادداشت‌هایتان را مرور می‌کنید، به صدای ضبط‌شده گوش می‌دهید یا ویدیوی درسی نگاه می‌کنید. معمولا افراد تلاش می‌کنند در حین آموزش، مطالب را وارد حافظه خود کنند اما در این متد مطالب داخل حافظه بازیابی می‌شوند.

روش کار به این صورت است که مبحث مورد نظرتان را انتخاب می‌کنید و بعد برای آن مبحث سوالات احتمالی را در نظر می‌گیرید. سپس از خودتان امتحان می‌گیرید. در این مرحله برای یادآوری مطالب به مغز شما فشار وارد می‌شود و این همان یادگیری فعال است. این روش مطالعه دروس حفظی هم روی یادآوری مباحث متمرکز است و هم مطالب خواند نشده یا درک نشده را برایتان مشخص می‌کند. علت اهمیت بالای این متد نیز یادگیری عمیق‌تر متن‌ها در کنار حفظ‌کردن آن‌ها است. یکی از بهترین وسایل برای یادآوری فعال استفاده از فلش کارت است که در ادامه به آن بیشتر می‌پردازیم.

2. یادگیری توزیعی (Spaced Repetition)

یادگیری توزیعی یا Spaced Repetition یکی از انواع روش یادگیری دروس حفظی است که تمرکز اصلی آن روی مرور و دوره مطالب خوانده شده در دوره‌های زمانی بهینه است. استفاده از این شیوه ذهن شما را به بالاترین سطح یادگیری آن مطلب در درازمدت می‌رساند. این تکنیک شما را مجبور می‌کند که از یادآوری فعال استفاده کنید و اطلاعات قبلی را به‌درستی به یاد بیاورید. شما می‌توانید از آن برای یادگیری تمامی دروس خود استفاده کنید و نتایج درخشان بگیرید.

یادگیری توزیعی برای تقویت حافظه بلندمدت بسیار مفید است و تفاوت زیادی با روش مطالعه شب‌امتحانی و یادگیری‌های سطحی دارد.

مغز ما به طور کلی مسائل تکراری را به خوبی درک می‌کند. حال اگر این تکرارها در فواصل زمانی درستی انجام شوند پس از فراگیری، اطلاعات موجود به‌سرعت به حافظه درازمدت انتقال می‌یابند. لازم نیست در حین دوره مطالب همواره پاسخ‌های مشابهی بدهید. تا زمانی که این فواصل وجود دارند می‌توانید مفاهیم مختلفی از یک موضوع را بیان کنید. این روش علاوه بر مفاهیم اصلی به شما یاد می‌دهد که مفاهیم مشابه را یاد بگیرید و اثربخشی یادگیری خود را افزایش دهید.

3. متد SQ3R

متد SQ3R مخفف عبارت‌های Survey (ارزیابی اولیه)، Question (پرسش)، Read (خواندن)، Recite (بازخوانی) و Review (مرور) است. شما باید این‌ ۵ گام اساسی را در هنگام مطالعه فعالانه و اثربخش را به‌کار بگیرید. با کمک این روش مطالعه دروس حفظی، قبل، بعد و در طول خواندن مطالب درگیر روند مطالعه می‌شوید و درک شما از مبحث به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. در ادامه به این ۵ اقدام می‌پردازیم.

• ارزیابی اولیه (Survey): در مرحله اول، کتاب یا متن مورد نظر را به صورت سطحی نگاه کنید. تیترها را بخوانید، فهرست را مطالعه کنید، اگر عکس یا نموداری در آن وجود دارد به آن‌ها نیز نگاهی بیندازید. این کار اطلاعاتی اولیه در ذهن شما ایجاد می‌کند و متوجه می‌شوید که با چه مطلبی قرار است سر و کار داشته باشید.
• پرسش (Question): پس از گام اول در ذهن شما سوال‌هایی شکل می‌گیرد و می‌توانید آن‌ها را برای خود مرور کنید. به طور مثال عنوان هر تیتر را به صورت پرسشی بخوانید یا از خودتان سوال کنید که آیا این مطلب مناسب شما هست یا خیر. سعی کنید بین ۳ الی ۵ پرسش مطرح کنید و آن‌ها را روی یک کاغذ بنویسید.

• خواندن (Read): در مرحله سوم درگیر مطالعه متن می‌شوید و به صورت فعالانه آن را می‌خوانید. ذهن شما در این مرحله ناخودآگاه به دنبال پاسخ پرسش‌هایی است که در مرحله قبل آن‌ها را مطرح کردید. تمامی زیرنویس‌ها، مطالب برجسته و هرچیزی که نوشته شده را با‌دقت بخوانید.
• بازخوانی (Recite): این مرحله را بازیابی و یادآوری هم می‌گویند. همین‌طور که فعالانه مطالعه می‌کنید لازم است یادداشت‌برداری کنید یا به صورت شفاهی پاسخ سوالات خود را مرور کنید. هدف از این‌ کار این است که در ذهن شما فرمولی ساختاریافته درباره آن متن تشکیل شود و مفهوم مطلب را به‌درستی درک کنید.
• مرور (Review): پس از بازخوانی متن دوباره به آن بازگردید و عبارت‌های موجود را با استفاده از کلمات خودتان تکرار کنید. همچنین در این مرحله تمامی یادداشت‌ها را مرور کنید. در پایان هر بخش، اصل موضوع آن بخش را بیابید تا کل متن بهتر در ذهنتان بنشیند.

به طور مثال فرض کنید می‌خواهید فصل ۶ کتاب زیست‌شناسی دوازدهم رشته علوم تجربی را بخوانید. برای مرحله اول باید تیترهای فصل ۶ را مطالعه کنید تا بدانید این فصل به طور کلی راجع به چه موضوعی صحبت می‌کند.

سپس صفحه اول فصل را نگاه کنید.

پس از دیدن صفحه اول نگاهی بر کل فصل بیندازید و به فرمول‌ها و عکس‌های موجود در آن دقت می‌کنید.

حال که تمام مطالب مربوط به این فصل را به صورت اجمالی بررسی کردید تیترها را به صورت سوالی بخوانید و به آن‌ها پاسخی بدهید.

اکنون وقت آن رسیده که به صورت فعالانه متن را بخوانید. در این حالت ذهن شما به دنبال پاسخ سوالاتی است که پیش از این مطرح کرده بودید. در مرحله R دوم لازم است که هم‌زمان با مطالعه متن از روی آن یادداشت‌برداری کنید یا مطالب را یک دور با خود مرور کنید. مرحله R سوم جایی است که باز می‌گردید و این بار برای پرسش‌هایی که مطرح کرده بودید با زبان خودتان پاسخ درستی را جمله‌بندی می‌کنید.

4. متد SQ4R

این روش مانند متد پیشین به شما در به خاطر سپردن مطالب در بلندمدت کمک می‌کند و از جمله روش های درس خواندن سریع است. با این تفاوت که در این روش یک مرحله به مراحل قبلی اضافه شده است. در واقع پس از مرحله خواندن، گام بعدی فکر کردن (Reflect) است. در این گام باید از تفکر انتقادی بهره بگیرید و به این فکر کنید که این اطلاعات چه تاثیری در زندگی شخصی یا هر فضای دیگر خواهد داشت.

همچنین در این قسمت از مطالعه باید بتوانید مطالب خوانده را به کس دیگری آموزش دهید. مابقی مراحل نیز مانند متد پیشین به بازیابی مطالب خوانده شده و سپس مرورهای دوره‌ای (روزانه، هفتگی، ماهانه و پیش از امتحان) اختصاص می‌یابد.

این روش مطالعه دروس حفظی بیشتر مخصوص متن‌هایی است که سوال‌های اصلی از داخل همان متن‌ها طرح می‌شوند و جزئیات این مطالب به‌قدری زیاد است که برای موفقیت در آزمون باید تمام آن‌ها را یاد بگیرید.

5. روش مطالعه Feynman

این روش مطالعه صحیح توانایی‌های شما را آشکار می‌کند و مجبورتان می‌کند که مطالب را به شکلی عمیق درک کنید.

«ریچارد فاینمن» (Richard Feynman) برنده جایزه نوبل فیزیک بود اما توانایی واقعی او توضیح موضوعاتی پیچیده با زبانی ساده بود. به طوری که دیگران می‌توانستند سخت‌ترین مسائل را با نوع توضیح او درک کنند. او دریافت که استفاده از اصطلاحات سخت و پیچیده مفهوم مطالب را گنگ می‌کند.

فاینمن در روش یادگیری خود از ۴ اصل کلیدی استفاده کرد:

1. موضوع مد نظر را انتخاب کنید: اولین گام این است که موضوع خود را مشخص کنید و هرچیزی را که در آن باره شنیده‌اید روی ورق بنویسید. همچنین یادداشت کنید که با خواندن این مطلب می‌خواهید چه چیزی را یاد بگیرید. هرچه بیشتر در این باره خواندید بیشتر یادداشت کنید. وقتی به درک کاملی از موضوع رسیدید به گام دوم بروید.
2. موضوع را برای یک نوجوان ۱۲ ساله تعریف کنید: حال که مطلب را عمیقا درک کرده‌اید آن را برای کودک یا نوجوانی توضیح دهید. از نوشته‌های خود به عنوان منبع استفاده کنید و هیچ اصطلاح پیچیده‌ای به‌کار نبرید. فقط کلماتی استفاده کنید که یک کودک بتواند به‌راحتی آن را درک کند. همه می‌توانند جملات پیچیده بگویند اما فقط کسانی که موضوع را به‌درستی درک کرده‌اند می‌توانند به زبانی ساده آن را شرح بدهند.
3. بیندیشید، اطلاعات را پالایش کنید و ساده‌سازی انجام دهید: نوشته‌هایتان را مرور کنید تا مطمئن شوید که توضیح اشتباهی نداده‌اید یا اصطلاح پیچیده‌ای باقی نمانده است. حال نوشته‌ها را با صدای بلند بخوانید و اگر به نظرتان رسید که درک این کلمات از توان ذهنی یک کودک خارج است بازگردید از ابتدا به تعریف معانی بپردازید.
4. سازماندهی و مرور کنید: از دیگران بپرسید که کدام بخش از توضیحات شما برایشان گیج‌کننده بوده است. وقتی مطمئن شدید که به طور کامل موضوع را درک کرده‌اند نوشته‌هایتان را بایگانی کنید.

فرق زیادی بین درک یک موضوع با دانستن نام آن وجود دارد. فاینمن هرگز با شنیدن نام یک موضوع آن را دانش تلقی نمی‌کرد و همواره برای یادگیری عمیق مطالب ارزش قائل بود. طبق نظر فاینمن اگر کسی گفت که نمی‌تواند آنچه را در ذهن دارد به زبان بیاورد بدانید که او از ذهن خود بی‌خبر است.

6. متد PQRST

این متد به شما در درک بهتر مطالب و حفظ کردن اطلاعات موجود در آن‌ها کمک می‌کند. همچنین استفاده از PQRST علاقه شما به مطالعه را افزایش می‌دهد و دیگر درس خواند کار کسالت‌باری نخواهد بود.

در این روش مطالعه دروس حفظی شما با ۵ گام پیش‌خوانی (Preview)، پرسش (Question)، خواندن (Read)، از بر خواندن (Self-recite) و آزمودن (Test) روبه‌رو هستید. ۳ گام میانی برای هرکدام از بخش‌های یک فصل اعمال می‌شوند اما گام اولی و آخری مربوط به کل فصل هستند. در ادامه به بررسی این مراحل می‌پردازیم.

• پیش‌خوانی (P): قبل از هر چیز یک دور کل فصل را مرور کنید. نگاه کردن به کل مطالب باعث می‌شود که از اصل موضوع آگاه شوید. راه دیگر این است که مقدمه، تیترها و مقدمه بخش‌های مختلف را بخوانید و تصاویر را بررسی کنید. سپس بخش «جمع‌بندی» یا همان خلاصه متن را از انتهای فصل بخوانید.
• پرسش (Q): همان‌طور که متن را می‌خوانید از خودتان سوال کنید که در هرکدام از این بخش‌ها قرار است چه چیزی را یاد بگیرید. این کار باعث می‌شود که ذهن شما با مطلب ارتباط بهتری برقرار کند و مفهوم آن نوشته را بهتر درک کنید.
• خواندن (R): در نهایت می‌توانید تمامی بخش‌ها را بخوانید. این کار را کاملا با دقت انجام دهید. به مفهوم مطلب بیندیشید و بین آنچه الان خواندید با دانش پیشین خود ارتباط ایجاد کنید. کلمات مهم را پررنگ کنید اما از افراط در این امر بپرهیزید. اگر می‌خواهید نوت‌برداری کنید، در حین خوانش این کار را انجام ندهید. ابتدا کل آن بخش را بخوانید سپس خلاصه‌ای از آن را یادداشت کنید.

• از بر خواندن (S): وقتی مطالب را به طور کامل خواندید به این بیندیشید که ایده اصلی این متن چه بوده است که باید آن را یاد بگیرید. تلاش کنید و برخی از این اطلاعات را با صدای بلند و از حفظ بگویید. سپس دوباره به متن اصلی برگردید و موارد فراموش‌شده را بخوانید و نوت‌برداری کنید. مطمئن شوید که هیچ مطلبی از این دو حالت خارج نیست و بعد از آن به بخش بعدی بروید و مرحله آزمون را اجرا کنید.
• آزمودن (Test): با طی کردن این ۴ مرحله شما مطالعه فصل را به پایان رسانده‌اید. حالا وقت آن است که دانش خود را بیازمایید. به ارتباط میان موضوعاتی که خواندید فکر کنید و خلاصه فصل‌ها را مجددا بخوانید. حتی اگر تاکنون فقط یک فصل را مطالعه کرده‌اید حتما از خودتان آزمون بگیرید.

بسیاری از محققان استفاده از تکنیک PQRST را بهترین روش مطالعه دروس حفظی می‌دانند چراکه مسیر یادگیری در این شیوه مغز شما را کاملا فعال می‌کند و به این ترتیب شما آمادگی لازم را برای مواجهه با پرسش‌های سخت به دست می‌آورید.

7. روش PQ6R

این روش مطالعه درسی شامل مراحل زیر است:

1. پیش مطالعه (Preview)
2. سوال‌گذاری (question)
3. خواندن دقیق (Read)
4. یادداشت‌برداری (Record)
5. تفکر عمیق (Reflect)
6. بازنگری (Revise)
7. از حفظ گفتن (Recite)
8. مرورکردن (Review)

استفاده از این روش ظرفیت حافظه شما را برای یادگیری بالا می‌برد و مطالب را عمیق‌تر و بهتر یاد خواهید گرفت.

8. روش تمرین بخش‌بندی شده (Distributed Practice)

وقتی از ما می‌پرسند که چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود باید شیوه‌های مطالعه صحیح را به آن‌ها آموزش دهیم. مثلا برخلاف روش‌های متداول مطالعه شب‌امتحانی، در این روش لازم است که زمان مطالعه را به بخش‌های کوچک تقسیم کنید و بین دوره مطالب نیز چند روز فاصله بیندازید. اگر برنامه‌ریزی شما طوری باشد که هر روز بخش کوچکی از مطلب را دوره کنید اثربخشی این روش را افزایش می‌دهید. وقتی بین مطالعات خود فاصله می‌اندازید یا می‌خوابید این فرصت را به مغز می‌دهید که مطالب را دسته‌بندی کند و آن‌ها را بهتر به خاطر بسپارد.

تکنیک Pomodoro

برای این‌که کارایی این روش مطالعه دروس حفظی افزایش یابد می‌توانید از تکنیک پومودورو (Pomodoro) استفاده کنید. در این روش مدیریت زمان با بیشترین بهره‌وری انجام می‌شود.

به شیوه پومودورو که یکی از تکنیک های مدیریت زمان است شما باید ۲۵ دقیقه مطالعه کنید و ۵ دقیقه استراحت داشته باشید. در مدت ۲۵ دقیقه تمام تمرکز شما باید روی مطلب درسی باشد و نباید درگیر هیچ موضوع متفرقه‌ای شوید. اگر در این مدت پیام‌های گوشی موبایل را پاسخ دهید یا با اعضای خانواده به گفتگو بپردازید این روش را به‌درستی اجرا نکرده‌اید و مسلما نمی‌تواند در این حالت کارایی لازم را داشته باشد.

مراحل تکنیک پومودورو به شرح زیر است:

1. برنامه‌ریزی
2. تنظیم تایمر یا زمان‌سنج
3. شروع کار و تمرکز روی مطلب (۲۵ دقیقه)
4. زمان استراحت (۵ دقیقه)
5. بررسی بخش‌های بعدی (پس از ۴ دوره تکرار مراحل قبل)
6. افزایش زمان استراحت (بین ۱۵ الی ۳۰ دقیقه)

گاهی برخی از بخش‌های درسی نیاز به ۲۰ دقیقه زمان مطالعه دارند و برخی از آن‌ها ۴۵ دقیقه. در این حالت باید مطالب طولانی را به دو دوره مطالعه تقسیم کنید. مدیریت زمان در این شیوه به بهترین نحو انجام می‌شود. اما با توجه به حالت‌های استثنا می‌توانید برخی از کتاب های مدیریت زمان را برای پیاده‌سازی بهترین روش متناسب با خودتان تهیه کنید.

9. روش تمرین بازیابی (Retrieval Practice)

وقتی در مبحث حافظه انسان کلمه بازیابی به میان می‌آید مفهوم آن به یادآوردن بخشی از اطلاعات قدیمی است که آن را شنیده‌اید یا خوانده‌اید یا این‌که با چشم خود دیده‌اید.

محققان بر این عقیده هستند که این تکنیک از تمامی تکنیک‌ها کارآمدتر است و دانش‌آموزانی که از این روش مطالعه دروس حفظی استفاده می‌کنند غالبا پیشرفتی چشمگیر در این زمینه خواهند داشت. روش تمرین بازیابی به چند طریق کار می‌کند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

1. اطلاعات در ذهن قفل می‌شوند: وقتی یک تکه از اطلاعات را از میان انبوهی از آن‌ها بیرون می‌کشید یادآوری آن را در آینده ساده می‌کنید.
2. ضعف‌های علمی خود را می‌یابید: وقتی از خودتان آزمون می‌گیرد بهتر می‌توانید میزان دانسته‌ها و نادانسته‌ها را بیابید و روی مطالب مهم کار کنید.
3. اطلاعات را در زمینه‌های جدید به‌کار می‌گیرید: این روش فقط درباره دروس مدرسه نیست. شما می‌توانید از آن به عنوان یکی از روش‌های حل مسئله در موقعیت‌های مختلف استفاده کنید.

به طور مثال اگر تصمیم بگیرید در المپیک موفق شوید ابتدا باید رشته ورزشی خود را انتخاب کنید و سپس شروع به تمرین در آن زمینه کنید. مثلا اگر وزنه‌برداری را انتخاب می‌کنید باید روی بلند کردن اجسام سنگین متمرکز شوید و اگر می‌خواهید دونده شوید مهم‌ترین موضوع برای شما تمرین دوی سرعت خواهد بود.

بنابراین اگر شما دانش‌آموز هستید و می‌خواهید خود را برای امتحانی موفق آماده کنید تمرکز اصلی شما باید این باشد که تمرین کنید و اطلاعات پیشین را به یاد بیاورید تا حافظه قدرتمندی داشته باشید. البته که نیاز به انجام کارهای دیگری نظیر استراحت و ورزش دارید اما تمرکز اصلی باید روی دریافت اطلاعات و حفظ کردن آن‌ها باشد.

در ادامه تکنیک‌های موجود در استراتژی تمرین بازیابی را بررسی می‌کنیم:

• هر آنچه در ذهنتان مانده روی کاغذ سفید بنویسید: یک ورق کاغذ سفید به ظاهر بسیار کم‌ارزش است اما کارایی زیادی دارد. کتاب را کنار بگذارید و همه چیزهایی را که درباره آن موضوع خاص به یاد می‌آورید روی کاغذ بنویسید. سپس دوباره به کتاب رجوع کنید و مطالب جامانده و همچنین جزئیات از دست رفته را با خودکارهای رنگی به نوشته‌های قبلی خود اضافه کنید. دفعه بعد که آن موضوع را می‌نویسید جزئیات کمتری را از دست می‌دهید. تکرار این روند باعث می‌شود که تا یک هفته قبل از آزمون دیگر مطلب نمانده باشد که آن را از دست بدهید.
• نقشه‌های مفهومی بکشید: این کار کمی از نوشتن روی کاغذ پیچیده‌تر است. در این روش باید با کمک حافظه و مطالعات خود نقشه‌ای مفهومی رسم کنید. در این نوع نقشه باید موضوعات و ایده‌های مختلف را در قالب مربع بکشید و سپس آن‌ها را با توجه به نوع ارتباطشان به یکدیگر وصل کنید. خیلی سریع این نقشه‌ها را می‌توانید رسم کنید و صرفا باید روابط را بیابید و آن‌ها را نشان دهید. قرار نیست نقشه‌ای زیبا داشته باشید زیرا زیباکردن نقشه کاری حاشیه‌ای است و کمکی به شما در حفظ مطلب نمی‌کند.
  

  

• سوالات را تمرین کنید: روی تمرین‌های داخل کتاب و کتاب‌های کمکی کار کنید و به آن‌ها پاسخ واقعی دهید. همچنین می‌توانید خودتان سوالات متفاوت طرح کنید. دانش‌آموزانی که در نوت‌برداری قوی هستند عموما سوالات خوبی طراحی می‌کنند. برای این که اثبات کنید مطالب را خوب خوانده‌اید باید به این پرسش‌ها پاسخ دهید. در هنگام پاسخ‌دهی نوت‌ها را کنار بگذارید و از حافظه خودتان کمک بگیرید.
• از فلش کارت استفاده کنید: فلش کارت‌های مخصوص خودتان را بسازید. مطالعه با استفاده از فلش کارت روشی مفرح و جذاب برای یادگیری حجم زیادی از مطالب است.

برای این روش مطالعه دروس حفظی لازم است که در تمامی مراحل منابع درسی را کنار بگذارید و پس از انجام این آزمون‌ها به سراغ منابع موجود بروید و با توجه به پاسخ‌ها به خودتان بازخورد بدهید. این بازخورد نشان می‌دهد که تا چه حد مفهوم مطالب را درک کرده‌اید و کدام بخش‌ها را از یاد برده‌اید. بازخورددهی از جمله گام‌های بسیار مهم در این روش مطالعه دروس حفظی است بنابراین به هیچ عنوان آن را حذف نکنید.

اشتباهات رایج در پیاده‌سازی تکنیک تمرین بازیابی

بهترین تکنیک‌ها اگر به‌درستی اجرا نشوند نتایج خوبی نخواهند داشت. در ادامه به اشتباهات رایجی می‌پردازیم که انجام آن‌ها شما را حتی در اجرای بهترین روش مطالعه دروس حفظی دچار مشکل می‌کند.

1. سختی‌ها را از بین ببرید: اگر هنگام نوشتن روی کاغذ هیچ چیزی به یاد نمی‌آورید و اطلاعاتی که در ذهنتان باقی مانده است بسیار کم و ناچیز است باید دوباره مطلب را بخوانید. زیرا مشخص است که هنوز آن موضوع را درک نکرده‌اید. برگشتن به منبع و مطالعه دوباره آن در این حالت کار درستی است اما اگر با هر جمله‌ای که می‌نویسید یک بار کتاب را باز کنید، روند آموزش را مختل خواهید کرد. برای این‌که با این مشکل مواجه نشوید مطالب کتاب را به بخش‌های کوچک تقسیم کنید و برای هرکدام از این بخش‌ها یک بار تمرین بازیابی انجام دهید. سپس از اول تا آخر متن را به صورت یکپارچه و بدون استفاده از منبع روی کاغذ بیاورید.
2. کار را سخت کنید: برخلاف حالتی که در بالا به آن اشاره کردیم گاهی کوچک‌ کردن بخش‌ها برای به خاطر سپردن، حفظ کردن آن‌ها را خیلی ساده می‌کند. به طوری که در حین مطالعه و انجام تمرین بازیابی هیچ فشاری به حافظه وارد نمی‌شود. اگر این حالت رخ دهد کارایی این روش از بین می‌رود. به طور مثال فرض کنید که در حال حفظ کردن فرمولی شیمیایی هستید و هر بار یکی از اتم‌ها را حفظ می‌کنید و می‌نویسید و بعد دوباره اتم بعدی را می‌خوانید. این نوع مطالعه هیچ تاثیری در تقویت حافظه و به‌خاطر سپردن آن مبحث نخواهد داشت. اگر می‌خواهید این تکنیک جواب دهد باید کل فرمول را بخوانید و بعد روی کاغذ بنویسید. این موضوع را می‌توانید برای تمام دروس در نظر بگیرید و به یاد داشته باشید که هرگاه حفظ کردن مطالب زیادی آسان شد باید حجم مطالب را افزایش دهید تا فشار آن را در حافظه خود حس کنید.
3. تا وقتی کامل یاد نگرفته‌اید موضوع را رها نکنید: گاهی وقتی فلش کارتی را می‌خوانید بخشی از آن را به یاد می‌آورید و با خود می‌گویید که آن را می‌دانستید. اما آیا واقعا این‌طور است؟ فرصت کافی برای فعالیت مغز خود فراهم کنید و مطالب مبهم را یادداشت کنید تا برای مرور آن وقت بگذارید. به یاد داشته باشید که حتی اگر حافظه شما موضوعی را به خاطر نیاورد همین فعالیت مغزی نیز برای پیشرفت شما مفید است و اگر تلاش مجدد کنید نتیجه درخشان خواهد بود.

1. اگر در ابتدا چیزی را به یاد می‌آورید دلیل ندارد که تا همیشه در ذهنتان بماند: وقتی لازم است فرمولی طولانی، عددی بزرگ، فهرستی بلند یا نموداری پیچید ه را یاد بگیرید تمام جزئیات از همان ابتدا در مغزتان ثبت نمی‌شوند. وقتی با فهرستی موجه می‌شوید حتما آن را روی کاغذ بنویسید. قبل از نوشتن به نظر می‌رسد که همه موارد را به خاطر سپرده‌اید اما روی کاغذ چالش اصلی آغاز می‌شود. به حافظه خود فشار بیاورید و تا جایی که به یاد دارید موارد را یادداشت کنید. مرور دوباره مطلب و تکمیل جزئیات فهرست به شما در یادگیری تمام اجزای آن کمک می‌کند.

در نگاه اول روش تمرین بازیابی به نظر دشوار می‌آید اما به خاطر داشته باشید که این شیوه یادگیری می‌تواند بهترین روش یادگیری دروس حفظی برای شما باشد پس به آن عادت کنید و روزانه تمرین‌های گفته شده را انجام دهید.

۱۰. روش تمرین معنابخشی (Elaborative Practice)

در این روش باید به مطالعات و آموخته‌های جدید خود معنا ببخشید. معنابخشیدن به این اطلاعات باعث می‌شود که از حافظه کوتاه‌مدت مغز به حافظه بلندمدت بروند و در آنجا ذخیره شوند. همان‌طور که پیش از این گفتیم اگر بین مطالب خوانده‌شده ارتباطی معنادار و مخصوصا همراه با کمی طنز ایجاد کنید ماندگاری این اطلاعات بیشتر خواهد شد.

یکی از روش‌های معنادادن به اطلاعات این است که خود را محدود به کلمات خشک کتاب نکنید. مثلا اگر در فلش کارت تعریفی می‌نویسید حتما تا جایی که معنی حفظ شود از جمله‌بندی‌های خودتان استفاده کنید. به خودتان این فرصت را بدهید که در برابر هر مطلب جدید درباره چرایی آن مطلب سوال کنید. آیا می‌توانید با ذکر یک مثال توضیح دهید که مطلب پیش رو درست است؟ طرح این سوالات در شما این باور را به وجود می‌آورد که مفهوم درس را به خوبی فراگرفته‌اید و سطح یادگیری خود را بالا برده‌اید و به‌اصطلاح وارد سطوح عمیق آموزشی بلوم (Bloom's Taxonomy) شده‌اید.

همان‌طور که مطالب را با فلش‌کارت مرور می‌کنید به این فکر کنید که چه ارتباطی میان مفاهیم این کارت با کارت بخش‌های دیگر برقرار است و از میان این‌ها چه نکات مشترکی را می‌توانید به عنوان اصل در نظر بگیرید.

روشی دیگر برای یافتن ارتباط میان مفاهیم استفاده از نقشه ذهنی است که پیش از این نیز به آن‌ها اشاره کردیم. نقشه‌های ذهنی شامل جدول‌ها، نمودارها و انواع چارت‌ها می‌شوند که حافظه بصری شما را فعال می‌کنند. اگر حافظه تصویری شما قوی است این روش برایتان اثربخش خواهد بود.

راه دیگر تمرین معنابخشی این است که ارتباطی بین مطالب جدید با زندگی شخصی خود بیابید. مثلا در دروس زیست‌شناسی برای بخشی که درباره سلامت انسان است می‌توانید خودتان را در نظر بگیرید و تمام موارد درس را با توجه به بدن خود بیاموزید. به این ترتیب در زمان امتحان با یادآوری این ارتباط مطالب مربوط به این مبحث را فراموش نمی‌کنید.

روش جزوه نویسی (Cornell)

هرکسی سبک خاص خود را برای جزوه‌نویسی دارد اما استفاده از روش‌های اثربخش در جزوه‌نویسی توان شما را در یادگیری و به خاطر سپردن افزایش می‌دهد. در این بخش به معرف بهترین روش جزوه‌نویسی با نام کرنل (Cornell) می‌پردازیم.

این شیوه تهیه جزوه دست‌نویس است که ۷ گام مهم دارد. افرادی که از این روش استفاده می‌کنند نتایج آزمون‌هایشان رشدی بین ۱۰ الی ۱۲ درصد دارد. وسایل لازم برای جزوه‌نویسی به روش کرنل فقط دو چیز است: کاغذ سفید و خودکار یا مداد.

گام اول: صفحه را کادربندی کنید

اثربخشی صفحه جزوه با وجود کادربندی صحیح افزایش می‌یابد. خطی افقی در بالای صفحه بکشید و در بالای آن نام کلاس، موضوع و تاریخ را بنویسید. حدود ۵ سانت زیر خط افقی اول یک خط افقی دیگر بکشید و آن را جایی برای خلاصه‌نویسی جزوه در نظر بگیرید.

سپس از وسط صفحه یک خط عمودی بکشید تا صفحه به دو ستون تبدیل شود. ستون سمت راست برای نوشتن جزوه است و ستون سمت چپ برای نوشتن واژه‌ها و نکات کلیدی است.

گام دوم: در طول تدریس یادداشت‌برداری کنید

در حین تدریس معلم یا استاد جزوه‌نویسی را در ستون سمت راست صفحه آغاز کنید. سعی کنید که جملات کوتاه بنویسید و هر جمله ۵ الی ۱۰ کلمه داشته باشد. در روش کرنل نوشتن جملات طولانی خطا است زیرا حفظ‌کردن را سخت می‌کند. می‌توانید از نمادها و عبارت‌های اختصاری در جزوه خود استفاده کنید. این کار کمک می‌کند که بعدها فهرستی از این عبارت‌ها تهیه کنید و بدون نوشتن زیاد سرعت جزوه‌نویسی خود را بالا ببرید. به یاد داشته باشید که باید در این مرحله تمامی نکات مهم، فرمول‌ها، گراف‌ها، اطلاعات و... را یادداشت کنید تا بعدها در حین مطالعه موضوعی جا نماند.

 گام سوم: سوالات را بر اساس یادداشت‌های خود فرموله کنید

پس از نوشتن جزوه بر اساس نوشته‌های سر کلاس سوالاتی را مطرح کنید. این پرسش‌ها کمک می‌کنند که به درک بهتری از موضوع درس برسید. در این روش حتما باید کلمات کلیدی مرتبط با موضوع را نیز یادداشت کنید. به طور مثال اگر در کتاب تاریخ درباره انقلاب فرانسه مطالعه می‌کنید لازم است تاریخ و نام نبردها و نام شخصیت‌های مهم تاریخی آن دوره را نیز یادداشت کنید.

این نوشته‌ها همچنین ابزار قدرتمندی هستند که می‌توانید از آن‌ها برای ایجاد ارتباط میان موضوعات مختلف استفاده کنید. پیش از این گفتیم که اگر بتوانید مفاهیم را به شیوه‌ای به یکدیگر ربط بدهید یادگیری و حفظ کردن آن مفاهیم برایتان ساده‌تر خواهد شد.

گام چهارم: به زبان خودتان به سوالات پاسخ دهید

این گام کمک می‌کند که از یادگیری صحیح خود مطمئن شوید. با دست، پاسخ‌ها را بپوشانید و سوالاتی را که در گام قبل مطرح کردید از خودتان بپرسید. در پاسخ‌دهی به این سوالات تلاش کنید که جمله‌بندی خاص خودتان را داشته باشید. شما همچنین می‌توانید پاسخ‌ها را روی کاغذ دیگری بنویسید.

گام پنجم: به آموخته ها بیندیشید

وقتی چیزی را آموختید کمی وقت بگذارید و به آن بیندیشید. برای این‌که اثربخشی این کار را افزایش دهید از خودتان چنین سوال‌هایی بپرسید:

• نکته اصلی این بخش درسی چیست؟
• این ایده‌ها بر چه اساسی مطرح شده‌اند؟
• این ایده‌ها چطور اجرا می‌شوند؟
• اطلاعات جدید چه ارتباطی با مطالعات پیشین دارد؟

گام ششم: نوشته‌ها را خلاصه‌نویسی کنید

حال که برای اندیشیدن به دانسته‌هایتان زمان گذاشتید وقت آن است که زیر صفحه جزوه خلاصه‌نویسی کنید. این خلاصه‌نویسی باید خیلی سریع و مختصر انجام شود و بعدها فقط از آن برای مروری گذرا استفاده کنید. نوشتن این خلاصه امر یادگیری را برای شما ساده‌تر می‌کند.

گام هفتم: یادداشت‌های هفته را دوره کنید

در پایان هر هفته برای مرور تمام جزوه‌های خود وقت بگذارید. تکرار این مرورها باعث می‌شود که اطلاعات لازم را در ذهن خود ذخیره کنید و در شب‌های امتحان استرس نگیرید. همچنین چون مدام در حال مرور نوشته‌های خود هستید توانایی بالایی برای پاسخگویی به انواع سوالات امتحانی خواهید داشت.

استفاده از روش کرنل برای جزوه‌نویسی اثربخشی زیادی دارد اما توصیه می‌کنیم در کنار این روش دستی، از نرم‌افزارهای مربوط به جزوه‌نویسی، فلش کارت‌ها و دیگر برنامه‌های مخصوص مطالعه استفاده کنید. در ادامه به برخی از کاربردی‌ترین نرم‌افزارهای مخصوص دروس حفظی اشاره می‌کنیم.

نرم افزارهای یادگیری دروس حفظی

نرم‌افزارهای کاربردی و بسیار پیشرفته‌ای وجود دارند که می‌توانید با نصب آن‌ها روی گوشی هوشمند، تبلت یا کامپیوتر روند یادگیری دروس را تسریع کنید. این برنامه‌ها برای انواع بخش‌های مطالعه از قبیل جزوه‌نویسی، تکمیل فلش کارت، یادآوری دوره مطالب و... کاربرد دارند. در این بخش ما چند نرم‌افزار مناسب این حوزه‌ها را معرفی می‌کنیم.

1. نرم افزار Evernote

این برنامه یکی از بهترین نرم‌افزارهای نوت‌برداری و جزوه‌نویسی است که حجم زیادی از اطلاعات را ذخیره می‌کند و شیوه سازماندهی بسیار واضحی دارد. شما می‌توانید انواع محتوا از قبیل نوشته، عکس، صوت و همچنین ویدیو را در آن آپلود کنید.

مدیریت این اطلاعات کار بسیار ساده‌ای است و می‌توان گفت هیچ محدودیتی در استفاده از این اپلیکیشن تعریف نشده است. حتی می‌توانید اطلاعات موجود در آن را با دیگران به اشتراک بگذارید.

• لینک وب‌سایت نرم‌افزار Evernote: «+»

2. نرم افزار OneNote

نرم‌افزار وان‌نوت یکی از مشهورترین برنامه‌های یادداشت‌برداری است که کار با آن بسیار ساده است. وظیفه این اپلیکیشن مراقبت از تمام نکات مهمی است که احتمالا فراموش شوند. شما در حین استفاده از این برنامه می‌توانید یادداشت کنید، یادداشت‌ها را پررنگ کنید و از نوشته‌های خود عکس بگیرید.

همچنین به عنوان کاربر اپلیکیشن این امکان را دارید که برای این دفتر مجازی کد رنگ قرار دهید و نوشته‌هایتان را سازماندهی کنید. قابلیت جستجو در وان نوت سرعتِ یافتن مطالب را بالا می‌برد و در کنار ایجاد تگ و لیبل‌گذاری می‌توانید حاشیه‌نویسی کنید. از آنجایی که وان‌ نوت متعلق به مایکروسافت است شما می‌توانید دیگر نرم‌افزارهای آفیس را با آن ارتباط دهید.

• لینک وب‌سایت نرم‌افزار OneNote: «+»

3. نرم افزار Dropbox Paper

نرم افزار دراپ باکس یکی دیگر از برنامه‌های مخصوص یادگیری است. مزیت اصلی این اپلیکیشن استفاده از آن به صورت مشترک با دیگران است. به طور مثال در گروه‌های آنلاین مطالعه دروس و همچنین بحث‌های گروهی می‌توانید از این نرم‌افزار استفاده کنید.

در این برنامه بیش از یک نفر می‌تواند مطالب را بنویسد یا تغییر دهد به همین علت برای بارش فکری نیز کاربرد دارد.

• لینک وب‌سایت نرم‌افزار Dropbox Paper: «+»

۴. نرم افزار Simplenote

این اپلیکیشن تمامی نیازهای شما در جزوه‌نویسی از قبیل نوشته‌ها، فهرست‌ها، ایده‌ها و... را برطرف می‌کند. هدف اصلی این برنامه این است که اثربخشی کار شما را افزایش دهد و با سرعتی بالا تمام افکارتان را ثبت کند. مزیت این اپلیکیشن سرعت بالای آن در ثبت و جستجوی مطالب ثبت شده است. در بخش جستجو تمامی مطالب مرتبط با سرچ شما نمایش داده می‌شوند و با نمایش ارتباط میان موضوعات به بهبود روش مطالعه دروس حفظی شما کمک می‌کنند.

شما می‌توانید این برنامه یادداشت رایگان را روی لب تاپ و گوشی خود نصب کنید زیرا در بین دستگاه‌ها همگام‌سازی صورت می‌گیرد و می‌توانید با هر وسیله‌ای به نوشته‌های موجود در آن دسترسی داشته باشید.

• لینک وب‌سایت نرم‌افزار Simplenote: «+»

تا به اینجا با ۴ نرم‌افزار مخصوص جزوه‌نویسی آشنا شدید. تعداد این نرم‌افزارها دائم در حال افزایش است و هرکدام از آن‌ها سعی می‌کنند امکانات بیشتری به اپلیکیشن خود اضافه کنند. شما می‌توانید محیط این ۴ برنامه و دیگر برنامه‌های موجود را بررسی کنید و در هرکدام که احساس راحتی بیشتری دارید جزوه‌های خود را ثبت کنید.

علاوه بر جزوه‌ها، آماده کردن حجم زیادی از فلش کارت بسیار سخت و زمان‌بر است. مخصوصا اگر کنکوری باشید باید برای فصل‌ها، نکته‌ها و دروس مختلف سازماندهی خوبی داشته باشید تا دچار پریشانی ذهنی نشوید. همچنین در حین یادداشت فلش کارت لازم است مدام رنگ خودکار را عوض کنید تا بین نوشته‌ها فاصله‌های مشخصی ایجاد کنید. این مشکل برای همه محصلان و دانشجویان مشترک است. از این‌رو اپلیکیشن‌های مخصوص فلش کارت به وجود آمدند. در ادامه چند نمونه از محبوب‌ترین نرم‌افزاهای ساخت و ساماندهی فلش کارت را معرفی می‌کنیم.

5. نرم افزار Save All

این نرم افزار مخصوص ساخت فلش کارت است و از هوش مصنوعی برای طرح سوال استفاده می‌کند. کافی‌ست که مطالب موردنظر را یادداشت کنید و نکات کلیدی حفظی را در آن تعیین کنید. این نرم‌افزار رایگان به صورت خودکار کلمات کلیدی را سبزرنگ می‌کند (قابل تغییر است) و در رابطه با همان عبارت سوالاتی را از شما می‌پرسد.

شما می‌توانید فلش کارت‌های خود را پوشه‌بندی کنید که این کار برای فصل‌های مختلف و همچنین کتاب‌های متفاوت کاربرد زیادی دارد. این نرم افزار برای سیستم عامل اندروید و iOS و همچنین در فضای وب قابل استفاده است.

• لینک وب‌سایت نرم‌افزار Save All: «+»

۶. نرم افزار AnkiMobile

نرم‌افزار AnkyMobile یکی از محبوب‌ترین فلش کارت‌های مجازی است که مخصوص انواع گوشی‌های هوشمند است. البته نسخه تحت وب آن نیز وجود دارد. این اپلیکیشن قدرتمند و هوشمند انواع فرم‌های محتوا از قبیل فایل صوتی، عکس، نوشته و ویدیو را می‌پذیرد. اپلیکیشن رایگان Anki در میان افراد علمی بسیار محبوب است و بیش از ۱۰۰ هزار کارت را بدون هیچ مشکلی در خود ذخیره می‌کند.

• لینک نسخه iOS نرم‌افزار AnkiMobile: «+»
• لینک نسخه Android نرم‌افزار AnkiDroid: «+»

7. نرم افزار StudyBlue

اپلیکیشن StudyBlue یکی از بهترین فلش کارت‌های مجازی است که به شما امکانات زیادی از قبیل ساختن کارت جدید، یادگیری و اشتراک‌گذاری آن با دیگران می‌دهد. شما می‌توانید مطالب خود را با استفاده از عکس و صدا شخصی‌سازی کنید. اپلیکیشن به شما این امکان را می‌دهد که از فلش کارت‌های جدید معلمان و دانشجویان سراسر دنیا نیز مطلع شوید.

در هر زمانی از شبانه‌روز می‌توانید کارت‌ها را بخوانید و خودتان را برای امتحانات آماده کنید.

• لینک نسخه اندروید و iOS نرم‌افزار StudyBlue: «+»

8. نرم افزار Quizlet

این برنامه یکی از بهترین فلش کارت‌هایی است که مخصوص اندروید و iOS است. این نرم‌افزار رایگان مخصوص یادگیری لغات زبان‌های مختلف است. فلش کارت‌های آماده در آن بی‌شمار هستند و خود شما نیز می‌توانید کارت‌های دیگری بسازید.

• لینک نسخه اندروید نرم‌افزار Quizlet: «+»

استفاده از این نرم‌افزارها به میزان قابل توجهی در وقت شما صرفه‌جویی می‌کند و بدون کلافگی از نوشتن‌ مطالب کوتاه و بلند صرفا آن‌ها را ثبت می‌کنید. اطمینان داشته باشید که اثربخشی این برنامه‌ها بسیار زیاد است و به بهبود روش مطالعه دروس حفظی کمک می‌کند.

شما می‌توانید به روش‌های سنتی عمل کنید و همه این فعالیت‌ها را دستی انجام دهید. اما با توجه به این‌که در دوران امتحان مخصوصا سال کنکور فرصت کافی برای نظم‌دهی به این فعالیت‌ها نیست وجود این اپلیکیشن‌ها سرعت عملکرد شما را به میزان چشمگیری افزایش خواهد داد.

همچنین رنگ‌بندی‌ها و گرافیک‌ جذاب این نرم‌افزارها زیبایی آن‌ها را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود که شما برای مراجعه به آن‌ها و انجام فرایندهای مطالعه انگیزه کافی داشته باشید.

بهترین روش مطالعه دروس حفظی برای کنکور

اگر در دوران کنکور مدام نوت‌ها و فلش کارت‌هایتان را مرور کنید به طور حتم مطالب مهم بهتر در حافظه شما ثبت می‌شوند اما استفاده از متدهای اصولی اثربخشی مطالعه شما را افزایش خواهد داد. به یاد داشته باشید که بزرگ‌ترین مانع روبه‌روی کنکوری‌ها حجم زیاد مطالب است. از میان انواع روش مطالعه دروس حفظی که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم بهتر است متدهایی را امتحان کنید که تاکید بیشتر آن‌ها بر مرور مداوم مطالب است.

همچنین در نظر داشته باشید که باید مطالب پیشین را مدام به خاطر بیاورید. این کار مغز شما را فعال می‌کند و روز کنکور برای یادآوری مطالب مختلف آمادگی لازم را خواهید داشت.

در میان روش‌های گفته شده بهترین روش مطالعه دروس حفظی برای سال کنکور یا هر آزمون سنگین دیگر روش PQRST، روش تمرین بازیابی و روش تمرین معنابخشی است. اجرای مراحل هرکدام از این سه روش نتایج درخشانی برای شما خواهد داشت. این سه تمرین باعث می‌شوند که شما به درک عمیق‌تری برسید و قبل از به‌خاطر سپردن مطالب مفهوم آن‌ها را به طور کامل متوجه شوید. دانش‌آموزانی که از این شیوه‌ها استفاده می‌کنند در طولانی مدت اطلاعات درسی را به خاطر می‌سپارند. همچنین این افراد در زمان کنکور و در مواجهه با سوالات پیچیده از دانش خود استفاده بهتری می‌کنند و عملکرد بهتری نیز دارند.

گفتنی است که این تمرین‌ها از ابتدای مطالعه نمی‌توانند اثربخشی خود را نشان دهند بلکه مرور و استمرار انجام آن‌ها است که نتایج را تغییر می‌دهد. همچنین استفاده از این روش مطالعه دروس حفظی سطح اضطراب شما را کاهش می‌دهد. هر بار که نوبت به مرور مطالب می‌رسد از مرور قبلی چیزهای بیشتری به یاد دارید و در طول زمان حافظه‌ای قوی برای نگه‌داشتن تمام اطلاعات جدید خواهید داشت.

اشتباهات رایج در مطالعه دروس کنکور

در سال کنکور دانش‌آموزان استرس زیادی را تجربه می‌کنند و به همین علت مرتکب اشتباهات مختلفی می‌شوند. فرصت در این سال کم است و جایی برای اشتباه نیست. بنابراین بهتر است که آن‌ها را بشناسید و اگر شما نیز به این اشتباهات دچار شده‌اید به‌تدریج آن‌ها را از برنامه روزانه خود حذف کند.

به طور مثال مطالعه سریع و شتابزده همراه با مرورهای متداول ازجمله کارهایی است که بیشتر دانش‌آموزان در طول تحصیل و مخصوصا در روزهای امتحانات پایانی انجام می‌دهند. در بسیاری از مواقع نیز این روش مطالعه به افراد کمک می‌کند که نمره‌های خوبی بگیرند. اما این کار برای کنکور جواب نمی‌دهد.

۷۵ درصد از مطالبی که فقط شب امتحان می‌خوانید تا هفته دیگر در ذهنتان نمی‌مانند بنابراین برای سال کنکور که باید ماه‌های متداولی روی مطالب مختلف وقت بگذارید این روش کارایی خاصی ندارد.

در صورتی که از این روش مطالعه برای کنکور استفاده کنید کیفیت یادگیری خود را به شدت پایین می‌آورید و نتیجه مطلوبی نمی‌گیرید. مشکل بعدی این روش مطالعه این است که اشتباهات رایج دیگر را تقویت می‌کند. به طور مثال وقتی دچار محدودیت زمانی می‌شوید مدام یادداشت‌های خود را می‌خوانید و با تکرار این عمل تصور می‌کنید که در حال حفظ کردن آن مطلب هستید.

در حالی که مغز فقط در کوتاه‌مدت این مطالب را حفظ می‌کند و تکرارهای مداوم طی یک الی دو روز اثربخشی لازم را ندارد. برای یادگیری و درک واقعی باید از بهترین روش مطالعه دروس حفظی گفته‌شده در بالا استفاده کنید. در کنار این متدها بهتر است برخی توصیه‌ها را نیز عملی کنید تا همواره در طول مطالعه انگیزه داشته باشید و در نیمه راه خسته نشوید. در ادامه به برخی از این توصیه‌ها اشاره می‌کنیم:

• به اندازه استراحت کنید: در کنکور درس‌های حفظ‌کردنی زیادی وجود دارند که باید دانش‌آموزان با استفاده از قدرت حافظه خود آن‌ها را به خاطر بسپارند تا در روز امتحان پاسخ‌های درستی بدهند. اگر شما نیز می‌خواهید درس‌های مدرسه و دانشگاه را به خاطر بسپارید لازم است در طول مطالعه ذهن و جسم خود را آرام نگه داد. یک استراحت کوتاه و نفس عمیق در اواسط مطالعه درس‌های سنگین به جسم و ذهن شما آرامش می‌دهد.

• از لوازم‌التحریر قدیمی استفاده کنید: برای نوشتن پاسخ امتحان معمولا دانش‌آموزان از مداد و پاک‌کن و... استفاده می‌کنند. حتما در این مواقع وسایل همیشگی را به‌کار ببرید. استفاده از ابزار قدیمی به شما احساس آرامش می‌دهد و در هنگام پاسخگویی بدون استرس جواب‌ها را یادداشت می‌کنید. همچنین سعی کنید که وسایل اضافه بی‌فایده را با خود همراه نکنید تا آرامشتان بهم نخورد.
• بدترین حالت‌ها را تصور کنید: برای این‌که در امتحان موفق شوید بدترین احتمالات را در نظر بگیرید. فرض کنید که چه اتفاقی می‌تواند بدترین حالت را برای شما ایجاد کند و سپس برای مواجهه با آن خودتان را آماده کنید. این کار آمادگی شما را برای امتحانی مناسب بالا می‌برد و استرس فکری را کاهش می‌دهد.
• از منابع مختلف استفاده کنید: هیچ وقت برای یادگیری مطلب به یک کتاب بسنده نکنید و از منابع مختلف برای درک و یادگیری آن کمک بگیرید. علاوه بر کتاب‌های کمک آموزشی فیلم‌های آموزشی بسیار مناسبی وجود دارند. تصاویر در ذهن انسان بهتر می‌نشینند و اگر از این فیلم‌ها برای یادگیری استفاده کنید در روز امتحان مطالب را بهتر به یاد می‌آورید.
• مطالب سخت را دوست داشته باشید: معمولا دانش‌آموزان برای مطالعه درس‌های سخت دچار بی‌حوصلگی و خستگی می‌شوند و ترجیح می‌دهند از خواندن مطالب مربوط به آن موضوع امتناع کنند. بهترین روش مطالعه دروس حفظی سخت این است که قبل از شروع مطالعه فعالیت‌هایی را انجام دهید که برایتان لذت بخش هستند. مثلا یک آهنگ محبوب بشنوید یا فیلمی کوتاه تماشا کنید. این فعالیت‌ها برای شما شادی‌آور هستند و ذهنتان را برای مواجهه با سختی‌های درس آماده می‌کنند. به این ترتیب وقتی به سراغ آن درس می‌روید مطالب حفظی را بسیار راحت‌تر از گذشته به خاطر می‌سپارید.

راهنمای کاربردی برای مطالعه دروس حفظی

بسیاری از مردم نمی‌دانند که چه حافظه قدرتمند دارند. در دوران دانش‌آموزی نشستن و درس خواندن کار آسانی نیست. بسیاری از دانش‌آموزان حتی اگر بارها یک مطلب را بخوانند هیچ نکته‌ای از آن را به ذهنشان نمی‌سپارند و با مطالعه چندباره آن مطلب به طرز دردناکی ناامید می‌شوند. حقیقت این است که همه دانش‌آموزان سالم دارای حافظه هستند اما باید بدانند که چطور از قدرت حافظه خود استفاده کنند. این مسئله شبیه این است که شما ماشین بنز داشته باشید اما ندانید که چطور آن را به‌کار بگیرید.

برخی افراد مدام با خود تکرار می‌کنند که حافظه بد و ضعیفی دارند. آن‌ها توقع دارند نزد پزشک بروند و پزشک هم به آن‌ها بگوید که متاسفانه اندازه حافظه آن‌ها کوچک است و توانایی به خاطر سپردن موضوعات مختلف را ندارد. اما حافظه جسم فیزیکی درون مغز نیست. حافظه یک مهارت است که می‌توانید آن را پرورش بدهید.

تصور کنید که تا به حال هرگز اسکی روی یخ نکرده‌اید. اگر در اولین تلاش خود بیفتید آیا از این اتفاق تعجب می‌کنید؟ مسلما خیر. بنابراین اگر هرگز روش مطالعه دروس حفظی را تمرین نکرده باشید نباید توقع داشته باشید که همه چیز را سریع و اثربخش به خاطر بسپارید.

اگر می‌خواهید در مدرسه، دانشگاه یا هر دوره آموزشی دیگر عملکرد خوبی داشته باشید باید از قدرت حافظه خود به خوبی استفاده کنید. افرادی که همواره بهترین نمرات را کسب می‌کنند از چندین روش مطالعه دروس حفظی برای به خاطر سپردن و به یاد آوردن مطالب استفاده می‌کنند. خوشبختانه روش‌های آموزش متعدد و کارآمدی وجود دارند که باعث می‌شوند بیشتر چیزی را که خوانده‌اید در حافظه بسپارید. ما نیز در بالا به انواع روش مطالعه دروسحفظی اشاره کردیم. در این بخش قصد داریم راهنمایی کاربردی برای مطالعه انواع متن‌ها ارائه دهیم. فرقی نمی‌کند که در چه مقطعی هستید. اگر برای آزمونی آماده می‌شوید حتما قبل از شروع امتحانات تکنیک‌های زیر را بخوانید و از میان آن‌ها موارد مناسب خودتان را انتخاب کنید و به کار بگیرید.

۱. تصویرسازی کنید

حقیقت این است که ۹۰ درصد اطلاعات موجود در حافظه ما به صورت تصویری ثبت شده‌اند. همچنین ما اطلاعات تصویری را ۶۰۰۰۰ برابر سریع‌تر از کلمات به خاطر می‌سپاریم. جای تعجب ندارد که چرا یک روش مطالعه دروس حفظی استفاده از تصاویر است. اگر بتوانید کلمات یا معادلات را به تصویر بکشید احتمال این‌که در درازمدت این اطلاعات را از بر کنید زیاد است. برای این‌که این روند مطالعه موفق‌تر پیش برود از تصاویر ذهنی بامزه و سرگرم‌کننده استفاده کنید. هرچه طنز درون تصویر بیشتر باشد احتمال یادگیری و حفظ کردن مطلب افزایش می‌یابد.

مثال روزمره این تکنیک تشخیص زولبیا و بامیه است. اغلب افراد این دو را با هم اشتباه می‌گیرند و نمی‌دانند نام کدام‌یک بامیه است و کدام‌یک زولبیا. شما می‌توانید زولبیا را با ژولیده بودن تصویرسازی کنید و چون تصویر این شیرینی کمی ژولیده است آن را به خاطر می‌سپارید. به این ترتیب با دیدن زولبیا و بامیه به سرعت آن‌ها را تشخیص می‌دهید.

همین تصویر سازی‌ ذهنی در مباحث فیزیک و شیمی و ریاضی و... به وفور وجود دارند و کافی است در مواجهه با مباحث سخت آموزشی از خلاقیت خود برای طنزپردازی و یادگیری بهتر استفاده کنید.

2. با صدای کلمات بازی کنید

برخی از واژه‌های علمی برای ذهن ما تعریف نشده‌اند و وقتی آن‌ها را می‌خوانیم ما را به یاد عبارت‌های آشنا می‌اندازد. شما می‌توانید از این ویژگی استفاده کنید و کلمات را به خاطر بسپارید. به طور مثل عبارت‌های عربی «اَفعل» و «فُعلی» با «اکبر» و«کبری» هم آهنگ هستند و در ذهن می‌مانند.

3. از کلمات اختصاری استفاده کنید

استفاده از کلمات اختصاری برای کسانی که در حال یادگیری هستند مخصوصا دانش‌آموزان بسیار کارآمد است. معمولا در کتاب‌های درسی نام چند نفر برای یک موضوع نوشته شده است. اگر می‌خواهید نام آن‌ها را به خاطر بسپارید اول اسم همه آن‌ها را کنار هم بگذارید و تبدیل به یک کلمه واحد کنید. این کار باعث می‌شود که در زمان پاسخگویی با گفتن ابتدای اسم این افراد کل اسمشان را به یاد بیاورید. هرچه اسمی که می‌سازید بامعناتر باشد بهتر در ذهنتان می‌نشیند. بنابراین در مواقعی که نیاز به رعایت ترتیب اسامی نیست با جابه‌جایی حروف اول، کلمه‌ای بامعنا تشکیل دهید.

به طور مثال فهرست کتاب‌های نظامی گنجوی یکی از سوالات مهم در دبیرستان و همچنین کنکور است. کلمه «ملخ‌ها» متشکل از ابتدای اسم این کتاب‌ها است («م» مخزن‌السرار، «ل» لیلی و مجنون، «خ» خسرو شیرین، «ه» هفت پیکر، «ا» اسکندرنامه).

4. داستان بسازید

یک روش مطالعه دروس حفظی ساختن داستان است. برای این‌که موضوی را به خاطر بسپارید کافی است از آن داستانی بسازید. داستان‌ها بهتر از موضوعات خشک درسی در ذهن شما باقی می‌مانند. فرض کنید قرار است این کلمات را حفظ کنید: میخ، نعل، اسب، سوار، جنگ، مملکت، کوبیدن.

حفظ کردن این کلمات برای کوتاه‌مدت دشوار نیست. اما اگر فردا دوباره بخواهید آن‌ها را به یاد بیاورید احتمالا چند مورد را از یاد برده‌اید. حال فرض کنید که کسی برای شما این داستان را تعریف کند: «به خاطر میخی نعلی افتاد. به خاطر نعلی، اسبی افتاد. به خاطر سواری، جنگی شکست خورد. به خاطر شکستی، مملکتی نابود شد و همه این‌ها به خاطر کسی بود که میخ را خوب نکوبیده بود.». در این ضرب‌المثل ژاپنی تمامی کلمات بالا به صورت یک داستان به هم ربط پیدا کرده‌اند و حالا دیگر بهتر در حافظه شما ماندگار خواهند شد.

5. اطلاعات جدید را به اطلاعات قبلی ربط بدهید

اگر بین موضوعی که اکنون یاد گرفته‌ای با موضوعی که پیش‌تر آموختید ارتباطی ایجاد کنید راحت‌تر می‌توانید آن را به خاطر بسپارید. بسیاری از مطالب درسی مدرسه از این تکنیک کمک می‌گیرند تا مراحل درک و آموزش دانش‌آموزان سریع‌تر صورت بگیرد. به طور مثال در درس ریاضی وقتی دانش‌آموز درک درستی از مبحث اتحاد داشته باشد در مشتق‌گیری مراحل را بهتر می‌آموزید.

همچنین فرض کنید که مبحث آموزشی جدید درباره تاریخچه رُم است. اگر شما در گذشته تاریخچه یونان را مطالعه و درک کرده باشید می‌توانید این دو را با هم مقایسه کنید و با حفظ کردن تفاوت‌های موجود، تمامی مطالب مربوط به رُم را بیاموزید.

به طور مثال هر دوی این مناطق در گذشته به صنعت کشاورزی متکی بودند، در یونان دموکراسی برقرار بود اما در رم ترکیبی از دموکراسی و سلطنت برپا بود. همچنین یونانی‌ها مستعمره بودند اما رم مناطق دیگر را مستعمره خود کرده بود. با ایجاد ارتباط میان این دو تاریخچه به‌راحتی هر دوی آن‌ها در ذهنتان باقی می‌ماند.

۶. در مکان جدید مطالعه کنید

بسیاری از افراد ممکن است به شما بگویند که یک جای مشخص را برای مطالعه انتخاب کنید. ایده پشت این نظر این است که اگر فقط یک مکان را انتخاب کنید ذهن شما آن مکان را مخصوص مطالعه می‌بیند و بهره‌وری شما افزایش می‌یابد. در یک تحقیق روانشناسان به دانشجویان ۴۰ کلمه برای یادگیری دادند. دانشجویان در دو اتاق متفاوت شروع به حفظ کردن لغت‌ها کردند. یک اتاق بهم ریخته بود و هیچ پنجره‌ای در آن وجود نداشت و اتاق دوم بسیار مدرن چیده شده بود و همچنین منظره بسیار زیبایی از داخل اتاق به بیرون دیده می‌شد. دانشجویانی که در هر دو اتاق بودند عملکردی به مراتب بهتر از افراد حاضر در یک اتاق داشتند. زیرا در روش مطالعه دروس حفظی وقتی مکان فعلی را تغییر می‌دهید مغز ناچار می‌شود با محیط جدید سازگار شود و این سازگاری، ذهن را به‌کار می‌گیرد. فعالیت ذهن موجب یادگیری بهتر و به‌خاطر سپردن مطالب خواهد شد.

بنابراین توصیه می‌کنیم بخشی از درس را در مدرسه یا دانشگاه، بخشی را در منزل و بخشی را نیز در کتابخانه مطالعه کنید. البته به یاد داشته باشید که برای حفظ کردن مطالب باید در هر سه مکان همان مطلب مشابه را مطالعه کنید تا به طور کامل در ذهنتان بنشیند.

7. پس از خواندن مطلبی دشوار، بخوابید

حتما می‌دانید که کمبود خواب تاثیر منفی زیادی روی روند یادگیری شما خواهد گذاشت. ممکن است سوال بپرسید که دانش‌آموزان درجه یک چه کار متفاوتی انجام می‌دهند که نتایج کارشان درخشان است. مطمئن باشید که یکی از این کارها خوابیدن به مقدار کافی است. تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که کمی پس از مطالعه می‌خوابند یادگیری بهتری دارند. بنابراین شما نیز اگر در حفظ کردن درسی به مشکل برمی‌خورید حتما طوری زمان‌بندی کنید که کمی پس از آن بتوانید بخوابید.

۸. قبل از تلاش برای به خاطر سپردن مطالب کمی پیاده‌روی کنید

تمرین‌های ورزشی هم برای جسم مفید هستند و هم برای مغز. تحقیقات نشان می‌‌دهد افرادی که پیش از حفظ کردن مطالب ۱۵ دقیقه روی تردمیل راه ‌می‌روند بهتر می‌توانند فهرستی از لغات را به خاطر بسپارند تا آن‌هایی که ورزشی نمی‌کنند.

با توجه به این روش مطالعه دروس حفظی بهتر است پیش از شنیدن مطلبی درسی، خواندن فلش کارت یا حفظ کردن تعاریف درسی یا متن سخنرانی کمی در اتاق قدم بزنید.

۹. مطالب را با صدای بلند بگویید

اگر مطالب را با صدای بلند بخوانید بهتر آن‌ها را به ذهن می‌سپارید تا این‌که در سکوت مطالعه کنید. این مسئله را محققان «اثر تولید» می‌نامند. اثر تولید نشان می‌دهد که مغز انسان آنچه را با صدای بلند گفته است بهتر به خاطر می‌سپارد. بنابراین اگر با مطلبی مواجه شدید که حفظ کردنش کار دشواری بود حتما آن را با صدای بلند بخوانید.

10. مطلب را بیاموزید

یکی از اشتباهات رایج افراد در حین یادگیری این است که می‌خواهند بدون درک مطلب آن را حفظ کنند. مشخصا این روش هرگز جواب نمی‌دهد. وقتی شما مطلبی را درک نکرده‌اید ذهنتان روی آن موضوع قفل نمی‌شود و اجازه نمی‌دهد که اطلاعات جدید را به خاطر بسپارید. اصطلاحا به این مسئله «داربست ذهنی» می‌گویند.

به طور مثال چیزی که جرقه ایجاد جنگ جهانی اول بود ترور «آرشیدوک فرانتس فردیناند» توسط جوانی ۱۹ ساله به نام «گاوریلو پرینسیپ» بود. حال در کنار جملات بالا این اطلاعات را هم به شما می‌دهیم:

• آرشیدوک فردیناند در بوسنی کشته شد.
• بوسنی بخشی از امپراتوری اتریش-مجارستان بود
• صربستان می‌خواست کنترل بوسنی را به دست بگیرد.
• گاوریلو پرنسیپ یک ملی‌گرای صربی بود.
• اتریش از ملی‌گرایی صربستان احساس خطر می‌کرد. از این رو به آن حمله کرد.
• صربستان با روسیه پیمان بسته بود
• اتریش با آلمان پیمان بسته بود
• روسیه نیروهایش را برای حمایت از صربستان بسیج کرد و آلمان برای اتریش.

وقتی این اطلاعات به جمله اول ضمیمه می‌شوند مغز روی درک موضوع قفل می‌کند و آن را به خاطر می‌سپارد.

مثال دیگر می‌تواند قضیه فیثاغورث باشد. می‌دانیم که در مثلث قائم‌الزاویه مربع وتر برابر است با مجموع مربع دو ضلع دیگر. اگر این تنها چیزی باشد که به شما بگویند یادگیری آن در ذهن کار بسیار دشواری خواهد بود. اما کافی است به این موضوع از زاویه دیگری نگاه کنید و بگویید که اگر در مثل قائم‌الزاویه طول دو ضلع را بدانید به راحتی می‌توانید طول ضلع سوم را نیز به دست بیاورید. به این ترتیب اهمیت قضیه فیثاغورث در ذهن شما مشخص می‌شود و برای یادگیری آن نیاز به تلاش سختی نخواهید داشت.

11. آنچه را یاد گرفته‌اید به دیگران یاد بدهید

تحقیقات نشان می‌دهد که اگر چیزی را بیاموزید و سپس آن را به کس دیگری یاد بدهید درک شما از آن مطلب به میزان چشمگیری افزایش می‌یابد. بنابراین در این روش مطالعه دروس حفظی باید به هم‌کلاسی یا هرکس دیگری مطلب خوانده‌شده را توضیح دهید. مغز شما هنگامی که این توضیحات را می‌دهید دائم در حال فعالیت است و تلاش می‌کند حافظه شما را برای یادآوری دقیق مطالب به‌کار بگیرد. علاوه بر این، کمک به دیگران برای درک بهتر مطالب کار بسیار خوبی است. لازم نیست آموخته‌هایتان را احتکار کنید. اشتراک‌گذاری این مطالب علاوه‌ بر افزایش قدرت یادگیری به شما در حفظ انگیزه و افزایش اعتماد به نفستان یاری می‌دهد.

12. از رنگ‌ها استفاده کنید

رنگ‌ها نظر شما را به خودشان جلب می‌کنند. همچنین استفاده از آن‌ها مانند کدنویسی در مغز است و استفاده از آن‌ها در کنار مطالب اثربخشی روند مطالعه شما بهبود می‌دهد. وجود تصاویر و همچنین رنگ‌ها روند یادگیری را ۶۰۰۰۰ برابر زمانی می‌کند که لغت‌های مشکی و ساده را مطالعه می‌کنید.

کد رنگ ایجاد کنید و پس از این‌که مطلب مد نظر را خواندید در گوشه بخش‌های مختلف مطابق قانونی که برای خود وضع کرده‌اید مطالب را با کمک های‌لایتر یا خودکارهای مختلف رنگی کنید. البته این نکته را در نظر داشته باشید که نباید هنگام مطالعه اولیه این کار را انجام دهید زیرا حواستان را پرت می‌کند و روند خوانش شما را مختل می‌کند.

اگر کد رنگ را در تمام دروس یک کتاب ثابت نگه دارید ذهن شما با دیدن هر رنگ هوشیار می‌شود و عملکرد متناسبی نشان می‌دهد. به طور مثال می‌توانید همان‌طور که در زیر آمده است کدهای رنگ را مشخص کنید:

• آبی: مطالب کلیدی
• سبز: توضیحات مهم
• قرمز: مثال‌های مهم

در هنگام استفاده از رنگ‌ها مراقب باشید که زیاده‌روی نکنید زیرا اگر بخش زیادی از مطالب از رنگ‌های مختلف پوشیده شده باشد سردرگم می‌شوید و این تکنیک برایتان کارایی نخواهد داشت.

۱۳. مطلب حفظی را بنویسید

بر اساس تحقیقات دو روز پس از شنیدن یا خواند یک مطلب مغز ما ۶۰ درصد آن را به فراموشی می‌سپارد. اما اگر همان مطلب را بنویسیم یادآوری آن به مراتب بهبود خواهد یافت. انجام این کار شما را مجبور به دسته‌بندی و ارزیابی مطالب می‌کند و باعث تثبیت این اطلاعات در ذهنتان خواهد شد.

البته مشخص است که نمی‌توانید تمام مطالب یک کتاب را یادداشت کنید چراکه این کار بسیار زمان‌بر و خسته کننده است. بنابراین فقط اطلاعات، مطالب، تفسیرها و توضیحات کلیدی را بنویسید.

14. جدول و نمودار بکشید

بیشتر روش‌هایی که در این بخش برای یادگیری مطالب ذهنی به کار می‌روند به داربست ذهنی ربط دارند و استفاده از آن‌ها به شما کمک می‌کند که بهتر اطلاعات را به خاطر بسپارید. یکی دیگر از داربست‌های ذهنی استفاده از جدول و نمودار و نقشه‌های ذهنی است.

به طور مثال شما مي‌توانید برای چرخه کربن یک نمودار ساده بکشید. یا مثلا می‌توانید برای یادگیری مناطق درگیر در جنگ جهانی دوم نقشه ذهنی ترسیم کنید. کافی است میزان یادگیری خود را در حالت استفاده از جدول و بدون جدول مقایسه کنید. خواهید دید که این روش‌ها در حفظ مطالب به شما کمک شایانی می‌کنند.

۱۵. در صورت امکان از فونت‌های سخت‌خوان استفاده کنید

تحقیقات نشان می‌دهد که اگر یک متن دارای فونتی باشد که خواندن آن برای شما دشوار باشد احتمال این‌که آن مطلب را به حافظه بسپارید زیاد است. وقتی فونت یک متن دشوار است ذهن ما تلاش می‌کند آن را عمیق‌تر بخواند و درک کند. البته محققان برای این نظریه محدودیت‌هایی را نیز در نظر گرفته‌اند. مثلا اگر فونت متن بیش از حد سخت باشد مغز از خواندن آن امتناع می‌کند و ترجیح می‌دهید که آن را مطالعه نکنید.

16. کلمات را با آهنگ بخوانید

وقتی باید فهرستی از مطالب را به خاطر بسپارید بهترین کار این است که آن‌ها را آهنگین و با قافیه مطالعه کنید. وزن و قافیه در ذهن باقی می‌مانند و به شما کمک می‌کنند که به‌راحتی تمام موارد موجود در فهرست را بیاموزید.

17. یادآوری فعال را تمرین کنید

مسلما یادآوری غیرفعال بخش ضروری یادگیری است اما اگر می‌خواهید مطالب را به خوبی حفظ کنید و تا مدت‌ها در ذهن داشته باشید باید یادآوری فعال را تمرین کنید. پیش از این این روش مطالعه دروس حفظی را به طور کامل توضیح دادیم.

18. فلش کارت بسازید

فلش کارت‌ها ازجمله ابزار محبوب یادگیری هستند که اتفاقا برای مطالب حفظی کاربرد زیادی دارند. اما نکته مهم این است که آیا می‌دانید روش صحیح استفاده از فلش کارت چگونه است؟ در ادامه به استفاده درست از این ابزار می‌پردازیم:

1. روی کارت اصطلاح، مفهوم، عبارت، کلمه یا هرنکته مهم دیگری را بنویسید.
2. پشت کارت در گوشه سمت چپ توضیح و تفسیر آن کلمه یا اصطلاح را یادداشت کنید. تا جایی که امکان دارد برای نوشتن تعاریف از کلمات خودتان استفاده کنید.
3. در گوشه سمت راست دسته‌بندی مربوط به این مطلب را مشخص کنید. مثلا اگر لغات انگلیسی را روی کارت می‌نویسید در قسمت دسته‌بندی مشخص کنید که این لغت اسم یا فعل یا صفت است.
4. سمت چپ پایین کارت مثال یا جمله‌ای بنویسید که مفهوم تعریف بالا را به خوبی مشخص کند.
5. در گوشه سمت راست پایین کارت جدول یا نمودار یا تصویری بکشید که در خاطر می‌ماند و دیدن آن درک مطلب را برایتان عمیق‌تر می‌کند.

البته تمامی این مراحل برای همه موضوعات درسی نیازی نیست. اما انجام این کارها تمرین خوبی است که کمک می‌کند مطالب مهم را بهتر به خاطر بسپارید. به طور مثال فرض کنید می‌خواهید به کمک فلش کارت عدد پی (Π) را به خاطر بسپارید. مراحل انجام کار به ترتیب زیر است:

1.  روی کارت Π بنویسید.
2. در سمت چپ بالای متن بنویسید Π=3.1416.
3. سمت راست بالای کارت به این موضوع اشاره کنید که این عدد ثابت ریاضی است.
4. در پایین سمت چپ کارت بنویسید که محیط دایره برابر است با 2ΠR.
5. در پایین سمت راست یک دایره بکشید و قطر و شعاع و محیط آن را نشان دهید.

در حین مطالعه دروس بهتر است دسته‌ای از فلش کارت سفید را کنار خود قرار دهید. هر وقت با موضوعی مواجه شدید که یادگیری و حفظ کردن آن دشوار بود طبق همین روش مطالعه دروس حفظی آن عبارت را روی فلش کارت یادداشت کنید. پس از این‌که مطالعه اولیه را به اتمام رساندید فلش کارت‌های نوشته شده را طبق دسته‌بندی مرتب و تکمیل کنید. به این ترتیب با کمک فلش کارت می‌توانید از یادآوری فعال برای یادگیری بهترتان استفاده کنید.

19. اطلاعات را خرد کنید

خرد کردن اطلاعات یکی از روش‌های بسیار کارآمد برای به خاطر سپردن است. وقتی فهرستی از مطالب را گروه‌بندی می‌کنید یا موضوعات را به چند زیر مجموعه می‌برید مطالب برای شما قابل درک خواهند شد. به طور مثال فرض کنید می‌خواهید فهرست خرید روزانه را به‌خاطر بسپارید و چنین لیستی را باید فراهم کنید:

• ذرت
• کلم بروکلی
• روغن مخصوص سرخ کردنی
• خیار
• سس کچاپ
• آرد
• برنج
• شیر

در این حالت شما می‌توانید موارد موجود در لیست را با توجه به رنگشان دسته‌بندی کنید:

• زرد: ذرت و روغن سرخ کردنی
• قرمز: سس کچاپ
• سفید: آرد، برنج، شیر
• سبز: خیار، کلم بروکلی

این کار به شما کمک می‌کند که بهتر از گذشته لیست خرید را انجام دهید.

20. از همه حواس پنج‌گانه بهره ببرید

آیا تا به حال بویی را استشمام کرده‌اید که ناگهان خاطره‌ای از گذشته را برایتان زنده کند؟ همچنین آیا یک موسیقی توانسته در لحظه شما را به سال‌ها پیش بازگرداند؟ اگر چنین تجربه‌هایی داشته‌اید بنابراین حدس می‌زنید که حواس ما چقدر در یادگیری مطالب مهم است.

هرچه بیشتر از حواس خود استفاده کنید روند یادگیری بهتری خواهید داشت. به طور مثال برای این‌که موضوعی را در ذهنتان به صورت خلاصه ذخیره کنید خوب است که از عکس‌ها و شکل‌های گرافیکی استفاده کنید. همچنین در حین یادگیری می‌توانید موسیقی ملایم بی‌کلام پخش کنید. همچنین استفاده از مدل‌های مختلف حرکات دست در به خاطر سپردن موضوعات تاثیرگذار است.

21. مطالب را در فواصل زمانی دوره کنید

اگر اطلاعاتی مشابه در فاصله‌های زمانی بشنوید بهتر یاد می‌گیرید و به مرور آن مبحث را به ذهن می‌سپارید. برای این کار لازم است مطلب را ابتدا بخوانید و بعد در فاصله‌ای کوتاه مجددا آن را مطالعه کنید. رفته‌رفته فاصله‌های زمانی را افزایش دهید تا به‌تدریج آن‌ها را به خاطر بسپارید. به طور مثال می‌توانید اولین مرور را فردای روز مطالعه اولیه بگذارید. تکرار بعدی می‌تواند سه روز بعد باشد و به همین ترتیب این فاصله را افزایش دهید. شاید به نظر کار خسته کننده‌ای باشد اما اگر آن را انجام دهید به میزان زیادی زمان خود را ذخیره می‌کنید.

22. به صورت کریستالی مطالعه کنید

مطالعه کریستالی موضوعات یک روش مطالعه دروس حفظی است که در آن تمام مهارت‌ها و دانش مربوط به یک موضوع واحد را به صورت پیوسته می‌آموزید. در روش مخالف، شما مطالب را به طور کامل از هم جدا می‌کنید و به طور خطی مطالعه می‌کنید. مثلا یک نفر می‌خواهد درباره ورزش بسکتبال اطلاعات به دست آورد.

این شخص اگر از این روش مطالعه استفاده نکند در طول یک ساعت فقط بخش مشخصی از ورزش بسکتبال را می‌آموزد. به طور مثال او می‌داند دریبل در این ورزش چگونه است و به طور کاملا تخصصی به این مبحث تسلط پیدا می‌کند اما به غیر از دریبل هیچ اطلاعات دیگری از این ورزش به دست نیاورده است.

اما اگر شما از روش کریستالی استفاده کنید هم‌زمان چند مطلب و مهارت مرتبط با موضوع اصلی را می‌آموزید و در انتهای کار دانش عمیقی از آن مبحث به دست آورده‌اید.

برای مدت بسیار طولانی محققان بر این باور بودند که مطالعه باید به صورت خطی صورت بگیرد و فرد در حین مطالعه نباید به موضوعات دیگر سری بزند. اما اخیرا نتایج نشان می‌دهد که مطالعه به شیوه کریستالی به مراتب از مطالعه خطی بهتر است. به طوری که میزان حفظ کردن مطالب را بین ۲۵ تا ۷۶ درصد افزایش می‌دهد.

اشتباهات رایج در استفاده از روش مطالعه دروس حفظی

گاهی برخلاف انتظار ما آن طور که باید مطالب را به خاطر نمی‌سپاریم و همین امر باعث می‌شود که نتایج خوبی از امتحانات درسی نگیریم. در این بخش به رایج‌ترین اشتباهات افراد در حفظ کردن دروس می‌پردازیم.

1. به ذهن خود استراحت نمی‌دهند

بسیاری از افراد وقتی به روز امتحان نزدیک می‌شوند انبوهی از مطالب را بدون هیچ استراحتی می‌خوانند و توقع دارند که آن‌ها را بیاموزند. مهم نیست که چقدر به ساعت آزمون باقی مانده است. مغز شما به استراحت نیاز دارد و باید در فاصله‌های زمانی معقول این فرصت را به ذهن بدهید تا اطلاعات دریافتی را دسته‌بندی کند و به خاطر بسپارد. در غیر این صورت مطمئن باشید که هیچ کدام از مطالب جدید را در روز امتحان به یاد نمی‌آورید.

به جای این‌که همه مطالب را برای شب‌های امتحان نگه دارید در دوران تحصیل برای یادگیری آن‌ها وقت بگذارید تا مغزتان فرصت کند که آن‌ها را حفظ کند. اگر شرایط اضطراری پیش آمد همان‌طور که در بالا اشاره کردیم در هنگام مطالعه پس از هر ۲۵ دقیقه ۵ دقیقه استراحت کنید. پس از این‌که این کار را ۴ دوره تکرار کردید یک استراحت طولانی‌تر داشته باشید. این کار هیجان‌های منفی را دور می‌کند و ذهن شما برای یادگیری مطالب جدید آماده‌تر خواهد بود.

2. تمام صفحه را رنگی می‌کنند

گاهی برای این‌که موضوعی را خوب یاد بگیرید شروع می‌کنید به رنگی کردن مطالب مهم. اما پس از مدتی می‌بینید که تمام صفحه را رنگی کرده‌اید و هیچ چیزی را یاد نگرفته‌اید. این که تمام صفحه رنگی باشد دلیلی بر تسلط شما به آن موضوع نیست. مطالعه فعالانه را بیاموزید و نوت برداری کنید.

یادداشت‌برداری شما را مجبور می‌کند که فقط بخش‌های مهم را جدا کنید و دیگر درگیر مطالب غیرضروری نخواهید شد. استفاده از این روش مطالعه دروس حفظی کمک می‌کند که بهتر مطالب را حفظ کنید. برای این‌که مهم‌ترین بخش‌ها را پیدا کنید کافی است خود را به جای معلم یا استادتان بگذارید. اگر شما استاد بودید از این صفحه چه سوالاتی مطرح می‌کردید و به نظرتان مهم‌ترین نکات این صفحه چیست؟ پاسخ به این سوال همان مطالبی است که باید رنگی کنید یا روی فلش کارت بنویسید.

3. چند مبحث مختلف را هم زمان مطالعه می‌کنند

ما انسان‌ها معمولا در مواجهه با کارهای مختلف عملکرد ضعیفی داریم. وقتی روزهای امتحانات نزدیک می‌شوند برخی افراد چند موضوع امتحان مختلف را هم‌زمان با هم مطالعه می‌کنند. این کار معمولا نتیجه‌بخش نیست زیرا ذهن ما معمولا فرصت کافی برای فکر کردن به دو موضوع جداگانه را ندارد و اگر آن را برای دو مبحث مختلف به‌کار بگیریم به احتمال زیاد هیچ‌کدام را حفظ نخواهد کرد.

تنها راه‌حل موجود برای این اشتباه این است که از قبل برنامه‌ریزی کنید. استفاده از انواع روش‌های برنامه‌ریزی برای درس خواندن می‌تواند برایتان راه‌گشا باشد. شما نمی‌توانید برای دو امتحان پشت سر هم در یک زمان واحد وقت بگذارید پس اگر می‌خواهید به مشکل برنخورید باید از قبل هر دو مبحث را به طور جداگانه بخوانید و با استفاده از روش‌های مطالعه دروس حفظی آن‌ها را به ذهن بسپارید. در نهایت در شب‌های امتحان فقط برای دوره و یادآوری به سراغ این مباحث بروید.

4. هنگام مطالعه از فضای مجازی استفاده می‌کنند

بسیاری از افراد در حین مطالعه به دوستانشان پیام می‌دهند، در فضای مجازی فعالیت می‌کنند و به موسیقی با صدای بلند گوش می‌دهند. کسی که هر ۵ ثانیه نگاهی به گوشی موبایل خود می‌اندازد مشخص است که نمی‌تواند بهره‌وری خوبی داشته باشد. اگر می‌خواهید مطالب را به خوبی حفظ کنید باید در مدت مطالعه از گوشی دور شوید و صدای زنگ آن را قطع کنید.

همچنین تا زمانی که واقعا نیاز نیست اینترنت خود را خاموش نگه دارید. استفاده از موسیقی‌ آرام و بی‌کلام نتیجه مثبتی در فراگیری شما دارد اما انواع دیگر موسیقی نمی‌توانند کمکی به افزایش تمرکز شما بکنند و اتفاقا برعکس باعث حواس‌پرتی شما می‌شوند.

5. از هیچ کس کمک نمی‌گیرند

مطالعه در خلوت انتخاب خوبی است اما گاهی حضور افرادی که به مبحث درسی شما تسلط دارند روی پیشرفتتان تاثیر مثبتی می‌گذارد. اگر دوست یا فامیلی داشته باشید که سوالات شما را جواب بدهد بهتر درس‌ را درک می‌کنید و آن را به خاطر می‌سپارید.

6. از حجم زیاد مطالب وحشت‌زده می‌شوند

گاهی ناگهان با حجم زیاد مطالب و فرصت کمی که دارید روبه‌رو می‌شوید و از شدت وحشت نمی‌توانید کاری انجام دهید. به ذهن خود استراحت بدهید، غذایی سالم و بخورید و کمی قدم بزنید. این را بدانید که همه گاهی دچار این حالت می‌شوند اما مهم این است که دوباره آرامش بگیرید و برای مطالعه آماده شوید.

حفظ کردن متن سخنرانی

یکی از دشوارترین چالش‌های بسیاری از افراد این است که در هنگام سخنرانی دقیقا بدانند که می‌خواهند چه چیزهایی را بگویند و آن‌ها را به ذهن بسپارند. به خاطر داشته باشید که اگر بدون نوشتن متن سخنرانی کار خود را آغاز کنید مانند کسی هستید که بدون هیچ طناب محافظی از روی بندی نازک رد می‌شود. اما اگر متنی آماده کنید اعتماد به نفستان بالا می‌رود و برای داشتن سخنرانی خوب و موفق خود آماده خواهید بود.

در هنگام حفظ متن سخنرانی به یاد داشته باشید که هیچ کس نباید حس کند که شما متن را حفظ کرده‌اید. لغاتی که به کار می‌برید مهم نیستند و موضوع مهم این است که پیام خود را به صورت کاملا شفاف با آن‌ها در میان بگذارید. تماشاگران شما دوست دارند که با صحبت‌های شما همراه شوند و سرگرم شوند یا از نظر علمی دانشی به آن‌ها بیفزایید. بنابراین باید مخاطبان خود را بشناسید و با آن‌ها ارتباط خوبی برقرار کنید. همچنین باید طرح کلی سخنرانی را به خاطر بسپارید و در گام آخر در جلوی آینه تمرین کنید.

فقط به کلمات کلیدی توجه کنید و آن‌ها را در حافظه ثبت کنید زیرا همین کلمات برای به یاد آوردن مابقی مطالب به شما کمک می‌کنند. برای این‌که این کلمات را از خاطر نبرید برای آن‌ها در ذهن خود داستانی را تصویرسازی کنید و بین هر کلمه با دیگری ارتباطی معنادار ایجاد کنید. به این ترتیب خواهید دید که تمامی کلمات را با ترتیب درست آن‌ها به خاطر سپرده‌اید.

برای این کار کافی است متن سخنرانی خود را به بخش‌های کوچک تقسیم کنید و برای هر بخش تصویری ذهنی بسازید که کلمه کلیدی نیز در آن وجود داشته باشد.

انواع حافظه

تئوری‌های زیادی درباره حافظه در مغز انسان مطرح شده است. بیشتر محققان بر این باورند که حافظه انسان دست کم به ۴ دسته تقسیم می‌شوند که این ۴ دسته عبارت‌اند از:

• حافظه حسی
• حافظه کاری
• حافظه کوتاه‌مدت
• حافظه بلند‌مدت

برخی دیگر از محققان معتقدند که این ۴ دسته انواع حافظه نیستند بلکه مراحل حافظه انسان را تشکیل می‌دهند. در ادامه به تفسیر انواع حافظه یا همان گام‌ها می‌پردازیم.

حافظه حسی

حافظه حسی انسان اطلاعات احساسی را برای مدت مختصری (معمولا حدود ۱ ثانیه یا حتی کمتر) حفظ می‌کند. اگر یک نفر به احساساتی که دارد توجه کند این اطلاعات به حافظه کوتاه مدت و بعد از آن به حافظه بلندمدت تبدیل می‌شوند. ثبت صداهایی که هنگام راه رفتن به گوشتان می‌رسند از جمله مثال‌های مربوط به حافظه حسی است.

حافظه حسی به انسان کمک می‌کند که حس‌های مختلف را بر اساس آنچه به صورت صدا و نشانه و... دریافت می‌کند در کنار هم قرار دهد. وقتی این حس‌ها به درستی در کنار هم قرار می‌گیرند به مرحله دیگری وارد می‌شوند. این نکته را در نظر داشته باشید که حافظه حسی بسیار کوتاه‌مدت است و انسان خیلی زود آن را به فراموشی می‌سپارد.

حافظه کوتاه‌ مدت

حافظه کوتاه مدت رشته‌ای از اطلاعات را به مدتی محدود در ذهن انسان نگه می‌دارد. این خاطرات در کمتر از ۳۰ ثانیه از بین می‌روند. از جمله مثال‌های حافظه کوتاه‌مدت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• به خاطر سپردن ۵ الی ۷ لغت و تکرار آن‌ها
• حفظ کردن شماره تلفن تا قبل از پیدا کردن خودکار برای یادداشت آن

حافظه کاری

حافظه کاری شبیه حافظه کوتاه مدت است با این تفاوت که کاربرد اصلی آن وقتی است که اطلاعاتی را دست‌کاری می‌کنید. مثال‌های این حافظه در زیر آمده‌اند.

• حل مسئله پیچیده ریاضی در حالتی که باید اعداد زیادی را به خاطر بسپارید.
• پختن غذا در حالی که مجبور می‌شوید موادی مصرفی را به خاطر بیاورید.
• وقتی در یک مناظره شرکت می‌کنید و باید در پایان آن گفته‌های طرف مقابل را به خاطر بیاورید.

با وجود این‌که محققان بین حافظه کوتاه‌مدت و حافظه کاری فرق قائل شده‌اند این دو حافظه با هم شباهت‌های زیادی دارند.

حافظه بلند مدت

حافظه بلندمدت انسان انواع خاطرات و تجربه‌ها را در خود ذخیره می‌کند. بیشتر خاطراتی که انسان به یاد می‌آورد مخصوصا مواردی که بیش از ۳۰ ثانیه طول می‌کشند بخشی از حافظه بلندمدت او هستند. بسیاری از محققان حافظه بلندمدت را به دو گروه تقسیم می‌کنند. گروه اول حافظه بلندمدت صریح و روشن است که به حقایق رخداده در زندگی انسان می‌پردازد. گروه دوم حافظه بلندمدت ضمنی است که شامل خاطراتی می‌شود که روی رفتار انسان تاثیر گذاشته‌اند.

آیا حافظه انسان محدودیت دارد؟

حافظه حسی، کاری و کوتاه‌مدت فضای خیلی کمی دارند زیرا هرچه وارد این حافظه‌ها می‌شود در مدت کوتاهی از بین می‌رود به همین علت می‌توان گفت در این نوع حافظه محدودیت‌هایی وجود دارد. اما در نظر داشته باشید که مغز انسان مانند کامپیوتر نیست و خاطرات در مغز فضای فیزیکی اشغال نمی‌کنند بنابراین طبق تحقیقات هیچ محدودیتی برای حفظ خاطرات در حافظه بلندمدت وجود ندارد.

برخی روش‌ها برای تقویت حافظه وجود دارند که استفاده از آن‌‌ها معمولا اثربخش است. از جمله این استراتژی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دوره کردن خاطرات: تمامی اسم‌هایی را که بلدید در ذهنتان مرور کنید.
• انجام بازی‌های ذهنی: بازی‌های ذهنی و ساخت پازل مغز و حافظه را فعال می‌کند.
• ایجاد ارتباط با خاطرات: مرور خاطرات اخیر و صحبت درباره آن‌ها ذهن را تقویت می‌کند.
• انجام ورزش‌های هوازی: ورزش‌هایی که برای قلب و عروق مناسب هستند روی حافظه انسان تاثیر مثبت می‌گذارند.

جمع بندی

حافظه انسان محدودیتی برای یادگیری ندارد. این خود او است که از انواع روش مطالعه دروس حفظی بهره نمی‌گیرد و در امتحانات به نتایج مطلوبی نمی‌رسد. تاکنون متدهای بسیار زیادی در این باره ارائه شده‌اند. ما نیز در این مطلب به بهترین روش مطالعه دروس حفظی در کنکور و دیگر امتحانات اشاره کردیم. همچنین اپلیکیشن‌های مخصوص یادگیری و سرعت‌بخشیدن به روند آموزش را معرفی کردیم. اطمینان داشته باشید که اگر مطابق گام‌های این متدهای آموزشی درس بخوانید نتیجه تمامی آزمون‌هایتان درخشان خواهد بود. زیرا علاوه بر حفظ مطالب، آن‌ها را درک کرده‌اید و روز امتحان هر سوال پیچیده‌ای را پاسخ می‌دهید.

سوالات متداول

بهترین روش مطالعه دروس حفظی کدام است؟

متدهای بی‌شماری برای مطالعه درس‌های حفظی وجود دارند که بهترین آن‌ها PQRST، تمرین بازیابی و تمرین معنابخشی هستند.

چطور می‌توانیم مطالب را حفظ کنیم؟

بهترین کار برای حفظ مطالب این است که آن‌ها را به یکدیگر ربط دهید و به شکل یک قصه در بیاورید. قصه‌ها بهتر در ذهن ماندگار می‌شوند.

فلش کارت دستی بهتر است یا نرم‌افزاری؟

نوشتن کارت‌ برای مباحث محدود کار جالب و لذت‌بخشی است اما وقتی حجم مطالب مانند سال کنکور زیاد می‌شود بهتر است از اپلیکیشن‌های مخصوص استفاده کنید.